Poznawcze podejście 

Poznawcze podejście 

do osobowości

do osobowości

Kluczowe pojęcia

Kluczowe pojęcia

Charakterystyka podejścia 

Charakterystyka podejścia 

poznawczego

poznawczego

Osobowość stanowi złożony, zintegrowany 

Osobowość stanowi złożony, zintegrowany 

system odbierający informację i 

system odbierający informację i 

przetwarzający ją. Analizie podlegają 

przetwarzający ją. Analizie podlegają 

zarówno informacje zewnętrzna jak i 

zarówno informacje zewnętrzna jak i 

płynące z refleksji samego podmiotu.

płynące z refleksji samego podmiotu.



Realny wpływ na funkcjonowanie – style 

Realny wpływ na funkcjonowanie – style 

działania

działania



Aktywna rola w tworzeniu obrazu siebie i 

Aktywna rola w tworzeniu obrazu siebie i 

świata - samoregulacja

świata - samoregulacja



Zintegrowany system - Ja

Zintegrowany system - Ja



Wykorzystanie (nie determinacja) procesów 

Wykorzystanie (nie determinacja) procesów 

poznawczych

poznawczych

Podstawowe funkcje osobowości 

Podstawowe funkcje osobowości 

w ujęciu poznawczym

w ujęciu poznawczym

I Konstruowanie poznawcze

I Konstruowanie poznawcze



Nadawanie sensu doświadczeniom. 

Nadawanie sensu doświadczeniom. 



Budowanie modeli pojęciowych własnej przyszłości i analiza 

Budowanie modeli pojęciowych własnej przyszłości i analiza 

tego co się już zdarzyło

tego co się już zdarzyło

II Dostarczanie podstaw do ewaluacji zdarzeń, innych ludzi i 

II Dostarczanie podstaw do ewaluacji zdarzeń, innych ludzi i 

siebie

siebie

Na podstawie oceny przeszłości i naszych planów na przyszłość 

Na podstawie oceny przeszłości i naszych planów na przyszłość 

dokonanie oceny: ważne-nie ważne / zbliżanie – unikanie

dokonanie oceny: ważne-nie ważne / zbliżanie – unikanie

III Programowanie działań

III Programowanie działań

Ustanawianie planów i dobór strategii działania w zależności od 

Ustanawianie planów i dobór strategii działania w zależności od 

percepcji sytuacji, znajomości własnych celów i możliwości

percepcji sytuacji, znajomości własnych celów i możliwości

IV Sterowanie przebiegiem działań

IV Sterowanie przebiegiem działań

Samoregulacja – monitorowanie i regulacja motywacji, stanów 

Samoregulacja – monitorowanie i regulacja motywacji, stanów 

emocjonalnych i procesów poznawczych – osiągnięcie celu.

emocjonalnych i procesów poznawczych – osiągnięcie celu.

Nadrzędne zadania realizowane przez osobowość w 

Nadrzędne zadania realizowane przez osobowość w 

ujęciu poznawczym

ujęciu poznawczym

ADAPTACJA PSYCHOLOGICZNA

ADAPTACJA PSYCHOLOGICZNA

Zmiana zachowania dzięki której lepiej radzimy sobie z wyzwaniami 

Zmiana zachowania dzięki której lepiej radzimy sobie z wyzwaniami 

stawianymi przez środowisko. Proces ten jest bierze udział także w 

stawianymi przez środowisko. Proces ten jest bierze udział także w 

naszym rozwoju.

naszym rozwoju.



Autoplastyczna - dostosowanie

Autoplastyczna - dostosowanie



Alloplastyczna – zmiana środowiska w środowisku

Alloplastyczna – zmiana środowiska w środowisku



Wybór środowiska – zmiana środowiska na inne

Wybór środowiska – zmiana środowiska na inne

INTEGRACJA PSYCHOLOGICZNA

INTEGRACJA PSYCHOLOGICZNA

Wiara we własne istnienie jako jednolitego podmiotu. 

