WYKŁAD 3

INSTRUMENTY ZARZĄDZANIA

ŚRODOWISKIEM

KRYTERIA PODZIAŁU

• według stopnia dobrowolności

o

środki przymusu (np. opłaty za gospodarcze

korzystanie ze środowiska, kary, opłaty

produktowe, standardy, licencje)

o

instrumenty dobrowolne (np. ISO 14001, EMAS,

świadectwo CP)

• według zakresu realizacji celów

o

instrumenty realizujące cele lokalne (opłaty i

normy

w zakresie emisji zanieczyszczeń do atmosfery,

gospodarki odpadami, część zasad planowania

przestrzennego)

o

instrumenty realizujące cele krajowe (strategia

edukacji ekologicznej, przepisy prawne)

o

instrumenty realizujące cele globalne (konwencje,

dyrektywy, przepisy międzynarodowe)

KRYTERIA PODZIAŁU

• według zgodności z mechanizmem rynkowym

o

zgodne z mechanizmem rynkowym (uprawnienia

zbywalne, opłaty produktowe i depozytowe)

o

nie uwzględniające mechanizmu rynkowego

(instrumenty prawno-administracyjne)

• według skuteczności i sposobu oddziaływania

o

instrumenty regulacji bezpośredniej (zakazy,

limity – mają charakter przymusu prawnego)

o

instrumenty regulacji pośredniej (zachęty,

sankcje, umowy, wskazania, działania

komplementarne – mogą, ale nie muszą być

objęte regulacją prawną)

Instrumenty zarządzania

środowiskiem

Instrumenty

regulacji

bezpośredniej

Instrumenty

regulacji

pośredniej

Instrumenty

prawno-administracyjne

zakazy

i nakazy

standardy

pozwolenia

proekologiczne

procedury

Regulacje

ogólnoprawne

ogólne

problemowe

Instrumenty

bezpośrednie

zarządzania

środowiskiem

Regulacje

ogólnoprawne

ogólne

problemowe

REGULACJE OGÓLNOPRAWNE

O CHARAKTERZE OGÓLNYM

• określają ustrój państwa,

• tworzą podstawy systemu zarządzania

środowiskiem,

• regulują problem własności korzystania

z zasobów naturalnych i walorów

środowiska,

• ustanawiają ogólne zasady relacji

między gospodarką a środowiskiem

(obowiązki podmiotów gospodarczych)

oraz między ludźmi a środowiskiem

(prawa i obowiązki obywateli).

REGULACJE OGÓLNOPRAWNE

O CHARAKTERZE OGÓLNYM

• zaliczamy do nich:

a) zapisy ustrojowe Konstytucji RP,

b) odpowiedzialność cywilną,

c) odpowiedzialność administracyjną,

d) odpowiedzialność karną za

wykroczenie,

e) odpowiedzialność karną za

przestępstwo.

REGULACJE OGÓLNOPRAWNE

O CHARAKTERZE

PROBLEMOWYM

• to akty prawne określające elementy

systemu zarządzania środowiskiem,

• ustanawiają warunki i zasady

korzystania ze środowiska, sposób

organizacji systemu, planowania oraz

obiegu informacji,

• dzieli się je ze względu na:

a). obszar działania (krajowe, unijne oraz

międzynarodowe)

b). zakres i charakter regulacji

(problemowe

i szczegółowe)

