ZASADY ORTOGRAFICZNE Z JĘZYKA
ZASADY ORTOGRAFICZNE Z JĘZYKA
POLSKIEGO W KLASACH IV – VI
POLSKIEGO W KLASACH IV – VI
SZKOŁY PODSTAWOWEJ
SZKOŁY PODSTAWOWEJ
„U” czy „ó”? „Rz” czy „ż”? „Ch” czy
„h”?
Pisownia cząstek -bym, -byś, -by,
-byśmy,
-byście i przyimków złożonych
Pisownia zakończeń: „-i”, „-ii”, „-ji”
Pisownia „nie” z częściami mowy
„U” czy „ó”? „Rz” czy „ż”? „Ch” czy
„h”?
Pisownia cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy,
-byście i przyimków złożonych
Pisownia zakończeń: „-i”, „-ii”, „-ji”
Pisownia „nie” z częściami mowy
Pisownia wyrazów:
Pisownia wyrazów:
z „u”
z „u”
z „ó”
z „ó”
z „rz”
z „rz”
z „ż”
z „ż”
z „ch”
z „ch”
z „h”
z „h”
Pisownia „u”
Pisownia „u”
Literę
Literę
u
u
piszemy:
piszemy:
w formach czasu teraźniejszego zakończonych na
w formach czasu teraźniejszego zakończonych na
-uję
-uję
,
,
-ujesz
-ujesz
,
,
-uje
-uje
, np.
, np.
prom
prom
uję
uję
, prom
, prom
ujesz
ujesz
, prom
, prom
uje
uje
, got
, got
uję
uję
, got
, got
ujesz
ujesz
, got
, got
uje
uje
,
,
w wielu przyrostkach, np.
w wielu przyrostkach, np.
-un
-un
-
-
zwiastun, opiekun,
zwiastun, opiekun,
-ulec
-ulec
-
-
hamulec, budulec,
hamulec, budulec,
-uch
-uch
-
-
leniuch, dzieciuch,
leniuch, dzieciuch,
-uchna
-uchna
-
-
matuchna, córuchna,
matuchna, córuchna,
-unek
-unek
-
-
pakunek, wizerunek,
pakunek, wizerunek,
-utki
-utki
-
-
malutki, skromniutki,
malutki, skromniutki,
-us
-us
-
-
dzikus, lizus,
dzikus, lizus,
-uszek
-uszek
-
-
garnuszek, maluszek,
garnuszek, maluszek,
-uś
-uś
-
-
dzidziuś, synuś
dzidziuś, synuś
;
;
Pisownia
Pisownia
„ó”
„ó”
Literę
Literę
ó
ó
piszemy:
piszemy:
wtedy, gdy w innych formach tego wyrazu lub w wyrazach
wtedy, gdy w innych formach tego wyrazu lub w wyrazach
pokrewnych wymienia się na
pokrewnych wymienia się na
o
o
,
,
e
e
lub
lub
a
a
np.:
np.:
st
st
ó
ó
j - st
j - st
o
o
ję, pi
ję, pi
ó
ó
ro - pi
ro - pi
e
e
rze,
rze,
wr
wr
ó
ó
cić - wr
cić - wr
a
a
cać
cać
m
m
ó
ó
c - m
c - m
o
o
gę, si
gę, si
ó
ó
dma – si
dma – si
e
e
dem m
dem m
ó
ó
wić - m
wić - m
a
a
wiać
wiać
w cząstce
w cząstce
-ów
-ów
,
,
-ówna
-ówna
,
,
-ówka
-ówka
występującej jako końcówka
występującej jako końcówka
lub część przyrostka, np.:
lub część przyrostka, np.:
bloków, projektów, operatorów, zeszytów, stołów,
bloków, projektów, operatorów, zeszytów, stołów,
Sokołów, Tarnów, Kraków,
Sokołów, Tarnów, Kraków,
Rodziewiczówna, Iłłakowiczówna,
Rodziewiczówna, Iłłakowiczówna,
kreskówka, kartkówka, stołówka.
kreskówka, kartkówka, stołówka.
w niewielu wyrazach na początku:
w niewielu wyrazach na początku:
ó
ó
semka,
semka,
ó
ó
smy,
smy,
ó
ó
w,
w,
ó
ó
wczesny,
wczesny,
ó
ó
wdzie.
wdzie.