Wiara we własne istnienie jako jednolitego podmiotu. 

Np.

Np.



Poczucie autonomii

Poczucie autonomii



Podmiotowa kontrola

Podmiotowa kontrola



Samoświadomość

Samoświadomość

I. System wiedzy osobistej

I. System wiedzy osobistej

Wiedzę

Wiedzę

 budują hierarchicznie struktury 

 budują hierarchicznie struktury 

schematów poznawczych

schematów poznawczych

 – uproszczone 

 – uproszczone 

reprezentacje obiektów (wew. i zew.)

reprezentacje obiektów (wew. i zew.)

Wiedza jest:

Wiedza jest:

Naturalna

Naturalna

 – potoczna/ intuicyjna

 – potoczna/ intuicyjna

Gorąca

Gorąca

 – silnie związana z emocjami

 – silnie związana z emocjami

Słabo uświadamiana

Słabo uświadamiana

 – często latentna

 – często latentna

Pragmatyczna

Pragmatyczna

 – służy uruchamiania – podtrzymywaniu działania, aż do uzyskania 

 – służy uruchamiania – podtrzymywaniu działania, aż do uzyskania 

określonego wyniku

określonego wyniku

Wiedza deklaratywna

Wiedza deklaratywna

 –

 –

 wiedza że: 

 wiedza że: 

łatwo dostępna / łatwo modyfikowalna / przetwarzanie powoli Np. pamięć epizodów z 

łatwo dostępna / łatwo modyfikowalna / przetwarzanie powoli Np. pamięć epizodów z 

własnego życia

własnego życia

Przetwarzanie kontrolowane

Przetwarzanie kontrolowane

 – zależne od zasobów poznawczych (uwagi) / charakter 

 – zależne od zasobów poznawczych (uwagi) / charakter 

sekwencyjny

sekwencyjny

Wiedza proceduralna

Wiedza proceduralna

 – wiedza jak:

 – wiedza jak:

Niedostępna / trudna do modyfikacji / przetwarzanie z jej udziałem szybkie Np. skrypty 

Niedostępna / trudna do modyfikacji / przetwarzanie z jej udziałem szybkie Np. skrypty 

zachowań interpersonalnych

zachowań interpersonalnych

Przetwarzanie automatyczne

Przetwarzanie automatyczne

 – niezależne od zasobów poznawczych / charakter 

 – niezależne od zasobów poznawczych / charakter 

równoległy

równoległy

II. Adaptacja przez konstruowanie własnej 

II. Adaptacja przez konstruowanie własnej 

przyszłości

przyszłości

PROAKTYWNE

PROAKTYWNE

Formułowanie dalekosiężnych planów służących rozwojowi i samoregulacji

Formułowanie dalekosiężnych planów służących rozwojowi i samoregulacji

Efektem takiej formy adaptacji mogą być;

Efektem takiej formy adaptacji mogą być;



Wyobrażenie możliwych Ja

Wyobrażenie możliwych Ja



Celów osobistych

Celów osobistych



Standardów osobistych

Standardów osobistych



Poczucia wewnętrznej koherencji działań

Poczucia wewnętrznej koherencji działań

REAKTYWNE

REAKTYWNE

Budowanie skutecznych planów działania ALE  także przywróceniu kontroli i 

Budowanie skutecznych planów działania ALE  także przywróceniu kontroli i 

polepszeniu samopoczucia.

polepszeniu samopoczucia.

W ramach adaptacji przez konstruowanie własnej przeszłości można wyróżnić 

W ramach adaptacji przez konstruowanie własnej przeszłości można wyróżnić 

kilka mechanizmów psychologicznych odpowiedzialnych za 

kilka mechanizmów psychologicznych odpowiedzialnych za 

nietypowe

nietypowe

 

 

zachowanie:

zachowanie:

1.

1.

