Podstawy rekreacji

dr Wacław Petryński
pok. 409 A

 

 

Konsultacje

środa, 1600

  

- 1800, 

pok. 405 A

(lub 409 A)

 

 

Literatura (1)

1. R.  Winiarski, 

Wstęp  do  teorii 

rekreacji,

 wyd. AWF Kraków 1989, 

2. Toczek-Werner, 

S., 

Podstawy 

rekreacji  i  turystyki

,  wyd.  AWF 

Wrocław, 2002 

 

 

Literatura (2)

3.

Rychlewski,  T., 

Fizjologiczne  podstawy 

rekreacji

,  w:  Teoria  i  metodyka 

rekreacji  (zagadnienia  podstawowe), 
wyd. AWF Poznań 2001,

4.

Pilawski,  A., 

Skrajne  formy  aktywności 

fizycznej

,  w:  Jędrzejczyk,  I.  (red.), 

Rozwój 

funkcji 

turystycznej 

i 

rekreacyjnej 

polskich 

obszarów 

górskich, wyd. AWF Katowice, 2002,

 

 

Literatura (3)

5. Ożdziński,  J., 

Wybrane  zagadnienia  z 

metodyki rekreacji ruchowej

, w: Teoria 

i  metodyka  rekreacji  (zagadnienia 
podstawowe),  wyd.  AWF  Poznań, 
2001,

6. Olex-Mierzejewska, 

D., 

Fitness. 

Teoretyczne  i  metodyczne  podstawy 
prowadzenia 

zajęć

, 

wyd. 

AWF 

Katowice, 2002,

 

 

Literatura (4)

8. Kuński,  H., 

Trening  zdrowotny  osób 

dorosłych

,  wyd.  Agencja  Wydawnicza 

Medsportpress, Warszawa 2002,

9. Kiełbasiewicz-Drozdowska, 

I., 

Zarys 

rozwoju  refleksji  teoretycznej  nad 
problematyką  rekreacji

,  w:  Teoria  i 

metodyka 

rekreacji 

(zagadnienia 

podstawowe), wyd. AWF Poznań 2001,

 

 

Literatura (5)

9. Pilawska, A. Pilawski,  

                W.  Petryński, 

Zarys  teorii              i 
metodyki 

rekreacji 

ruchowej

,  wyd.  GWSH, 

2003

 

 

hipokinezja

• hipokinezja,  czyli  niedobór  ruchu.  Według  Kuńskiego 

[1981] może ona mieć następujące skutki:

• -           utrudnienie  należytego  wykorzystania  spożytych 

pokarmów,

• -          sprzyjanie otyłości i utrudnianie jej leczenia,
• -          upośledzenie krążenia wieńcowego,
• -          upośledzenie krążenia obwodowego,
• -          osłabienie ścięgien i mięśni,
• -          zmniejszenie siły mięśniowej,
• -          osłabienie kondycji ruchowej,
• -          zwiększenie ryzyka uszkodzeń stawów,
• -          zmniejszenie odporności na trudy życia codziennego.

 

 

Pozytywne i negatywne skutki rozwoju 

cywilizacji

 

PRZYCZYNY

SKUTKI POZYTYWNE

SKUTKI NEGATYWNE

Rewolucja naukowo-
techniczna:
- uprzemysłowienie,
- automatyzacja i 
komputeryzacja produkcji,
- urbanizacja,
- rozwój środków 
komunikacji masowej,
- rozwój nauki i oświaty,
- laicyzacja życia.

- humanizacja pracy,
-  ogólny  wzrost  poziomu 
życia,
-  wyeliminowanie  wielu 
chorób,
- 

subiektywne 

„zmniejszenie 

się” 

powierzchni Ziemi,
-  wzrost  ilości  wolnego 
czasu  oraz  możliwości 
jego wykorzystania,
- 

wzrost 

poziomu 

wykształcenia,
- 

wzrost 

roli 

samokształcenia 

i 

kształcenia ustawicznego,
- 

rozszerzenie 

wiedzy 

człowieka,
- 

częściowe 

uniezależnienie  się  od 
warunków 
środowiskowych 

(pora 

roku,  dzień,  noc,  zjawiska 
pogodowe)

- zanieczyszczenie 
środowiska,
- plagi społeczne 
(alkoholizm, narkomania, 
terroryzm),
- uniemożliwienie 
zaspokajania niektórych 
potrzeb,
- niedobór ruchu 
(hipokinezja),
- choroby cywilizacyjne,
- przeciążenie i napięcie 
psychiczne,
- formalizacja stosunków 
międzyludzkich i 
pozbawienie ich składnika 
osobistego,
- zaburzenie w systemie 
wartości człowieka,
- wyobcowanie i rozpad 
norm społecznych,
- zachwianie naturalnych 
rytmów biologicznych,
- rozpad rodziny.