„
„
Rz” piszemy:
Rz” piszemy:
Wtedy, gdy w wyrazach pokrewnych wymienia się na „r”, np.:
Wtedy, gdy w wyrazach pokrewnych wymienia się na „r”, np.:
ma
ma
rz
rz
ec - ma
ec - ma
r
r
ca, dwo
ca, dwo
rz
rz
ec – dwo
ec – dwo
r
r
ca,
ca,
mie
mie
rz
rz
yć - mia
yć - mia
r
r
a, two
a, two
rz
rz
yć - twó
yć - twó
r
r
ca,
ca,
w zakończeniach
w zakończeniach
-arz
-arz
,
,
-erz
-erz
,
,
-mierz
-mierz
,
,
-mistrz
-mistrz
, np.
, np.
fałsz
fałsz
erz
erz
, harc
, harc
erz
erz
, past
, past
erz
erz
, kołni
, kołni
erz
erz
, ryc
, ryc
erz
erz
,
,
baj
baj
arz
arz
, blach
, blach
arz
arz
, pis
, pis
arz
arz
, ślus
, ślus
arz
arz
, tok
, tok
arz
arz
,
,
kąto
kąto
mierz
mierz
, ciśnienio
, ciśnienio
mierz
mierz
, Kazi
, Kazi
mierz
mierz
, Włodzi
, Włodzi
mierz
mierz
,
,
zegar
zegar
mistrz
mistrz
, ognio
, ognio
mistrz
mistrz
.
.
po spółgłoskach
po spółgłoskach
p
p
,
,
b
b
,
,
t
t
,
,
d
d
,
,
k
k
,
,
g
g
,
,
ch
ch
,
,
j
j
,
,
w
w
, np.
, np.
przemoc, wyprzedaż, przekonanie, brzmienie, brzydota, zatrzymać,
przemoc, wyprzedaż, przekonanie, brzmienie, brzydota, zatrzymać,
trzeba, drzwi, zedrzeć, krzak zajrzeć, dojrzały, wrzawa, wrzątek
trzeba, drzwi, zedrzeć, krzak zajrzeć, dojrzały, wrzawa, wrzątek
;
;
,
,
zakrzepnąć, grzmot, grząski, chrzest, odchrząknąć,
zakrzepnąć, grzmot, grząski, chrzest, odchrząknąć,
Wyjątki:
Wyjątki:
kształt, pszczoła, pszenica, Pszczyna, wszystko, wszędzie,
kształt, pszczoła, pszenica, Pszczyna, wszystko, wszędzie,
zawsze,
zawsze,
kształcić, kształtny, wykształcenie, bukszpan, Oksza, kszyk (ptak)
kształcić, kształtny, wykształcenie, bukszpan, Oksza, kszyk (ptak)
Literę
Literę
ż
ż
piszemy:
piszemy:
wtedy, gdy w innych formach tego wyrazu lub w wyrazach
wtedy, gdy w innych formach tego wyrazu lub w wyrazach
pokrewnych wymienia się na
pokrewnych wymienia się na
g
g
,
,
dz
dz
,
,
h
h
,
,
z
z
,
,
ź
ź
,
,
s
s
, np.
, np.
trwo
trwo
ż
ż
nie - trwo
nie - trwo
g
g
a,
a,
pienią
pienią
ż
ż
ek - pienią
ek - pienią
dz
dz
,
,
gro
gro
ż
ż
ę - gro
ę - gro
z
z
a,
a,
obra
obra
ż
ż
ać - obra
ać - obra
ź
ź
liwy,
liwy,
dru
dru
ż
ż
yna - dru
yna - dru
h
h
,
,
bo
bo
ż
ż
y - bo
y - bo
s
s
ki
ki
;
;
gdy występuje ona po literach
gdy występuje ona po literach
r
r
,
,
l
l
,
,
ł
ł
:
:
d
d
r
r
ż
ż
enie,
enie,
r
r
ż
ż
eć, u
eć, u
l
l
ż
ż
yć,
yć,
ł
ł
ż
ż
e
e
;
;
Dwuznak „
Dwuznak „
ch”
ch”
piszemy:
piszemy:
gdy w wyrazach i formach pokrewnych wymienia się na
gdy w wyrazach i formach pokrewnych wymienia się na
sz
sz
, np.
