Środki antyseptyczne i 

odkażające

 

 

• Środki antyseptyczne nazywamy środki 

stosowane na powierzchnię żywych tkanek 
w celu zabicia drobnoustrojów lub 
zahamowania ich rozwoju. Mogą one 
niekiedy powodować podrażnienie tkanek, 
choć niektóre z nich działają ściągająco i 
przeciwzapalnie.

• Środki dezynfekcyjne są to środki 

stosowane do zabicia drobnoustrojów 
znajdujących się poza organizmem. Są one 
zbyt toksyczne, aby mogły być stosowane 
na żywą tkankę organizmu wyższego – 
działają drażniąco, a w większych 
stężeniach żrąco.

 

 

Mechanizm działania środków 

odkażających

Mechanizm działania

Przykłady

Zmiana pH

Kwasy, zasady

Zmiana ciśnienia 
osmatycznego

Roztwory hipertoniczne – 
NaCl, syropy, gliceryny

Wydzielanie tlenu 
atomowego

Woda utleniona, 
nadmanganian potasu, 
chlor, podchloryny

Inaktywacja enzymów 
drobnoustrojów 
zawierających grupy SH

Związki rtęci, związki 
bizmutu

Zmiana fizykochemiczna 

składów poproteinowych 
drobnoustrojów

Błąd metylenowy

Denaturacja białek 
drobnoustrojów

Formaldehyd, tenol, krezol, 
związek srebra, fiolet 

krystaliczny, jod

Działanie powierzchniowe

Tenzydy

 

 

Kwasy 

Drobnoustroje chorobotwórcze namnażają 

się tylko w określonym, zwykle stosunkowo 
wąskim zakresie odczynu środowiska – 
najczęściej w środowisku zasadowym. 
Wiadomo powszechnie z życia 
codziennego, że zakwaszanie produktów 
żywnościowych (marynaty, kiszonki) jest 
metodą ich konserwacji. Spośród kwasów, 
jako środki antyseptyczne do odkażania 
błon śluzowych i skóry nie uszkodzonej, 
stosuje się kwas borowy, dwuboran sodowy, 
kwas salicylowy oraz kwas benzoesowy. 

 

 

Aldehydy, alkohole

Wśród aldehydów szczególne znaczenie jako 

środek odkażający ma aldehyd mrówkowy 
(formaldehyd) oraz aldehyd glutarowy.

Silnymi środkami odkażającymi są alkohole 

alifatyczne (alkohol etylowy, izopropylowy).

 

 

Środki utleniające

• Nadtlenek wodoru (3% roztwór to woda 

utleniona)

• Nadmanganian potasu

 

 

Związki chlorowcowe i ich 

pochodne

• Chlor – związki chlorowcowe – 

chloramina, chlorheksydyna (Manusan, 
Abacil),

• Jod – 3% jodyna, jodofor (Braunol 2000, 

Betadin, Polseptol).

 

 

Związki srebra

• Azotan srebra,
• Sól srebrowa sulfadiazyna (Dermazin)

Związki cynku

• Siarczan cynku (Cincol),

Leki roślinne

• Rumianek,
• Olejek z drzewa herbacianego.