 

 

dewiza

Kto się ceni, ten się leni,

co dzień byczy się za trzech,

to nieprawda, że w człowieku

robotnicza płynie krew! 

 

 

Czas

• „Czas” jest wynalazkiem człowieka, 

wynikłym  z  potrzeby  lepszego 
orientowania  się  w  wydarzeniach. 
To,  co  oferuje  przyroda  –  to  rytm. 
Okresowe  pojawienia  się  Słońca  i 
Księżyca,  uderzenia  serca  –  oba  te 
zjawiska  pozwalają  rozpoznać  i 
przeżyć upływ „czasu”.

 

 

 

Czas wolny

• a)      

jako 

dobro 

pożądane 

społecznie,

• b)      jako zjawisko fizjologiczne,
• c)      jako zjawisko gospodarcze,
• d)      jako dobro niepożądane.

 

 

Struktura czasu wolnego

CZYNNOŚĆ

czasu zajętego

czasu wolnego

podróże

spanie

ćwiczenia fizyczne

jedzenie

zakupy

praca domowa

relaks

niezbędne

(konieczność biologiczna)

rekreacja, sport

rehabilitacja,

wychowanie fizyczne

spotkanie towarzyskie

niezbędne 

(konieczność 

biologiczna)

dowolne,

dla przyjemności

niezbędne

robótki ręczne dla 

przyjemności, hobbystyczne 

uprawianie ogrodu

szycie (źródło dochodu), 

uprawianie działki (źródło 

dochodu)

jazda samochodem dla 

przyjemności

jazda do pracy, do szkoły

 

 

Structure of leisure time

ACTIVITY

NECESSARY

FREE

travels

sleep

Physical exercises

eating

shopping

Home duties

relax

Biological necessity

Sport, 

recreation

Rehabilitation, physical 

education

Friendly meetings

Biological necessity

Just for fun

necessary

hobby

Sewing, gardening (for 

money)

Just for fun

Official duties

 

 

Definicja J. Dumazediera

• loisir  –  zespół  zajęć,  którym  jednostka 

oddawać  się  może  z  własnej  woli  dla 

odpoczynku,  rozrywki  bądź  dla  rozwoju 

swojej 

wiedzy 

i 

bezinteresownego 

kształcenia 

się, 

dobrowolnego 

uczestnictwa  w  życiu  społecznym  i 

swobodnego  rozwoju  swych  zdolności 

twórczych, po uwolnieniu od obowiązków 

zawodowych,  rodzinnych  i  społecznych. 

[Kiełbasiewicz-Drozdowska, 2001] 

 

 

kultura

• kultura  -  całokształt  materialnego 

i  duchowego  dorobku  ludzkości 
gromadzony, 

utrwalany 

i 

wzbogacany  w  ciągu  jej  dziejów, 
przekazywany  z  pokolenia  na 
pokolenie. 

 

 

kultura fizyczna

• kultura fizyczna - część składowa 

kultury  społeczeństwa  obejmująca 
dziedzinę  kształtowania  fizycznych 
uzdolnień  człowieka,  naukę  o 
wychowaniu fizycznym, sportowym 
społeczeństwa  i  osobistą  higienę 
oraz 

racjonalną 

organizację 

czynnego wypoczynku. 

 

 

wychowanie

• wychowanie 

- 

całokształt 

zabiegów 

mających 

na 

celu 

ukształtowanie 

człowieka 

pod 

względem  fizycznym,  moralnym  i 
umysłowym oraz przygotowanie go 
do 

życia 

w 

społeczeństwie; 

wykształcenie 

w 

określonym 

kierunku. 