• Ustawa z dnia 27 kwietnia Prawo Ochrony

Środowiska

• Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne

• Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu

i zagospodarowaniu przestrzennym

• Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie

gruntów rolnych i leśnych

• Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku o

opadach

KRAJOWE REGULACJE

O CHARAKTERZE

PROBLEMOWYM

• Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu

czystości

i porządku w gminie

• Ustawa z dnia 11 maja 2001 roku o opakowaniach

i odpadach opakowaniowych

• Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach

przedsiębiorców w zakresie gospodarowania

niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i

opłacie depozytowej

• Ustawa z dnia 30 lipca 2004 r. o międzynarodowym

obrocie odpadami

• Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie

elektrycznym i elektronicznym

• Ustawa z dnia 20 stycznia 2005 o recyklingu

pojazdów wycofanych z eksploatacji

KRAJOWE REGULACJE

O CHARAKTERZE SZCZEGÓŁOWYM

W ZAKRESIE GOSPODARKI

ODPADAMI

Instrumenty

prawno-administracyjne

zakazy

i nakazy

standardy

pozwolenia

proekologiczne

procedury

Regulacje

ogólnoprawne

ogólne

problemowe

Instrumenty

bezpośrednie

zarządzania

środowiskiem

Instrumenty

prawno-administracyjne

zakazy

i nakazy

standardy

pozwolenia

proekologiczne

procedury

INSTRUMENTY

PRAWNO-ADMINISTRACYJNE

• ustanowione przez prawodawcę (mocą aktów

prawnych) ograniczenia działania lub sposoby

postępowania, których celem jest regulacja

korzystania ze środowiska

i zapewnienie jego ochrony,

• mają one bezpośredni wpływ na zachowania

podmiotów gospodarczych,

• zaliczamy do nich:

o

zakazy i nakazy,

o

standardy (normy),

o

pozwolenia administracyjne,

o

proekologiczne procedury administracyjne

.

ZAKAZY I NAKAZY

• stanowią najbardziej rygorystyczny instrument,

• zakazy dotyczą m.in.:

o

emisji związków niebezpiecznych dla środowiska i

zdrowia ludzi (np. dioksyn, arsenu),

o

stosowania technologii niebezpiecznych dla

środowiska,

o

stosowania pierwiastków/związków/materiałów

niebezpiecznych dla środowiska i zdrowia ludzi

(np. rtęci, azbestu),

o

uruchamiania zakładów bez odpowiednich

urządzeń ochronnych,

o

wstępu na teren ścisłego rezerwatu.

• nakazy mogą dotyczyć:

o

konieczności usunięcia np. azbestu,

o

sporządzenia ocen oddziaływania na środowisko

(OOŚ),

o

ograniczenia wielkości produkcji z uwagi na

nadmierną emisję

STANDARDY - RODZAJE

• Standardy jakości środowiska (standardy imisyjne)

o

wymagania, które muszą być spełnione w

określonym czasie przez środowisko jako całość

lub jego poszczególne elementy przyrodnicze,

o

określają maksymalne, dopuszczalne stężenie

substancji

w powietrzu, w wodzie, w glebie i ziemi oraz

dopuszczalne poziomy hałasu lub

promieniowania,

o

mogą być zróżnicowane w zależności od

obszarów.

• Standardy emisyjne

o

dopuszczalne wielkości emisji, które mogą być

określone indywidualnie dla danej instalacji lub

ogólnie dla poszczególnych typów instalacji w

przewidzianych przepisami rozporządzeniach,

o

ich celem jest ograniczenie ilości wydalanych

zanieczyszczeń do poziomu umożliwiającego

naturalną asymilację przez ekosystemy,

o

dotyczą m.in.: wprowadzania gazów i pyłów do

powietrza, wytwarzania odpadów, emitowania

hałasu z instalacji, dopuszczalnych mas

substancji, które mogą być odprowadzane w

ściekach przemysłowych.

STANDARDY - RODZAJE

• Standardy (normy) produktowe

o

określają proekologiczne wymagania jakościowe

stawiane określonym produktom (np. określenie

dopuszczalnego stężenia ołowiu w benzynie).

• Standardy (normy) techniczno-technologiczne

o

określają rodzaj i maksymalną ilość

zanieczyszczeń, które mogą powstawać w danym

procesie produkcyjnym lub podczas użytkowania

danego urządzenia (np. silnika samochodowego).

• Standardy (normy) właściwego postępowania

o

ustanawia się je w stosunku do tych czynności,

które są stosunkowo powszechne, a jednocześnie

trudne do monitorowania i ciągłej kontroli (np.

przewóz substancji niebezpiecznych, zachowanie

turystów na terenach prawnie chronionych).

POZWOLENIA - RODZAJE

• Pozwolenie emisyjne:

o

dotyczą wprowadzania do środowiska substancji

lub energii,

o

zaliczamy do nich pozwolenie na: emisję pyłów i

gazów do powietrza, wprowadzanie ścieków do

wód lub powierzchni ziemi, wytwarzanie

odpadów, emitowanie hałasu, emitowanie pól

elektromagnetycznych, zintegrowane

oddziaływanie na środowisko,

o

szczególnym ich rodzajem są pozwolenia

zintegrowane; ich uzyskania wymaga

eksploatacja tych instalacji, których

funkcjonowanie ze względu na rodzaj i skalę

prowadzonej w niej działalności może powodować

znaczące zanieczyszczenia środowiska.

