System wydatków

jednostek samorządu

terytorialnego

Ekonomiczne i prawne

klasyfikacje wydatków

publicznych

Najczęściej wydatki samorządowe rozpatruje się w

aspektach:



ich ekonomicznych i prawnych klasyfikacji



ich struktury w układzie działowym



relacji do wydatków budżetu państwa i do PKB



zadań wykonywanych przez j.s.t.



ogólnych

zasad

dokonywania

wydatków

publicznych

Wskaźnik stosunku wydatków
samorządu

terytorialnego

do

wydatków budżetu państwa

jest

jednym

z

najistotniejszych

mierników decentralizacji finansów
publicznych i w sposób bezpośredni
odzwierciedla zakres decentralizacji
zadań (wydatków) publicznych.

Stosunek wydatków budżetowych j.s.t. do

wydatków budżetu państwa w Polsce

systematycznie wzrasta, podczas gdy w 1991

r. wynosił - 18,5%, to w 1999 roku osiągnął

już - 47,5%, zaś w 2000 r. stanowił 50,1%.

Powyższa tendencja oznacza, że jednostki

samorządu terytorialnego realizują w Polsce

coraz większą część zadań publicznych,

pomimo że w ostatnich latach powoływany

wskaźnik nieco się obniżył.

Wysokiemu

udziałowi

wydatków

samorządowych w ogólnej kwocie

wydatków

budżetu

państwa

nie

towarzyszy jednak pełna swoboda j.s.t.

w dokonywaniu tych wydatków.

Samodzielność

wydatkowa

j.s.t.

jako

samodzielność

wydatkowa

jednostek publicznych jest bowiem

ograniczana przepisami prawa.

Wydatki

samorządowe

mogą

być

klasyfikowane według różnych kryteriów.

Na pierwszym miejscu wyróżnia się

kryterium funkcjonalne

w podziale

wydatków

samorządowych,

tj.

w

zależności od przeznaczenia środków
pieniężnych na finansowanie różnych sfer
działalności (wydatki według działów).

Zgodnie z tym wyróżnia się wydatki na:



rolnictwo



leśnictwo i łowiectwo



przetwórstwo przemysłowe



wytwarzanie

i

zaopatrywanie

w

energię

elektryczną,

gaz

i wodę



handel, transport i łączność



turystykę



gospodarkę mieszkaniową



działalność usługową



informatykę i naukę



administrację publiczną



bezpieczeństwo

publiczne

i

ochronę

przeciwpożarową



dochody od osób prawnych, od osób fizycznych i od

innych jednostek nieposiadających osobowości prawnej



wydatki związane z ich poborem



obsługa długu publicznego



różne rozliczenia, oświata i wychowanie



ochrona zdrowia



pomoc społeczna



pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej



edukacyjna opieka wychowawcza



gospodarka komunalna i ochrona środowiska



kultura i ochrona dziedzictwa narodowego



ogrody botaniczne i zoologiczne oraz naturalne

obszary

i obiekty przyrody chronionej



kultura fizyczna i sport

Wymienionych 25 działów klasyfikacji budżetowej

występuje na ogół w budżetach

po stronie

wydatkowej

(chociażby w nieznacznej kwocie).

Część z nich jest charakterystyczna dla

samorządu lokalnego, część dla regionalnego.

Podobnie

jak

w przypadku dochodów, niektóre dziedziny

z pozostałych działów klasyfikacji budżetowej nie

są finansowane z budżetów samorządowych - jako

zastrzeżone dla szczebla centralnego. Przykładem

są: obrona narodowa, wymiar sprawiedliwości,

obowiązkowe ubezpieczenia społeczne.

Kształtowanie się struktury wydatków j.s.t.

w Polsce zgodnie podziałem funkcjonalnym

(z uwzględnieniem działów)

zmienia się

wraz ze zmianą zadań i kompetencji

przekazywanych samorządom.

