WZROST I ROZWÓJ U
BYDŁA
Dr inż. Dorota Dec
WZROST I ROZWÓJ U
BYDŁA
Dr inż. Dorota Dec
WZROST
– proces prowadzący do zwiększenia masy
ciał, powiększenie wymiarów i liczby komórek,
jest skutkiem przemian metabolicznych.
Uzależniony od czynników środowiskowych i
genotypu.
Na wzrost wpływa głównie żywienie i wiek
oraz różnica w konstytucji i rasa.
Wzrost całkowicie zakończony jest w wieku 5
lat. Procesy wzrostowe zależą od hormonów,
dobre funkcjonowanie przysadki, tarczycy,
nadnerczy.
Przysadka mózgowa wydziela
substancje:
hormon wzrostu- pozytywny wpływ na
budowę kości;
hormon tyreotropowy- reguluje funkcje
tarczycy
hormon adrenokortykotropowy- wpływa
pozytywnie na przemianę węglowodanów.
Męski i żeński hormon- testosteron ma
wpływ na wzrost mięśni, ich rozwój;
Kastrowane buhajki- przerwany proces
wydzielania testosteronu, tendencja do
odkłania tłuszczu.
ROZWÓJ - zmiany jakościowe
zachodzące od momentu
zapłodnienia komórki jajowej do
osiągnięcia dojrzałości fizycznej.
Podstawą wzrostu jest powiększenie
komórek- hipertrofia oraz zwiększenie ilości
komórek- hiperplazja.
W ontogenezie 2 procesy wzrostu i rozwoju:
EMRIONALNY – trwa od momentu powstania
zygoty do urodzenia;
POSTEMBRIONALNY- od urodzenia przez
osiągnięcie dojrzałości płciowej i rozpłodowej
do wieku starczego i śmierci.
EMBRIONALNY
Wyróżniamy 3 etapy:
1- rozwój zarodkowy – trwa do 35 dnia, wtedy
długość ciemieniowo ogonowa wynosi 1,5 cm,
masa 600 mg;
2- rozwój przedpłodowy – inaczej
późnozarodkowy; traw do 2 miesiąca; zanikają
narządy przejściowe wytworzone w okresie
zarodkowym: łuki skrzelowe, komplikuje się
budowa mózgowia, układ rozrodczy. Pod koniec
tego okresu można rozpoznać płeć, rozwija się
szkielet( chrzęstny i kostniejący), rozwijają się
mięśnie, rosną kończyny, na skórze brzucha
zawiązki gruczołów mlekowych. Na końcu
przyjmują formę podobną do bydła. Zwiększa
się masa zarodka 40- krotnie, w 60 dniu 16,5 g.
3- rozwój płodowy- od końca 2 miesiąca do
urodzenia(280 dni). We wczesnym kresie
płodowym różnicuje się ośrodkowy i
obwodowy układ nerwowy, szkielet, mięśnie.
Zarodek rośnie bardzo szybko ciężar
wzrasta, jest 3000 razy dłuższy- 1 m
długości ciemieniowo- ogonowej, przeciętnie
35-40 kg. W 3 miesiącu wykształca się
łożysko, które funkcjonuje do porodu.
Żywienie krowy w okresie przedporodowym
nie obciąża krowy, nie wskazane obfite
żywienie. Bardzo ważne aby pasze były
bardzo dobrej jakości, zawierały dużo
składników mineralnych i witamin.
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WZROST
I ROZWÓJ EMBRIONALNY:
genotyp;
wewnętrzne środowisko matki, z
którym wiąże się wielkość łożyska i
możliwość odżywiania embrionu.
Wielkość matki krowy na większy
wpływ na wzrost zarodka niż ojca;
wiek matki – pierwsze wycielenie,
cielęta są lżejsze niż przy kolejnych;
OKRESY ROZWOJU
noworodkowy
przejściowy
dojrzewania do rozrodu
pełnego rozwoju czynnościowego
OKRES NOWORODKOWY
Karmienie mlekiem trwa 3-4 tygodnie.