 

 

wychowanie fizyczne

• wychowanie  fizyczne  -  ujęty  w 

system 

pedagogiczny 

proces 

uczestnictwa  w  kulturze  fizycznej 
młodych  pokoleń,  którego  celem  jest 
wspomaganie 

rozwoju 

fizycznego, 

ruchowego 

i 

zdrowia 

oraz 

przygotowanie  do  podtrzymywania  i 
pomnażania  tych  właściwości  w  życiu 
późniejszym 

 

 

sport

• sport  -  ćwiczenia  i  gry  służące 

podnoszeniu 

i 

nabywaniu 

sprawności  fizycznej  i  wyrabianiu 
pewnych  cech  charakteru,  jak 
wytrwałość, 

lojalność, 

nawyk 

przestrzegania reguł. 

 

 

sport

•

sport – 

1.

 zabawić, rozerwać się, pofiglować, podokazywać,

2.

zabawić się, igrać, zakpić, zadrwić,

3.

bot., zoo., wydać nietypową (anormalną) jednostkę,

4.

bot., zoo., odbiegać od normy,

5.

 mieć na sobie, paradować (w czymś), popisywać się, wystawiać na 
pokaz, chlubić się własnością,

6.

 zabawa, żarty,

7.

  zabawka, łatwizna,

8.

 rozrywka,

9.

 sport,

10.

 lekkoatletyka,

11.

 zawody lekkoatletyczne,

12.

 bot., zoo., nietypowa, anormalna jednostka,

13.

   pot. (o człowieku) porządny gość

 

 

sport (3)

• Sport  wyczynowy  jako  aktywność 

ruchowa  jest  natomiast  pewnym 
wynaturzeniem,  albowiem  (...)  nie 
jest 

on 

sposobem 

na 

przystosowanie  się  do  środowiska, 
a  więc  nie  ma  nic  wspólnego  z 
promocją 

ani 

wzmacnianiem 

zdrowia. [Wolański, 1999]. 

 

 

Skrajne formy aktywności ruchowej

•

-          kolarstwo terenowe i górskie,

•

-          badanie jaskiń,

•

-          kajakarstwo górskie,

•

-          rafting - spływ górskimi rzekami na pontonach,

•

-          kanioning - pokonywanie brzegów rzek techniką alpinistyczną, czyli wspinaczka w kontakcie z wodą,

•

-           hydrospeeding  –  pokonywanie  rzek  górskich  wpław  w  specjalnym  kostiumie  i  z  niewielką  plastikową 
deską,

•

-          nurkowanie swobodne – bez wyposażenia, z fajką lub z aparatem oddechowym, 

•

-          surfing na falach,

•

-          windsurfing na desce z żaglem,

•

-          wakeboarding – ślizganie się na desce surfingowej za motorówką,

•

-          mountainboarding – zjazd z górskich zboczy na desce z kółkami o średnicy ok. 20 cm,

•

-           streetlu  ge  –  „saneczkarstwo”  na  stromych,  górskich  drogach  asfaltowych,  w  którym  rolę  sanek  pełni 
wózek na czterech małych kółkach,

•

-          zorbing – staczanie się ze zboczy górskich w wielkiej plastikowej kuli o średnicy ok. 3,5 metra,

•

-          bungejumping – skoki z dużych wysokości na gumowej linie przymocowanej do nóg,

•

-          jumping dream - zjazd na linie między dwoma wysokimi budynkami, nad wąwozem lub między skałami,

•

-           basejumping  –  skoki  spadochronowe  z  czterech  ściśle  określonych  obiektów:  budynku,  masztu 
antenowego, mostu i skały (w niektórych krajach zabronione),

•

-          lotniarstwo i motolotniarstwo,

•

-           kiteboarding  –  loty  ślizgowe  i  akrobacje  w  powietrzu  z  deską  surfingowa  przymocowaną  do  stóp  z 
lądowaniem na spadochronie,

•

-          paintball – gra wojenna z bronią miotającą pociski z farbą,

•

-          surwiwal – szkoła przeżycia, umiejętność samodzielnego przetrwania w różnych warunkach naturalnych 
–  pustynia,  las,  góry  –  z  jak  najmniejszym  wykorzystaniem  zdobyczy  cywilizacji  [Encyklopedia  sportów 
ekstremalnych, Pilawski, 2002]

 

 

rekreacja (1)

• rekreacja 

- 

odpoczynek, 

wytchnienie, rozrywka.

