Leczenie gruźlicy

Leczenie gruźlicy

Katedra i Klinika Pneumonologii,

Alergologii i Onkologii

Akademii Medycznej w Lublinie

 

 

 

Kryteria rozpoznania

• Obecność Prątków 

– w plwocinie lub innym materiale 

pobranym od pacjenta

• mocz

• płyn mózgowo-rdzeniowy

• płyn z j. opłucnowej

• płyn z j. otrzewnowej

• zeskrobiny

• wycinki

– skuteczność leczenia 

• spadek liczby prątków

• ujemny wynik badania bakteriologicznego 

metodą hodowli

 

 

Kryteria rozpoznania

• Brak Prątków 

– bierzemy pod uwagę cały zespół 

objawów klinicznych i 
radiologicznych

– skuteczność leczenia

• ocena na podstawie ustępowania 

zmian w rtg

   (po 1-1,5 miesiąca)

 

 

Trudności chemioterapii 

gruźlicy

• Tylko część prątków jest aktywna 

metaboliczne, reszta w fazie uśpienia 

• Populacja prątków w organizmie:

– prątki szybko mnożące się
– prątki „półdrzemiące” – zwolniony 

metabolizm w makrofagach, ostre zmiany 
zapalne, niskie pH hamuje ich rozwój

– prątki drzemiące – bardzo zwolniony 

metabolizm, mogą pozostać w organizmie 
przez całe życie

 

 

Trudności chemioterapii 

gruźlicy

• Znaczna łatwość powstania lekooporności 

prątków (szczególnie przy stosowaniu 1 
leku)

– na każde 10

3

-10

5

 szczepów BK istnieje 1 

oporny (oporność pierwotna) na leki, z reguły 
na 1 lek, dla tego daje się kilka leków na raz! 

– jeśli się do tego nie stosuje może powstać 

oporność na kilka leków (lekooporność 
wtórna)

– podanie 1 leku to błąd w sztuce lekarskiej!!!

 

 

Zasady leczenia – aby 

osiągnąć jak największą 

skuteczność

• Leczenie skojarzone

– kilka leków
– w tym co najmniej dwa, na które 

prątki są wrażliwe

– podanie 1 leku to błąd w sztuce 

lekarskiej!!!

 

 

Zasady leczenia (C.D.)

– gdy zaczynamy leczyć:

• wdrażamy schemat WHO
• sprawdzamy czy są p/wskazania do 

podania któregoś z leków

• ew. modyfikujemy schemat
• wprowadzamy każdy z leków w 

odstępach 2-3 dniowych

– to daje nam możliwość zorientowania się w 

razie powstania działań niepożądanych 
leków, który związek jest za nie 
odpowiedzialny

 

 

Zasady leczenia (C.D.)

• Dostatecznie długie

– minimum 6 miesięcy

• im dłużej się leczy tym większe 

prawdopodobieństwo wystąpienia 
efektów ubocznych leków

 

 

Zasady leczenia (C.D.)

• Regularne

– określone dawkowanie – 

(kg/mc/doba)

• zmniejsza objawy uboczne 

– określony rytm podawania 

• 1x dziennie
• uzyskanie wysokiego poziomu leku w 

pierwszych godzinach po podaniu

– można podawać lek tylko 3 x tydzień

» podawanie ciągłe bardziej skuteczne

 

 

Zasady leczenia (C.D.)

– akceptacja chorego

• chory musi rozumieć chorobę, 

zaakceptować to, że pomimo poprawy stanu 
zdrowia nadal musi „łykać” tabletki przez 
kilka miesięcy

• np. dla 70kg chorego: Rifamazid 300-2tabl., 

PZA-3tabl., EMB 250-6tabl.= 11tabl!

• chęć wyleczenia się, a nie np. pić alkohol

 

 

Zasady leczenia (C.D.)