Zwierzę nabywa cech, które pozwalają
na przystosowanie się do środowiska. Po
3-4 tygodniach noworodek uniezależnia
się od matki. W pierwszych 6 dniach
pokarmem jest tylko siara. Układ
pokarmowy rozpoczyna pracę
fizjologiczną po pobraniu siary. Cielę ma
wszystkie komory żołądka wykształcone
ale nierównomiernie i słabo.
Rozwój żołądka uzależniony od żywienia niż
wieku- pasze stałe szybciej wzrasta ilość
drobnoustrojów, aktywność brodawek
żwaczowych.
Noworode
k
Przedżołądki
30%
Trawieniec
70%
1,5
miesiąc
a
70%
30%
3 miesiąca
85%
15%
18
miesięc
y
92%
8%
OKRES PRZEJŚCIOWY
Obejmuje okres podczas, którego w układzie
pokarmowym i innych narządach zachodzą
zmiany, które prowadzą do ustalenia takich
cech jak u dorosłych. Trwa 3-4 miesiące. W
tym okresie otrzymują pasze roślinne i
mleko lub preparaty mlekozastępcze.
DOJRZEWANIE DO ROZRODU
Okres życia, w którym organizm nabywa
cech właściwych dla danej płci. U byczków
18-24 miesiącu życia. U krów na początku 1
laktacji.
WPŁYW INTENSYWNOŚCI ŻYWIENIA
NA DOJRZAŁOŚĆ PŁCIOWĄ
Spermatogeneza i oogeneza pojawiają
się po 6-9 miesiącu. Obfite żywienie
przyspiesza dojrzewanie płciowe jałówek,
umiarkowany poziom żywienia opóźnia
dojrzewanie ale nie ma zaburzeń w
przebiegu czynności płciowych. Jeżeli
żywienie jest umiarkowane opóźnia się
termin pierwszej rui ale później jest
lepsza płodność jałówek (regularne cykle,
ruje z pełnymi objawami).
WPŁYW ŻYWIENIA NA MLECZNOŚĆ
Obfite żywienie – obniża mleczność,
Intensywne żywienie w okresie odchowu- w
wymieniu mniej tkanki gruczołowej,
skłonność do otłuszczania się, gorzej
rozwinięty żwacz.
UMIARKOWANE ŻYWIENIE A UŻYTKOWOŚĆ
MIĘSNA
Obfite - buhajki i kastraty wyższe przyrosty
niż jałówki;
Skąpe - brak różnic w przyrostach;
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ODCHÓW
CIELĄT
zależą od wyboru najlepszych
buhajów do zacielenia jałówek
kosztów żywienia
sezonu urodzenia cieląt
warunków zoohigienicznych w
budynkach inwentarskich
fachowości obsługi
OKRESY ŻYWIENIA CIELĄT
okres żywienia siarą (1 tydzień
życia)
okres żywienia mlekiem lub jego
zamiennikami oraz paszami stałymi
(2 tydzień- 3 miesiące)
okres żywienia wyłącznie paszami
stałymi.
SKŁAD SIARY ZALEŻY OD:
Rasy ( u ras mięsnych i niższej
wydajności zwykle występuje wyższa
zawartość składników siary)
żywienie krów i sezon wycielenia
(najwyższą zawartością charakteryzuje
się siara krów wychowywanych w
okresie żywienia pastwiskowego i
jesienią)
zdrowotność gruczołu mlekowego
kolejnego dnia po porodzie
podaży witaminy A
Skład siary
Składniki
Siara
mleko
SM
23,98
12,85
BO
14,56
3,3
Tłuszcz
5,35
4,0
Laktoza
2,03
4,8
Związki
mineralne
1,2
0,65
W tym białko
serwatki
10,87
6,6
Przewód pokarmowy
Krowa jest przeżuwaczem, a
jej żołądek składa się z
czterech komór:
żwacza;
czepca;
ksiąg;
trawieńca.