• (fr. récréation, łac. recreatio, od re-

creo  ‘odtwarzam,  tworzę  na  nowo, 
przywracam  postać  pierwotną,  siły 
itp.) 

 

 

rekreacja (2)

• Według  Winiarskiego  [1989]  terminu 

„rekreacja”  używa  się  obecnie  w  co 
najmniej trzech znaczeniach:

• -           działania  i  zachowania  człowieka 

w czasie wolnym,

• -          wypoczynek po pracy,
• -          zjawisko społeczne wynikające ze 

skracania  ogólnego  czasu  pracy  i  tym 
samym wydłużania czasu wolnego, który 
należy odpowiednio wykorzystać.

 

 

rekreacja (3)

rekreacja

 - zespół korzystnych procesów 

fizycznych 

i/lub 

psychicznych 

zachodzących  w  ustroju  człowieka 
wskutek 

dobrowolnego

  podejmowania 

przez 

niego 

w 

czasie 

wolnym 

działalności  umysłowej  lub  ruchowej, 
przynoszącej 

mu 

przyjemność

 

i 

zadowolenie

[W. Petryński]

 

 

rekreacja (4)

rekreacja

 - działalność umysłowa 

i/lub  ruchowa,  podejmowana 

dobrowolnie  przez  człowieka  w 

czasie  wolnym,  przynosząca  mu 

przyjemność  i  wywołująca  w 

jego  ustroju  korzystne  procesy 

fizyczne lub psychiczne.

[W. Petryński]

 

 

cechy rekreacji

• Poczucie  swobody  wyboru  i 

przyjemność 

to 

atrybuty 

rekreacji

• (R. Winiarski)

 

 

rekreacja ruchowa

• rekreacja  ruchowa  -  czynności 

podejmowane  w  czasie  wolnym  z 
poczuciem  swobody  wyboru  i 
przyjemności, 

które 

wymagają 

aktywności ruchowej .

 

 

rekreacja bierna

• rekreacja  bierna  -  rekreacja 

polegająca  na  powstrzymaniu  się 
od 

wszelkiej 

aktywności, 

umysłowej i fizycznej, np. opalanie 
się, oglądanie telewizji itp. 

 

 

rekreacja czynna

• rekreacja  czynna  -  rekreacja 

polegająca  na  podjęciu  wysiłku 
intelektualnego 

(rozwiązywanie 

krzyżówek,  gra  w  szachy,  gra  w 
bridża itp.) lub fizycznego. 

 

 

rekreacja ruchowa

• rekreacja ruchowa - rekreacja 

czynna, w której głównym 
składnikiem jest ruch. 

 

 

Schemat Dumazediera

Regeneracja przez 

brak czynności

W

L

RU

ODPRĘŻENI

E

Aktywność 

i rozwój fizyczny 

(sport, 

turystyka)

ROZWÓJ 

FIZYCZNY

Aktywność i rozwój 
umysłowy (zabawa

 czynna, hobby)

ROZRYWKA

L – leczenie

W – widowiska

RU – rozrywka 
umysłowa

 

 

sprawność

• sprawność  -  zdolność  żywego 

organizmu 

do 

wykonywania 

określonych 

czynności; 

dobrze 

opanowana 

i 

wyćwiczona 

umiejętność 

ruchowa 

lub 

umysłowa; zręczność. 

 

 

sprawność fizyczna

• sprawność  fizyczna  -  zdolność 

żywego  organizmu  do  wykonywania 
określonych  czynności  (wynikająca  z 
budowy  ciała,  sprawności  układu 
krążenia,  gibkości,  wytrzymałości,  siły, 
zwinności, 

równowagi, 

zborności 

ruchów,  mocy,  szybkości  reakcji  i 
szybkości),  a  także 

dobrze  opanowana 

i wyćwiczona umiejętność ruchowa

 

 

 

aktywność fizyczna

• W  Stanach  Zjednoczonych  przez  wiele  lat  jedyną 

dostępną dla nauczycieli próbą sprawności była Youth 

Fitness  Test.  Młodzieży,  która  uzyskiwała  co  najmniej 

85%  punktów  we  wszystkich  składnikach  tego  testu, 

przyznawano  się  odznakę  zwaną  Presidential  Fitness 

Award.  Analiza  danych  statystycznych  ujawniła 

jednak,  że  zaledwie  jedna  dziesiąta  procenta 

chłopców  i  trzy  dziesiąte  procenta  dziewcząt  mogą 

uzyskać  85%  punktów  w  zestawie  sześciu  prób. 