POZWOLENIA - RODZAJE

• Pozwolenie eksploatacyjno-reglamentacyjne:

o

dotyczą użytkowania środowiska,

o

zaliczamy do nich:

 koncesje na poszukiwanie lub rozpoznanie złóż,

 koncesje na wydobywanie kopalin ze złóż,

 koncesje na bezzbiornikowe magazynowanie

substancji oraz składowanie odpadów w

górotworze,

 pozwolenie wodnoprawne w zakresie

wykonania urządzeń wodnych, poboru wód

podziemnych, rolniczego wykorzystania

ścieków,

 pozwolenie na wycinanie drzew i krzewów,

 pozwolenia produktowe, wymagane do

wprowadzania do obrotu określonych

produktów,

 decyzje o wyłączeniu gruntów rolnych i leśnych

z produkcji,

 zezwolenia na przywóz i przewóz odpadów

pochodzących

z zagranicy oraz ich wywóz za granicę

PROEKOLOGICZNE PROCEDURY

ADMINISTRACYJNE

• określony sposób postępowania wymuszający

rozpoznanie

i uwzględnienie problemów użytkowania i ochrony

środowiska przy podejmowaniu działań wymagających

decyzji administracyjnych,

• zaliczamy do nich:

o

procedurę postępowania w sprawie strategicznej

oceny oddziaływania na środowisko,

o

procedurę postępowania w sprawie oceny

oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko oraz

na obszar Natura 2000,

o

procedurę postępowania w sprawie

transgranicznego oddziaływania na środowisko ,

o

procedurę dostępu społeczeństwa do informacji o

środowisku,

o

procedurę zapewnienia udziału społeczeństwa w

ochronie środowiska,

o

procedurę zapewnienia ochrony środowiska przy

realizacji inwestycji.

o

charakterze

danin

publicznych

o

charakterze

rynkowym

zachęty

finansowe

zabezpiecze

nia

finansowe

administracy

jne kary

pieniężne

Instrumenty

ekonomiczne

Ekologiczna

reforma

podatkowa

dobrowoln

e umowy

zalecenia

ekologiczn

e

dobrowolne

procedury

Instrumenty

dobrowolnego

stosowania

dostęp do

informacji

oddziaływan

ie

edukacyjne

proekologic

zny lobbing

proekologic

zny

sponsoring

nacisk

społeczny

usługi

społeczne

działania

komplementar

ne

Instrumenty

społecznego

oddziaływania

Instrumenty pośrednie

zarządzania

środowiskiem

o

charakterze

danin

publicznych

o

charakterze

rynkowym

zachęty

finansowe

zabezpiecze

nia

finansowe

administracy

jne kary

pieniężne

Instrumenty

ekonomiczne

INSTRUMENTY EKONOMICZNE

• są wykorzystywane w celu uzupełnienia bądź

wzmocnienia działania instrumentów prawno-

administracyjnych,

• ich zadaniem jest zachęcanie podmiotów do

racjonalnego korzystania z zasobów i walorów

środowiska - umożliwiają nakładanie

dodatkowych obciążeń finansowych na

podmioty gospodarcze zanieczyszczające

środowisko naturalne

• są narzędziami finansowymi, które pośrednio

lub bezpośrednio wpływają na ceny

produktów gotowych - eliminowanie z rynku

produktów uciążliwych dla środowiska (ludzie

przy wyborze produktów kierują się relacjami

pomiędzy kosztami i korzyściami własnymi

wynikającymi z różnych możliwych zachowań

• umożliwiają gromadzenie środków

finansowych na przedsięwzięcia ochronne

RODZAJE INSTRUMENTÓW

EKONOMICZNYCH

A). Instrumenty o charakterze danin

publicznych

→ opłaty i podatki,

B). Instrumenty oparte na transakcjach

rynkowych

→ zbywalne prawa do emisji, wspólne

wdrożenie mechanizm czystego rozwoju ,

C). Ekologiczne zabezpieczenia finansowe →

zastawy ekologiczne, ubezpieczenia

ekologiczne, gwarancje bankowe,

D). Zachęty finansowe → dotacje bezpośrednie,

dotacje pośrednie,

E). Administracyjne kary pieniężne →

przymusowe bezzwrotne świadczenie

ponoszone za przekroczenie lub naruszenie

warunków korzystania ze środowiska
ustalonych przepisami prawnymi

.