Największą częścią jest żwacz, którego
pojemność waha się od 150 do 200 litrów.
W przewodzie pokarmowym bytują miliardy
mikroorganizmów, które pomagają krowie
w trawieniu i wykorzystywaniu składników
pokarmowych znajdujących się w paszy.
Enzymy wytwarzane przez bakterie
uczestniczą w trawieniu pasz, dlatego też
drobnoustrojom należy stwarzać optymalne
warunki bytowania. Żywienie krowy to
również odżywianie bakterii znajdujących
się w żwaczu.
W żwaczu i czepcu zachodzi proces
fermentacji, w którym enzymy bakteryjne
rozkładają węglowodany do lotnych
kwasów tłuszczowych. Proces ten
umożliwia krowie przekształcanie celulozy
w dostępną energię. W procesie
fermentacji powstają gazy (500-1500
litrów dziennie), wśród których 20-40%
stanowi wysoko energetyczny metan.
Większość gazów jest usuwana ze żwacza
przez jamę ustną podczas odbijania się
pokarmu, co stanowi istotną stratę energii.
Przechodzenie paszy
przez przewód
pokarmowy
Naślinianie i przeżuwanie
Krowa pobiera paszę prawie jej nie
wybierając, co różni ją od innych
zwierząt, np. świni. Po bardzo krótkim
żuciu, podczas którego następuje
naślinienie, tworzy się kęs połykany
do żwacza. Po pewnym czasie treść
żwacza zostaje zwrócona i dokładnie
przeżuta. Dokładne rozdrobnienie
pobranej paszy następuje dopiero
podczas przeżuwania.
Dlaczego przeżuwanie jest tak
ważne?
1. Przeżucie
Rozdrobnienie paszy podczas przeżuwania
zwiększa powierzchnię dostępną dla
enzymów bakteryjnych i trawiennych oraz
powoduje lepszy rozkład składników paszy.
2. Naślinianie
Podczas przeżuwania zachodzi intensywne
naślinianie paszy. Krowa, zależnie od
rodzaju podanej paszy, wytwarza dziennie
od 40 do 150 litrów śliny. Pasze
objętościowe pobudzają, a pasze treściwe
ograniczają przeżuwanie.
Dwie funkcje śliny:
1. Buforująca. PH śliny wynosi
około 8,2, dzięki czemu nie
dochodzi do obniżenia pH treści
żwacza przy skarmianiu pasz
zakwaszających, jak np. zbóż,
melasy, ziemniaków czy
wysłodków buraczanych.
2. Tłumiąca pienienie się treści
żwacza. Ślina hamuje proces
pienienia się treści żwacza, czym
zapobiega powstawaniu wzdęć.
Produkcja śliny
Żwacz i czepiec
Żwacz krowy przypomina wielką kadź
fermentacyjną, w której bytuje ponad 200
rodzajów bakterii i 20 typów pierwotniaków
ułatwiających krowie wykorzystywanie
składników pokarmowych paszy. Żywienie
krowy jest zatem również żywieniem
mikroorganizmów bytujących w żwaczu.
Przełknięty kęs jest odkładany w tylnej
części żwacza, tworząc górne piętro
niestrawionej treści o zawartości 15% suchej
masy. Bakterie przylegają do niej i
rozpoczynają rozkładanie niektórych
składników.
Podczas przeżuwania porcje treści
pokarmowej z przedniej części żwacza
zostają zwrócone do jamy gębowej,
gdzie następuje kolejne naślinienie,
rozdrobnienie i zwiększenie
powierzchni dla działania
mikroorganizmów. Cząsteczki paszy
stają się coraz mniejsze, bakterie
pracują, przeżuwanie powtarza się i
treść pokarmowa stopniowo osiada na
dnie żwacza i ma już wtedy około 5%
suchej masy.
