Wykład 4 System zabezpieczenia

Wykład 4 System zabezpieczenia

społecznego i jego demograficzne

społecznego i jego demograficzne

uwarunkowania

uwarunkowania

1.

1.

Pojęcie zabezpieczenia społecznego i

Pojęcie zabezpieczenia społecznego i

bezpieczeństwa socjalnego

bezpieczeństwa socjalnego

2.

2.

Ryzyko socjalne

Ryzyko socjalne

3.

3.

Techniki zabezpieczenia społecznego

Techniki zabezpieczenia społecznego

4.

4.

Świadczenia ubezpieczeniowe,

Świadczenia ubezpieczeniowe,

zaopatrzeniowe i z pomocy społecznej w

zaopatrzeniowe i z pomocy społecznej w

Polsce

Polsce

5.

5.

Świadczenia uniwersalne a adresowane

Świadczenia uniwersalne a adresowane

6.

6.

System emerytalny w Polsce – 2 sposoby

System emerytalny w Polsce – 2 sposoby

finansowania

finansowania

7.

7.

Zabezpieczenie społeczne na tle przemian

Zabezpieczenie społeczne na tle przemian

demograficznych w Polsce

demograficznych w Polsce

Zabezpieczenie społeczne to…

Zabezpieczenie społeczne to…



„

„

całokształt środków i działania instytucji

całokształt środków i działania instytucji

publicznych, za pomocą których społeczeństwo stara

publicznych, za pomocą których społeczeństwo stara

się

się

zabezpieczyć swych obywateli przed

zabezpieczyć swych obywateli przed

niezawinionym przez nich niedostatkiem,

niezawinionym przez nich niedostatkiem,

przed

przed

groźbą

groźbą

niemożności zaspokojenia podstawowych,

niemożności zaspokojenia podstawowych,

społecznie ważnych

społecznie ważnych

potrzeb

potrzeb

.” (J. Piotrowski)

.” (J. Piotrowski)



„

„

to

to

system świadczeń

system świadczeń

, do których obywatele mają

, do których obywatele mają

prawo lub z których mają możliwość korzystania w

prawo lub z których mają możliwość korzystania w

wypadkach i na warunkach określonych

wypadkach i na warunkach określonych

odpowiednimi przepisami” (A. Rajkiewicz)

odpowiednimi przepisami” (A. Rajkiewicz)



„

„

z.s. polega na zagwarantowaniu ludziom pracy

z.s. polega na zagwarantowaniu ludziom pracy

pełnej opieki

pełnej opieki

we wszystkich przypadkach

we wszystkich przypadkach

zmniejszenia czasowej lub stałej utraty zdolności

zmniejszenia czasowej lub stałej utraty zdolności

do pracy

do pracy

” Karta Zabezpieczenia Społecznego

” Karta Zabezpieczenia Społecznego

uchwalona w 1961 r

uchwalona w 1961 r

Zabezpieczenie społeczne

Zabezpieczenie społeczne





Bezpieczeństwo socjalne

Bezpieczeństwo socjalne

„

„

stan wolności od niedostatku

stan wolności od niedostatku

materialnych środków utrzymania i

materialnych środków utrzymania i

istnienie realnych gwarancji pełnego

istnienie realnych gwarancji pełnego

rozwoju jednostki”

rozwoju jednostki”

Ryzyka socjalne

Ryzyka socjalne

Ryzyka socjalne to „te spośród zdarzeń losowych lub

Ryzyka socjalne to „te spośród zdarzeń losowych lub

innych zdarzeń, których wystąpienie wywołuje

innych zdarzeń, których wystąpienie wywołuje

podjęcie odpowiednich działań w ramach

podjęcie odpowiednich działań w ramach

zabezpieczenia społecznego. (…) Chodzi tu przede

zabezpieczenia społecznego. (…) Chodzi tu przede

wszystkim o zdarzenia, które powodują utratę lub

wszystkim o zdarzenia, które powodują utratę lub

zmniejszenie możliwości zdobywania środków

zmniejszenie możliwości zdobywania środków

utrzymania własną pracą czy też skutkują

utrzymania własną pracą czy też skutkują

niedostosowaniem wysokości dochodów do potrzeb

niedostosowaniem wysokości dochodów do potrzeb

rodzin”

rodzin”

(M. Księżopolski, Ryzyka socjalne. W: Leksykon…, op.cit.)

