AGRESJA

Większość psychologów przez agresję rozumie każde

zamierzone działanie - w formie otwartej czy symbolicznej -

mające na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody,

straty, bólu fizycznego lub cierpienia moralnego. Mówi się o

agresji przejawianej w formie czynności fizycznych,

werbalnych, symbolicznych, kierowanych złością, chęcią

szkodzenia innym, dążeniem do sprawienia przykrości i

cierpienia.

Do bezpośrednich zachowań napastliwych należą proste

zachowania cechujące się stosunkowo krótkimi atakami

fizycznymi, stosowanymi przy użyciu prostych narzędzi.

Agresja w sensie ogólnym wyraża się często w formie

złożonych zachowań napastliwych i przybiera wtedy postać

bójek, zastraszania kogoś, niesprawiedliwego traktowania.

Pośrednie zachowania napastliwe występują zazwyczaj jako

dokuczanie, przeszkadzanie, polegają także na niszczeniu

lub uszkodzeniu rzeczy stanowiących własność osoby

będącej przedmiotem agresji.

Na ogół jednak w definicjach agresji akcentowane są dwa

zasadnicze elementy: agresywne zachowanie niesie ze sobą

negatywne skutki dla ofiary oraz jest intencjonalne, przy

czym sprawcę opisuje się jako pragnącego zranić bądź

uszkodzić fizycznie lub psychicznie ofiarę.

AGRESJA JAKO INSTYNKT



Ten rodzaj agresji powstał w drodze ewolucji i jest

potrzebny, a nawet konieczny do utrzymania gatunku.

Tak rozumiana agresja nie została nabyta w toku życia.

Człowiek rodzi się z nią, z gotowym instynktem.

Oceniając z pedagogicznego punktu widzenia, ta teoria

nie jest zjawiskiem całkowicie szkodliwym społecznie.

Zachowania agresywne mogą występować w formie

dopuszczalnej, akceptowanej, a nawet wręcz korzystnej

ze społecznego punktu widzenia.

Badania zoopsychologów i fizjologów wykazały

wprawdzie, że agresywne zachowanie ma swoje

podłoże fizjologiczne, nie potwierdziły jednak tezy o

istnieniu instynktu agresji, który by jako czynnik

endogenny pobudzał organizm do działania

agresywnego.

AGRESJA JAKO REAKCJA NA

FRUSTRACJĘ



Powstawanie i utrwalanie się zachowań agresywnych w

wyniku frustracji można wyjaśnić, opierając się na

podstawowych twierdzeniach dotyczących zmian w

zachowaniu się osobnika pod wpływem uprzednich

doświadczeń.

Osiągnięcie celu można traktować jako nagrodę

wystarczającą do utrwalenia danego sposobu

postępowania. Zachowania nieprowadzące do realizacji

celu przez sam fakt ich nieskuteczności są karane.

Rozumienie zachowania agresywnego jako odpowiedzi

na frustrację ma podstawy fizjologiczne. Fizjologowie

twierdzą, że różne rodzaje reakcji, zarówno

agresywnych jak i lękowych, podobnie jak uczucia,

rozdrażnienie gniew, strach, muszą mieć swoje

odpowiedniki fizjologiczne. Ogół skutków, które

powstają w ustroju pod wpływem jakiegokolwiek

czynnika określa się pojęciem stresu.

AGRESJA JAKO NAWYK



Analizując agresję jako nawyk, przyjmujemy, że jest to

zachowanie utrwalone, do tego stopnia, że jest już

zautomatyzowane i realizowane bez pełnej kontroli

świadomości.

Zachowania, które utrwaliły się musiały być poprzednio

wielokrotnie wzmacniane bezpośrednio lub pośrednio.

Wzmocnienie bezpośrednie to takie, kiedy nagroda

dotyczy zachowań samego uczącego się. Natomiast

wzmocnienie pośrednie odnosi się do zachowania

innych osób, które są "modelami" dla uczącego się.

Już utrwalone zachowania agresywne mogą być

likwidowane także drogą uczenia. Takie uczenie, a

raczej oduczanie, może polegać na konsekwentnym

odmawianiu nagrody albo na aktywnym karaniu.

ZŁOŻONE POSTACI AGRESJI



Siła, częstość występowania agresji, rodzaj manifestowanych

zachowań zależą, tak jak w ogóle osobowość człowieka, od

zadatków wrodzonych, aktywności własnej, wpływów środowiska i

od wychowania. W każdym przypadku agresji można by więc

teoretycznie wyróżnić kilka czynników:

1. Czynnik wrodzony - u wszystkich ludzi występuje mniej więcej w

jednakowym stopniu.

