FIZJOLOGICZNE 
I PSYCHOLOGICZNE 
PODSTAWY PROCESU 
PISANIA

WSTĘP



Tadeusz Wróbel przez pismo rozumie 
„zwykłe wykonywanie określonych ruchów, 
dzięki którym kreśli się litery połączone w 
wyrazy; zapamiętane kształty są ściśle 
połączone z wyobrażeniami słuchowo - 
wzrokowymi, głoska, litera, wyraz.

   

Pisanie

 

to poddanie się pewnej dyscyplinie 

motorycznej, polegającej na kreśleniu serii 
znaczków konwencjonalnych”. 

NA PISANIE SKŁADAJĄ SIĘ 
3 PODSTAWOWE 
ELEMENTY:

     

- PSYCHOLOGICZNE-

 dotyczą analizy i syntezy dźwiękowej, 

wzrokowej     i ruchowej. Dziecko ma mieć słuchowe wyobrażenie 

odpowiednika litery (głoski), aby ujmowało literę i wyraz jako 

całość i wyobrażało sobie drogę kreślenia danej litery. Proces ten 

przebiega w toku koordynacji prostych elementów występujących 

w toku nauki czytania i pisania bądź równocześnie bądź 

następczo.

     

- FIZJOLOGICZNE -

 pisanie polega na skomplikowanych 

pobudzeniach nerwowych, ich integracji w korze mózgowej i w 

aparacie ruchowym ręki, gdzie podstawową rolę odgrywa 

wzrokowa kontrola ruchu oraz wrażenia kinestetyczne

     - MOTORYCZNE –

 tworzy zespół skoordynowanych ruchów ręki – 

ramienia, przedramienia, nadgarstka i palców. Dochodzą tu też 

techniczne warunki pisania: układ rąk przy pisaniu, odpowiednia 

postawa siedząca, odległość oczu od papieru, sposób trzymania 

narzędzia pisarskiego.

ETAPY UMIEJĘTNOŚCI 
PISANIA: 

   

1. Pismo elementarne –

 jest ono 

typowe dla ucznia klasy I , uwaga dziecka 

skoncentrowana jest na elementach 

pisma, łączeniu liter z kolejnymi w 

obrębie wyrazu.

2. Pismo swobodne –

 jest typowe dla 

ucznia klasy II.

3. Pismo płynne –

 występuje u uczniów 

klas III, uczeń słuchając może płynnie 

zapisywać usłyszane wyrazy, zdania.

PISANIE:

Pisanie 

wymaga od dziecka umiejętności porównywania i 

rozpoznawania różnych znaków graficznych a także 

utrwaleniu związków między wyobrażeniem słuchowym, 

graficznym 

i ruchowym.

Pismo 

jest umiejętnością, która wykształca się u dziecka 

później niż mowa. Zdobywa ono te umiejętności przez 

systematycznie prowadzony w szkole proces nauczania. 

Mowa pisania (pismo) powstaje i rozwija się na podłożu 

mowy dźwiękowej. Słuchowe wyobrażenia elementów 

mowy ustnej i odpowiadające im ruchy narządów mowy 

umożliwiające dzielenie zdania na słowa oraz słów na 

sylaby, głoski, stanowią podstawę do kształtowania się 

elementarnych procesów mowy pisanej.



 

Mechanizm rozwoju pisma polega na

 kształtowaniu się umiejętności wzrokowego 

rozróżniania liter i wyrazów. Na początku dziecko musi prawidłowo spostrzec kształty 

liter i dostrzec między nimi różnice, dzięki którym litery mają odrębne znaczenie. Po 

rozpoznaniu liter, gdy dziecko ma je zapisać, musi za pomocą ruchów ręki przenieść 

na zeszyt wzrokowe wyobrażenie litery. Celem nauki w pierwszym roku jest 

zaznajomienie dzieci

 z kształtem i sposobem pisania małych i wielkich liter oraz utrwalanie i doskonalenie 

pisania liter w wyrazach, zwracając szczególną uwagę na prawidłowe odtwarzanie 

kształtów 

liter, należyte ich łączenie oraz powiązanie dźwięku słowa z jego obrazem 

graficznym.



 

Dziecko w początkowej fazie zdobywania nawyków pisania

 wymawia głośno dźwięki, 

które następnie zapisuje. Pomaga sobie w ten sposób, gdyż nie tylko widzi literę, ale 

i uświadamia sobie głośno jej dźwięk. Zdarza się, że dziecko dobrze spostrzega 

literę, ale nieprawidłowo podstawia jej dźwięk (np. „t” zamiast „d”, „p” zamiast „b”) 

oznacza to wadę wymowy dziecka, która ma poważy wpływ na poprawność zapisu.