Na przykład w ostatnich latach przekazano

gminom zadania w zakresie wypłaty

świadczeń rodzinnych i zasiłków, co

zwiększyło wydatki na pomoc społeczną.

Najwięcej środków samorządy przeznaczają

na oświatę i wychowanie

. Udział tych

wydatków kształtował się w wysokości

33,8%

w

2005

r.

W samorządach województw wynosiły one

zaledwie 7,8%.

Na drugim miejscu w strukturze wydatków

znalazła się

pomoc społeczna

z

14,3%

udziału. Tutaj również najwięcej wydatkują

samorządy

lokalne,

szczebel

regionalny

przeznacza zaledwie 0,4%.

Trzecim

działem

jest

transport

i

łączność

. Udział ten wyniósł

13,6%,

przy czym najwięcej wydatków poniosły

województwa (38,4%) ze względu na

finansowanie dróg wojewódzkich oraz

regionalnych przewozów pasażerskich

autobusowych i kolejowych.

Na czwartym miejscu jest

administracja

publiczna

z

9,5%

udziału.

Pozostałe działy, z wyjątkiem

gospodarki

komunalnej i ochrony środowiska

(

5,5%

),

w

strukturze

wydatków

budżetowych

nie

przekraczają 5%.

Warto zwrócić uwagę, że struktura wydatkowania

środków budżetowych kształtuje się odmiennie

w zależności od województwa. Relatywnie

wysokie kwoty przeznaczają one na ochronę

zdrowia (11,4% udziału), kulturę i ochronę

dziedzictwa

narodowego,

co

wynika

z

przekazanych im zadań.

Wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego

wg działów w 2005 r. (w mln zł)

Wyszczególnienie

Ogółem

Gminy*

Miasta na

prawach

powiatu

Powiały

Samorząd

y

województ

w

Ogółem, w tym:

103 807,1

45 837,5

36 491,2

13 890,9

7 587,5

- rolnictwo i łowiectwo

1 727,3

1 211,6

29,3

19,3

467,1

- transport i łączność

14 089,4

3 312,1

6 280,2

1 583,9

2 913,2

- turystyka

109,5

51,1

41,0

4,5

12,9

- gospodarka mieszkaniowa

3 800,5

1 281,6

2 415,7

75,4

27,8

- administracja publiczna

9 842,4

4 995,4

2 676,4

1 642,4

528,2

- oświata i wychowanie

35 138,1

18 158,3

11 527,6

4 859,6

592,6

- ochrona zdrowia

2581,4

407,8

666,7

640,7

866,2

- pomoc społeczna

15 892,3

7 836,4

5 116,3

2 655,7

283,9

- edukacyjna opieka wychowawcza

3515,9

863,4

1 219,0

1 152,2

281,3

- gospodarka komunalna

5 754,6

3 793,5

1 921,3

7,8

32,0

- kultura

3 436,9

1 328,3

1 196,5

61,9

850,2

- kultura fizyczna i sport

1 725,1

867,5

741,2

24,2

92,2

Wydatki samorządów w krajach Europy

Zachodniej

i Ameryki Północnej

koncentrują

się zwykle

na szkolnictwie

. Stosunkowo dużo środków

budżetowych samorządy w tych krajach

przeznaczają na

ochronę zdrowia

,

opiekę

społeczną

,

gospodarkę mieszkaniową

.

Większe są również wydatki na transport

oraz rekreację i kulturę. Wydatki na

administrację samorządową kształtują się

podobnie jak w Polsce.

Nic ma natomiast znaczących kwot
wydatkowanych

na

gospodarkę

komunalną. Wiąże się to z faktem
komercjalizacji

przedsiębiorstw

użyteczności publicznej, tj. władze
lokalne realizują zadania w zakresie
objętym szeroko rozumianą gospodarką
komunalną

za

pośrednictwem

odrębnych od władz lokalnych firm.

