Czynniki szkodliwe 

dla zdrowia, uciążliwe

i niebezpieczne 

Chemiczne

• w zależności od możliwych 

skutków i rodzaju ich 
działania:

– toksyczne

– drażniące

– uczulające

– rakotwórcze

– mutagenne

– upośledzające funkcje 

rozrodcze

• w zależności od sposobów 

wchłaniania:

– przez drogi oddechowe

– przez skórę i błony 

śluzowe

– przez przewód 

pokarmowy

Czynniki środowiska pracy 

Fizyczne

• hałas

• drgania (wibracja)

• promieniowanie (jonizujące, 

podczerwone, nadfioletowe, 
laserowe)

• pole elektromagnetyczne

• elektryczność statyczna

• pyły przemysłowe

• czynniki niebezpieczne 

mogące prowadzić do 
urazów:

– poruszające się maszyny

– ruchome elementy 

maszyn

– przemieszczające się 

wyroby i materiały

– ostre oraz wystające 

elementy i krawędzie

Biologiczne 

• mikroorganizmy

– bakterie

– wirusy

– grzyby

– pierwotniaki

• substancje wytwarzane 

przez mikroorganizmy

– toksyny

– alergeny

• makroorganizmy

– rośliny

– zwierzęta  

Czynniki środowiska pracy 

Psychofizyczne

• obciążenie fizyczne 

(statyczne 
i dynamiczne)

• obciążenie nerwowo-

psychiczne:

– obciążenie umysłu

– obciążenie lub 

niedociążenie percepcyjne

– obciążenie emocjonalne

Hałas

• Najwyższe dopuszczalne natężenie hałasu

Parametry hałasu

Poziom ekspozycji 

na hałas (dB)

Dopuszczalne wartości 
hałasu 
przy 8-godzinnej ekspozycji

85

Maksymalny poziom 
dźwięku A

115

Szczytowy poziom dźwięku C

135

Czynniki środowiska pracy 

• Niektóre pojęcia związane z hałasem

Hałas słyszalny:

16 ÷16 000 Hz

Hałas infradźwiękowy:

2 ÷ 50 Hz

Hałas ultradźwiękowy:

10 000 ÷ 100 000 Hz

Próg słyszalności:

2 x 10

-5

  Pa (paskala)

Próg bólu: 

ok. 100 Pa

Ciśnienie akustyczne – przyrost ciśnienia 
środowiska powodowany przez dźwięk 
– mierzone w paskalach (Pa) 

Czynniki środowiska pracy 

Wibracja

Drgania najbardziej oddziałujące na organizm człowieka mają 
Częstotliwość 0,7 ÷ 1400 Hz. Szczególnie niebezpieczne są 

częstotliwości 

niskie z uwagi na możliwość powstania rezonansu z drganiami 

własnymi 

organów człowieka.

• Rezonans

Przykładowe częstotliwości rezonansowe

Płuca i serce

4 – 9 Hz

Żołądek

8 Hz

Inne narządy jamy brzusznej

4,5 – 10 Hz

Pęcherz moczowy

10 – 18 Hz

Oczy

60 – 90 Hz

Czynniki środowiska pracy 

Rezonans powoduje niebezpieczeństwo wybroczyn, krwotoków, 
a nawet rozerwania narządów. Ponadto wibracja powoduje 

m.in.: 

niedokrwienie części ciała, zmiany zwyrodnieniowe stawów 

(zwłaszcza 

nadgarstków, łokci i kręgosłupa), zaburzenia czucia, ból 

kończyn, 

zwyrodnienia w rdzeniu kręgowym i mózgu.