PRACA WYOBRAŹNIĄ

PRACA WYOBRAŹNIĄ

2.

2.

STRATEGIE SAMOUTRUDNIENIA

STRATEGIE SAMOUTRUDNIENIA

3.

3.

DEFENSYWNY PESYMIZM

DEFENSYWNY PESYMIZM

4.

4.

NIEREALIZTYCZNY OPTYMIZM

NIEREALIZTYCZNY OPTYMIZM

III. Adaptacja przez konstruowanie własnej 

III. Adaptacja przez konstruowanie własnej 

przeszłości

przeszłości

Podstawowe założenie – 

Podstawowe założenie – 

część naszego doświadczenie ulega modyfikacji 

część naszego doświadczenie ulega modyfikacji 

i zmianom ( „pracuje”)

i zmianom ( „pracuje”)

 pod wpływem aktualnych lub 

 pod wpływem aktualnych lub 

długoterminowych celów – dotyczących zarówno konkretnych zamierzeń 

długoterminowych celów – dotyczących zarówno konkretnych zamierzeń 

( np. możliwości kredytowe – zarobki, a moje dotychczasowe osiągnięcia 

( np. możliwości kredytowe – zarobki, a moje dotychczasowe osiągnięcia 

w pracy) jak i ogólnym zasadom dotyczącym nas samych (np. 

w pracy) jak i ogólnym zasadom dotyczącym nas samych (np. 

zachowanie spójnego i dobrego obrazu siebie po zdradzie małżeńskiej).

zachowanie spójnego i dobrego obrazu siebie po zdradzie małżeńskiej).

W ramach adaptacji przez konstruowanie własnej przeszłości można wyróżnić 

W ramach adaptacji przez konstruowanie własnej przeszłości można wyróżnić 

kilka mechanizmów psychologicznych odpowiedzialnych za 

kilka mechanizmów psychologicznych odpowiedzialnych za 

nietypowe

nietypowe

 

 

zachowanie:

zachowanie:

1.

1.

MODYFIKOWANIE ZAPISU PAMIĘCIOWEGO

MODYFIKOWANIE ZAPISU PAMIĘCIOWEGO

2.

2.

ATRYBUCJE PRZYCZYNOWE ( egotyzm atrybucyjny / obronne atrybucje 

ATRYBUCJE PRZYCZYNOWE ( egotyzm atrybucyjny / obronne atrybucje 

odpowiedzialności / wyjaśnienia w ramach dysonansu podecyzyjnego)

odpowiedzialności / wyjaśnienia w ramach dysonansu podecyzyjnego)

3.

3.

PORÓWNANIA SPOŁECZNE

PORÓWNANIA SPOŁECZNE

4.

4.

MYŚLENIE KONTRFAKTYCZNE ( również „gdybanie”)

MYŚLENIE KONTRFAKTYCZNE ( również „gdybanie”)

5.

5.

AUTONARRACJA

AUTONARRACJA

IV. Integracja psychologiczna

IV. Integracja psychologiczna

PRZEKONANIE O SOBIE

PRZEKONANIE O SOBIE

Kluczowe pojęcie 

Kluczowe pojęcie 

Ja 

Ja 

: 

: 

LUŹNO ZORGANIZOWANY ZBIÓR PRZEKOANAŃ O SOBIE (Baumaister, 1995)

LUŹNO ZORGANIZOWANY ZBIÓR PRZEKOANAŃ O SOBIE (Baumaister, 1995)



Spontaniczne pojęcie Ja / robocze pojęcie Ja – aktualnie dostępne

Spontaniczne pojęcie Ja / robocze pojęcie Ja – aktualnie dostępne



Możliwe Ja – jakim byłem kiedyś i jaki mogę być w przyszłości; pozytywne i negatywne 

Możliwe Ja – jakim byłem kiedyś i jaki mogę być w przyszłości; pozytywne i negatywne 

obrazy siebie potencjalnego

obrazy siebie potencjalnego



 