(M. Księżopolski, Ryzyka socjalne. W: Leksykon…, op.cit.)



1. choroba

1. choroba



2. wypadek przy pracy i choroba zawodowa

2. wypadek przy pracy i choroba zawodowa



3. inwalidztwo

3. inwalidztwo



4. starość

4. starość



5. zgon żywiciela rodziny

5. zgon żywiciela rodziny



6. utrata pracy

6. utrata pracy



7. urodzenie i wychowywanie dziecka

7. urodzenie i wychowywanie dziecka

Techniki zabezpieczenia społecznego

Techniki zabezpieczenia społecznego

ubezpieczenio

ubezpieczenio

wa

wa

zaopatrzeniow

zaopatrzeniow

a

a

pomoc

pomoc

społeczna

społeczna

Rodzaj

Rodzaj

uprawnienia

uprawnienia

roszczeniowy

roszczeniowy

roszczeniowy

roszczeniowy

nieroszczeniow

nieroszczeniow

y

y

Sposób

Sposób

finansowania

finansowania

Fundusz

Fundusz

składkowy

składkowy

Podatki - budżet

Podatki - budżet

państwa

państwa

Budżet

Budżet

centralny lub

centralny lub

lokalny

lokalny

Podstawa

Podstawa

otrzymania

otrzymania

świadczenia

świadczenia

Opłacanie

Opłacanie

składek +

składek +

wystąpienie

wystąpienie

ryzyka

ryzyka

Obywatelstwo

Obywatelstwo

+ spełnienie

+ spełnienie

kryterium

kryterium

ustawodawcy

ustawodawcy

Uznanie (na

Uznanie (na

podstawie

podstawie

określonych

określonych

kryteriów)

kryteriów)

Wysokość

Wysokość

świadczenia

świadczenia

Zależna od

Zależna od

wkładu

wkładu

Określona

Określona

ustawowo

ustawowo

Uznaniowa (na

Uznaniowa (na

podst.

podst.

Kryteriów)

Kryteriów)

Zasada

Zasada

-

Solidarność

Solidarność

ubezpieczonych

ubezpieczonych

-

- redystrybucja

- redystrybucja

ryzyka

ryzyka

-

Solidarność

Solidarność

obywateli

obywateli

-

- redystrybucja

- redystrybucja

środków

środków

- Pomoc

- Pomoc

potrzebującym

potrzebującym

Najważniejsze świadczenia

Najważniejsze świadczenia

ubezpieczeniowe w polskim systemie

ubezpieczeniowe w polskim systemie

zabezpieczenia społecznego

zabezpieczenia społecznego



z ubezpieczenia emerytalnego

z ubezpieczenia emerytalnego

- emerytura

- emerytura



z ubezpieczenia rentowego

z ubezpieczenia rentowego

- renta z tytułu niezdolności do pracy

- renta z tytułu niezdolności do pracy

- renta rodzinna

- renta rodzinna



z ubezpieczenia chorobowego

z ubezpieczenia chorobowego

- zasiłek chorobowy

- zasiłek chorobowy

- zasiłek macierzyński

- zasiłek macierzyński

- zasiłek opiekuńczy i inne

- zasiłek opiekuńczy i inne

świadczenia związane z pracą – prawo do ich

świadczenia związane z pracą – prawo do ich

otrzymywania dla wcześniej pracujących, wysokość

otrzymywania dla wcześniej pracujących, wysokość

zależna od stażu pracy/zarobków

zależna od stażu pracy/zarobków

Najważniejsze świadczenia

Najważniejsze świadczenia

zaopatrzeniowe w polskim

zaopatrzeniowe w polskim

systemie zabezpieczenia

systemie zabezpieczenia

społecznego

społecznego



renta socjalna

renta socjalna



świadczenia rodzinne (uwaga dla nich kryterium

świadczenia rodzinne (uwaga dla nich kryterium

dochodowe):

dochodowe):

- zasiłek rodzinny wraz z pakietem różnych dodatków

- zasiłek rodzinny wraz z pakietem różnych dodatków

jak np. dodatek z tytułu samotnego wychowywania

jak np. dodatek z tytułu samotnego wychowywania

dziecka, z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie

dziecka, z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie

wielodzietnej, z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego i

wielodzietnej, z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego i

inne.

inne.

