Mienie samorządowe – pojęcie i rodzaje

Mienie – co to jest?

Art. 44 kodeksu cywilnego stanowi, że

„

mieniem jest własność i inne prawa

majątkowe

.”

Następny artykuł stanowi, że własność i

inne prawa majątkowe, stanowiące mienie

państwowe, przysługują Skarbowi Państwa

albo innym państwowym osobom prawnym.
Także Konstytucja w rozdziale VII w art. 165

ust.1 mówi o tym, że jednostkom

samorządu terytorialnego przysługują

prawo własności i inne prawa majątkowe.

Termin „

mienie samorządowe

” oznacza

rodzaj mienia publicznego, w skład którego
mogą wchodzić różne jego rodzaje – zarówno
majątek administracyjny jak i inne mienie,
którego celem jest przynoszenie zysku.
Wyróżnienie to ma znaczenie przede
wszystkim dlatego, że mienie, którego celem
jest przynoszenie zysku, jest z reguły
zarządzane na zasadach prawa prywatnego.

Jeżeli chodzi o mienie samorządowe

należące do rzeczy publicznych
powszechnego użytku, to jest ono z reguły
„przedmiotem regulacji prawa publicznego
(głównie materialnego prawa
administracyjnego)”.

Mienie komunalne

Ustawa o samorządzie gminnym w art. 43 stanowi, że mieniem

komunalnym jest własność i inne prawa majątkowe należące do

poszczególnych gmin i ich związków oraz mienie gminnych osób

prawnych, w tym przedsiębiorstw.

Mieniem komunalnym

są

prawa majątkowe

, a więc takie, których

wartość można wyrazić w pieniądzu. Expressis verbis ustawa wymienia

tylko

własność

, czyli wyłączne prawo korzystania z rzeczy i

rozporządzania nią.

Inne prawa majątkowe

to zarówno

prawa rzeczowe

wieczyste użytkowanie, użytkowanie, służebności, hipoteka i inne

ograniczone prawa rzeczowe, jak i

prawa podmiotowe o charakterze

obligacyjnym

Przedmiotem mienia komunalnego

są przede wszystkim

rzeczy

, czyli

przedmioty materialne. Wśród nich szczególne znaczenie prawne i

ekonomiczne mają

nieruchomości

, tj. części powierzchni ziemskiej

stanowiące odrębny przedmiot własności (

grunty

), jak również

budynki

trwałe z gruntem związane lub części budynków (

lokale

), jeżeli na mocy

przepisów szczególnych stanowią odrębny przedmiot własności.
Przedmiotem tego mienia są także

dobra niematerialne

(np. prawa

autorskie) oraz

wierzytelności

, tj. prawa doświadczeń przysługujących z

tytułu zobowiązań cywilnoprawnych, jak również prawa wynikające z

darowizn zapisów i spadków ustanowionych na rzecz gminy.
Mienie komunalne to także

środki finansowe

, które mogą pochodzić z

różnych źródeł. Generalnie należy stwierdzić, że

mienie komunalne

obejmuje aktywa, a nie pasywa.
Mieniem gminy jest ta część mienia komunalnego, która należy do

gminy jako do osoby prawnej.

Pojęcia „mienia komunalnego” nie należy utożsamiać

z „gminnym zasobem nieruchomości”, o którym

mowa w art. 24 ustawy o gospodarce

nieruchomościami. Do gminnego zasobu należą

nieruchomości, które w dniu 1.01.1998r. Stanowiły

własność gminy i nie znajdowały się w użytkowaniu

wieczystym lub trwałym zarządzie oraz nie były

obciążone prawem użytkowania, w tym

nieruchomości nabyte w drodze komunalizacji. W

skład gminnego zasobu nieruchomości wchodzą

również nieruchomości, które po dniu 1.01.1998r.:

1) Zostały nabyte w drodze umowy na własność lub w

użytkowanie wieczyste gminy

2) Zostały nabyte w drodze wywłaszczenia na rzecz

gminy

3) Stały się własnością gminy w drodze zamiany lub

darowizny albo co do których gmina uzyskała w tym

trybie użytkowanie wieczyste

4) Stanowiły własność gminy i w stosunku do

których po dniu 1.01.1998 wygasło prawo

użytkowania wieczystego, użytkowania lub

trwałego zarządu przysługujące innym osobom

5) Pozostały po zlikwidowanych lub

sprywatyzowanych gminnych osobach prawnych

oraz zlikwidowanych gminnych jednostkach

organizacyjnych

6) Stały się własnością gminy na skutek zrzeczenia

się

7) Zostały nabyte w drodze pierwokupu
8) Zostały nabyte w drodze podziałów oraz scaleń i

podziałów

9) Zostały przejęte na własność na podstawie

innych tytułów prawnych.

