Autorki:



Muszyńska Marcelina



Paradowska Olga



Piejek Justyna



Teorie, czyli: poglądy, paradygmaty,
perspektywy, modele dotyczą rozmaicie
określanych problemów (zaburzenia,
niedostosowanie, dewiacje, przestępczość).



Etymologicznie dewiacje rozumiemy jako
”odchylenie”, ”zboczenie od uznanych
wzorców społecznych”.



Autor prezentuje socjologiczne ujęcie „dewiacji”,

rozumiane jako: ”określone zachowania jednostek lub

grup społecznych, które mogą przejawiać się w:

-gwałceniu obowiązujących w danym systemie

społecznym norm moralnych, prawnych, lub

przyjętych zasad współżycia;

-w stanach psychopatologicznych lub

charakteropatycznych związanych np. z zaburzeniami

osobowości, będących następstwem organicznych

zmian w nerwowym układzie ośrodkowym;

-w sposobach bycia świadczących o statycznej

anormalności danego człowieka, tzn. wskazujących na

taką jego nienormalność, która odbiega od pewnych

przeciętnych sposobów bycia ludzi danej kategorii

społecznej”.



Teorie mają znaczenie dla wychowawców-
praktyków, którym umożliwiają głębsze
poznanie zaburzenia. Ich wielość sprawia,
że wychowawca ma możliwość spojrzeć na
problemy z zachowaniem dzieci i młodzieży,
z różnych punktów widzenia. Dzięki temu
dostrzeże, jak wiele czynników wpływa na
efektywność zapobiegania i terapii. Teorie
mają też znaczenie dla profilaktyki.
Wskazują potrzebę wczesnej diagnozy.

Wyróżniają oni sześć zespołów teoretycznych:



Teorie organiczne - zaburzenia emocjonalne i w

zachowaniu traktują jako obserwowalne ekspresje

behawioralne dysfunkcji centralnego systemu nerwowego



Teorie psychodynamiczne – ich przedmiotem są

mechanizmy ludzkiej psychiki



Teorie behawioralne – biorą pod uwagę zachowanie

jednostki w określonych sytuacjach w interakcji ze

środowiskiem, bez opisywania tego co wpływa na sposób

zachowania



Teorie ekologiczne - zgodnie z nimi geneza zaburzenia

tkwi w interakcjach między jednostką a otoczeniem



Teorie socjologiczne – zwracają uwagę na to co

zachodzi między jednostką a innymi osobami



Teorie kulturowe – rozważają istotę zaburzeń w

aspekcie kultury



należy do paradygmatu reakcji społecznej



dewiacja w tym ujęciu jest wynikiem reakcji

społecznej



ujęcie to opiera się na interakcjonizmie

symbolicznym, który zapoczątkował G. H. Mead



zaznacza rolę grupy społecznej w kreowaniu

zachowań dewiacyjnych poprzez symboliczne

interakcje, jakie w tej grupie zachodzą



wykazuje konsekwencje stosowania przez grupę

różnych naznaczeń



nadawanie przez grupę różnych naznaczeń, określa

się jako piętnowanie, stygmatyzowanie,

etykietowanie jednostek czymś się wyróżniających,

naruszających jakieś normy grupowe



E. Lemert w tym ujęciu podzielił dewiacje na dwa ich rodzaje:

dewiacje pierwotne oraz dewiacje wtórne. Pierwsza z nich

funkcjonuje często jako indywidualna tożsama z cechą

„inności” może ona prowadzić do izolującej i degradującej

reakcji społecznej(mowa tutaj np. o zaburzeniach

psychicznych, wadach fizycznych czy zaburzeniach

zachowania). Drugi rodzaj dewiacji, dewiacje wtórne powstają

na skutek karzącego charakteru reakcji społecznych

powodujących negatywne emocjonalnie odpowiedzi jednostki,

które spotykają się z jeszcze ostrzejszą reakcją społeczną. Na

drodze kolejnych reakcji społecznych oraz „odpowiedzi”

jednostki dochodzi do wytworzenia się dewiacji wtórnej.



Dewiacja wtórna to zachowanie dewiacyjne które poprzez

akceptacje jednostki statusu społecznego dewianta, powoduje

dalsze przystosowanie się do społecznej roli dewianta i

zbudowania własnej tożsamości jednostki na podstawie i wokół

faktu dewiacji.