Podział wydatków na inwestycyjne i bieżące

wiąże

się

z przeznaczeniem wydatków na inwestycje lub bieżące

funkcjonowanie. Tak więc do pierwszej grupy zalicza się

wydatki na zakup i montaż środków trwałych, ich

odtwarzanie, roboty budowlane itp.

Wydatki bieżące

to wydatki na prowadzenie, utrzymanie

i eksploatację istniejących urządzeń oraz wszystkie

wydatki inne, związane z bieżącym funkcjonowaniem.

Do

wydatków inwestycyjnych

najczęściej zalicza się

także wydatki na remonty kapitalne, zaś do wydatków

bieżących - wydatki na remonty bieżące. Szerszą od

wydatków

inwestycyjnych

kategorią

są

wydatki

majątkowe

, tj. wydatki na tworzenie majątku, które

przeciwstawia się wydatkom bieżącym (w węższym

ujęciu).

Podział wydatków na osobowe i rzeczowe

wiąże się z rozróżnianiem wydatków na

wypłaty dla pracowników (wynagrodzenia,

premie,

świadczenia

itp.),

nazywane

osobowymi, oraz na zakup przedmiotów i

urządzeń (np. materiały biurowe, komputery

itp.), zwane rzeczowymi.

Nie zawsze wydatki bieżące mają charakter

osobowych, a inwestycyjne - rzeczowych;

zależności

są

tu

o

wiele

bardziej

skomplikowane.

Inny podział wydatków to wyróżnianie

wydatków odpłatnych i nieodpłatnych.

Wydatki odpłatne

to te, które związane są

z wzajemnym świadczeniem ze strony

adresata wydatku (np. zakup materiałów,
zapłata za pracę), zaś

nieodpłatne

mają

charakter jednostronny i nie są związane z
wzajemnym świadczeniem na rzecz państwa
czy samorządu, np. stypendium, zasiłek.

Wydatki odpłatne

dzieli się wewnętrznie na trzy grupy:

 wydatki na wynagrodzenia pracowników

 wydatki za dostawy, roboty i usługi

 wydatki odszkodowawcze za wywłaszczone

nieruchomości, zakwaterowanie wojska itp.

Natomiast

wydatki o charakterze nieodpłatnym

dzieli

się na dwie grupy:

 na rzecz osób fizycznych

 na rzecz innych podmiotów

Z prawnego punktu widzenia wydatki

budżetowe można podzielić na

wydatki

dokonywane w trybie prywatnoprawnym

(np. zapłata za nabycie towarów i usług) oraz

wydatki

dokonywane

w

trybie

publicznoprawnym

.

Te ostatnie dzieli się z kolei na dwie grupy

pozostające

pod

rządami

prawa

budżetowego

oraz

oparte na przepisach

innych gałęzi prawa

(np. stypendia,

emerytury itp.).

Wśród wydatków pozostających pod rządami

prawa budżetowego na szczególną uwagę

zasługują

dotacje

i

subwencje

, niestety przepisy

prawa budżetowego nie zawsze jasno i

konsekwentnie rozróżniają te formy wydatków.

Najogólniej można przyjąć, że przez

dotacje

należy

rozumieć

wszelkie

świadczenia

dokonywane

z budżetu podmiotu publicznego na rzecz osób

trzecich

na

podstawie

norm

prawa

budżetowego

lub

odrębnych

materialnoprawnych norm prawa finansowego

w trybie władczym,

Subwencje

można rozumieć świadczenia

publicznoprawne państwa na rzecz innych

podmiotów publicznoprawnych, będących

prawnofinansowym odbiciem ustrojowego

podziału zadań publicznych pomiędzy

państwo a te podmioty.

Dla przesunięć środków wewnątrz systemu

budżetowego używa się terminu

transfer

,

podkreślając techniczno-organizacyjny, a

nie prawno-majątkowy ich charakter.

Dotacje

dzieli

się

najczęściej

na

podmiotowe

i

przedmiotowe

.