Okazało  się  więc,  że  ustalonych  na  tak  wysokich 

poziomach  kryteriów  sprawności  nie  spełniała  niemal 

cała  młodzież  [Pangrazi,  2000].  Dlatego  coraz 

ważniejszym  obszarem  rekreacyjnej  działalności 

współczesnego  człowieka  staje  się  aktywność 

fizyczna  pozbawiona  całkowicie  lub  w  znacznej 

mierze składnika rywalizacji [Pangrazi, 2000]. 

 

 

C-LPAM

• Opracowany  w  Stanach  Zjednoczonych 

Children’s Lifetime Physical Activity Model 

(C-LPAM  –  Ukształtowany  w  Dzieciństwie 

Model  Ustawicznej  Aktywności  Fizycznej) 

zawiera  wskazówki  dotyczące  dozowania 

młodzieży aktywności fizycznej. Zgodnie z 

tymi wskazówkami młodocianym powinno 

się  zapewnić  co  najmniej  60  minut 

aktywności  fizycznej  dziennie  [Pangrazi, 

2000]. 

 

 

struktura aktywności ruchowej

aktywność ruchowa

mimowoln

a

celowa

dreszcze, 

ruchy 

mimowoln

e itp.

praca 

zawodowa

obowiązki 
pozazawo

dowe

rekreacja 

i turystyk

a

sport 

wyczyno

wy

 

 

Aktywność ruchowa, rekreacja i 
rekreacja ruchowa

aktywnoś

ć 

ruchowa

rekreacja 

ruchowa

rekreacja

 

 

Rozwój aktywności fizycznej 
człowieka

 

przeszłość

przyszłość

CZAS

S

Y

T

U

A

C

J

A

DZIEJE

ŚWIATA

ewolucja
ewolucja

kulturowa
biologiczna

A

KT

Y

W

N

O

Ś

Ć

 

FI

Z

Y

C

Z

N

A

HISTORIA

AKTYWNOŚCI

rozwój

fizyczny

ro

zp

o

c

zę

ci

e

re

zy

g

n

a

c

ja

O

S

O

B

O

W

O

Ś

Ć

n

a

r

o

d

z

in

y

ś

m

ie

rć

ŻYCIO-

RYS

rozwój
rozwój

ogólny
psychiczn
y

 

 

przetwarzanie energii

•

Zauważmy,  że  zgodnie  ze  znaną  z  fizyki  zasadą 
zachowania  energii  organizm  nie  może  jej 
wytwarzać,  a  jedynie  przetwarzać.  Jej  źródłem 
jest  pożywienie,  którego  składniki  można  podzielić 
na trzy wielkie grupy substancji:

•

a)      węglowodany (sacharydy),

•

b)      białka,

•

c)      tłuszcze.

•

Wartość energetyczna 1 g węglowodanów wynosi 4 
kalorie, 1 g białka – również 4 kalorie, a 1 g tłuszczu 
– 9 kalorii.

 

 

 

podstawowa przemiana materii

• Część 

przemiany 

materii 

pozwalająca 

sprawnie 

działać 

ustrojowi 

– 

mózgowi, 

sercu, 

wątrobie 

itp. 

– 

nosi 

nazwę 

podstawowej 

przemiany 

materii. 

 

 

energia w przyrodzie

SŁOŃCE

ROŚLINY ZIELONE

Magazynują 

energię:

- glukoza,

- węglowodany,

- tłuszcze,

- białka.

ZWIERZĘTA

Magazynują energię:

- tłuszcze,

- białka,

- węglowodany.

CZŁOWIEK

Magazynuje energię 

pochodzącą ze spożycia roślin 

i zwierząt:

- tłuszcze,

- białka,

- węglowodany.

 

 

maksymalna moc tlenowa

• maksymalna  moc  tlenowa  - 

maksymalna  moc,  jaką  może 
rozwinąć  ustrój  z  wykorzystaniem 
jedynie 

tlenowych 

procesów 

przetwarzania energii. 