, np.
pie
pie
ch
ch
ota - pie
ota - pie
sz
sz
o,
o,
su
su
ch
ch
o - su
o - su
sz
sz
yć,
yć,
głu
głu
ch
ch
y - głu
y - głu
sz
sz
yć,
yć,
mu
mu
ch
ch
a - mu
a - mu
sz
sz
ka,
ka,
du
du
ch
ch
- du
- du
sz
sz
a
a
;
;
zawsze na końcu wyrazów, np
zawsze na końcu wyrazów, np
strach, gmach, pech, na ulicach, na kolanach, o postaciach,
strach, gmach, pech, na ulicach, na kolanach, o postaciach,
o samochodach, Allach
o samochodach, Allach
z wyjątkiem wyrazów
z wyjątkiem wyrazów
druh
druh
i
i
Boh
Boh
.
.
z reguły po literze
z reguły po literze
s
s
, np.
, np.
s
s
ch
ch
izma,
izma,
s
s
ch
ch
yłek,
yłek,
s
s
ch
ch
emat,
emat,
s
s
ch
ch
izofrenia,
izofrenia,
s
s
ch
ch
lebiać,
lebiać,
s
s
ch
ch
ludny,
ludny,
s
s
ch
ch
olastyka,
olastyka,
s
s
ch
ch
udnąć,
udnąć,
s
s
ch
ch
odzić,
odzić,
s
s
ch
ch
ab,
ab,
s
s
ch
ch
ron.
ron.
Literę
Literę
h
h
piszemy:
piszemy:
wtedy, gdy w innych formach tego wyrazu lub w wyrazach
wtedy, gdy w innych formach tego wyrazu lub w wyrazach
pokrewnych wymienia się na
pokrewnych wymienia się na
g
g
,
,
ż
ż
,
,
z
z
,
,
dz
dz
, np.
, np.
wa
wa
h
h
ać się - wa
ać się - wa
g
g
a,
a,
dru
dru
h
h
- dru
- dru
ż
ż
yna,
yna,
bła
bła
h
h
y - bła
y - bła
z
z
en,
en,
wata
wata
h
h
a - wata
a - wata
dz
dz
e
e
;
;
w rozpoczynających wyraz cząstkach
w rozpoczynających wyraz cząstkach
hiper-
hiper-
,
,
hipo-
hipo-
,
,
hekto-
hekto-
,
,
higro-
higro-
, np.
, np.
hiper
hiper
bola, h
bola, h
iper
iper
poprawny,
poprawny,
hiper
hiper
statyczny,
statyczny,
hiper
hiper
witaminoza,
witaminoza,
hiper
hiper
inflacja,
inflacja,
hipo
hipo
alergiczny,
alergiczny,
hipo
hipo
centrum,
centrum,
hipo
hipo
drom,
drom,
hipo
hipo
kryta,
kryta,
hipo
hipo
chondryk,
chondryk,
hipo
hipo
teza,h
teza,h
ekto
ekto
litr,
litr,
hekto
hekto
paskal,
paskal,
hekto
hekto
graf,
graf,
higro
higro
metr,
metr,
higro
higro
skop,
skop,
higro
higro
morficzny.
morficzny.
Zasady pisowni:
Zasady pisowni:
Pisownia cząstek:
Pisownia cząstek:
„
„
-
-
bym
bym
, -
, -
byś
byś
, -
, -
by
by
, -
, -
byśmy
byśmy
, -
, -
byście
byście
”
”
Pisownia przyimków złożonych
Pisownia przyimków złożonych
Pisownia zakończeń:
Pisownia zakończeń:
„-i”, „-ii”, „-ji”
„-i”, „-ii”, „-ji”
Pisownia „
Pisownia „
nie
nie
” z częściami mowy
” z częściami mowy
Cząstkę
Cząstkę
„
„
-bym, -byś, -by, -byśmy,
-bym, -byś, -by, -byśmy,
-byście”
-byście”
piszemy łącznie:
piszemy łącznie:
1.
1.