• Nadzorowane

– leki przyjmowane przy pielęgniarce 

lub lekarzu

• daje pewność że pacjent zażywa leki

– nieregularne lub przerywanie leczenie 

powoduje:

» brak wyleczenia
» lekooporność prątków

• w praktyce tylko w szpitalu
• w krajach zachodnich obowiązkowe 3 

miesięczne podawanie leków

 

 

Zasady leczenia (C.D.)

• Uzyskanie pełnego 

odprątkowania w 95% 

– w Polsce 80%

• Leczenie gruźlicy nazywamy 

chemioterapią (a nie 

antybiotykoterapią) ponieważ 

większość lekarstw to związki 

chemiczna a nie antybiotyki

– tylko 2 związki to antybiotyki

 

 

Działanie leków 

p/prądkowych

• Zapobieganie oporności prątków

– silne – INH, RMP
– średnie – EMB, SM
–  słabe – PZA

• Wczesne działanie bakteriobójcze

– silne – INH
– średnie – EMB, RMP
– słabe – SM, PZA

 

 

Działanie leków 

p/prądkowych

• Działanie wyjaławiające (na prątki 

drzemiące i półdrzemiące)

– silne – PZA, RMP
–  średnie – INH
–  słabe – SM, TSC (tiosemikarbazon)

• Gdyby był 1 lek,  który spełnia 

wszystkie te wymagania to byłby 
„idealny lek” na TBC, a tak trzeba 
podawać kilka leków, aby uzyskać pełen 
efekt leczniczy.

 

 

Hydrazyd kwasu 

izonikotynowego, Izoniazyd 

(INH)

• Bezwzględnie przeciwwskazana:

– nasilenie napadów padaczkowych

• zaburzony rozkład amin katecholowych i 

serotoniny

• jeśli jest wywiad w kierunku padaczki to:

– wprowadza się leczenie w szpitalu
– gdy pojawi się padaczka, zwiększmy leki 

padaczkowe

– gdy nie ustępuje przerywamy leczenie i 

więcej nie podajemy

 

 

Hydrazyd kwasu 

izonikotynowego, Izoniazyd 

(INH)

– ostre zapalenie wątroby

• w szczególnych sytuacjach podaje się „wybierając 

mniejsze zło”

• Stosowany od 1952r.

• Podstawowy lek, (1 z 3)

• Znakomite działanie p/prątkowe, dobrze 

tolerowany, tani

• Działa bakteriobójczo na wszystkie 

postacie BK (zewnątrz i 

wewnątrzkomórkowe) zwłaszcza na 

szybko rozmnażające się

• Zapobiega oporności

 

 

Hydrazyd kwasu 

izonikotynowego, Izoniazyd 

(INH)

• Nie trzeba zmniejszać w 

chorobach nerek (dializa)

• Dawki: 50; 100; 300 mg in 

tabl., 50mg i.v.

– ciągła: 5 mg/kg/doba,   

max.300mg/doba

– przerywana: 10 mg/kg/doba   3x 

tydź.,   max. 900 mg/doba

 

 

Hydrazyd kwasu 

izonikotynowego, Izoniazyd 

(INH)

• Metabolizm

– szybko wchłania się przez p. 

pokarmowy

• po 1-3 h max. stężenie w surowicy

– łatwo przenika do pł. mózgowo-

rdzeniowego

– metabolizowany w wątrobie
– wydalany przez nerki

 

 

Hydrazyd kwasu 

izonikotynowego, Izoniazyd 

(INH)

• Objawy uboczne (występują rzadko, 

<4%, dobrze tolerowany)

–  alergia

• osutka skórna, wysypka, nasilenie astmy, obrzęki 

naczynioruchowe

• leczenie p/alergiczne

– zapalenie nerwów obwodowych 

(polineuropatia)

• podobna budowa do Vit.B6
• objawy: drętwienie, parastezje, zaburzenia czucia
• (10 mg/doba Vit.B6 [Pirodyksyna])

– najczęściej podajemy razem z INH

 

 

Hydrazyd kwasu 

izonikotynowego, Izoniazyd 

(INH)