 

Ja w ujęciu Higginsa (1987); 

Ja w ujęciu Higginsa (1987); 

Perspektywa: własna     <------>      znaczących innych

Perspektywa: własna     <------>      znaczących innych

Obszar: realny / idealny / powinnościowy   

Obszar: realny / idealny / powinnościowy   

 

 

                         

                         

JA REALNE WŁASNE                                                     JA IDELANE WŁASNE

JA REALNE WŁASNE                                                     JA IDELANE WŁASNE

         

         

JA REALNE ODZWIERCIEDLONE                                   JA IDELANE ODZWIERCIEDLONE

JA REALNE ODZWIERCIEDLONE                                   JA IDELANE ODZWIERCIEDLONE

                                                                                             

                                                                                             

JA POWINNOŚCIOWE WŁASNE

JA POWINNOŚCIOWE WŁASNE

                                                                            

                                                                            

JA POWINNOŚCIOWE ODZWIERCIEDLONE

JA POWINNOŚCIOWE ODZWIERCIEDLONE

Brak zgodności

Brak zgodności

 między 

 między 

Właściwym pojęciem Ja

Właściwym pojęciem Ja

 a 

 a 

Ukierunkowaniami Ja

Ukierunkowaniami Ja

 rodzi negatywne 

 rodzi negatywne 

emocje

emocje

Inne Ja zależne od kultury i ról społecznych:

Inne Ja zależne od kultury i ról społecznych:



Ja prywatne

Ja prywatne



Ja kolektywne

Ja kolektywne



Ja społeczne

Ja społeczne

         

         

Ja

Ukierunkowania

Ja

V. Samoocena

V. Samoocena

Samoocena to ewaluacja własne osoby

Samoocena to ewaluacja własne osoby

Pozytywna samoocena spełnia kilka ról:

Pozytywna samoocena spełnia kilka ról:

1. Tłumienie leku :

1. Tłumienie leku :



Teoria opanowania trwogi

Teoria opanowania trwogi



Zapobieganie groźbie wykluczenia społecznego

Zapobieganie groźbie wykluczenia społecznego

2. Pomoc w formułowaniu ambitnych celów

2. Pomoc w formułowaniu ambitnych celów

3. Radzenie sobie z porażkami: mechanizm autoafirmacji – przywołania 

3. Radzenie sobie z porażkami: mechanizm autoafirmacji – przywołania 

dziedziny w której odnosimy sukcesy / osiągamy cele / w której „dzieje 

dziedziny w której odnosimy sukcesy / osiągamy cele / w której „dzieje 

się dobrze” 

się dobrze” 

VI. Procesy kontroli i samoregulacji

VI. Procesy kontroli i samoregulacji

Wykorzystanie omawianych powyżej aspektów osobowości – przełożenie ich na 

Wykorzystanie omawianych powyżej aspektów osobowości – przełożenie ich na 

konkretne formy działania jest możliwe dzięki procesowi samoregulacji i 

konkretne formy działania jest możliwe dzięki procesowi samoregulacji i 

kontroli:

kontroli:

1.

1.

Kontrola spostrzegana: umiejscowienie kontroli / poczucie skuteczności

Kontrola spostrzegana: umiejscowienie kontroli / poczucie skuteczności

2.

2.

Kontrola sprawowane: reaktancja / wyuczona bezradność

Kontrola sprawowane: reaktancja / wyuczona bezradność

Delegowanie kontroli:

Delegowanie kontroli:

A.

A.

W sytuacji gdy oceniamy nasze kompetencje jako niewystarczające do 

W sytuacji gdy oceniamy nasze kompetencje jako niewystarczające do 

sprostania trudnemu  - „niebezpiecznemu” zadaniu

sprostania trudnemu  - „niebezpiecznemu” zadaniu

B.

B.

Silne wątpliwości moralne

Silne wątpliwości moralne