 

 

pułap tlenowy

• pułap  tlenowy  (VO

2

max) 

- 

największy 

pobór 

tlenu 

w 

jednostce  czasu  przez  organizm  w 
trakcie  wysiłku  z  maksymalną 
mocą tlenową. 

 

 

wydolność

• wydolność 

– 

sprawność 

przetwarzania  energii  w  ustroju 
istoty żywej, której miarą jest moc, 
jaką dany ustrój może rozwinąć. 

 

 

tolerancja wysiłkowa

• tolerancja  wysiłkowa  -  zdolność 

do 

wykonywania 

określonych 

wysiłków  bez  głębszych  zmian  w 
środowisku 

wewnętrznym 

organizmu  lub  zaburzeń  czynności 
narządów wewnętrznych. 

 

 

wytrzymałość

• wytrzymałość  –  zdolność  ustroju 

żywego  do  długotrwałego  wysiłku, 
której  miarą  jest  maksymalna 
praca,  jaką  ów  ustrój  może 
wykonać w jednym nieprzerwanym 
akcie  osiągając  granicę  tolerancji 
wysiłkowej. 

 

 

zmęczenie

• zmęczenie  -  utrata  zdolności 

wytwarzania  mocy  o  wymaganej 
lub 

spodziewanej 

wartości. 

(Edwards)

 

 

wytrzymałość

• wytrzymałość  -  zdolność  do 

wykonania 

pracy, 

której 

czynnikami 

są: 

natężenie 

wysiłku  (moc)  i  czas  trwania 
wysiłku;  fizjologicznym  aspektem 
tego 

pojęcia 

jest 

osiągnięcie 

granicy  tolerancji  wysiłkowej  lub 
zmęczenia. 

 

 

zmęczenie

 

zmęczenie fizyczne

zmęczenie psychiczne

obj

aw

y 

obi

ekt

yw

ne

-

  

     zmniejszenie  zdolności  do 

pracy i skupienia uwagi,
-      

pogorszenie 

zdolności 

psychoruchowej,
-      

zmiany 

czynności 

bioelektrycznej 

ośrodkowego 

układu nerwowego,
-      

zmniejszona 

sprawność 

fizyczna, osłabienie siły mięśni,
-       zmiany  częstotliwości  pracy 
serca  i  ciśnienia  tętniczego, 
zmiany 

częstotliwości 

oddychania.

-

      

zmniejszenie 

szybkości 

i 

wrażliwości na bodźce,
-       obniżenie  zdolności  do  pracy 
i  skuteczności  działania,  wzrost 
liczby popełnianych błędów,
-      

zaburzenia 

zborności 

psychoruchowej,
-       zwolnienie  tempa  czynności 
intelektualnych 

(spostrzegania, 

kojarzenia, podejmowania decyzji, 
uczenia się),
-      

zmniejszenie 

zdolności 

skupienia uwagi,
-      

przewaga 

procesów 

hamowani nad pobudzeniem,
-       wzrost  kosztu  fizjologicznego 
wykonywanej pracy.

obj

aw

y 

su

bie
kty

wn

e

-      znużenie,
-       niechęć  do  kontynuowania 
pracy,
-      duszności, mdłości,
-       niewrażliwość  na  bodźce 
zewnętrzne,
-      ból mięśni,
-      szum w uszach,
-      migotanie przed oczami.

-

    

    

  znużenie,

-          niechęć do kontynuowania 
pracy,
-          

otępienie 

(osłabienie 

świadomości),
-           ospałość,  bóle  i  zawroty 
głowy,
-          senność lub bezsenność,
-          drażliwość i nerwowość,
-           osłabienie  motywacji  do 
działania.

 

 

teoria zmęczenia

• Istnieje  kilka  teorii  zmęczenia,  z  których  najbardziej 

znane są:

• a)       teoria  niedotlenienia,  wiążąca  zmęczenia  z 

niedoborem tlenu w tkankach (zadłużeniem tlenowym),

• b)       teoria  wyczerpania,  wiążąca  zmęczenie  z 

wyczerpaniem rezerw energetycznych ustroju,

• c)      

teoria 

zatrucia, 

wiążąca 

zmęczenie 

z 

oddziaływaniem  toksycznych  produktów  wysiłkowej 
przemiany materii,

• d)       teoria  odwodnienia,  wiążąca  zmęczenie  z  utratą 

elektrolitów na skutek procesów termoregulacji.