– zapalenie CUN

• osłabienie pamięci, zmienność nastroju, 

psychozy

– hepatotoksyczy

• żółtaczka

– uszkodzenie naczyń krwionośnych 

• wybroczyny
• gdy masywny krwotok płucny (a nie 

delikatne krwioplucie)

– włączyć w ostatniej kolejności
– odstawić/nie podawać

 

 

Hydrazyd kwasu 

izonikotynowego, Izoniazyd 

(INH)

– uszkodzenie szpiku

• leukopenia, agranulocytoza, 

niedokrwistość, małopłytkowość

– dna (wzrost kw. moczowego)

• Bad kontrolne

– próby wątrobowe
– morfologia

 

 

Ryfampicyna (RFP, RMP)

• Bezwzględne p/wskazania

– ciężkie uszkodzenia wątroby
– reakcje immunologiczne podczas leczenia

• jakiekolwiek podejrzenie – odstawiamy 

natychmiast, nie podajemy 2 tabl., nigdy więcej 

w życiu nie podajemy choremu!!!

• Podstawowy lek, (2 z 3)
• Działa na wszystkie populację prątków

– silne bakteriobójcze zewnątrz i 

wewnątrzkomórkowe

 

 

Ryfampicyna (RFP, RMP)

• Półsyntetyczny antybiotyk z ryfamymcyny 

SV

– wytwarzany przez Streptomyces mediterranei.

– działa również na bakterie Gram(+)

– zahamowanie syntezy kw.nukleinowych 

bakterii Gram(-)

• B. dobry antybiotyk, b. rzadko stosowany, 

b. toksyczny

– zarezerwowany tylko dla TBC

• Dawki: 150; 300 mg in tabl.

– ciągła: 10 mg/kg/dobę,   max. 600mg/dobę

– przerywana:  10 mg/kg/dobę,   3x tydź.

 

 

Ryfampicyna (RFP, RMP)

• Metabolizm

– lek wchłaniany jest przez p. pokarmowy
– wydalany z żółcią
– w wątrobie - proces metaboliczny zależny 

od enzymu mikrosomalnego indukowanego 
przez RFP powoduje przekształcenie RFP w 
produkt dezacetyloRFP, który wydala się 
drogami żółciowymi i powtórnie wchłania 
się i działa jak RFP.

– Najwyższe stężenie po 2-6h.

 

 

Ryfampicyna (RFP, RMP)

– zwiększa aktywność cytochromu P-

450

• zwiększona degradację i eliminację 

wielu leków:

– Paracetamol, Sintrom, doustne leki 

p/cukrzycowe, leki p/padaczkowe, 
Haloperidol, Diazepam, Propranolol, 
Werapamil, Digoksyna, sterydy, doustne 
leki antykoncepcyjne, Teofilina, Tyroksyna, 
leki p/wrzodowe: Cimetidina, p/grzybicze: 
Ketokonazol, leki p/arytmiczne: Chinidyna i 
Tokainid)

 

 

Ryfampicyna (RFP, RMP)

– Objawy uboczne

• alergia

– wysypka, nasilenie astmy, obrzęki 

naczynioruchowe

– leczenie p/alergiczne, brak poprawy - 

odstawić lek

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe

– objawy: nudności, biegunka
– leczenie objawowe, brak poprawy - 

odstawić lek

 

 

Ryfampicyna (RFP, RMP)

• Podłoże immunologiczne – 

natychmiast odstawić i więcej nie 
podawać

– hepatotoksyczne – konglomeraty anty-

p/ciało zamykające naczynia wrotne

» objawy: nudności, wymioty
» gdy transaminazy nie przekraczają 2x 

normy lab. – nie przerywamy leczenia

» nie jest zwiększona bilirubina – nie 

przerywamy leczenia

 

 

Ryfampicyna (RFP, RMP)

– ostra niewydolność nerek (1/rok)