Dotacje podmiotowe

różnicowane są w

zależności od dotowanego podmiotu i jego
cech, natomiast

dotacje przedmiotowe

wiążą

się z dotowanym zadaniem, jego zakresem i

charakterem. De facto większość dotacji ma
charakter

pośredni,

podmiotowo-

przedmiotowy.

Wyróżnia się też

dotacje wyrównawcze

, które

definiuje się jako typ dotacji uznaniowej (tj. zależnej

od swobodnego uznania dotującego), której cechą jest

rozszerzenie swobody uznania podmiotu dotującego

również na sferę kształtowania globalnej wysokości

wydatków podmiotu dotowanego.

Przeciwieństwem dotacji wyrównawczych i generalnie

dotacji

uznaniowych

są

tzw.

dotacje

zobiektywizowane

, które przyznaje się w wysokości

obliczanej

na

podstawie

prawem

określonych,

wymiernych kryteriów liczbowych. W Polsce nazywa

się je obecnie subwencjami (przykładem jest tu

obecnie subwencja ogólna dla gmin, powiatów i

województw).

Ponadto wyróżnia się:

dotacje na zadania

własne

i

zlecone

,

dotacje

(subwencje)

ogólne

lub

globalne (tj. na całość działalności jednostki
dotowanej)
i

celowe

(tj. na określony cel).

Z podziałem wydatków budżetowych na odpłatne
i nieodpłatne wiąże się ściśle wyróżnianie

wydatków nabywczych

i

redystrybucyjnych

(zwanych też transferowymi).

Klasyfikację tę stosuje się ze względu na moment

nabywania dóbr i usług materialnych za środki

wydatkowane

z

budżetu.

I tak:

wydatki nabywcze

są bezpośrednio przeznaczane

na zapłatę za towary lub usługi materialne (np. zapłata

za zakup maszyn, roboty budowlane itp.).

Z kolei

wydatki redystrybucyjne

oznaczają wypłaty

środków budżetowych jednostkom organizacyjnym (np.

zapłata za wypoczynek pracowników z funduszu

socjalnego) lub osobom fizycznym (np. wypłata

stypendium), które w ten sposób mają możliwość

wydatkowania otrzymanych środków na nabycie dóbr i

usług materialnych (a więc możliwość konkretyzacji

swojego udziału w dochodzie narodowym).

Dotacje można również podzielić na:



dotacje przekazywane jednostkom zaliczonym do

sektora publicznego

, np. jednostkom gospodarki

pozabudżetowej, instytucjom kultury, samodzielnym

publicznym zakładom opieki zdrowotnej



dotacje przekazywane podmiotom niezaliczonym

do sektora publicznego

, np. niepublicznym szkołom

i przedszkolom, podmiotom niedziałającym w celu

osiągnięcia

zysku, takim jak stowarzyszenia, fundacje, kościoły.

Wydatki dzieli się także na

neutralne

i

aktywne

.

Pierwsze, to głównie wydatki na administracje,

bezpieczeństwo wewnętrzne, obronę narodową

itp., czyli wydatki, które z założenia mają być

niezbędne

i obojętne dla wpływu na rozwój społeczny

i gospodarczy kraju.

Drugi rodzaj wydatków służy natomiast korektom

podziału

dochodu

narodowego,

w

celu

powiększenia

jego

sprawiedliwości

oraz

pobudzania rozwoju gospodarczego.

W

zależności

od

organizacji

publicznej

gospodarki

finansowej

można

wyróżnić

wydatki z budżetu

(wydatki budżetowe) oraz z

innych niż budżet źródeł publicznych -

wydatki

pozabudżetowe.

Zastosowanie kryterium ustrojowego pozwala

wyodrębnić wydatki poszczególnych podmiotów

publicznoprawnych. Odnosząc to kryterium do

obecnych warunków ustroju Polski, wyróżnia

się:

wydatki państwa

i (umownie)

wydatki

samorządu

terytorialnego

,

wśród

tych

ostatnich wyróżniając: wydatki gmin, powiatów

i województw.