- (niezależna od dochodu!) jednorazowa zapomoga z

- (niezależna od dochodu!) jednorazowa zapomoga z

tytułu urodzenia dziecka

tytułu urodzenia dziecka

- świadczenia opiekuńcze: zasiłek pielęgnacyjny i

- świadczenia opiekuńcze: zasiłek pielęgnacyjny i

świadczenie pielęgnacyjne

świadczenie pielęgnacyjne

te świadczenia należne każdemu, kto spełni

te świadczenia należne każdemu, kto spełni

kryterium pieniądze przekazywane z budżetu

kryterium pieniądze przekazywane z budżetu

Najważniejsze świadczenia z pomocy

Najważniejsze świadczenia z pomocy

społecznej w polskim systemie

społecznej w polskim systemie

zabezpieczenia społecznego

zabezpieczenia społecznego



zasiłek stały

zasiłek stały



zasiłek okresowy

zasiłek okresowy



zasiłek celowy

zasiłek celowy

test dochodów (kryterium dochodowe) +

test dochodów (kryterium dochodowe) +

musi wystąpić któreś z ryzyk przewidzianych

musi wystąpić któreś z ryzyk przewidzianych

w ustawie o pomocy społecznej (np. bieda,

w ustawie o pomocy społecznej (np. bieda,

bezrobocie, niepełnosprawność, bezradność

bezrobocie, niepełnosprawność, bezradność

w sprawach opiekuńczo-wychowawczych itp.)

w sprawach opiekuńczo-wychowawczych itp.)

+klauzule: „marnotrawstwa” i

+klauzule: „marnotrawstwa” i

„współdziałania” – świadczeniobiorca musi

„współdziałania” – świadczeniobiorca musi

współpracować z pracownikiem socjalnym

współpracować z pracownikiem socjalnym

aby rozwiązać dany problem

aby rozwiązać dany problem

Świadczenia uniwersalne

Świadczenia uniwersalne

czy adresowane

czy adresowane

Uniwersalne

Uniwersalne



ryzyko niskiej efektywności społecznej

ryzyko niskiej efektywności społecznej



marnotrawstwo środków („pieniądze dl każdego”)

marnotrawstwo środków („pieniądze dl każdego”)



niskie koszty administrowania

niskie koszty administrowania



służą integracji społecznej; nie stygmatyzują

służą integracji społecznej; nie stygmatyzują



mogą realizować inne funkcje: np. instrument edukacyjny

mogą realizować inne funkcje: np. instrument edukacyjny

Adresowane

Adresowane



wyższa efektywność,

wyższa efektywność,



niższe wydatki na same świadczenia,

niższe wydatki na same świadczenia,



ale wysokie koszty administracyjne (określanie, kto

ale wysokie koszty administracyjne (określanie, kto

„naprawdę potrzebuje”)

„naprawdę potrzebuje”)



zagrożenie stygmatyzacją osób

zagrożenie stygmatyzacją osób



zagrożenie pułapką biedy

zagrożenie pułapką biedy

3 filary systemu emerytalnego w

3 filary systemu emerytalnego w

Polsce

Polsce

I FILAR

I FILAR

II FILAR

II FILAR

III FILAR

III FILAR

Podmiot,

Podmiot,

który „dba” o

który „dba” o

dochody

dochody

państwo

państwo

Otwarte

Otwarte

Fundusze

Fundusze

Emerytalne

Emerytalne

Gospodarstwo

Gospodarstwo

domowe

domowe

Zasady

Zasady

przystąpienia

przystąpienia

obowiązkowe

obowiązkowe

obowiązkowe

obowiązkowe

dobrowolne

dobrowolne

Rola danej

Rola danej

części

części

emerytury

emerytury

bazowa

bazowa

dodatkowa

dodatkowa

dodatkowa

dodatkowa

Zasada

Zasada

finansowania

finansowania

Repartcyjne

Repartcyjne

(PAYG – pay

(PAYG – pay

as you go)