» objawy: złe samopoczucie, nudności
» przeciwciała przeciw erytrocytom, bez 

hemolizy

» czopuje kłębuszki nerkowe
» leczenie: dializy

– plamica krwotoczna z trombocytopenią

 

 

Ryfampicyna (RFP, RMP)

• żółtaczki

– hemoliza
– wątroba

» zwiększone transaminazy – przerywamy 

leczenie

• gdy podajemy w sposób przerywany, 

zwłaszcza >600mg może być podwyższona 
temperatura z objawami grypopodobnymi

• zabarwienie płynów ustrojowych na 

czerwono

– ślina, pot, mocz

 

 

Ryfampicyna (RFP, RMP)

– Badania kontrolne

• próby wątrobowe
• płytki krwi
• mocznik, kreatynina

 

 

Rifamazid

– 1 caps.150 = 150 RFP + 100 INH
– 1 caps.300 = 300 RFP + 150 INH

• ! Rifamazid 300 nie jest = 2x 150 (INH 

100 150)

– Dawkowanie: 

• dorośli:

– <50kg 3caps.150
– >50kg 2caps 300
– >80kg uzupełnić dawkę INH

• dzieci: 1-3 caps. 150

 

 

Pyrazynamid (PZA)

– Bezwzględne przeciwwskazania

• choroby wątroby

– uszkadza wątrobę mniej niż RMP

• dna

– Podstawowy lek, (3 z 3)
– Stosowany od 1952r.
– Główna rola to działanie 

wyjaławiające

– Działa bakteriobójczo na prątki w 

środowisku obojętnym

 

 

Pyrazynamid (PZA)

– Bakteriostatycznie na prątki o 

zwolnionym metabolizmie i w pH 

kwaśnym

• w zmianach zapalnych
• makrofagach

– Dawki: tab. 0,5g

• ciągła: 25mg/kg/dobę,   średnio: 1,5-2g/doba
• przerywana: 35mg/kg/doba,   3x tydź.

– Metabolizm

• dobrze wchłania się z p. pokarmowego
• łatwo przenika do tkanek, w tym do płynu 

mózgowo-rdzeniowego

 

 

Pyrazynamid (PZA)

– Objawy uboczne

• hepatotoksyczne
• bóle stawowe

– leki przeciwzapalne - kw.acetylosalicynowy
– wzrost kw. moczowego – leki obniżające kw. 

moczowy (Allopurinol)

» może wystąpić zaostrzenie kamicy 

nerkowej

– wzrost kw. moczowego bez bólów stawowych – 

kontrola poziomu + Allopurinol

– atak dny – odstawiamy

 

 

Pyrazynamid (PZA)

• niedokrwistość, zmniejszenie 

krzepliwości

• alergia
• brunatnoczerwone przebarwienia 

części ciała eksponowanych na 
promienie słoneczne

– Badania kontrolne 

• próby wątrobowe
• kw. moczowy
• ukł. krzepnięcia

 

 

Etambutol (EMB)

– Nie podajemy:

• osobom nieprzytomnym, dzieciom, 

chorym psychicznie, niedorozwiniętym 

umysłowo 

– Bezwzględne p/wskazania

• zapalenie nerwu wzrokowego
• zaćma
• retinopatia cukrzycowa

– Lek uzupełniający, często używany
– Stosowany od 1961r. 

 

 

Etambutol (EMB)

– Zapobiega oporności

• działanie bakteriostatyczne zewnątrz i 

wewnątrzkomórkowe

– Dawki: 100; 250mg in tabl.

• ciągła: 20-25mg/kg/doba 

• przerywana: 30mg/kg/doba,   3x tydź.