Dotacje w 2005 r. stanowiły 8,3%
wydatków ogółem, świadczenia na
rzecz osób fizycznych - 11,3%,
wydatki

bieżące

jednostek

budżetowych - 59,7%, majątkowe
17,8%,
a obsługa długu - około 1%.

Wydatki jednostek samorządu terytorialnego wg rodzajów w 2005 r. (w mln zł)

Wyszczególnienie

Ogółem

Gminy*

Miasta

na

prawach

powiatu

Powiaty

Samorzą

dy

wojewódz

tw

Ogółem, w tym:

103

807,1

45 837,5

36 491,2

13 890,9

7 587,5

- dotacje

8 572,7

2 263,7

3477,7

784,6

2 046,7

- dotacje dla zakładów
budżetowych, gospodarstw
pomocniczych, środków
specjalnych, funduszy
celowych

2 157,4

706,6

1 352,8

71,8

26,2

- świadczenia na rzecz osób
fizycznych

11 725,9

7549,1

3 352,0

773,7

51,1

- wydatki bieżące jednostek
budżetowych

61 968,3 27 034,8

22 219,8

10 435,0

2 278,7

- wynagrodzenia

32 389,1 14 801,0

10 670,4

6 044,0

873,7

- składki na ubczp. społ.

6 337,8

3 045,8

2 030,5

1 091,7

169,8

- zakup materiałów i usług

19 471,0

7 652,8

8 133,5

2 543,1

1 141,6

- rozliczenia z bankami

0,2

0,1

0,1

0,0

-

- wydatki majątkowe

18 430,4

8 349,4

5 890,5

1 621,3

2 569,2

- inwestycyjne

17 750,0

8 218,7

5 537,6

1 609,2

2 384,5

Ogólne zasady wydatków

j.s.t.

W porównaniu z wydatkami budżetu państwa

stosunkowo mniejsza cześć wydatków samorządowych

regulowana jest przepisami prawa finansowego i ma

charakter publicznoprawny

, natomiast większa część

wydatków ma

charakter prywatnoprawny

.

Dlatego wśród form prawnych tych wydatków

(rozchodów)

dominują formy prywatnoprawne

, np.

wynagrodzenia, zapłata za zakupione towary i usługi,

spłaty rat i odsetek kredytów itp.

Formy publicznoprawne wydatków budżetowych

gmin, powiatów i województw to przede wszystkim

dotacje dla różnych form gospodarki pozabudżetowej.

Zakres i zasady przyznawania tych dotacji reguluje

uchwała organu stanowiącego j.s.t.

Według przepisów u.f.p., wydatki j.s.t.:

 stanowią nieprzekraczalny limit (identycznie do

rozchodów)

 są przeznaczane na realizację zadań określonych w

ustawach, a w szczególności na:

– zadania własne j.s.t.

– zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone

j.s.t.

ustawami

– zadania przejęte przez j.s.t. do realizacji w drodze umowy lub

porozumienia

– zadania realizowane wspólnie z innymi j.s.t.

– pomoc rzeczową lub finansową dla innych j.s.t., określoną

przez

organ

stanowiący j.s.t.

 dzielą się w budżecie samorządowym na działy i

rozdziały klasyfikacji, z wyodrębnieniem:

– wydatków

bieżących,

w

tym

w

szczególności:

wynagrodzeń

i pochodnych od wynagrodzeń, dotacji, wydatków na

obsługę długu j.s.t. i wydatków z tytułu poręczeń i

gwarancji udzielonych przez tę jednostkę

– wydatków majątkowych

Należy zauważyć, iż wielkości wydatków na

zadania własne oraz wydatków na zadania z

zakresu administracji rządowej i inne zadania

zlecone ustawami odzwierciedlają charakter

relacji, jaka istnieje między państwem a daną

j.s.t.

W

strukturze

wydatków

j.s.t.

powinny

dominować wydatki na zadania własne, zaś

wydatki na zadania zlecone z zakresu

administracji rządowej powinny odgrywać

marginalną rolę.