as you go)

kapitałowe

kapitałowe

kapitałowe

kapitałowe

Wysokość emerytury w

Wysokość emerytury w

nowym systemie

nowym systemie

Wysokość emerytury z 1 filara =

Wysokość emerytury z 1 filara =

uprawnienia wynikające z

uprawnienia wynikające z

płacenia

płacenia

składek do FUS

składek do FUS

÷

÷

Przeciętne dalsze trwanie życia w

Przeciętne dalsze trwanie życia w

momencie przejścia na emeryturę

momencie przejścia na emeryturę

Przemiany demograficzne 1:

Przemiany demograficzne 1:

starzenie się społeczeństwa

starzenie się społeczeństwa

-

spadek ludności w wieku przedprodukcyjnym

spadek ludności w wieku przedprodukcyjnym

(0 – 17 lat):

(0 – 17 lat):

1988: 30%

1988: 30%





2005: 23%

2005: 23%

-

wzrost ludności w wieku poprodukcyjnym

wzrost ludności w wieku poprodukcyjnym

(powyżej 60/65 lat):

(powyżej 60/65 lat):

1988: 12,5%

1988: 12,5%





2005: 15%

2005: 15%

-

Wzrost współczynnika obciążenia demograficznego

Wzrost współczynnika obciążenia demograficznego

2005: 18, 7%

2005: 18, 7%





2050: 51%

2050: 51%

-

Wydłużanie się przeciętnego trwania życia (k: 79

Wydłużanie się przeciętnego trwania życia (k: 79

lat, m:

lat, m:

71 lat)

71 lat)

-

Osoby owdowiałe: 3% mężczyzn, 15% kobiet

Osoby owdowiałe: 3% mężczyzn, 15% kobiet

Przemiany demograficzne 2:

Przemiany demograficzne 2:

wzrost poziomu wykształcenia

wzrost poziomu wykształcenia

społeczeństwa

społeczeństwa

Wykształceni

Wykształceni

e

e

1988 r.

1988 r.

2004 r.

2004 r.

Wyższe

Wyższe

6, 5%

6, 5%

10,2%

10,2%

średnie i

średnie i

policealne

policealne

25%

25%

32,6%

32,6%

podstawowe

podstawowe

39%

39%

28%

28%

Przemiany demograficzne 3:

Przemiany demograficzne 3:

malejący przyrost naturalny i

malejący przyrost naturalny i

przemiany struktury rodziny

przemiany struktury rodziny

-

Ciągły spadek współczynnika dzietności: obecnie

Ciągły spadek współczynnika dzietności: obecnie

1,22 (najniższy od 50 lat – dla prostej

1,22 (najniższy od 50 lat – dla prostej

zstępowalności pokoleń konieczny na poziomie

zstępowalności pokoleń konieczny na poziomie

2,1)

2,1)

-

Opóźnianie wieku urodzenia pierwszego dziecka

Opóźnianie wieku urodzenia pierwszego dziecka

(na początku lat 90: 20-24 lata, obecnie: 25-29)

(na początku lat 90: 20-24 lata, obecnie: 25-29)

-

wzrost liczby urodzeń poza związkiem

wzrost liczby urodzeń poza związkiem

małżeńskim (na początku lat 90: 6-7%, obecnie:

małżeńskim (na początku lat 90: 6-7%, obecnie:

13-16%)

13-16%)

-

Wzrost liczby związków kohabitacyjnych i wzrost

Wzrost liczby związków kohabitacyjnych i wzrost

różnorodności modeli rodziny

różnorodności modeli rodziny