2. Czynnik aktywnościowy - stwarzający różne możliwości w zakresie

zdobywania przez dziecko doświadczeń.

3. Czynnik frustracyjny - zależy w dużym stopniu od środowiska i

postaw rodzicielskich.

4. Czynnik naśladowczy - zależy głównie od środowiska. Można go

modyfikować przez wychowanie dostarczające odpowiednich

wzorców.

5. Czynnik instrumentalny - w szczególnie dużym stopniu zależy od

pozostałych czynników oraz od wpływów wychowawczych.

Wszystkie wymienione czynniki są dynamicznie ze sobą powiązane

zwłaszcza przez powszechnie funkcjonujące mechanizmy uczenia

się Pozwala to sądzić, że nie istnieje zarówno u dzieci jak i u ludzi

dorosłych agresja w postaci prostej.



Szkoła jest środowiskiem wychowawczym kierującym

świadomie rozwojem dziecka oraz kształtującym jego

osobowość. Może się jednak zdarzyć, że szkoła będzie

zaburzała osobowość, prowadziła do nasilania się lęku i

agresji (rozumianej jako zachowanie mające na celu

wyrządzenie szkody lub przykrości) wobec szkoły lub

wszystkiego, co jest związane ze szkołą. Źródła przemocy

tkwiące w szkole mogą być wielorakie. Mogą wynikać z

relacji między nauczycielami a uczniami; źródłem agresji

mogą być niepowodzenia w nauce szkolnej, ocena szkolna,

system kar stosowany przez nauczyciela - godzący w

godność ucznia i upokarzający go, brak akceptacji ucznia

przez nauczyciela, niedocenianie jego pracy, pośpiech,

nadmierne wymagania stawiane uczniowi. Źródłem

przemocy rówieśniczej może być również atmosfera

szkolna, w której często nauczyciele nie liczą się z

osobowością ucznia; atmosfera, w której nie ma przyjaciół i

nie ma z kim pokonywać szkolnych trudów.

WSPÓŁCZESNA SZKOŁA



W życiu współczesnej szkoły narasta poczucie bezradności

wobec agresji i przemocy. Zasada współpracy i wzajemnej

pomocy została zastąpiona zasadą dominacji, wymuszania i

siły. Prowokacyjne zachowania uczniów, nadpobudliwość

ruchowa, niezdolność do koncentracji i niechęć do

zdobywania wiedzy sprawiają, że nauczanie stało się

niezwykle trudne. Coraz częściej pojawiają się przypadki

ignorowania poleceń nauczyciela, ośmieszania dorosłych i

wandalizmu. Uczniowie rozgrywają swoistą walkę z

nauczycielami, a także z rówieśnikami. Powstaje

komunikacja oparta na zdobywaniu przewagi i wymuszania

uległości. Korytarz szkolny stał się areną niepożądanych

zachowań. Przemoc słowna: wulgaryzmy, przekleństwa,

wyzwiska padają nie tylko z ust chłopców, ale coraz częściej

dziewcząt. Obserwuje się również przemoc fizyczną:

popychanie, zabieranie przedmiotów, bójki.

ROZMIARY AGRESJI



O rozmiarach agresji wiemy niewiele, ponieważ

uczeń często z obawy przed powtórnym pobiciem,

sponiewieraniem, ośmieszaniem nie zechce o tym

komukolwiek powiedzieć. Podobną postawę

przejawiają niejednokrotnie i sami rodzice, nawet

jeżeli wiedzą o kłopotach swojego dziecka.

Nauczyciele też często bagatelizują informacje na

temat tych zjawisk. Z jednej strony narzekają na

uczniów, z drugiej zaś twierdzą, że to nieprawda,

że problem ten nie dotyczy uczniów ich klasy czy

szkoły. Tymczasem przemoc miała i ma miejsce w

szkole, na terenach przyległych do szkoły i na

drodze dom - szkoła.

ŹRÓDŁA AGRESJI W SZKOLE



Źródeł powstawania agresji jest bardzo wiele

i są one różnorodne. Duży wpływ stanowi

rodzina i osłabienie jej roli wychowawczej,

nieodpowiednie środowisko rówieśnicze,

transformacja ustrojowa, która stwarza

szereg nowych oczekiwań, możliwości, norm

postępowania i zagrożeń społecznych.

Szkoła, w której dominuje dydaktyka,

odsuwając funkcję wychowawczą i

opiekuńczą, a także środki masowego

przekazu - telewizja, ukazująca w filmach

sceny okrucieństwa, agresji i zabijania.