Również, co do sposobu finansowania powyższych

wydatków, zakłada się, że

wydatki na zadania

własne powinny być finansowane dochodami

własnymi j.s.t.,

zaś wydatki na zadania zlecone

j.s.t z zakresu administracji rządowej powinny być

pokrywane

w całości dotacji celowymi z budżetu państwa.

Dlatego też wiele zadań własnych j.s.t., które

dotychczas były finansowane dotacjami celowymi

z budżetu państwa, w wyniku; reformy dochodów

j.s.t., dokonanej z dniem l stycznia 2004 r., mają

być

finansowane

zwiększonymi

dochodami

własnymi.

Z kolei analiza struktury wydatków j.s.t. w

podziale na wydatki bieżące i wydatki

majątkowe pozwala na dokonanie

oceny

stopnia

zaangażowania

środków

samorządowych na cele inwestycyjne

.

Jednakże wielkość wydatków majątkowych

w budżecie danej j.s.t. zależy przede

wszystkim od poziomu jej dochodów własnych

lub ewentualnych możliwości pokrycia tymi

dochodami

zaciągniętych

zobowiązań

inwestycyjnych.

Znaczna

przewaga wydatków bieżących

i

minimalny

poziom

wydatków

majątkowych

w budżecie danej j.s.t.

oznacza, iż jednostka ta dysponuje
niewielkimi dochodami własnymi, zaś
zadania przypisane jej do realizacji
wymagają dokonywania przede wszystkim
wydatków o charakterze bieżącym.

Sytuacja

taka

ma

miejsce

w

powiatach

, które posiadają najniższy poziom

wydatków na działalność inwestycyjną (8,1%

ogółu wydatków budżetowych), co wynika

jednak nie z małej aktywności powiatów

w tym kierunku, lecz z charakteru zadań

realizowanych

przez

ich

jednostki

organizacyjne,

takie

jak:

szkoły

ponadgimnazjalne, domy pomocy społecznej,

powiatowe urzędy pracy, powiatowe centra

pomocy

rodzinie,

powiatowe

komendy

Państwowej

Straży

Pożarnej,

powiatowe

inspektoraty nadzoru budowlanego, a także

przez same starostwa powiatowe.

Struktura wydatków bieżących budżetów
j.s.t. (wskazana w art. 124 ust. l u.f.p.)
jest odmienna i o wiele węższa od
struktury wydatków bieżących budżetu
państwa (wskazanej w art. 69 ust. 2
u.f.p.).

Wspólnymi pozycjami w tych strukturach
są: wydatki na wynagrodzenia i pochodne
od wynagrodzeń oraz wydatki na dotacje.

Szczególnymi wydatkami bieżącymi budżetu

państwa

są: subwencje ogólne dla j.s.t.,

subwencje dla partii politycznych oraz inne

świadczenia na rzecz osób fizycznych.

Z kolei

charakterystyczne wydatki bieżące

budżetów j.s.t

. to: wydatki na obsługę długu j.s.t.

oraz

wydatki

z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez

j.s.t., których odpowiedniki w budżecie państwa

stanowią

odrębną

kategorie

wydatków

mieszczących

się

w grupie tzw. wydatków na obsługę długu

Skarbu Państwa.

Różnica między dochodami a wydatkami

budżetu j.s.t. stanowi odpowiednio nadwyżkę

lub deficyt budżetu tej jednostki. W budżecie

samorządowym mogą być tworzone

rezerwy

:

–

celowe

, na wydatki, których szczegółowy podział na

pozycje klasyfikacji budżetowej nie może być

dokonany

w okresie opracowywania budżetu, a ich suma nie

może przekraczać 5% wydatków budżetowych

–

ogólna

, której suma nie może być wyższa, niż 1%

wydatków budżetu. Wymienionymi rezerwami

dysponuje organ wykonawczy j.s.t.