Raz na minutę następuje skurcz żwacza,
podczas którego treść żwacza „odbija
się” do jamy gębowej lub przechodzi do
drugiej komory żołądka – czepca.
Kierunek przejścia zależy od wielkości
cząsteczek paszy.
Żwacz i czepiec nie są od siebie ściśle
oddzielone, ale spełniają różne zadania.
Można powiedzieć, że czepiec zajmuje
się logistyką, decyduje, czy treść
pokarmowa jest na tyle rozdrobniona, że
można ją skierować do ksiąg, a jeśli nie,
to kieruje ją do ponownego przeżucia.
Krążenie paszy
pH żwacza
Idealny odczyn treści żwacza waha się od
6.0 do 7.0 pH, co umożliwia działanie
wszystkim bakteriom. Przy zbyt dużych
odstępstwach od tych wartości giną niektóre
gatunki bakterii, co pogarsza wykorzystanie
paszy. I tak np. mikroorganizmy rozkładające
celulozę (siana, kiszonki itp.) nie mogą
pracować przy pH niższym od 6.0.
Jeżeli krowa otrzymuje duże dawki paszy
treściwej, dzienna dawka powinna być
skarmiana w kilku mniejszych porcjach,
rozłożonych w ciągu całego dnia. Jeżeli pasza
treściwa jest skarmiana raz czy dwa razy
dziennie, powoduje to znaczne wahania
wartości pH żwacza.
Na rysunku przedstawiono skutki skarmiania paszy
treściwej dwa razy dziennie, dwanaście razy
dziennie oraz w postaci mieszanki pełnoporcjowej
(Total Mixed Ration, skrót TMR).
Wahania pH treści żwacza są małe przy
skarmianiu paszy treściwej w kilku porcjach
dziennie, zamiast dwa razy dziennie.
Księgi
Księgi są trzecią komorą żołądka krowy.
Charakteryzują się dużą liczbą tworów
podobnych do liści czy kartek książki, które
tworzą dużą powierzchnię wchłaniania (4-5
m
2
). W księgach wchłania się od 30 do 60%
pobranej wody, a także sód i potas. „Kartki”
ksiąg zapobiegają ponadto przedostawaniu
się większych cząsteczek paszy do dalszych
odcinków przewodu pokarmowego i być może
spełniają jeszcze inne, dotąd nie odkryte
funkcje.
Trawieniec
Główną funkcją trawieńca jest trawienie
białka przez enzymy znajdujące się w soku
żołądkowym. Kwasowość tej części przewodu
pokarmowego jest znaczna (pH 2-3).
Jelito cienkie
Treść pokarmowa przechodzi z
zakwaszonego trawieńca do jelita cienkiego,
w którym odczyn znacznie wzrasta dzięki
obecności soku trzustkowego o pH w
granicach 8.0.
Główne funkcje jelita cienkiego:
• rozkład składników pokarmowych do
postaci nadającej się do wchłaniania;
• wchłanianie aminokwasów i wody za
pośrednictwem kosmków jelitowych.
Jelito grube
Jelito absorbuje wodę i reguluje jej przebieg.
Cielęta stają się przeżuwaczami stopniowo. W
przewodzie pokarmowym pozostają tylko
bakterie beztlenowe. 108 do 1010 bakterii w 1 ml
treści żwacza, 106 pierwotniaków, 104 grzybów,
1012 bakteriofagów. Skład pierwotniaków
dostosowuje się do zmiany paszy w ciągu 10-14
dni. Przy pH 6 wzrost pierwotniaków jest silnie
ograniczony; przy pH 5 obumierają.
W żwaczu jest trawione:
85% s.m. paszy;
86% białka;
100% węglowodanów prostych;
58% włókna.
W żołądku odbywa się mieszanie
treści pokarmowej, synteza białka i
witamin. Węglowodany są rozkładane
w żwaczu do lotnych kwasów
tłuszczowych, w tym:
Kwas octowy stanowi 60%;
Kwas propionowy 25%;
Kwas masłowy 10%.