W okresie zdobywania umiejętności pisania dziecko odwzorowuje litery, musi więc 

prawidłowo spostrzegać ich kształty. Do tego musi mieć sprawie funkcjonujący 

narząd 

wzroku – oko, wszelkie wady wzroku utrudniają naukę.

MECHANIZM RUCHU

Sprawnej ręki wymagają mechanizmy ruchu występujące 

przy nauce pisania. W ruchu tym możemy wyróżnić: 



1.  Ruch podbiegający

, w wyniku, którego powstają proste i 

pętle, ruch ten kształtuje profil litery i przebiega w płaszczyźnie 

pionowej. Ruch ten pozwala na płynne pisanie bez odrywania ręki. 

Wykonują go 3 palce: wielki, wskazujący i serdeczny, z których 

wskazujący wykonuje część napędową ruchu, a pozostałe części 

zginającą, dzięki której jest on ruchem naciskowym. Mechanizm 

ten zapobiega kurczowi palców, co bardzo utrudnia pisanie. 



2.  Ruch postępujący (posuwisty),

 dzięki niemu piszemy litery 

obok siebie w wyrazie, a więc w płaszczyźnie poziomej. Ruch ten 

wykonuje się dzięki mięśniom przedramienia i ramienia. Daje on 

rozluźnienie motoryki rąk, gdyż przemieszczanie przedramienia 

sprawia, że ruch nadgarstka jest ograniczony, a zatem ręka mniej 

się męczy.

Połączenie tych dwóch ruchów stwarza dopiero warunki do 

płynnego pisania.



 

Tak więc, w pierwszym etapie zdobywania umiejętności pisania, należy

 

zaznajomić dzieci z kształtem i sposobem pisania małych i wielkich liter. 
Także utrwalać i doskonalić umiejętność pisania liter w wyrazach, zwracając 
szczególną uwagę na przestrzeganie ustalonego wzoru 
liter i odpowiednie ich łączenie, które sprzyja wytworzeniu się tzw. pamięci 
ruchowej, pomocnej przy nauce ortografii. Ręka pamięta wtedy sposób 
pisania wyrazu. Należy od samego początku ćwiczyć z dzieckiem, gdyż 
później jest bardzo trudno oduczyć je jeśli złe nawyki już się utrwaliły. 
Ważne jest miejsce rozpoczynania i zakończenia pisania, jak również z ilu i z 
jakich elementów składa się dana litera. Należy zwracać szczególną uwagę 
na odpowiednie trzymanie pióra, zachowanie właściwej postawy i ułożenie 
zeszytu podczas pisania. W szybkim i dokładnym opanowaniu kształtów 
liter i sposobów ich łączenia powinno towarzyszyć słowo nauczyciela. 
Należy w szczegółach pokazać i określić miejsce rozpoczynania litery a 
także  nazwać poszczególne elementy jej budowy. Ważne jest również, aby 
w toku analizy kształtów liter, pokazać dzieciom sposób napisania danej 
litery jednym pełnym ruchem. Analiza i synteza muszą się wzajemnie 
przeplatać, a końcowym etapem jest synteza ruchowa, dzięki temu wiemy 
czy uczeń opanował dany wzór litery. 

Naukę prawidłowego kreślenia liter "a", "d", "g" najlepiej zacząć 

od

 kreślenia kółek. Najlepiej narysować dziecku kropki, od 

których będzie zaczynało. Pamiętajmy - kierunek przeciwny do 

wskazówek zegara. Można też ćwiczyć "ślimaczki" - utrwalamy 

wtedy kierunek kreślenia kółek w lewo. Później ćwiczymy 

pisanie liter zwracając uwagę, aby pisać jednym ruchem, 

bez odrywania ręki.  

Jeżeli dziecko ma kłopoty z pisaniem litery "s" proponujemy mu

 

ćwiczenia wprowadzające.

      

     Zwracajmy też uwagę, by inne litery dziecko pisało jednym ruchem 

ręki

. Dotyczy to szczególnie liter: 

h, k, m, n, p, r

. Dziecko często 

pisze te litery odrywając rękę. 
Jeśli już umie pisać pojedyncze litery możemy zacząć ćwiczyć 
łączenie liter. Można wpierw zrobić 

szlaczki litero podobne

. Będą 

one ułatwieniem do późniejszego pisania.



 

W drugim roku nauki występuje już pisanie pod dyktando, ze słuchu.