• Profilaktyczne badania lekarskie 

Rodzaj 

wibracji

Badania 

wstępne

Badania okresowe

Zakres 

badania

Częstotliwoś

ć

Wibracja 

przekazywana 

na kończyny 

górne

Ogólne, ze 

zwróceniem 

uwagi na układ 

naczyniowy, 

nerwowy, kostny

Jak przy 

wstępnych

Po roku, 

następnie 

co 3 lata

Wibracja ogólna Ogólne 

neurologiczne

Jak przy 

wstępnych

Co 4 lata

Czynniki środowiska pracy 

Czynniki środowiska pracy 

Promieniowanie termiczne

Intensywność pracy 

(klasa)

Dopuszczalne wartości obciążenia 

termicznego (°C)

Osoba 

zaaklimatyzowana

Osoba 

niezaaklimatyzowa

na

0 – wypoczynek

33

32

1 – praca lekka

30

29

2 – praca 
umiarkowana

28

26

3 – praca ciężka

25 (przy 

odczuwalnym 

ruchu powietrza – 

26)

22 (przy 

odczuwalnym ruchu 

powietrza – 23)

4 – praca bardzo 
ciężka

23...25

18...20

Czynniki środowiska pracy 

Oddziaływanie optyczne światła

Ś

w

ia

tł

o

 w

id

zi

a

ln

e

P

ro

m

ie

n

io

w

a

n

ie

p

o

d

c

z

e

rw

o

n

e

P

ro

m

ie

n

io

w

a

n

ie

re

n

tg

e

n

o

w

s

k

ie

U

V

(u

lt

ra

fi

o

l

e

t)

Czynniki środowiska pracy 

Oddziaływanie optyczne światła

• silne światło białe

• promieniowanie 

rentgenowskie

• promieniowanie 

ultrafioletowe

• promieniowanie 

podczerwone

• promieniowanie laserowe

 wysoko jaskrawość osłabia 

wzrok

 oddziaływanie m.in. 

kancerogenne, oparzenia

 zapalenia rogówki i 

spojówek, oparzenia, zmiany 
nowotworowe skóry

 oparzenia siatkówki i 

rogówki, zaćma, przegrzanie 
organizmu (udar cieplny)

 punktowe zniszczenie 

siatkówki

 

Promieniowanie elektromagnetyczne 

Podział fal elektromagnetycznych ze względu 
na częstotliwość

1. fale bardzo długie - do 0,02 MHz
2. fale radiowe

- 0,02 ÷ 300 000 MHz

3. podczerwień

- 3 x 10

6

 ÷ 4 x 10

8 

MHz

4. fale widzialne

- 4 x 10

8 

÷ 8 x 10

8 

MHz

5. ultrafiolet

- 8 x 10

8 

÷ 6 x 10

10 

MHz

6. promienie X

- 6 x 10

10 

÷ 75 x 10

13 

MHz

7. promienie gamma - 75 x 10

13 

÷ 3 x 10

15 

MHz

 

Fale elektromagnetyczne rozchodzą się w 
przestrzeni 
jako fala kulista, czyli z jednakową prędkością 
we wszystkich kierunkach.

Promieniowanie elektromagnetyczne 

Strefy ochronne

Dopuszczalne 
natężenia pola
elektrycznego 
i pola
magnetycznego 
w strefach 
ochronnych przy
częstotliwościac

h:

0,1 ÷ 10 MHz 

 

Promieniowanie elektromagnetyczne 

Promieniowanie podczerwone 

Najwyższe, dopuszczalne średnie 
natężenie napromieniowania oka 
promieniowaniem podczerwonym 
wynosi:

 

150 W/m

2

 
Średnie natężenie promieniowania 

jest 

to iloraz wartości napromieniowania 

oczu

lub skóry i czasu trwania ekspozycji:

 

E

śr

 = N/t

gdzie

:

E

śr

 – średnie natężenie 

napromieniowania w W/m

2

N – napromieniowanie w J/m

2

T – czas trwania ekspozycji

Promieniowanie elektromagnetyczne 

Dawka graniczna dla osób zatrudnionych w 

warunkach

narażenia na promieniowanie jonizujące 

• W ciągu kolejnych 12 miesięcy:

50 mSv

 – jeżeli są znane wartości 

dawek w poszczególnych tkankach
i narządach oraz w szpiku kostnym

50 mSv

 – jeżeli napromieniowanie 

całego ciała jest równomierne

150 mSv

 – w soczewkach oczu

500 mSv

 – w innych tkankach lub narządach, w tym także 

w skórze.