– Objawy uboczne (<2%)

• pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego

– upośledzenie widzenia barwy zielonej i czerwonej

» odwracalne żółte widzenie

– następnie obniżenie ostrości wzroku

– potem ograniczenie pola widzenia + mroczek 

centralny

– ślepota

 

 

Etambutol (EMB)

• alergie
• niewydolność wątroby
• bóle stawowe – wzrost kw. 

moczowego

– Bad kontrolne: 

• okulistyczne: ostrość widzenia, pole 

widzenia, dno oka, rozróżnianie barw

 

 

Streptomycyna (SM)

– Bezwzględne p/wskazania

• uszkodzenie słuchu

• zaburzenia ze strony błędnika

– Lek uzupełniający, często używany

– Stosowany od 1944r 

– Zapobiega oporności

– Działanie bakteriobójcze na BK zewnątrz i 

wewnątrzkomórkowe

• zwłaszcza na rozmnażające się 

zewnątrzkomórkowo w jamach

– Antybiotyk aminoglikozydowy

• wpływa na metabolizm kom. bakterii – met. 

białkowy

 

 

Streptomycyna (SM)

– Dawki: 1,0g in amp.

• (i.m.) - tak się najczęściej podaje
• ciągła: 15mg/kg/doba,   0,75-1g/doba

– u ludzi po 50rż:  0,75g/doba
– u ludzi po 60 rż:   0,5g/doba

– Metabolizm

• szybka resorpcja, max po ½ -1 godz. 

wydalane przez nerki

 

 

Streptomycyna (SM)

– Objawy uboczne (8%)

• narząd słuchu i błędnik

–  zawroty głowy, szumy uszne

• alergia
• uszkodzenie nerek

– Badania kontrolne

• audiometryczne co miesiąc
• parametry nerkowe

 

 

Leki rzadko stosowane

– Cykloseryna (CS) [zaburzenia psychiczne]
– tioamid

• Etionamid (ETA) [uszkodzenie wątroby]
• Protionamid (PTA)

– Kw.paraaminosalicylowy (PAS) [słaby, 

zapobiega oporności]

– aminoglikozydy

• Amikacyna
• Tobramycyna
• Klarytromycyna
• Kanamycyna (KM)
• Wiomycyna (WM)
• Kapreomycyna (CM, CAP)

 

 

Leki rzadko stosowane

– pochodne Rifampicyny

• Rifabutina

• Rifapentyna 

– fluorochinolony

• Moksifloksacyna

• Gatifloksacyna

• Lewofloksacyna

• Oflosacyna

• Ciprofloksacyna

– oksazolidynony

• Linezolid

– Metronidazol

– Klofazimina

 

 

Sterydy

– Działanie immunosupresyjne
– Sprzyja TBC i namnażaniu prątków
– Nie podaje się w czynnej gruźlicy, nieleczonej!
– Stosujemy w niewydolności oddechowej oraz 

nasilone objawy toksyczne:

• zmniejszenie odczynu wysiękowego i hiperergicznego

– ciężkie zapalenie wysiękowe

» opłucnej
» otrzewnej

– TBC daje bogato-białkowy płyn
– sprzyja powstawaniu zrostów, a co za tym idzie powikłań:

» zaciskające zapalenie osierdzia, fibrothorax, 

wodogłowie

 

 

Sterydy

• zapalenie

– opłucnej (dyskusyjne)
– osierdzia

• prosówka gruźlicza
• zapalenie serowate płuc
• gruźlicze zapalenie opon mózgowo-

rdzeniowych i mózgu

• ciężkie reakcje nadwrażliwości na leki
• niewydolności nadnerczy w przebiegu 

TBC nadnerczy

 

 

Sterydy

– Prednizon

• 60mg/dobę przez 2-3 miesiące

– zapalenie osierdzia
– TBC CUN

• 40 mg/dobę przez 1-2 tygodnie

– wysiękowe zapalenie

» opłucnej
» otrzewnej

 

 

Kategorie terapeutyczne 

TBC

– Kat.1

• nigdy wcześniej nie był leczony 

p/prątkowo

• BK +
• lub BK„-” 

– ale rozległe zmiany rtg klp
– ciężkie postacie gruźlicy pozapłucnej

 

 