Stworzył on najmocniej rozwinięty system twierdzeń opisujący i

wyjaśniający dewiację. Becker wyjaśnia dokładnie kim jest dewiacja

oraz dewiant:



„Grupa społeczna tworzy dewiacje przez stanowienie reguł, których

łamania rezultatem jest dewiacja oraz przez stosowanie tych reguł do

poszczególnych ludzi i naznaczenia ich dewiantów lub outsiderów. Z

tego punktu widzenia dewiacja nie jest cechą czynu, który jednostka

popełnia, ale raczej skutkiem zastosowania przez innych norm i

sankcji wobec winowajcy. Dewiant jest tym, do którego ta etykieta

została z powodzeniem przylepiona. Dewiacja jest to zachowanie ,

które ludzie tak nazwali.”



Becker podkreśla istotę postrzegania przez otoczenie społeczne

zachowania, ze szczególnym uwzględnieniem pierwszego publicznego

określenia jednostki jako dewianta. Ta zmiana publicznej tożsamości

jednostki , zmienia wręcz dramatycznie rodzaj uczestnictwa jednostki

w życiu społecznym i obraz własny. Dokonuje się w ten sposób zmiana

hierarchii statusów społecznych, statusem głównym staje się status

dewianta, który często rozszerza się z czynu na całą osobę(osoba jest

uważana za ogólnie złą) .



Etapy naznaczania:



Konfrontacja – polega ona na tym, że zachodzą
różne interakcje np. między nauczycielem a
uczniem, w wyniku których nauczyciel, zwraca
uwagę na „kandydatów” do naznaczenia



Osądzenia – są to aktywności związane z
wydaniem „diagnozy” lub werdyktu



„Wpisanie się w role” – otoczenie zaczyna
inaczej traktować jednostkę naznaczoną,
a osoba naznaczona uczy się nowego sposobu
zachowania, zgodnego z przypisaną jej rolą



Rozwinęła się ona z teorii E. Durkheima dla której

punktem wyjścia jest założenie o niemoralnej

naturze człowieka i potrzebie sprawowania nad nim

kontroli społecznej. Uważał, że każdy ma w sobie

naturę biologiczną, zwierzęcą ujawniającą się w

instynktach, zmysłach oraz potrzebach fizycznych, a

także naturę społeczną, duchową wyrażającą się w

myśleniu, moralności czy religii. Był zdania, ze

człowiek musi podlegać kontroli społecznej, by mógł

zahamować swe antyspołeczne, egoistyczne i

indywidualne zachowania. Koncepcja Durkheima

dała impuls między innymi do stworzenia teorii

kontroli społecznej Reissa oraz bardzo popularnej

teorię kontroli społecznej Hirschiego.



Hirschi uważa iż zachowanie zgodne z normami zależne jest od

siły oddziaływania 4 czynników:



Przywiązanie- jest definiowane jako emocjonalna zależność jednostki

od otoczenia społecznego. Podstawą więzi jednostki z tym otoczeniem

jest jej wrażliwość na opinie „istotnych innych” , czyli osób znaczących

oraz liczenie się ewentualnie z ich negatywną reakcją na zachowanie

naruszające normę. Osłabienie tego czynnika bądź jego brak może

doprowadzić do zachowań dewiacyjnych



Zaangażowanie- nazywane przez Hirschiego racjonalnym składnikiem

konformizmu. Zachowanie zgodne z normami wynika z przekonania iż

zachowanie konformistyczne „opłaca się”, zaś dewiacyjne iż przynosi

„straty”



Zaabsorbowanie- są to działania jednostki nastawione na spełnienie

standardów konformistycznych. Jednostka powinna poświęcać własny

czas, energie oraz wysiłek na realizację własnych aspiracji czy planów.

Brak sprecyzowanych planów , może być czynnikiem ułatwiającym

zachowanie dewiacyjne



Przekonanie- rozumiane jako postawa wobec obowiązujących norm

społecznych. W sytuacji gdy jednostka jest słabo przekonana o

konieczności przestrzegania norm, zwiększa się prawdopodobieństwo

wystąpienia zachowania dewiacyjnego



Teoria Hirschiego ma braki, wielu autorów
zauważa, że pomija kwestie motywacji
dewiacyjnej, nie udziela odpowiedzi na
pytanie dlaczego ludzie przekraczają normy o
których zasadności są przekonani i nadaje się
tylko do wyjaśniania zaburzeń na poziomie
jednostkowym, nie ogólnospołecznym, mimo
to jest ona uznana za najdoskonalszą teorię
kontroli społecznej, przydatną w profilaktyce
przestępczości młodzieży.



Kluz, T. Zachowania dewiacyjne młodzieży w percepcji

rówieśników. Studium psychologiczno - pedagogiczne. Toruń:

Wydawnictwo UMK, 2005

 
 



Pytka, L. Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia

teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne. Warszawa:

Wydawnictwo APS, 2000

 



Urban, B. Zachowania dewiacyjne młodzieży. Kraków:

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2000

 
 



Urban, B. Zaburzenia w zachowaniu i przestępczość młodzieży.

Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2000