Pasze bogate w celulozę /włókno/ - siano, słoma
– powodują zwiększenie kwasu octowego, a
zarazem wzrost zawartości tłuszczu w mleku.
Jeżeli dawka pokarmowa zawiera dużo skrobi, to
produkuje się większa ilość kwasu propionowego
– mało tłuszczu w mleku, ale za to dużo białka.
Jeśli dawka zawiera dużo cukru, to rośnie
produkcja kwasu masłowego – trochę więcej
tłuszczu w mleku i mleka.
Pasze mielone zwiększają intensywność
fermentacji i powodują zawężenie stosunku
kwasu octowego do kwasu propionowego.
W młodych zielonkach jest mało włókna.
Lotne kwasy tłuszczowe są wchłaniane przez
ścianki żwacza do krwi. Decydują one o
zapotrzebowaniu w energię przeżuwacza. Azot
ulega przekształceniu w jelitach, żwaczu i tkankach.
Pasz ulega rozkładowi pod wpływem enzymów
proteolitycznych, końcowym produktem przemiany
jest amoniak.
Wyróżniamy 3 rodzaje białka:
Rozpuszczalne – jest szybko i całkowicie rozkładane
w żwaczu;
Nierozpuszczalne – w różnym stopniu jest
rozkładane w żwaczu;
Nierozpuszczalne i nierozkładane w żwaczu.
Amoniak jest głównym źródłem azotu do syntezy
białka organicznego.
Większość pasz, to pasze szybko ulegające
rozkładowi w żwaczu. 10-30% białka pasz
dociera do jelita cienkiego i tam jest
rozkładane do aminokwasów.
Przemiany tłuszczów wiążą się z przemianą
węglowodanów. Niedobór węglowodanów w
dawce pokarmowej powoduje, że organizm
uzupełnia go ze zgromadzonego tłuszczu.
W syntezie tłuszczu mleka dużą rolę
odgrywa kwas octowy.
W żwaczu odbywa się także synteza
niektórych witamin: K i z grupy B.
Choroby metaboliczne:
Kwasica żwacza:
Przyczyną jest obniżenie pH treści żwacza /pH<6/.
Występuje przy nadmiarze łatwo strawnych
węglowodanów i nadmiernie rozdrobnionych pasz
podawanych w dawce pokarmowej. Do pasz, które
zawierają nadmiar łatwo fermentujących
węglowodanów zaliczmy buraki pastewne,
wysłodki, melasę, ziarno zbóż.
W żwaczu tworzy się nadmierna ilość kwasu
mlekowego, co prowadzi do zaniku motoryki
żwacza i wyginięcia mikroflory.
Nadmiar kwasu mlekowego we krwi powoduje
kwasicę metaboliczną. W takim przypadku, co 6 h
należy wlewać do żołądka zawiesinę z drożdży.
Przemieszczenie
trawieńca:
Zaburzenia spowodowane przez gazy /CO
2
,
metan/ i płyny żwacza. Wówczas trawieniec
przemieszcza się do nienormalnej pozycji,
zwykle w lewo i w górę, zajmując całą
przestrzeń pomiędzy żwaczem a ścianą
lewego podbrzusza. Ma to miejsce 2-4 tygodni
po wycieleniu.
Sprzyja podawanie dużej ilości pasz treściwych
w okresie wysokiej ciąży i po wycieleniu.
Objawy: brak apetytu, zanik przeżuwania,
wodnisty, ciemny, cuchnący kał; w czasie
opukiwania słychać bębenkowy odgłos, przy
osłuchaniu słychać metaliczne szmery.
Zapobieganie: racjonalne żywienie krów.
Zasadowica żwacza:
Jest przeciwieństwem kwasicy. Polega na
wzroście odczynu żwacza w kierunku
zasadowym, spowodowane nadmierną
produkcją amoniaku. Przyczyny:
głodówka lub okresowe niedostarczanie paszy;
dodawanie do pasz mocznika, soli
amonowych;
żywienie paszą zawierającą nadmiar białka
przy jednoczesnym niedoborze włókna.