Z zestawienia tych dwóch instytucji wynika,

że

mienie komunalne

jest pojęciem

szerszym zarówno od strony podmiotowej,

jak i przedmiotowej. Od

strony podmiotowej

– gdyż obejmuje mienie należące zarówno

do gminy, jak i do gminnych osób

prawnych, podczas gdy nieruchomości

wchodzące w skład gminnego zasobu

nieruchomości stanowią wyłącznie własność

gminy lub wyłącznie gminie przysługuje

użytkowanie wieczyste. Od

strony

przedmiotowej

natomiast – gdyż oprócz

nieruchomości obejmuje także ruchomości,

wierzytelności, środki finansowe oraz

wszelkie inne prawa majątkowe.

Podmioty mienia

komunalnego

Podstawowym podmiotem mienia komunalnego

jest

gmina

. Osobowość prawna gwarantuje gminie

zdolność prawną

, czyli możność posiadania praw i

obowiązków, w szczególności zaś praw i

obowiązków majątkowych oraz

zdolność do

czynności prawnych

, czyli możliwość wywoływania

skutków prawnych w drodze składania

oświadczenia woli przez jej organy, w sposób

przewidziany w ustawie i przyjęty w statucie.
Drugim podmiotem mienia komunalnego jest

związek międzygminny

. Związki gmin posiadają

osobowość prawną i samodzielnie odpowiadają za

swoje zobowiązania, a gminy tworzące związek nie

odpowiadają majątkiem gminnym za zobowiązania

związku.

Podmiotami mienia komunalnego są również

inne gminne osoby prawne

. Ustawa o

samorządzie gminnym nie zawiera

wprawdzie definicji tego podmiotu

prawnego, ale przyjmuje się, że gminne

osoby prawne muszą być w jakiś sposób

(funkcjonalny, organizacyjny czy też

majątkowy) powiązane z gminą. Można

wśród nich wyróżnić:

Spółki kapitałowe (z ograniczoną

odpowiedzialnością lub akcyjne),

w których

gmina lub inna gminna osoba prawna ma

wszystkie udziały lub akcje

Stowarzyszenia gmin

Fundacje

, o ile ich założycielem jest gmina.

Mienie powiatu

Mieniem powiatu jest własność i inne prawa majątkowe nabyte
przez powiat lub inne powiatowe osoby prawne

. W skład mienia

powiatu wchodzą zatem wyłącznie

prawa majątkowe

odróżnieniu od praw niemajątkowych), zarówno w sferze dóbr
materialnych, jak i w sferze dóbr niematerialnych. Mienie to
obejmuje wyłącznie

aktywa.

Podstawowym składnikiem mienia powiatu jest oczywiście

prawo

własności

w odniesieniu zarówno do nieruchomości, jak i do

rzeczy ruchomych. Oprócz prawa własności w skład mienia
powiatu mogą wchodzić

inne prawa majątkowe

, zarówno

prawnorzeczowe (np. użytkowanie wieczyste, ograniczone prawa
rzeczowe), jak i obligacyjne. Mienie powiatu obejmuje także
środki finansowe, które mogą pochodzić z różnych źródeł.
Generalnie, mienie powiatu (podobnie jak mienie gminy)
ujmowane jest jako mienie jednorodne w rozumieniu prawa
cywilnego. Z tego wynika, że do ochrony tego mienia służą środki
cywilno-prawne.

Omawiając pojęcie „mienie powiatu” należy

także zwrócić uwagę na wzajemną relację

pojęć „mienie powiatu” i „powiatowy zasób

nieruchomości”. Powiatowy zasób stanowią

te nieruchomości, które:

Stały się własnością powiatu na podstawie

odrębnej ustawy

Zostały nabyte w drodze umowy na własność

lub w użytkowanie wieczyste powiatu

Zostały nabyte w drodze wywłaszczenia na

rzecz powiatu

Stały się własnością powiatu w drodze

zamiany lub darowizny, albo co do których

powiat uzyskał w tym trybie użytkowanie

wieczyste

5) Stanowiły własność powiatu i w stosunku do których

wygasło prawo użytkowania wieczystego, użytkowania lub

trwałego zarządu

6) Pozostały po zlikwidowanych lub sprywatyzowanych

powiatowych osobach prawnych oraz zlikwidowanych

powiatowych jednostkach organizacyjnych

7) Stały się własnością powiatu na skutek zrzeczenia się
8) Zostały przejęte na własność powiatu na podstawie innych

tytułów prawnych.
Różnice między „mieniem powiatowym” i „powiatowym

zasobem nieruchomości” są wyraźne. Po pierwsze: mienie

powiatu może należeć do powiatu jako osoby prawnej i

innych powiatowych osób prawnych; powiatowy zasób

nieruchomości natomiast należy wyłącznie do powiatu jako

osoby prawnej. Po wtóre: mienie powiatu obejmuje

własność nieruchomości, ruchomości i inne prawa

majątkowe zarówno prawnorzeczowe, jak i obligacyjne;

powiatowy zasób nieruchomości obejmuje natomiast

wyłącznie nieruchomości będące własnością powiatu lub

użytkowaniu wieczystym powiatu, przy czym nieruchomości

stanowiące własność powiatu nie mogą być oddane w

użytkowanie wieczyste, użytkowanie lub trwały zarząd.

