Seksualność osób
Seksualność osób
niepełnosprawnych
niepełnosprawnych
umysłowo
umysłowo
Arkadiusz Bilejczyk
Arkadiusz Bilejczyk
Seksualność osób
Seksualność osób
niepełnosprawnych
niepełnosprawnych
umysłowo
umysłowo
Arkadiusz Bilejczyk
Arkadiusz Bilejczyk
Niepełnosprawność
Niepełnosprawność
intelektualna
intelektualna
ogólnie jest to zaburzenie rozwojowe,
ogólnie jest to zaburzenie rozwojowe,
które polega na znaczącym obniżeniu
które polega na znaczącym obniżeniu
ogólnego poziomu funkcjonowania
ogólnego poziomu funkcjonowania
intelektualnego, zauważalny jest
intelektualnego, zauważalny jest
także deficyt w zakresie zachowań
także deficyt w zakresie zachowań
adaptacyjnych rozumianych tutaj
adaptacyjnych rozumianych tutaj
głównie jako niezależność i
głównie jako niezależność i
odpowiedzialność.
odpowiedzialność.
„
„
Bez zrozumienia seksualności nie
Bez zrozumienia seksualności nie
da się opisać i zrozumieć człowieka,
da się opisać i zrozumieć człowieka,
nie da się w ogóle mówić o
nie da się w ogóle mówić o
człowieku”
człowieku”
-
-
„Niechciana
„Niechciana
seksualność” Małgorzata
seksualność” Małgorzata
Kościelska, 2004
Kościelska, 2004
Deklaracja Praw Seksualnych
Deklaracja Praw Seksualnych
4. Prawo do seksualnej równości.
4. Prawo do seksualnej równości.
Odwołuje się ono do wolności od wszelkich
Odwołuje się ono do wolności od wszelkich
form dyskryminacji, niezależnie od płci,
form dyskryminacji, niezależnie od płci,
orientacji seksualnej, wieku, rasy, klasy
orientacji seksualnej, wieku, rasy, klasy
społecznej,
religii
lub
fizycznej
albo
społecznej,
religii
lub
fizycznej
albo
emocjonalnej niepełnosprawności.
emocjonalnej niepełnosprawności.
Akceptacja seksualności osób
Akceptacja seksualności osób
niepełnosprawnych intelektualnie w
niepełnosprawnych intelektualnie w
Polsce:
Polsce:
39% badanych akceptuje;
39% badanych akceptuje;
29% badanych nie akceptuje;
29% badanych nie akceptuje;
32% jest niezdecydowanych.
32% jest niezdecydowanych.
(Postek, 2007)
(Postek, 2007)
Seksualność istnieje na wielu
Seksualność istnieje na wielu
poziomach:
poziomach:
fizyczno – chemicznym;
fizyczno – chemicznym;
biologicznym;
biologicznym;
psychologicznym;
psychologicznym;
społecznym;
społecznym;
duchowym.
duchowym.
Seksualność podlega rozwojowi i
Seksualność podlega rozwojowi i
zmienia się z wiekiem.
zmienia się z wiekiem.
Odnosząc się do faz
Odnosząc się do faz
rozwojowych, seksualność można
rozwojowych, seksualność można
podzielić na cztery etapy:
podzielić na cztery etapy:
dziecięcą;
dziecięcą;
młodzieńczą;
młodzieńczą;
dorosłą (dojrzałą);
dorosłą (dojrzałą);
starczą
starczą
.
.
Wszystkie cztery fazy seksualności
Wszystkie cztery fazy seksualności
występują u osób z
występują u osób z
niepełnosprawnością umysłową.
niepełnosprawnością umysłową.
Poszczególne fazy mogą jednak:
Poszczególne fazy mogą jednak:
pojawiać się ze znacznym opóźnieniem
pojawiać się ze znacznym opóźnieniem
w stosunku do wieku,
w stosunku do wieku,
mogą zatrzymać się na określonym
mogą zatrzymać się na określonym
stadium bez przechodzenia w następne,
stadium bez przechodzenia w następne,
mogą być źle ukierunkowane,
mogą być źle ukierunkowane,
być przeżywane w sposób niepełny lub
być przeżywane w sposób niepełny lub
przesadnie zaznaczony.
przesadnie zaznaczony.