Ustawa. o finansach publicznych stanowi także

zasadę równości podmiotów w dostępie do środków

publicznych

, mającą pełne zastosowanie do j.s.t.

Zgodnie z art. 25 u.f.p., prawo realizacji zadań

finansowanych ze środków publicznych przysługuje

ogółowi podmiotów, chyba że ustawy stanowią

inaczej.

Podmiot

wnioskujący

o przyznanie środków publicznych na realizację

wyodrębnionego zadania powinien przedstawić

ofertę jego wykonania zgodnie z zasadami uczciwej

konkurencji, gwarantującą wykonanie zadania w

sposób efektywny, oszczędny i terminowy.

Szczególną

formą

dokonywania

wydatków

budżetowych przez j.s.t. są dotacje celowe

z budżetów samorządowych, dlatego podlegają

one specyficznym zasadom. Zgodnie z nimi, z

budżetu samorządowego mogą być udzielone:



dotacje przedmiotowe

dla zakładów budżetowych

i gospodarstw pomocniczych, kalkulowane

według stawek jednostkowych. Ich kwotę i

zakres określa uchwała budżetowa, zaś rodzaje i

wysokość stawek - organ stanowiący j.s.t.



dotacje celowe

dla innych j.s.t. Należy

przypomnieć,

iż

u.d.j.s.t.

dotacje

z budżetów innych j.s.t. zalicza do

katalogów dochodów własnych wszystkich

szczebli samorządu terytorialnego i nie

wymienia w tych katalogach żadnych

innych dotacji celowych. Z przepisów art.

46 i 47 u.d.j.s.t. wynika ponadto, że:

–

j.s.t. może udzielać innej j.s.t. dotacji celowych

na realizację zadania z zakresu jej działania, na

mocy porozumienia zawartego z tą jednostka w

kwocie wynikającej z zawartego porozumienia

– j.s.t. może udzielać innym j.s.t. dotacji na

dofinansowanie realizowanych przez nie

zadań, których wysokość jest określana w

drodze uchwał) przez organ stanowiący

tej j.s.t., która udziela dotacji. Jednostki

samorządu

terytorialnego

mogą

się

również wzajemnie wspierać, nie stosując

formy dotacyjnej, lecz przekazywane w

ten sposób środki powinny mieć charakter

pomocowy



dotacje dla podmiotów spoza sektora finansów

publicznych

, niedziałających w celu osiągnięcia

zysku, na cele publiczne związane z realizacją zadań

j.s.t.

Z

budżetu

j.s.t

mogą być udzielane dotacje wyłącznie imiennie

określonym podmiotom publicznym i tylko na cele

publiczne, związane z realizacją zadań określonego

stopnia samorządu terytorialnego. Przepis powyższy,

ze względu na swoją ogólnikowość i podkreślenie

podmiotowego charakteru powyższej dotacji,

wywoływał wiele wątpliwości interpretacyjnych i

praktycznie uniemożliwiał j.s.t. dotowanie określonych

działań czy zadań, np. organizacja sportu masowego,

masowych imprez kulturalnych, rekreacji itp.

Podmioty niezaliczone do sektora finansów

publicznych i niedziałające w celu osiągnięcia

zysku mogą otrzymywać z budżetu j.s.t.

dotacje na cele publiczne związane z

realizacją zadań tej jednostki.

Tryb postępowania o udzielenie tej dotacji,

sposób jej rozliczania i kontroli wykonywania

zleconego zadania określa uchwałą organ

stanowiący

j.s.t.,

zapewniając

jawność

postępowania o udzielenie dotacji i jej

rozliczenia.

Struktura wydatków j.s.t.

po reformie ustrojowej

W 2001 r. w strukturze finansów lokalnych

wydatki budżetowe j.s.t. stanowiły ok. 87% całości

wydatków tych jednostek (pozostała część to

wydatki

samorządowej

gospodarki

pozabudżetowej

-

12,5%

i samorządowych funduszy celowych - 0,5%).

