Wejście w kulturę piśmienności

Wybrane kręgi kulturowe

4/3 tys. p.n.e.

– Egipt

– Sumer

(Mezopotamia – dolna)

3 tys. p.n.e.

– Akad

(Mezopotamia – dolna)

3/2 tys. p.n.e.

– Cywilizacja Kreteńska

– P. Starobabilońskie

(Mezopotamia – dolna)

2 tys. p.n.e.

– P. Średniobabilońskie

(Mezopotamia – dolna)

– P. Średnioasyryjskie

(Mezopotamia – górna)

– Fenicjanie
– Mykeny

(cywilizacja wczesnogrecka)

– P. Nowohetyckie

(Azja Mniejsza)

1 tys. p.n.e.

– P. Hebrajczyków

(Palestyna)

– Grecy
– Etruskowie
– P. Nowoasyryjskie

(Mezopotamia – górna)

– P. Nowobabilońskie

(Mezopotamia – dolna)

– Persowie
– Rzymianie

Świat dawnej starożytności
w XV w. p.n.e.

4 tysiąclecie p.n.e.

Egipt

Mezopotamia

Azja

Mniejsz

Palesty

Grecja

Rzym

Babilonia

Asyria

Okres

Wczesno-

Dynastycz

I Dynastia

34/31-

29/27

Pismo

hieroglificzn

Pismo

hieratyczne

Cywilizacj

Sumerów

Pismo

klinowe

3 tysiąclecie p.n.e.

Egipt

Mezopotamia

Azja

Mniejsza

Syria

Fenicja

Palestyn

Grecja

Rzym

Babiloni

Asyria

Stare

Państwo

27-23 w.

======

Średnie

Państwo

22-18 w.

Cywilizacj

Sumerów

======

===

Akad

24-22 w.

======

===

P. Nowo

Sumeryjs

kie

22-21 w.

Cywilizac

Kreteńsk

(Minojska)

NIE

GRECKA

Pismo

hieroglificz

2 tysiąclecie p.n.e.

Egipt

Mezopotamia

Azja

Mniejsza

Syria

Fenicja

Palestyna

Grecja

Rzym

Babilonia

Asyria

Średnie

Państwo

22-18 w.

======

===

Nowe

Państwo

16-11 w.

Ramzes II

13 w.

P. Staro

Babilo

ńskie

Amorytów

21-16 w.

Hammurabi

18 w.

======

===

P. Średnio

Babilo

ńskie

Kasytów



Amorytów

16-7 w.

P. Staro

Asyryjskie

Amorytów

21-15 w.

======

===

P. Średnio

Asyryjskie

14-11 w.

P. Staro

Hetyckie

17-14 w.

======

===

P. Nowo

Hetyckie

14-13 w.

Wojna

z Egiptem

(Ramzesa

II)

od 20-19 w.
obecność

Egiptu

====

P. Marii
rozkwit

miast

Fenickich
18 w.
P. Mitanni

======

===

~18/16 w.

Abraham

     wychodzi
    z Babilonii
    do  Kanaan

======

===

Niewola

Egipska

17/16 – 13/12

======

===

Pismo

alfabetyczne

spółgłoskow

Cywilizacja

Kreteńska

(Minojska)

Pismo

linearne A

17 w. –

wybuch

na Terze

=======

Cywilizacja

Mykeńska

wcz.Grecka

~16-12 w.

Pismo

linearne B

Wojna z

Troją

=====

====

Wieki

Ciemne

12/11 w.

Przybycie

Dorów

1 tys. p.n.e. – do Aleksandra

Egipt

Mezopotamia

Azja

Mniejsza

Syria

Fenicja

Palestyna

Grecja

Rzym

Babilonia

Asyria

Epoka

Późna

Egiptu

11-7 w.

======

===

Panowanie

Asyrii i in.
8-6 w.

poł. 7 w.:

Pismo

demoty
czne

======

===

Persowie

Achemenid

525-404
345-332

P. Średnio

Babiloński

16-7 w.

======

===

Panowanie
Asyrii – 8

======

===

P. Nowo

Babiloński

Chaldej
skie

626-539

Nabuchodono

zor

======

===

Persowie

Achemenidz

539-330

P. Nowo

Asyryjskie

9-7 w.

Assurbanipal

Biblioteka
w Niniwie

======

===

  Panowanie
   Babilonii
    612-539

======

===

Persowie

Achemenidz

539-331

Różne P-

Późno

Hety

ckie

10-8 w.

=====

===

Urartu
Frygia
Lydia
i in.

Izrael

Saula



Dawida



Salomona

11/10 w.

~930

======

===

Król. Izraela

Panowanie

Asyrii – 9-8

======

===

Król. Judy

======

===

Niewola

Babilońska

586-539

======

===

Persowie

539-332

Wieki

Ciemne

9/8 w.

–

Pełne

pismo

alfabetyc
z

776 -

Igrzyska

Olimpijskie

=======

===

Archaicz

~750-480

Homer,

Hezjod

Kolonizac
ja

do pocz. 6 w.