Typowym dla osób
Typowym dla osób
niepełnosprawnych umysłowo, jest
niepełnosprawnych umysłowo, jest
brak harmonii pomiędzy tempem
brak harmonii pomiędzy tempem
rozwoju biologicznego, umysłowego,
rozwoju biologicznego, umysłowego,
uczuciowego, duchowego i
uczuciowego, duchowego i
behawioralnego, czyli przeniesienie
behawioralnego, czyli przeniesienie
dziecięcości, młodzieńczości,
dziecięcości, młodzieńczości,
dorosłości a nawet cech starości u
dorosłości a nawet cech starości u
tych samych osób w podobnym
tych samych osób w podobnym
wieku.
wieku.
seksualność dziecięca
seksualność dziecięca
– wyraża się przede
– wyraża się przede
wszystkim w potrzebie więzi i przynależności
wszystkim w potrzebie więzi i przynależności
do dorosłego człowieka. Przejawami
do dorosłego człowieka. Przejawami
spóźnionej dziecięcej seksualności są:
spóźnionej dziecięcej seksualności są:
dążenie do stałej bliskości z matką; labilność
dążenie do stałej bliskości z matką; labilność
nastroju, zależność od zachowania ważnego
nastroju, zależność od zachowania ważnego
dorosłego; przyleganie fizyczne, obłapianie,
dorosłego; przyleganie fizyczne, obłapianie,
tulenie się; obnażanie się; domaganie się
tulenie się; obnażanie się; domaganie się
dowodów miłości;
dowodów miłości;
Niepełna świadomość zróżnicowania sfer
Niepełna świadomość zróżnicowania sfer
organizmu dostępnych dla kontaktu z obcymi
organizmu dostępnych dla kontaktu z obcymi
oraz z bliskimi, w tym stref erogennych
oraz z bliskimi, w tym stref erogennych
(dziecięca kokieteria); preferowanie zabiegów
(dziecięca kokieteria); preferowanie zabiegów
pielęgnacyjnych wokół ciała (Kościelska,
pielęgnacyjnych wokół ciała (Kościelska,
2004).
2004).
seksualność dziecięca c.d.
seksualność dziecięca c.d.
- Specyfiką osób
- Specyfiką osób
niepełnosprawnych umysłowo jest wewnętrzna
niepełnosprawnych umysłowo jest wewnętrzna
niespójność osobowości a dziecięce formy
niespójność osobowości a dziecięce formy
zachowań seksualnych mają różne funkcje.
zachowań seksualnych mają różne funkcje.
Mogą być wyrazem: niezaspokojonych potrzeb
Mogą być wyrazem: niezaspokojonych potrzeb
z wczesnego okresu życia; reakcją obronną;
z wczesnego okresu życia; reakcją obronną;
strategią wyzwalania w otoczeniu zachowań
strategią wyzwalania w otoczeniu zachowań
opiekuńczych; sposobem na unikanie agresji.
opiekuńczych; sposobem na unikanie agresji.
Istotą niepełnosprawności, w tym
Istotą niepełnosprawności, w tym
intelektualnej, jest wyższa niż przeciętna
intelektualnej, jest wyższa niż przeciętna
zależność od innych, a zatem potrzeba
zależność od innych, a zatem potrzeba
pomocy. Zachowania dziecięce wyzwalają u
pomocy. Zachowania dziecięce wyzwalają u
dorosłych postawę opieki i eliminują
dorosłych postawę opieki i eliminują
agresywność. Choć, jak wiemy – nie u
agresywność. Choć, jak wiemy – nie u
wszystkich (Kościelska, 2004).
wszystkich (Kościelska, 2004).
seksualność młodzieńcza
seksualność młodzieńcza
–
–
charakteryzuje się odejściem od
charakteryzuje się odejściem od
bezpośredniej relacji z rodzicami na
bezpośredniej relacji z rodzicami na
rzecz zwrócenia się ku rówieśnikom,
rzecz zwrócenia się ku rówieśnikom,
bycia w grupie i zdobycie jej akceptacji
bycia w grupie i zdobycie jej akceptacji
oraz tendencje do rywalizacji. Pojawia
oraz tendencje do rywalizacji. Pojawia
się potrzeba podobania się, pojawiają
się potrzeba podobania się, pojawiają
się napięcia seksualne i czynności
się napięcia seksualne i czynności
seksualne (poszukiwanie wiedzy na
seksualne (poszukiwanie wiedzy na
temat seksu). Występują fascynacje
temat seksu). Występują fascynacje
erotyczne, pierwsze miłości i budowanie
erotyczne, pierwsze miłości i budowanie
planów przyszłego życia (Kościelska,
planów przyszłego życia (Kościelska,
2004).