 

 

zmęczenie psychiczne

• Według 

Winiarskiego 

[1989] 

głównymi 

czynnikami zmęczenia psychicznego są:

• -      prace twórcze, wymagające wnioskowania,
• -     uczenie  się,  czyli  nabywanie  nowych 

wiadomości i/lub umiejętności,

• -  napięcie 

psychiczne, 

związane 

z 

koniecznością 

szybkiego 

podejmowania 

ważkich decyzji,

• -  monotonia,  wywołana  jednostajnością  i 

powtarzalnością 

stosunkowo 

łatwych 

czynności .

 

 

dobowa zmienność wydolności 
fizycznej

GODZINY

9

6

12

15

18

21

24

3

6

W

Y

D

O

L

N

O

Ś

Ć

  

zł

a

  

  

  

 

śr

e

d

n

i

a

  

  

 

d

o

b

ra

-40%

-20%

0%

+20%

+40%

 

 

superkompensacja

W

Y

D

O

L

N

O

Ś

Ć

PRACA 

regeneracja sił

superkompensacja

WYPOCZYNEK

zmęczenie

 

 

wentylacja płuc

• u osób nie wytrenowanych w ciągu 

minuty 

płuca 

mogą 

„przepompować”  około  80  –  100 
litrów 

powietrza, 

u 

osób 

wytrenowanych  zaś  160  –  180 
litrów [Winiarski, 1989]. 

 

 

tętno

• W warunkach spoczynkowych serce musi co minutę 

przetłoczyć  przez  naczynia  krwionośne  około  6 
litrów  krwi.  Objętość  wyrzutowa  serca,  czyli  ilość 
krwi  wytłaczanej  podczas  jednego  skurczu,  wynosi 
około 75 ml. By zatem przetłoczyć ową krew, liczba 
koniecznych skurczów wynosi:

•

6000 ml : 75 ml = 80

• U  człowieka  wytrenowanego  objętość  wyrzutowa 

serca  podczas  wysiłku  może  wzrosnąć  do  150 ml, 
więc 

przy 

zachowaniu 

tętna 

80 

serce 

„przepompowywałoby”:

•

150 ml * 80 = 12000 ml

• czyli 12 litrów krwi. 

 

 

Zależność Hrmax od wieku

• Maksymalna  częstość  pracy  serca 

zależy  od  wieku.  Oblicza  się  ją 
według wzoru:

• HR

max

 = 220 – wiek (lata)

• Zakres  odpowiadający  rozwijaniu 

sprawności  fizycznej  zawiera  się  w 
granicach od 50 do 75% HR

max 

 

 

 

optymalne tętno

• Optymalny  zakres  częstotliwości 

pracy 

serca, 

przy 

której 

najintensywniej zostaje uruchomiony 
mechanizm 

superkompensacji, 

odpowiada  górnej  granicy  zakresu 
sprawności  fizycznej  i  wynosi  70-
75% HR

max

, czyli:

• HR

opt

 = 70-75% HR

max

 

 

 

tętno optymalne

wiek 

(lata)

zakres sprawności 

fizycznej (uderzenia 

serca na minutę)

wiek 

(lata)

zakres sprawności fizycznej 

(uderzenia serca na minutę)

20

100-150

50

85-128

25

98-146

55

83-124

30

95-143

60

80-120

35

93-139

65

78-116

40

90-135

70

75-113

45

88-131

 

 

 

 

równoważnik metaboliczny

• równoważnik 

metaboliczny 

(metabolic  equivalent  -  MET)  - 
energia  zużywana  w  ciągu  jednej 
minuty  przez  ustrój  pozostający  w 
stanie spoczynku 

 

 

równoważniki metaboliczne

aktywność

poziom 

MET

aktywność

poziom 

MET

spacer (3,2 km/godz.)

2,5

aerobik lub balet

6,0

taniec (wolny)

2,9

jazda na łyżwach

5,5

żeglarstwo

3,0

tenis

6,0

krokiet

3,0

karate lub judo

6,5

spacer (4,8 km/godz.)

3,3

jazda na wrotkach

6,5

jazda 

rowerem 

(spokojna)

3,5

jazda na nartach 

wodnych lub 

zjazdowych

6,8

uprawianie  ogródka  (bez 
dźwigania)

4,4

wchodzenie bez 

obciążenia

6,9

pływanie

4,5

wchodzenie z 

obciążeniem

7,4

spacer (6,4 km/godz.)