Z osobowymi formami czasowników np.:
Z osobowymi formami czasowników np.:
przyszli
przyszli
byśmy
byśmy
,
,
należałoby
należałoby
2. Ze spójnikami i partykułami oraz wyrazami
2. Ze spójnikami i partykułami oraz wyrazami
pełniącymi rolę spójników i partykuł np.:
pełniącymi rolę spójników i partykuł np.:
a
a
by
by
, gdy
, gdy
by
by
, jeżeli
, jeżeli
by
by
, że
, że
by
by
piszemy rozdzielnie:
piszemy rozdzielnie:
1. Po nieosobowych formach czasownika np.:
1. Po nieosobowych formach czasownika np.:
powiedziano
powiedziano
by
by
, zajęto
, zajęto
by
by
2. Po innych częściach mowy np.:
2. Po innych częściach mowy np.:
gdzie
gdzie
by
by
, dlaczego
, dlaczego
by
by
, tam
, tam
by
by
, tak
, tak
by
by
PRZYIMKI ZŁOŻONE
PRZYIMKI ZŁOŻONE
1. W języku polskim obok przyimków prostych:
1. W języku polskim obok przyimków prostych:
w, z, nad, przy, pod, o, za, po
w, z, nad, przy, pod, o, za, po
występują też przyimki złożone:
występują też przyimki złożone:
ponad, zza, spomiędzy, poza, sprzed.
ponad, zza, spomiędzy, poza, sprzed.
Pisownia przyimków złożonych jest bardzo prosta,
Pisownia przyimków złożonych jest bardzo prosta,
ponieważ piszemy je tak, jak słyszymy.
ponieważ piszemy je tak, jak słyszymy.
Musimy tylko pamiętać o tym, że pisze się je łącznie:
Musimy tylko pamiętać o tym, że pisze się je łącznie:
z+nad = znad
z+nad = znad
po+przez= poprzez
po+przez= poprzez
(z)s+po+między = spomiędzy
(z)s+po+między = spomiędzy
(z)s+po+za= spoza
(z)s+po+za= spoza
2. Niby wierszyk:
2. Niby wierszyk:
według – podług
według – podług
wewnątrz – zewnątrz
wewnątrz – zewnątrz
zamiast – podczas
zamiast – podczas
dookoła - koła
dookoła - koła
PISOWNIA
PISOWNIA
ZAKOŃCZEŃ
ZAKOŃCZEŃ
1. W dopełniaczu, celowniku, miejscowniku liczby pojedynczej
1. W dopełniaczu, celowniku, miejscowniku liczby pojedynczej
rzeczowników rodzaju żeńskiego zakończonych na:
rzeczowników rodzaju żeńskiego zakończonych na:
„
„
-
-
cja
cja
”, „-
”, „-
sja
sja
”, „-
”, „-
zja
zja
” po „
” po „
c
c
”, „
”, „
s
s
”, „
”, „
z
z
” piszemy „-
” piszemy „-
ji”
ji”
przykłady:
przykłady:
kola
kola
cja
cja
– kola
– kola
cji
cji
telewi
telewi
zja
zja
– telewi
– telewi
zji
zji
dysku
dysku
sja
sja
– dysku
– dysku
sji
sji
2.
2.
W dopełniaczu, celowniku, miejscowniku liczby pojedynczej
W dopełniaczu, celowniku, miejscowniku liczby pojedynczej
rzeczowników rodzaju żeńskiego zakończonych w
rzeczowników rodzaju żeńskiego zakończonych w
mianowniku
mianowniku
na „-
na „-
ia
ia
”, „-
”, „-
ja
ja
” piszemy „-
” piszemy „-
i
i
”, kiedy „i” występuje po
”, kiedy „i” występuje po
samogłosce
samogłosce
przykłady:
przykłady:
ale
ale
ja
ja
– al
– al
ei
ei
szy
szy
ja
ja
– sz
– sz
yi
yi
kol
kol
ej
ej
– kol
– kol
ei
ei
nadzie
nadzie
ja
ja
- nadzi
- nadzi
ei
ei
PISOWNIA ZAKOŃCZEŃ
PISOWNIA ZAKOŃCZEŃ
3. Gdy głoska „
3. Gdy głoska „
i
i
” oznacza miękkość poprzedzającej ją
” oznacza miękkość poprzedzającej ją
spółgłoski
spółgłoski
pisz w zakończeniach „
pisz w zakończeniach „
i
i
”