A). INSTRUMENTY O

CHARAKTERZE DANIN

PUBLICZNYCH

RODZAJE

• Opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska

o

to nierynkowa cena płacona przez podmioty

gospodarcze za korzystanie ze środowiska,

o

zaliczamy tu m.in: opłatę za pobór wody na cele

gospodarcze, opłatę za gospodarowanie zasobami

mineralnymi, opłatę za wycinanie drzew i

krzewów, podatek gruntowy i leśny,

• Opłaty za emisję zanieczyszczeń

o

uiszcza się za wprowadzanie do środowiska

zanieczyszczeń materialnych i niematerialnych,

o

ich rolą jest przekazanie informacji o ciężarze

finansowym, jaki zanieczyszczający będzie musiał

ponieść jeśli zdecyduje się ma wprowadzenie do

środowiska danego zanieczyszczenia,

o

wyróżnia się: opłaty za emisję do powietrza

atmosferycznego zanieczyszczeń gazowych i

pyłowych, opłatę za odprowadzanie ścieków do

wód powierzchniowych i do gleby, opłatę za

umieszczanie odpadów na wysypisku, opłatę za

emisję hałasu, opłatę za promieniowanie

elektromagnetyczne.

• Opłaty usługowe

o

nie odnoszą się bezpośrednio do korzystania z

zasobów

i walorów środowiska,

o

stanowią zapłatę za korzystanie z usług

przeważnie publicznych urządzeń ochronnych,

o

mają charakter cen rynkowych, bo ich wysokość

odpowiada wielkości wydatków związanych z

funkcjonowaniem danego urządzenia w

przeliczeniu na jednostkę zanieczyszczeń,

o

zaliczamy tu opłatę za: dostawę wody,

odprowadzenie

i oczyszczanie ścieków, wywóz i unieszkodliwianie

odpadów stałych i ciekłych.

• Opłaty użytkowe (produktowe i depozytowe)

o

przymusowa płatność za każdą jednostkę

wprowadzonego do środowiska zanieczyszczenia

lub potencjalnie szkodliwych dla środowiska

produktów,

o

ponoszą je finalni użytkownicy danego dobra.

RODZAJE

B). INSTRUMENTY O

CHARAKTERZE RYNKOWYM

ZBYWALNE POZWOLENIA

NA EMISJĘ

• uprawnienia określające ilość dopuszczalnej emisji

do atmosfery, mogą być zbywane pomiędzy

uczestnikami systemu w sytuacji, gdy dana

jednostka nie wykorzystuje przyznanego limitu,

• istotne jest, by na koniec okresu rozliczeniowego,

każde źródło posiadało taką liczbę uprawnień,

która będzie nie mniejsza od ilości

wyemitowanych przez to źródło zanieczyszczeń,

• jedno uprawnienie to 1 Mg emisji CO

2

lub ilość

innego gazu cieplarnianego stanowiąca

odpowiednik 1 Mg dwutlenku węgla obliczona z

wykorzystanie współczynnika ocieplenia,

• każda tona emisji ponad liczbę posiadanych

uprawnień powoduje konieczność zapłacenia kary

(w latach 2005-2007 było to 40 Euro za brak

jednego uprawnienia do emisji, od 2008 roku – 100

Euro)

HANDEL EMISJAMI

• zdefiniowanie zbiorczego limitu emisji

dla dużej grupy źródeł emitujących dane

zanieczyszczenie,

• rozdzielenie zgodnie z określonym

algorytmem puli dopuszczalnych emisji

na wszystkie źródła objęte systemem

poprzez wydanie im odpowiedniej liczby

uprawnień do emisji,

• sprzedaż na rynku uprawnień dzięki

różnicy

w krańcowych kosztach redukcji emisji

wśród uczestników systemu.

RODZAJE INSTALACJI OBJĘTYCH

SYSTEMEM HANDLU EMISJAMI

• Wybrane na podstawie określonych

kryteriów instalacje:

o

przemysłu energetycznego,

o

hutnictwa i przemysłu metalurgicznego,

o

przemysłu mineralnego,

o

inne (instalacje do produkcji masy

włóknistej

z drewna lub innych materiałów

włóknistych, instalacje do produkcji

papieru.