Oznacza to, że dominująca rola wydatków

budżetów

samorządowych

uprawnia

do

wnioskowania o całości wydatków j.s.t., na

podstawie

danych

dotyczących

wydatków

budżetowych tych jednostek.

W ostatnim dziesięcioleciu w Polsce
następował systematyczny wzrost
wskaźnika

wydatków

budżetów

samorządowych
w stosunku do wydatków budżetu
państwa. Wiąże się to głównie z
przekazywaniem gminom coraz to
nowych

zadań

oraz

z powołaniem z dniem l stycznia
1999 r. powiatów i województw.

W rezultacie wspomniany wskaźnik osiągnął w

1999 r. poziom 47,5%, znacznie wyższy niż w

szczytowym okresie boomu samorządowego w

II Rzeczypospolitej (1928/1929 - 41,3%).

Do wskaźnika z 1999 r. należy jednak

podchodzić z pewną ostrożnością, gdyż budżet

państwa utracił w ostatnich latach wiele

dochodów i wydatków głównie na rzecz

państwowych funduszy celowych i kas chorych.

Znaczny wzrost wydatków budżetowych j.s.t.

potwierdza jednak ich relacja do PKB.

Wysokość

wydatków

budżetowych

poszczególnych szczebli i rodzajów j.s.t.

różni się w sposób zasadniczy, gdyż w

2001

r.

wydatki

gmin

stanowiły

46,6%, miast na prawach powiatu - 30,4%,

powiatów - 17,3% i województw -5,7%

całości wydatków budżetowych j.s.t.

Świadczy to jednoznacznie

o słabości

kompetencyjnej powiatów i województw

samorządowych.

Jednym z najistotniejszych wskaźników tempa i możliwości rozwoju

j.s.t. jest

relacja ich wydatków bieżących do wydatków

majątkowych

. W 2002 r. wydatki bieżące wyniosły 83,7%, natomiast

wydatki majątkowe 16,3% ogółu wydatków budżetowych j.s.t. Dla

poszczególnych

szczebli

i rodzajów j.s.t. relacje te kształtowały się w 2002 r. następująco:

– gminy: wydatki bieżące - 82,6%, majątkowe - 17,4%

– powiaty: wydatki bieżące - 91,9%, majątkowe - 8,1%

– miasta na prawach powiatu; wydatki bieżące - 86,3%, majątkowe

- 13,7%

– województwa samorządowe: wydatki bieżące - 70,9%,

majątkowe

-

29,1%

– miasto stołeczne Warszawa: wydatki bieżące - 72,2%, majątkowe

- 27,8%

Największą cześć wydatków na działalność

inwestycyjną

przeznaczały

województwa

samorządowe (29,1%), zaś najmniejszą powiaty

(8,1%), lecz te jako jedyne spośród wszystkich

j.s.t. wykazują tendencję wzrastającą tych

wydatków, które z kolei najwięcej spośród

wszystkich stopni samorządu przeznaczają na

działalność

bieżącą

(wynagrodzenia

i

pochodne),

co

związane

jest

z finansowaniem z ich budżetów pracochłonnej

działalności placówek oświatowych, urzędów

pracy oraz powiatowych inspekcji i straży.

Wysoki

wskaźnik

wydatków

majątkowych

województw samorządowych jest z kolei w pełni

zgodny

z

podstawowymi

zadaniami

województwa, które mają dążyć do pobudzania

rozwoju

regionalnego

i

gospodarczego.

Niepokojące jest natomiast powolne, lecz

systematyczne

obniżanie

się

wskaźnika

wydatków majątkowych w budżetach gmin i

znaczne

pogłębienie

się

tej

tendencji

w ostatnich trzech latach (w 1997 r. - 23,9%, w

1998 r. - 23,1%, w 1999 r. - 22%, w 2000 r. -

20,8%,

w 2002 r. - 17,4%).

Dziękuję za uwagę