PRZYCZYNY AGRESJI

ZE STRONY NAUCZYCIELI

WOBEC DZIECI



stres zawodowy



agresja ze strony dzieci



przepracowanie



niewykonywanie poleceń



niedocenianie zawodu



trudności materialne



niepewność pracy



manipulowanie uczniami,



przedmiotowy stosunek do ucznia.

PRZYCZYNAMI PRZEMOCY ZE STRONY

DZIECI WOBEC INNYCH DZIECI ORAZ

WOBEC DOROSŁYCH SĄ:



destruktywne grupy rówieśnicze



alkoholizm w rodzinie



bezrobocie



trudności materialne



telewizja, wideo, kino



gry komputerowe



pisma młodzieżowe



narkomania



rozbicie rodziny, brak kontaktu ze szkołą, niewydolność

wychowawcza rodziny



agresja w rodzinie, znęcanie się nad dziećmi, brak

akceptacji, patologia



zaburzenia emocjonalne, wady rozwojowe



zemsta za zbyt niskie oceny, poczucie skrzywdzenia.

MASSMEDIA A PRZEMOC



Obecnie bardzo duży wpływ na postępującą przemoc i agresję wśród uczniów mają

masmedia - kino, telewizja, video, czasopisma dla młodzieży - jako czynniki

wpływające na rozwój agresywnych postaw. Wszystkie te wizualne środki przekazu

wywierają znaczący wpływ na zachowania młodzieży. Czas, jaki dziecko poświęca na

oglądanie telewizji oraz gry komputerowe, ma zasadniczy wpływ na jego skłonności

do agresywnych zachowań, gdy będzie już dorosłe. Telewizor jest nie tylko źródłem

informacji, ale jest interaktywny, obecny w około 99% polskich rodzin. Stał się

trzecim rodzicem, który wychowuje nasze dzieci. Musimy zatem stawiać mu moralne

wymagania i kontrolować jego wpływ na dziecko. Telewizja działa jak bomba z

opóźnionym zapłonem, powoduje zobojętnienie i brak wrażliwości na cierpienie.



W przypadku wystąpienia zachowań agresywnych szczególnie ważne jest

rozpoznanie i zdiagnozowanie sytuacji w klasie, gdzie agresja stała się problemem;

wyjaśnienie zdarzenia - wysłuchanie dwóch stron i sprawcy, i ofiary - przedsięwzięcie

szybkiego, właściwego działania. Warto sobie zdawać sprawę z tego, że agresywne

zachowania uczniów służą m.in.:



· odreagowaniu złości, wyżycia się



· osiągnięciu jakiegoś celu



· zwrócenie na siebie uwagi



· zaspokojenie potrzeb



· rozładowanie lęków i napięć



· demonstracji siły



· maskowaniu lęku i słabości



· zdobyciu akceptacji grupy



· odpowiedzi na agresję - "przemoc rodzi przemoc".



1. Potrzebne jest ustalenie systemu kar i nagród. Ważne

jest, aby były nagrody! Kary są skuteczne tylko pod

pewnymi warunkami:



· atmosfera w rodzinie musi być ogólnie dobra,



· konieczny jest silny związek emocjonalny między

rodzicem a dzieckiem,



· dziecko musi mieć zapewnione odpowiednie otoczenie

dające poczucie bezpieczeństwa; inaczej będzie uczyć się

agresji i przenosić ją na inne obiekty (osoby słabsze,

zwierzęta, przedmioty),



· Kara nie może fizyczna, nie powinna być zastosowana

zbyt długo po nieakceptowanym zachowaniu dziecka,

najlepiej jest, gdy połączymy ją z tłumaczeniem i rozmową.

Zawsze jej siła musi być dostosowana do wagi przewinienia

dziecka. Kara także nie może być związana z ośmieszaniem

dziecka i odebraniem mu rodzicielskiej miłości.



2. Dbajmy o to, by w domu panowała miła,

bezpieczna, spokojna atmosfera. Dziecku

potrzeba miłości, serdeczności, poczucia

pewności, iż bez względu na to, jakim jest, co

potrafi, nigdy nie zostanie przez rodziców

odrzucone. Starajmy się więc pokazać mu, iż

to konkretne formy zachowania nie są przez

nas akceptowane, nigdy zaś samo dziecko.

Oprócz wygaszania zachowań negatywnych

ważne jest również wzmacnianie zachowań

pozytywnych poprzez ich dostrzeganie i

nagradzanie.