• Dla kobiet w wieku do 45 lat – w ciągu kolejnych 3 

miesięcy:

12 mSv

 – wyrażona jako równoważnik dawki w narządach 

jamy brzusznej.

• Dla kobiet w ciąży:

1 mSv

 – wyrażona jako efektywny równoważnik dawki 

w ciągu 12 miesięcy.

Promieniowanie elektromagnetyczne 

Zastosowanie pól elektromagnetycznych wysokiej 
częstotliwości

• Do 3 MHz:

– termiczna obróbka metali, łączność 

radiowa;

•  3 ÷ 30 MHz:

– termiczna obróbka dielektryków, suszenie 

i sterylizacja produktów spożywczych, 
oczyszczanie ziarna ze szkodników, medycyna itp.;

• 30÷ 300 MHz:

– łączność radiowa i telewizyjna, medycyna itp.;

• 300 ÷ 300 000 MHz:

– radiolokacja, radionawigacja, łączność 

radiotelefoniczna, radiometeorologia, 
radioastronomia, radiospektroskopia, 
fizyka jądrowa, termiczna obróbka 
produktów spożywczych, medycyna itp.

Badania i pomiary czynników środowiska 
pracy 

Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia 

występujących 

w zakładach pracy powinny być przeprowadzane nie rzadziej niż:

• raz na dwa lata

 – jeśli stężenie (natężenie) określonego czynnika 

podczas
ostatniego badania wyniosło poniżej 0,5 wartości najwyższego 
dopuszczalnego
stężenia (natężenia),

• raz w roku

 – jeśli stwierdzono stężenie (natężenie) określonego 

czynnika 
od 0,5 do 1,0 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia 
(natężenia),

• raz na 6 miesięcy

:

- jeśli stwierdzono przekroczenie najwyższego dopuszczalnego stężenia 
  (natężenia) danego czynnika,
- w razie występowania czynników rakotwórczych,
- w razie narażenia pracowników na działanie kilku substancji 
chemicznych - 

       jeżeli suma ilorazów średnich stężeń tych substancji do wartości ich
       najwyższych dopuszczalnych stężeń przekracza 1.
W dwóch pierwszych przypadkach, tzn. przy przekroczeniu NDS 

(N) i przy

występowaniu czynników rakotwórczych, pracodawca powinien w 

zasadzie

zapewnić stałą kontrolę (monitorowanie) stężeń i natężeń 

czynników 

środowiska pracy, i tylko gdy jest to niemożliwe, powinien 

wykonywać

badania co najmniej raz na 6 miesięcy.

Badania i pomiary czynników środowiska 
pracy 

Pomiary pola magnetycznego stałego lub pola 

elektromagnetycznego 

o częstotliwości 50 Hz albo 1÷ 100 kHz powinny być wykonywane:

• co najmniej raz na 3 lata

 – jeżeli podczas ostatniego pomiaru uzyskano 

wynik o wartościach, dla których czas przebywania pracowników w 
strefie zagrożenia nie przekracza 0,5 czasu dopuszczalnego,

• co najmniej raz w roku

 – jeżeli w wyniku ostatniego pomiaru uzyskano 

wynik o wartościach, dla których czas przebywania pracowników w 
strefie  zagrożenia przekracza 0,5 czasu dopuszczalnego,

• każdorazowo

 – w razie zmiany warunków eksploatacji źródeł pól 

magnetycznych lub elektromagnetycznych, które mogą wpłynąć na 
rozkład stref ochronnych.

Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, 

występujących

w środowisku pracy, mogą być wykonywane przez laboratoria:
• Państwowej Inspekcji Sanitarnej,

• jednostek badawczo-rozwojowych w dziedzinie medycyny pracy,

• Centralnego Instytutu Ochrony Pracy,

• upoważnione przez państwowego wojewódzkiego inspektora 

sanitarnego,

• akredytowane zgodnie z przepisami o badaniach i certyfikacji.