Kategorie terapeutyczne 

TBC

Kat.2

• Bk+
• wznowa lub leczenie przedwcześnie 

zakończono lub niepowodzenie

– Kat.3

• Bk-
• niezbyt rozległe zmiany w płucach
• ewentualna gruźlica pozapłucna, nie jest 

ciężka

– Kat.4

• przewlekle prątkujący

 

 

Leczenie kategorii 1

– Leczenie postaci pozapłucnych nie 

odbiega od podanego schematu

– Faza wstępna 2 mieś

• INH, RMP, PZA, EMB (SM)
• szybkie zmniejszenie ilości BK

– gdy nie można PZA to wydłużamy leczenie 

do 9 miesięcy

– gdy nie można INH i RMP to leczymy > 

1rok

 

 

Leczenie kategorii 1

– Faza kontynuacji:

• 4 mieś.: INH+RMP (ciągłe lub 

przerywane leczenie)

• ew.6 mieś.: INH+EMB
• na prątki wolno dzielące się

 

 

Leczenie kategorii 1

– Zmiana modelu chemioterapii

• utrzymywania się prątkowania > 3 

miesiące

• objawy uboczne leków
• każda zmiana leczenia powoduje że 

liczymy miesiące 1 i 2 fazy od nowa

 

 

Monitorowanie leczenie 

kategorii 1

– Plwocina na BK 2x 

• pod koniec 2 mieś.
• początek 5 mieś.
• koniec 6 mieś.

– Gdy są prątki w 2 mieś. to trzeba

• 1 okres wydłużyć z 2 do 3 mieś 
• gdy nadal są to 

– sprawdzić oporność na leki
– dalsze leczenie

– Gdy są w 5 mieś. – niepowodzenie

• Badanie w kierunku oporności na leki

 

 

Monitorowanie leczenie 

kategorii 2-4

– Kat.2 

• 2 mieś.: SM, INH, RMP, PZA, EMB, 
• 1 mieś.: INH, RMP, PZA, EMB, 
• 5 mieś.: INH, RMP, EMB

– Kat.3

• 2 mieś.: INH, RMP, PZA, 
• 4 mieś.: INH, RMP

– Kat.4 – zależy od oporności na 

leki.

 

 

Uszkodzona wątroba

– Monitoruje się parametry 

wątrobowe przez pierwsze 2 
miesiące: 1 raz /tydź.

– Można podać tylko SM+EMB
– Można przekroczyć 5x normy 

aminotransferaz

 

 

Uszkodzone nerki

– RMP+INH+PZA przez 2 mieś.

• gdy klirens kreatyniny < 10 ml/min to 

dajemy 1/3 dawki INH i PZA

– RMP+INH przez 4 mieś
– Nefropatia cukrzycowa

• p/wskazana SM i aminoglikozydy

– Gdy konieczna SM, EMB

• kontrolowanie parametrów 

nerkowych

 

 

Leczenie ciężarnych

– Nie jest wskazaniem do przerwania ciąży
– Mogą karmić piersią
– Leczenie: 

• 2 miesiące INH+EMB+(RMP)
• 4 miesiące INH+EMB
• Gdy niewielkie zmiany i BK „-”: INH+EMB

– Jak trzeba - dodać RMP

– zabronione

• SM i inne aminoglikozydy!!!
• CAP – ototoksyczne!!!
• ETA – działanie teratogenne!!!

 

 

Profilaktyka

• Zapobiega przejście zakażenia w zachorowanie
• Izoniazyd 5 mg/kgmc przez 6 miesięcy 
• W Polsce zalecane u 

– małych dzieci które miały kontakt z TBC, OT+, 

objawy kliniczne i rtg „-”

– młodych dorosłych u których doszło niedawno do 

zarażenia, 

– zakażonych HIV

• W krajach gdzie nie występuje powszechnie 

TBC np. USA OT+ świadczy o utajonej gruźlicy

• U ludzi w podeszłym wieku i alkoholików może 

wystąpić niewydolność wątroby

 

 

DZIĘKUJĘ