”
przykłady:
przykłady:
ziemia – ziem
ziemia – ziem
i
i
mi – m’
mi – m’
skrobia – skrob
skrobia – skrob
i
i
bi – b’
bi – b’
dynia – dyn
dynia – dyn
i
i
ni – n’
ni – n’
4. Jeśli w mianowniku wyrazu mimo końcówki „-
4. Jeśli w mianowniku wyrazu mimo końcówki „-
ia
ia
” słyszymy
” słyszymy
„-
„-
ja
ja
”
”
to w dopełniaczu, celowniku, miejscowniku piszemy
to w dopełniaczu, celowniku, miejscowniku piszemy
końcówkę „-
końcówkę „-
ii
ii
”
”
przykłady:
przykłady:
harmon
harmon
ia
ia
– (możliwa wymowa harmonija) – harmon
– (możliwa wymowa harmonija) – harmon
ii
ii
geograf
geograf
ia
ia
– (możliwa wymowa geografija) – geograf
– (możliwa wymowa geografija) – geograf
ii
ii
sympat
sympat
ia
ia
– (możliwa wymowa sympatja) – sympat
– (możliwa wymowa sympatja) – sympat
ii
ii
PISOWNIA ZAKOŃCZEŃ
PISOWNIA ZAKOŃCZEŃ
5. Pisz na pewno „-
5. Pisz na pewno „-
ii
ii
” po spółgłoskach:
” po spółgłoskach:
t, d, r, l, k, g, ch.
t, d, r, l, k, g, ch.
przykłady:
przykłady:
antypa
antypa
t
t
ia – antypat
ia – antypat
ii
ii
kome
kome
d
d
ia – komed
ia – komed
ii
ii
awa
awa
r
r
ia – awar
ia – awar
ii
ii
ener
ener
g
g
ia - energ
ia - energ
ii
ii
PISOWNIA „NIE” Z CZĘŚCIAMI
PISOWNIA „NIE” Z CZĘŚCIAMI
MOWY
MOWY
1. "nie" z czasownikami pisze się osobno:
1. "nie" z czasownikami pisze się osobno:
nie ma, nie pił, nie był
nie ma, nie pił, nie był
wyjątki:
wyjątki:
niedomagać, niepokoić, niecierpliwić
niedomagać, niepokoić, niecierpliwić
2. "nie" z rzeczownikami pisze się razem:
2. "nie" z rzeczownikami pisze się razem:
niepogoda, niewypał, niepalenie
niepogoda, niewypał, niepalenie
3.
3.
Z przymiotnikami przeczenie „
Z przymiotnikami przeczenie „
nie
nie
” piszemy:
” piszemy:
oddzielnie
oddzielnie
– stopień wyższy i najwyższy przymiotnika
– stopień wyższy i najwyższy przymiotnika
przykłady:
przykłady:
nie
nie
brzydszy
brzydszy
nie
nie
najbrzydszy
najbrzydszy
łącznie
łącznie
– stopień równy przymiotnika
– stopień równy przymiotnika
przykłady:
przykłady:
nie
nie
brzydki
brzydki
nie
nie
ładny
ładny
4. Z przysłówkami przeczenie „
4. Z przysłówkami przeczenie „
nie
nie
” piszemy:
” piszemy:
oddzielnie
oddzielnie
– stopień wyższy i najwyższy przysłówka
– stopień wyższy i najwyższy przysłówka
przykłady:
przykłady:
nie
nie
brzydziej
brzydziej
nie
nie
najbrzydziej
najbrzydziej
łącznie
łącznie
– stopień równy przysłówka
– stopień równy przysłówka
przykład:
przykład:
nie
nie
brzydko
brzydko
5. "nie" z liczebnikami piszemy oddzielnie:
5. "nie" z liczebnikami piszemy oddzielnie:
nie
nie
raz,
raz,
nie
nie
dwoje
dwoje
wyjątki:
wyjątki:
niejeden (w sensie wielu), nie jeden (hotel
niejeden (w sensie wielu), nie jeden (hotel
odwiedził)
odwiedził)
Opracowanie: Małgorzata Iwańska
Opracowanie: Małgorzata Iwańska
W prezentacji wykorzystano zasady pisowni polskiej w oparciu
W prezentacji wykorzystano zasady pisowni polskiej w oparciu
o „Słownik ortograficzny” S. Jodłowskiego i W. Taszyckiego
o „Słownik ortograficzny” S. Jodłowskiego i W. Taszyckiego