WSPÓLNE WDROŻENIE

(ang. JOINT IMPLEMENTATION)

• mechanizm umożliwiający nabycie lub

transfer jednostek redukcji emisji gazów

cieplarnianych powstałych w wyniku

realizacji projektów obniżających ich emisję

(np. elektrownie wiatrowe) lub

zwiększających pochłanianie (np.

zalesianie) realizowany w krajach

uczestniczących w systemie handlu

pozwoleniami,

• w ramach tego mechanizmu kraj rozwinięty

uzyskuje Jednostki Redukcji Emisji (ang.

ERU) w zamian za dofinansowanie

projektów redukujących emisje gazów

cieplarnianych w innym kraju rozwiniętym,

• stanowi ważny instrument

współfinansowania projektu, gdyż jednostki

ERU stanowią przedmiot obrotu na rynku

zbywalnych uprawnień.

MECHANIZM CZYSTEGO ROZWOJU

(ang. CLEAN DEVELOPEMENT

MECHANIZM)

• mechanizm działający na podobnych zasadach,

co mechanizm wspólnego wdrożenia, ale

inwestycje obniżające emisję gazów

cieplarnianych lub zwiększające ich

pochłanianie muszą być realizowane w

państwach rozwijających się (na które nie

zostały nałożone limity emisji w ramach

protokołu z Kioto np. kraje Afryki, Azji,

Ameryki Południowej, Białoruś, Mołdawia,

itp.),

• celem tego mechanizmu jest promocja

zrównoważonego rozwoju i jednocześnie

ograniczenie emisji gazów cieplarnianych,

• w zamian za sfinansowanie inwestycji lub jej

wdrożenie państwo otrzymuje Certyfikat

Redukcji – CER, który stanowi przedmiot obrotu

na rynku zbywalnych pozwoleń.

C). EKOLOGICZNE

ZABEZPIECZENIA FINANSOWE

EKOLOGICZNE ZABEZPIECZENIA

FINANSOWE

• stanowią zabezpieczenia do roszczeń z tytułu

szkód

i ich skutków powstałych w środowisku w

wyniku funkcjonowania przedsiębiorstw,

• zaliczamy tu:

o

zastawy ekologiczne,

o

ubezpieczenia ekologiczne,

o

gwarancje bankowe.

D). ZACHĘTY FINANSOWE

ZACHĘTY FINANSOWE

• zewnętrzna pomoc finansowa udzielana przez

państwo skierowana do podmiotów

gospodarczych,

• ich zadaniem jest wspieranie inwestycji

proekologicznych,

• zaliczamy tu:

o

dotacje bezpośrednie → pochodzą z budżetu państwa

lub samorządów lokalnych, funduszy ekologicznych,

pomocy zagranicznej; przyjmują formę bezzwrotnych

dotacji, kredytów

i pożyczek udzielanych na preferencyjnych

warunkach,

o

dotacje pośrednie → zróżnicowanie podatkowe (np.

mniejsza akcyza na paliwa zawierające

biokomponenty, ulgi w podatku dochodowym z

tytułu darowizny na rzecz ochrony środowiska),

zróżnicowanie celne (np. dotyczące urządzeń

ochronnych) lub odpisy amortyzacyjne.

o

charakterze

danin

publicznych

o

charakterze

rynkowym

zachęty

finansowe

zabezpiecze

nia

finansowe

administracy

jne kary

pieniężne

Instrumenty

ekonomiczne

Ekologiczna

reforma

podatkowa

Instrumenty

dobrowolnego

stosowania

dostęp do

informacji

oddziaływan

ie

edukacyjne

proekologic

zny lobbing

proekologic

zny

sponsoring

nacisk

społeczny

usługi

społeczne

działania

komplementar

ne

Instrumenty

społecznego

oddziaływania

Instrumenty pośrednie

zarządzania

środowiskiem

dobrowoln

e umowy

zalecenia

ekologiczn

e

dobrowolne

procedury

EKOLOGICZNA REFORMA

PODATKOWA

• modyfikacja całego systemu podatkowego w celu

przesunięcia obciążeń podatkowych z pracy i

kapitału na zużywane w produkcji i konsumpcji

zasoby oraz za korzystanie z walorów środowiska

naturalnego,

• jej istota sprowadza się do:

o

zmniejszenia opodatkowania dochodów i pracy

(głównie przez zniesienie lub obniżenie podatku

dochodowego i redukcję podatków lub obciążeń

socjalnych pracy),

o

zwiększenie opodatkowania dóbr, których

wytwarzanie

i konsumpcja są związane ze zużyciem zasobów

nieodnawialnych, zanieczyszczeniem oraz

szkodami ekologicznymi.