2004).
seksualność młodzieńcza c.d.
seksualność młodzieńcza c.d.
- Faza
- Faza
seksualności młodzieńczej nie pokrywa się
seksualności młodzieńczej nie pokrywa się
dokładnie u młodzieży zdrowej a tym
dokładnie u młodzieży zdrowej a tym
bardziej u młodzieży niepełnosprawnej
bardziej u młodzieży niepełnosprawnej
umysłowo, z wiekiem adolescencji 15 – 21
umysłowo, z wiekiem adolescencji 15 – 21
lat. Psychologicznym warunkiem przejścia z
lat. Psychologicznym warunkiem przejścia z
fazy seksualizmu dziecięcego do
fazy seksualizmu dziecięcego do
młodzieńczego jest osiągnięcie takiego
młodzieńczego jest osiągnięcie takiego
poziomu rozwoju, który pozwala na w miarę
poziomu rozwoju, który pozwala na w miarę
samodzielne funkcjonowanie. Często jednak
samodzielne funkcjonowanie. Często jednak
pozostają one w toku swego życia zależne
pozostają one w toku swego życia zależne
od osób dorosłych (Kościelska, 2004).
od osób dorosłych (Kościelska, 2004).
seksualność dojrzała
seksualność dojrzała
– to zdolność
– to zdolność
zdobycia partnera, zdolność do
zdobycia partnera, zdolność do
prokreacji i opieki nad potomstwem,
prokreacji i opieki nad potomstwem,
co w przypadku osób
co w przypadku osób
niepełnosprawnych intelektualnie –
niepełnosprawnych intelektualnie –
nie zawsze idzie w parze z ich
nie zawsze idzie w parze z ich
zdolnościami, które wynikają ze
zdolnościami, które wynikają ze
stopnia upośledzenia (Kościelska,
stopnia upośledzenia (Kościelska,
2004).
2004).
seksualność dojrzała
seksualność dojrzała
c.d. - w sferze
c.d. - w sferze
psychospołecznej przez dojrzałą seksualność
psychospołecznej przez dojrzałą seksualność
będziemy rozumieli przede wszystkim świadomą
będziemy rozumieli przede wszystkim świadomą
realizację potrzeb seksualnych połączoną z
realizację potrzeb seksualnych połączoną z
odpowiedzialnością za jej skutki dla siebie,
odpowiedzialnością za jej skutki dla siebie,
partnera i ewentualnie potomstwa. Realizacja
partnera i ewentualnie potomstwa. Realizacja
potrzeb seksualnych, w wydaniu prawidłowym
potrzeb seksualnych, w wydaniu prawidłowym
powinna być czynnikiem rozwoju osobowego
powinna być czynnikiem rozwoju osobowego
partnerów, źródłem szczęścia, poczucia
partnerów, źródłem szczęścia, poczucia
bezpieczeństwa i wzajemnej pomocy. Wiele osób
bezpieczeństwa i wzajemnej pomocy. Wiele osób
niepełnosprawnych świadomie wybiera celibat.
niepełnosprawnych świadomie wybiera celibat.
Osoby te mają pełną świadomość swoich
Osoby te mają pełną świadomość swoich
ograniczeń. Dla większości jest to źródłem
ograniczeń. Dla większości jest to źródłem
cierpienia, a także powodem uruchamiania
cierpienia, a także powodem uruchamiania
najrozmaitszych mechanizmów obronnych w
najrozmaitszych mechanizmów obronnych w
służbie przynajmniej elementarnego poczucia
służbie przynajmniej elementarnego poczucia
wartości i sensu egzystencji (Kościelska, 2004).
wartości i sensu egzystencji (Kościelska, 2004).