 Prowadzi 

się ćwiczenia w kształtnym pisaniu małych i wielkich liter w grupach wg. 

pokrewieństwa konstrukcyjnego, wyrabia się umiejętność prawidłowego łączenia 

liter w wyrazach oraz ćwiczy płynność i czytelność pisma. Na tym stopniu rozwoju 

pisma dziecko powinno umieć napisać słowo bezpośrednio usłyszane, bez 

przyglądania się na jego postać napisaną na tablicy 

czy w książce. Pozwala na to dostatecznie utrwalony związek miedzy brzmieniem 

słowa a jego odpowiednikiem graficznym. Kształtuje się pismo płynne, czytelne 

     i estetyczne. W II klasie dzieci powinny zdobyć nawyk prawidłowego 

przepisywania, aby spoglądali do tekstu jak najrzadziej i przepisywali od razu 

całe wyrazy lub krótkie zdania. Na tym etapie, dziecko musi mieć nie tylko 

wyobrażenie wzrokowe litery, ale tez musi prawidłowo usłyszeć dźwięki 

wchodzące w skład tego słowa.



      

W III klasie utrwalamy wszystkie wiadomości poznane w klasie I i II

, 

przyspieszamy tempo pisania, dążymy do osiągnięcia czytelnego i estetycznego 

pisma z uwzględnieniem właściwego rozmieszczenia na stronie, pisania liter 

ruchem całościowym, łączenia ich prawidłowo

(łączenie naturalne, stykowe, przez kreskę), większą swobodę w pisaniu 

     i przepisywaniu. 

W tym okresie dziecko potrafi już samodzielnie zapisywać swoje myśli i dokonuje 

dokładnej analizy i syntezy wzrokowo - słuchowej wyrazów. 

BŁĘDY POPEŁNIANE PODCZAS PISANIA:

 

Podczas pisania często popełniamy błędy, są to błędy graficzne i ortograficzne. 



Błędem graficznym jest

 odchylenie pisma od normy, czyli błędy w kształcie, w 

proporcjach liter w obrębie wyrazu oraz niewłaściwe położenie liter w wyrazie. 



Dla dobrego pisma przyjmuje się  trzy kryteria:

 czytelność, pisemność i estetyka. 

Jeżeli są trudności w ustaleniu jaka to litera, oznacza to, iż jest zła czytelność 

pisma, wówczas odwołujemy się do treści – znaczenia wyrazu, pomagając sobie w 

ten sposób w ustaleniu danej litery. 

Czytelność zależy od sposobu napisania liter i ich połączenia, aby pismo było czytelne 

należy unikać błędów graficznych. Są to: 



-błąd konstrukcyjny –

 to naruszenie kształtu, niedokładność w odtworzeniu formy 

danej litery, zła proporcja w jej budowie oraz brak spoistości elementów, z których 

się ona składa. Wśród błędów konstrukcyjnych wyróżniamy: niedopełnienie 

kształtu litery, nieproporcjonalny układ litery oraz zniekształcenie linii (litera staje 

się mało wyrazista i zatraca jasność kształtu).

- błąd łączenia liter w wyrazach –

 to naruszenie zasad odpowiedniego sposobu 

łączenia liter w wyrazach , wyróżniamy tu: brak łączenia liter oraz łączenie 

niewłaściwe (powoduje osłabienie a nawet zatracenie czytelności i estetyki pisma.



- błąd proporcjonalności –

 to niewłaściwe zagęszczenie liter w wyrazie, wyrazów w 

zdaniu, brak odstępów miedzy wyrazami, zachwianie proporcji liter w wyrazach 

oraz nie równomierna wysokość liter.



- błąd niejednolitego pochylenia pisma –

 zmiana kierunku pochylenia liter w 

wyrazie oraz zmiana kierunku pochylenia wyrazów w tekście.



Najgroźniejsze błędy to błędy konstrukcyjne i 

proporcjonalne, prowadzą one do osłabienia czytelności i 

estetyki pisma. Są one bardzo trudne do usunięcia, dlatego 

już od I klasy należy zwracać uwagę na szatę graficzną 

pisma dziecka.



   

Nauka pisania w klasach początkowych nie należy do 

łatwych, wymaga od dziecka sprawności motoryki ręki, 

dokładnej analizy i syntezy wzrokowo-słuchowej oraz 

koncentracji na wykonywanej czynności. Dla dziecka proces 

ten jest długi i monotonny!!!, dlatego naukę pisania należy 

wzbogacać poprzez ciekawe formy ćwiczeń!!!, które 

zachęcą dziecko do pisania!!!.