• Przykłady:

o

Szwecja (1990) – obniżenie podatku od dochodu na

rzecz wprowadzenia podatku od dwutlenku węgla i

dwutlenku siarki,

o

Niemcy (1999) – obniżenie ubezpieczeń

społecznych na rzecz wprowadzenia podatku od

nośników energii.

o

charakterze

danin

publicznych

o

charakterze

rynkowym

zachęty

finansowe

zabezpiecze

nia

finansowe

administracy

jne kary

pieniężne

Instrumenty

ekonomiczne

Ekologiczna

reforma

podatkowa

Instrumenty

dobrowolnego

stosowania

dostęp do

informacji

oddziaływan

ie

edukacyjne

proekologic

zny lobbing

proekologic

zny

sponsoring

nacisk

społeczny

usługi

społeczne

działania

komplementar

ne

Instrumenty

społecznego

oddziaływania

Instrumenty pośrednie

zarządzania

środowiskiem

dobrowoln

e umowy

zalecenia

ekologiczn

e

dobrowolne

procedury

RODZAJE INSTRUMENTÓW

DOBROWOLNEGO STOSOWANIA

• Dobrowolne umowy (porozumienia)

o

umożliwiają podmiotom korzystającym ze środowiska

wpływ na kształt zobowiązań, które na siebie

przyjmują,

o

nie noszą znamion przymusu administracyjnego,

o

silnie motywują przedsiębiorstwa do stałego

ograniczania wpływu na środowisko.

• Dobrowolne procedury

o

wynikają z różnych dokumentów o nieobligatoryjnym

charakterze,

o

przykładem mogą być procedury technologiczne,

procedury określone w normach zarządzania

środowiskowego, bankowe procedury ekologicznej

oceny finansowanych inwestycji

• Zalecenia ekologiczne

o

wskazują i/lub szeregują określone działania lub

rozwiązania technologiczne, techniczne i

organizacyjne, które jednostka może wdrożyć w celu

uzyskania wyższej ekologiczno-ekonomicznej

efektywności funkcjonowania,

o

przykładem może być zbiór zaleceń w zakresie

oszczędzania energii w różnych sektorach

gospodarki

o

charakterze

danin

publicznych

o

charakterze

rynkowym

zachęty

finansowe

zabezpiecze

nia

finansowe

administracy

jne kary

pieniężne

Instrumenty

ekonomiczne

Ekologiczna

reforma

podatkowa

Instrumenty

dobrowolnego

stosowania

dostęp do

informacji

oddziaływan

ie

edukacyjne

proekologic

zny lobbing

proekologic

zny

sponsoring

nacisk

społeczny

usługi

społeczne

działania

komplementar

ne

Instrumenty

społecznego

oddziaływania

Instrumenty pośrednie

zarządzania

środowiskiem

dobrowoln

e umowy

zalecenia

ekologiczn

e

dobrowolne

procedury

INSTRUMENTY SPOŁECZNEGO

ODDZIAŁYWANIA

• ich celem jest ukierunkowanie proekologicznego

zachowania społeczeństwa w sensie przestrzegania

zakazów i nakazów,

• opierają się na założeniu, że zachowanie podmiotów

i grup jest rezultatem pozyskiwania i wytwarzania

informacji,

• zaliczamy do nich:

o

edukację ekologiczną społeczeństwa,

o

propagandę ekologiczną,

o

negocjacje,

o

narzędzia nacisku bezpośredniego (zbieranie

podpisów pod petycjami, organizowanie

manifestacji, demonstracji),

o

narzędzia lobbystyczne (wspólne

przygotowywanie inicjatyw legislacyjnych,

inicjowanie konsultacji społecznej)

o

narzędzia usługowe (uruchamianie „zielonych

telefonów”),

o

narzędzia działań komplementarnych (np.

konkurencyjne wersje planów zagospodarowania

przestrzennego, własne raporty ekologiczne).