seksualność starcza
seksualność starcza
- czyli taka, w której
- czyli taka, w której
zgodnie z tradycyjnym wizerunkiem seks już jest
zgodnie z tradycyjnym wizerunkiem seks już jest
biologicznie zbędny, a psychologicznie już nie
biologicznie zbędny, a psychologicznie już nie
budzi zainteresowania. W przypadku części osób
budzi zainteresowania. W przypadku części osób
niepełnosprawnych umysłowo odnosi się wrażenie
niepełnosprawnych umysłowo odnosi się wrażenie
jak gdyby z pominięciem fazy dojrzałości ,
jak gdyby z pominięciem fazy dojrzałości ,
czasem i faz poprzednich, przeszły od razu do
czasem i faz poprzednich, przeszły od razu do
fazy starczej. Zjawisko takie można tłumaczyć, że
fazy starczej. Zjawisko takie można tłumaczyć, że
u niektórych osób rzeczywiście występuje
u niektórych osób rzeczywiście występuje
niedorozwój popędu seksualnego - to się czasami
niedorozwój popędu seksualnego - to się czasami
zdarza, albo wystąpiło wyparcie potrzeb
zdarza, albo wystąpiło wyparcie potrzeb
seksualnych. Wyparcie jest formą mechanizmu
seksualnych. Wyparcie jest formą mechanizmu
obronnego, który chroni w tym przypadku osobę
obronnego, który chroni w tym przypadku osobę
przed destrukcyjną świadomością niemożności
przed destrukcyjną świadomością niemożności
realizacji tego wielkiego potencjału, jakim może
realizacji tego wielkiego potencjału, jakim może
być seksualność (Kościelska, 2004).
być seksualność (Kościelska, 2004).
Kilka pytań, które postawić może etyk, rozważając problem
Kilka pytań, które postawić może etyk, rozważając problem
seksualności osób niepełnosprawnych intelektualnie (Postek,
seksualności osób niepełnosprawnych intelektualnie (Postek,
2007):
2007):
1.
1.
Czy osoby niepełnosprawne intelektualnie mają bezwzględne
Czy osoby niepełnosprawne intelektualnie mają bezwzględne
prawo do wyrażania własnej seksualności?
prawo do wyrażania własnej seksualności?
2.
2.
Czy mają także prawo do utrzymywania kontaktów
Czy mają także prawo do utrzymywania kontaktów
seksualnych? Czy możliwe są sytuacje ograniczenia tego
seksualnych? Czy możliwe są sytuacje ograniczenia tego
prawa?
prawa?
3.
3.
Czy kontakty seksualne osób niepełnosprawnych intelektualnie
Czy kontakty seksualne osób niepełnosprawnych intelektualnie
mogą być realizowane wyłącznie w związkach małżeńskich? Czy
mogą być realizowane wyłącznie w związkach małżeńskich? Czy
kontakty takie mogą mieć miejsce tylko poza takimi związkami?
kontakty takie mogą mieć miejsce tylko poza takimi związkami?
4.
4.
Czy wolno nam ingerować w płodność tych osób, poprzez
Czy wolno nam ingerować w płodność tych osób, poprzez
narzucenie jakiś form antykoncepcji (sterylizacja jest w Polsce
narzucenie jakiś form antykoncepcji (sterylizacja jest w Polsce
zabroniona)?
zabroniona)?
5.
5.
Czy osobom niepełnosprawnym intelektualnie przysługuje
Czy osobom niepełnosprawnym intelektualnie przysługuje
prawo do posiadania potomstwa?
prawo do posiadania potomstwa?
6.
6.
Jaki powinien być nasz stosunek wobec autoerotycznych
Jaki powinien być nasz stosunek wobec autoerotycznych
zachowań osób niepełnosprawnych intelektualnie?
zachowań osób niepełnosprawnych intelektualnie?
7.
7.
Jak powinniśmy odnosić się do homoseksualnych związków
Jak powinniśmy odnosić się do homoseksualnych związków
między osobami niepełnosprawnymi intelektualnie?
między osobami niepełnosprawnymi intelektualnie?
8.
8.
Czy zgoda na kontakty seksualne osób niepełnosprawnych
Czy zgoda na kontakty seksualne osób niepełnosprawnych
intelektualnie powinna się rozciągać na przyzwolenie na
intelektualnie powinna się rozciągać na przyzwolenie na
korzystanie z usług agencji towarzyskich?
korzystanie z usług agencji towarzyskich?