Określenie „mienie powiatu” obejmuje nie tylko

mienie należące do powiatu jako osoby prawnej,

lecz także do

innych powiatowych osób prawnych.

Jest to zatem

mienie wielopodmiotowe

Podmiotem mienia powiatu jest m.in.

związek

powiatów

. Tworzą go zainteresowane powiaty na

podstawie uchwały rady powiatu.

Innymi

powiatowymi osobami prawnymi

, poza powiatem i

związkiem powiatów, mogą być

spółki prawa

handlowego (akcyjne i z ograniczoną

odpowiedzialnością),

w których powiat ma

wszystkie udziały lub akcje,

stowarzyszenia

utworzone przez powiaty i

fundacje

, których

założycielem jest powiat.

Powiatowe jednostki organizacyjne nieposiadające

osobowości prawnej nie mogą być podmiotami

mienia powiatowego

. Mienie pozostające w ich

gestii jest najczęściej mieniem powiatu.

Przykłady mienia powiatu

• Grunty

• Budynki i lokale

• Obiekty inżynierii (drogi, studnie, ogrodzenia)

• Maszyny energetyczne (kotły)

• Maszyny i urządzenia (komputery, serwery,

drukarki, skanery)

• Urządzenia techniczne (centrale telefoniczne)

• Środki transportowe (samochody)

• Narzędzia i przyrządy (kserokopiarki,

maszyny do pisania, rysograf, szafy

przesuwane, aparaty medyczne)

Mienie województwa

samorządowego

Mieniem wojewódzkim jest własność i inne prawa

majątkowe nabyte przez województwo lub inne

wojewódzkie osoby prawne

(art. 47 ust.1 ustawy o

samorządzie województwa).

Województwo jest w stosunkach cywilnoprawnych

podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia

województwa nie należącego do innych wojewódzkich

osób prawnych.

Wojewódzkimi osobami prawnymi

są

samorządowe jednostki organizacyjne, którym ustawy

przyznają wprost taki status, oraz te osoby prawne,

które mogą być tworzone na podstawie odrębnych

ustaw, jednak wyłącznie przez województwo.

Województwo nie ponosi odpowiedzialności za

zobowiązania innych wojewódzkich osób prawnych,

chyba że przepis szczególny stanowi inaczej, i vice

versa – inne wojewódzkie osoby prawne nie ponoszą

odpowiedzialności za zobowiązania województwa.

Wojewódzkie samorządowe jednostki organizacyjne

nieposiadające osobowości prawnej nie są

podmiotami mienia województwa

. Mienie

pozostające w ich gestii jest najczęściej mieniem

województwa.
Wojewódzkie osoby prawne samodzielnie decydują,

w granicach ustaw, o sposobie wykonywania

należących do nich praw majątkowych. Jednakże

zgody zarządu województwa (w formie uchwały)

wymaga nieodpłatne rozporządzenie mieniem oraz

zbycie:

1) Nieruchomości służącej do powszechnego użytku

lub bezpośredniego zaspokajania potrzeb

publicznych

2) Przedmiotów posiadających szczególną wartość

naukową, historyczną, kulturalną lub przyrodniczą.

Bibliografia:

• Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997r.

• Ustawa z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym

• Ustawa z dnia 5 czerwca 1998r. o samorządzie

powiatowym

• Ustawa z dnia 5 czerwca 1998r. o samorządzie

województwa

• Agopszowicz A., Gilowska Z., Taniewska–Peszko M.,

„Prawo samorządu terytorialnego w zarysie”, Katowice

2001

• Doganowski R., „Ustrój i zadania samorządu

terytorialnego”, Sulechów 2001

• Dolnicki B., „Samorząd terytorialny”, Kraków 2009

• Miaskowska-Daszkiewicz K., Szmulik B., „Encyklopedia

samorządu terytorialnego”, Warszawa 2010

• Niewiadomski Z., „Samorząd terytorialny – ustrój i

gospodarka”, Warszawa – Bydgoszcz 2001

Document Outline