Objawy: niestrawność, spadek apetytu.
Choroba powoduje spadek tłuszczu w
mleku i wydajności mleka.
Ketoza /acetonemia/:
Jest to choroba krów wysokomlecznych.
Występuje 2-3 tygodnie po wycieleniu.
Dotyczy krów o dobrej kondycji.
Dochodzi do wykorzystania rezerw ciała dla
prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Spadek apetytu, mleko ma gorzki smak, w
wydychanym powietrzu wyczuwa się
aceton. Leczenie: stosuje się wlewy glukozy.
Nie należy otłuszczać krowy i podaje się w
okresie zasuszania te pasze, które będą
stosowane po wycieleniu.
Wzdęcie żwacza:
Powstaje na skutek spożycia mokrych,
zagrzanych czy przewiędniętych zielonek
/koniczyna, lucerna, groch przed kwitnieniem/.
Odbywa się gwałtowna fermentacja, wydziela
się duża ilość piany, która blokuje odbijanie
gazów. Podwyższa się ciśnienie żwacza,
powiększa się pojemność brzucha, krowa
podnosi tylne kończyny, kopie podbrzusze,
wygina grzbiet, często oddaje kał i mocz.
Leczenie: stawiamy krowę przednimi
kończynami wyżej, do pyska wkładamy wędzidło
ze słomy, wyciągamy język, polewamy zimną
wodą brzuch, podajemy oleje roślinne, mleko,
ocet, przebijamy powłokę ciała trokarem
/trójgrańcem/.
Porażenie poporodowe
/zaleganie/:
Może wystąpić przed i po wycieleniu. Jest skutkiem
nieprawidłowego stosunku wapnia do fosforu.
Należy unikać nadmiaru wapnia w dawce
pokarmowej. Stosunek wapnia do fosforu 1:1,5,
dawki powinny być ubogie w wapń i bogate w fosfor.
Tydzień przed porodem podać wit. A w postaci
iniekcji.
Objawy: traci apetyt, spada wydajność mleka.
Zwierzę traci świadomość, leży na mostku, później
na boku, nogi są wyprostowane, głowę ma
odwróconą do tyłu.
Niedobór wapnia w okresie okołowycieleniowym
może powodować mastitis, upośledzenie w
funkcjonowaniu żwacza.
Tężyczka pastwiskowa
/hipomagnezia/:
Niedobór magnezu we krwi. Występuje u krów
wysokowydajnych w okresie wczesnopastwiskowym.
Niebezpieczne jest skarmianie młodej zielonki
zawierającej mało wapnia, magnezu i potasu.
Głównym miejscem wchłaniania magnezu jest żwacz.
Przyczyny:
niedostateczne zaopatrzenie krów zimą w magnez;
zbyt wczesny wypas pastwiskowy, przy
niedostatecznym zaopatrzeniu w energię i włókno.
Przed wypasem należy podawać sole magnezowe w
ilości 50 g /sztukę.
Objawy: apatia, spadek apetytu, chwiejny chód,
drżenie mięśni, lękliwość, rozszerzenie źrenic, mogą
tracić przytomność.
Zatrucie azotanami:
Występują w zielonce z kukurydzy, sianie łąkowym.
Azotany przekształcają się w żwaczu w azotyny, które
powodują utlenianie żelaza w methemoglobinę, która
nie ma możliwości przenoszenia tlenu.
Wymagana jest natychmiastowa interwencja
weterynarza.
Syndrom stłuszczonej wątroby:
Kondycja słaba
Zatrzymanie łożyska
Spowodowane przez:
Nieprawidłowe żywienie w okresie zasuszania;
Niedobór białka, selenu, miedzi;
Zbyt częste zmiany dawki pokarmu.
Leczenie: podawanie wit. A i E. leczenie weterynaryjne.
Koniec