Biblioteka
Pizystrata

Wojny z

Persją

490480-

479

=======

===

Klasyczn

480-323

Cywilizac

Etrus

ków

9/8 w.

753

założe
nie

Rzymu

Apoge
um

Cywiliz
acji

Etrusk
ów

5-4 w.

Hieroglify egipskie – święte

znaki

Od przełomu 4 i 3 tys. p.n.e.

Pismo mieszane
– ewoluujące

Znaki
• ideograficzne
• determinantywy
• fonograficzne
= sylabiczne
= alfabetyczne (akrofonia)
• kartusze

(zapis imion faraonów)

Hieroglify - inskrypcja

Zapis w kolumnach
czytanych
od góry do dołu

Hieroglify - inskrypcja

Zapis w kolumnach
czytanych
od góry do dołu

Fragment tzw.
tekstu piramid

Hieroglify - inskrypcja

Zapis w wierszach
czytanych
od prawej do lewej

Kreski pionowe oznaczają liczby

Hieroglify -
inskrypcja

Stela z okresu
XII dynastii

schyłek
Średniego Państwa
(XIX-XVIII w. p.n.e.)

Zapis w wierszach
od prawej do lewej
i od lewej do

prawej

BUSTROPHEDON

Rozwój pisma egipskiego

Hieroglif

Hieratyka

Demotyka

Egipskie pismo demotyczne

Pismo szybkie (kursywne)
- do użytku codziennego
- zapisów prawniczych itp.

Wywodzi się
z pisma hieratycznego

Używane od VII w. p.n.e.
- Epoka Późna
- Okres Grecki
- Okres Rzymski
Ostatnie zapisy

– poł. V w. n.e.

Nazwę nadał Herodot
w poł. V w. p.n.e.

Pismo egipskie – odczytane

Jean F. Champollion (1822)

Podstawa – kamień z Rosetty (196 p.n.e.)

Tekst w 2 językach (grecki, egipski)

Zapisany znakami 3 pism: greckiego,

demotycznego,
hieratycznego

Papirus Matematyczny Hind

(pismo

hieratyczne)

(2 tys. p.n.e.)

Papirus Ebersa (XVI w. p.n.e.)
Tekst medyczny

Sumeryjskie pismo klinowe
Tabliczka gliniana

Rachunek inwentarza

z ok. 2350 r. p.n.e.

Państwo

Starobabilońskie

Pismo klinowe

INSKRYPCJA

Stela
z Kodeksem Hammurabiego

poł. 2 tys. p.n.e.

Tabliczki gliniane

Mezopotamia i Azja Mniejsza

Listy z Amarna w Egipcie

Archiwum korespondencji
dyplomatycznej z czasów
Echnatona i Tutanchamona
(Nowe Państwo XIV w. p.n.e.)

gł. w j. akadyjskim
i hetyckim
– z Nowego Państwa Hetyckiego

British Museum

Rozwój pisma klinowego

Ewolucja znaku GŁOWA

3000 p.n.e.

2800 p.n.e.

2600 p.n.e.

kon. 3 tys. p.n.e.

pocz. 2 tys. p.n.e.

Staroasyryjski i Hetycki

pocz. 1 tys. p.n.e.

Asyryjski

Odczytanie pisma klinowego
– użytego do zapisów w różnych
językach

Georg Grotefend – staroperski (1802)
Edwin Noris – nowoelamicki
Henry Rowlinson – akadyjski (1833-1851)
Podstawa – inskrypcja na skale w Bistunie w Persji

Tekst w 3 w/w językach

Edward Hincks

Henry Layard – odkrywca Niniwy

Georg Smith – sumeryjskie (1867 – odczytał Gilgamesza)
Fracois Thureau-Dangin – słownik sumeryjski (XIX/XX w.)

Pismo hieroglificzne

Kultura Kreteńska (Minojska)

Pocz. – 3 / 2 tys. p.n.e.
Używane do XIII / XII w. p.n.e.

Pismo piktograficzne

Zachowane m.in. na
Dysku z Fajstos

Nieodczytane

Dysk z Fajstos (1650-1600 p.n.e.)

Kreteńskie

pismo hieroglificzne

Pismo linearne A

Kultura Kreteńska (Minojska) - niegrecka

Pismo sylabiczne – 2 połowa 2 tys. p.n.e.
Zachowane na tabliczkach glinianych (Kreta, Tera /

Santoryn)

Odczytane
– znaki (ich brzmienie)
i system

Nieodczytana treść
– nieznany język
= nieindoeuropejski
= niesemicki

Pismo linearne B

Kultura Mykeńska (achajska / grecka)

• Przejęte z kultury minojskiej

(kreteńskiej) – niegreckiej
ok. poł. 2 tys. p.n.e.

• Pismo sylabiczne

(ok. 90 znaków)

• Zachowane na tabliczkach

glinianych (Kreta, Peloponez)

• Odczytane

Michael Ventris, John Chadwick

(l. 50 XX w.)

Document Outline