3. Konflikty między rodzicami należy

rozwiązywać wówczas, gdy dziecko nie jest

tego obserwatorem. Kłótnie między

rodzicami, awantury powodują u dziecka stan

napięcia emocjonalnego, zagrożenie i lęk, a to

jest źródłem agresywnego zachowania. Jeżeli

jednak nie unikniemy konfrontacji z drugą

osobą w obecności dziecka, starajmy się

przedstawiać własny punkt widzenia z

jednoczesnym poszanowaniem godności

drugiego człowieka.



4. Pamiętajmy o tym, że najważniejszymi

osobami dla dziecka, które stanowią wzór,

model do naśladowania są rodzice. Od nich,

drogą obserwacji, dziecko uczy się

zachowań społecznych, sposobów

reagowania na trudności, rozwiązywania

konfliktów, sposobów regulowania

stosunków z drugą osobą. Ważne jest więc,

aby rodzice poprzez własne zachowanie i

właściwe postawy w sytuacjach, gdy

doznają porażki, gdy rozwiązują konflikt z

drugą osobą, pokazywali właściwe formy

radzenia sobie z trudnościami.



5. Innymi sposobami możliwymi do

zaproponowania dziecku w celu wyrażenia złości

są:



· wszelkie formy ruchu: sport, taniec zabawy

ruchowe i inne formy wysiłku fizycznego



· śpiew, tworzenie czy słuchanie muzyki,



· masaże,



· "baraszkowanie" połączone z kontrolowanym

siłowaniem się,



· wyrażanie agresji w formie symbolicznego

rysunku lub inne zabawy - np. "narysuj swoją

złość", "bazgrolenie na papierze", "wrzuć do worka

to, co cię złości", kontrolowane gniecenie i darcie

papieru, krzyki z głową pod poduszką



6. W zapobieganiu agresji naśladowczej istotne jest

zabezpieczenie dzieci i młodzieży przed szkodliwym

wpływem modeli agresywnego zachowania się.

Obserwujmy więc jakimi programami, filmami

interesują się nasze dzieci, w jakie gry komputerowe

grają i czy wywołują one niekorzystne zmiany w

zachowaniu się dzieci. Sceny agresywne powinny być

odpowiednio komentowane przez rodziców w celu

wytworzenia postaw i ocen moralnych

przeciwdziałających agresywnemu zachowaniu.

Równocześnie należy starać się zainteresować dzieci

programami telewizyjnymi i książkami ukazującymi

pozytywne modele postępowania. Powinny one

zawierać przykłady osób nie wchodzących w konflikty z

otoczeniem; aprobujące koleżeństwo, przyjaźń,

wzajemną życzliwość, gotowość udzielania pomocy i

opiekowania się słabszymi.



7. Pamiętajmy, iż dziecko będzie mniej

skłonne z rodzicami współpracować,

kiedy w wypowiedziach rodziców

znajdować się będą wyrażenia obrażające

dzieci, ośmieszające, zawstydzające je.

Również nieustanna krytyka, wytykanie

dziecku jego błędów, wad i braku różnego

rodzaju umiejętności może stanowić

źródło zachowań agresywnych.



8. Bardzo potrzebne dzieciom jest

uwrażliwianie ich na potrzeby i

uczucia innych, ćwiczenie

przewidywania skutków własnego

postępowania, np. na podstawie

opowiadań, bajek, filmów, w

zabawach tematycznych z zamianą

ról.



9. Interesujmy się światem dziecka:

ich uczuciami, problemami,

zainteresowaniami, przyjaźniami.

Łatwiej będzie nam wtedy rozumieć

dzieci, udzielić im pomocy, zanim

dziecko sięgnie samo po sposoby

radzenia sobie z określonymi

problemami, których my nie

akceptujemy.

ZAKOŃCZENIE

Na zakończenie warto przypomnieć raz jeszcze, że

najskuteczniejszą szansą ograniczenia zachowań

agresywnych jest kształtowanie prawidłowych postaw

społecznych młodych ludzi. I choć wszyscy jesteśmy

upoważnieni do przeciwdziałania takim zachowaniom

to jednak największe pole do popisu mają tu rodzice.

Jedną z najważniejszych rzeczy, jaką oni mogą zrobić

dla swoich dzieci, jest rzecz z pozoru najłatwiejsza:

dać miłość. Jeśli rodzice mówią dzieciom, że je

kochają, przytulają i głaszczą, dzieci uczą się, że jest

to zdrowe uczucie. Taka lekcja sprawia, że zaczynają

sobie lepiej radzić w kontaktach z innymi. Zaś ci,

którzy czują się bezpiecznie w swoich relacjach z

rodzicami i mają zaspokojone potrzeby, szczególnie

bezpieczeństwa, miłości i uznania są z reguły mniej

agresywni.

Document Outline