4,5

pływanie (szybkie)

7,0

gra w badmintona

5,5

bieganie (9,7 

km/godz.)

10,2

taniec 

towarzyski 

(szybki)

5,5

 

 

 

 

układ nerwowy

• Energia  ta  musi  bowiem  zostać 

wykorzystana  w  określony,  celowy 
sposób,  co  wymaga  odpowiedniego 
sterowania  jej  przepływem.  Zadanie 
to  spełnia  układ  nerwowy,  który  – 
w  zależności  od  swych  funkcji  – 
można  podzielić  na  dwa  podukłady: 
autonomiczny i somatyczny. 

 

 

układ nerwowy autonomiczny

• Jego  dwie  główne  części  to  układ 

współczulny  i układ przywspółczulny. 

Oddziałują  one  równolegle  na  wiele 

narządów wewnętrznych, ale ich działanie 

jest  zwykle  przeciwne.  Pierwszy  zwany 

jest  układem  walki  i  czuwania,  gdyż 

przygotowuje  ustrój  do  przeciwdziałania 

zagrożeniom.  Drugi  określany  jest  jako 

układ  odpoczynku  i  trawienia,  gdyż 

reguluje wiele czynności trzewnych 

 

 

zadatek ruchowy

• zadatek  ruchowy  –  wrodzona, 

uwarunkowana 

genetycznie 

skłonność 

ruchowa, 

nie 

ukształtowana  wskutek  uprzednich 
ćwiczeń. 

 

 

zdolność ruchowa

• zdolność 

ruchowa 

– 

charakterystyczna, 

wyodrębniona 

właściwość  narządów  ruchu  i organów 
sterujących,  wynikająca  zarówno  z 
zadatków, jak i kształtowana w wyniku 
ćwiczeń  –  np.  siła  lub  szybkość  – 
umożliwiająca 

ukształtowanie 

umiejętności ruchowej. 

 

 

umiejętność ruchowa

• umiejętność 

ruchowa 

– 

gotowość do sprawnego wykonania 
stosunkowo  złożonego  zadania 
ruchowego, oparta na zdolnościach 
i ukształtowana w wyniku ćwiczeń, 
cielesnych  i  umysłowych  (uczenia 
się ruchów). 

 

 

możliwość ruchowa

• możliwość  ruchowa  –  poziom 

gotowości  do  wykonania  danych 
czynności  ruchowych  w  danym 
momencie 

oraz 

prawdopodobieństwo  zmian  tej 
gotowości w przyszłości. 

 

 

kompetencja ruchowa

• kompetencja  ruchowa  -  zakres 

umiejętności 

ruchowych 

danej 

osoby. 

 

 

struktura zdolności ruchowych

rozwój 

gatunkowy

rozwój osobniczy

rozwój społeczny

NATURA

zadatki

aptitudes

CZŁOWIEK

zdolności

abillities

możliwości

capabilities

talent
talent

ewolucja biologiczna

rozwój osobniczy

rozwój cywilizacyjny

KULTURA

umiejętności

skills

dziedzi-

czenie

uczenie się

kod genetyczny

wzorce 

kulturowe

 

 

zdolności ruchowe

• Zdolności  ruchowe  można  podzielić  na 

następujące grupy:

• a)      

energetyczne, 

np. 

siła 

czy 

wytrzymałość,

• b)      

informacyjne 

(zbornościowe, 

koordynacyjne),  np.  równowaga,  szybkość 
reagowania, 

orientacja 

czasowo-

przestrzenna,  różnicowanie,  dopasowanie 
czasowe (synchronizacja) czynność,

• c)       mieszane,  np.  zwinność,  szybkość, 

gibkość.

 

 

sprawność

• sprawność  -  zdolność  żywego 

organizmu 

do 

wykonywania 

określonych 

czynności; 

dobrze 

opanowana 

i 

wyćwiczona 

umiejętność 

ruchowa 

lub 

umysłowa; zręczność. 

 

 

sprawność fizyczna

• sprawność  fizyczna  -  zdolność 

żywego  organizmu  do  wykonywania 
określonych  czynności  (wynikająca  z 
budowy  ciała,  sprawności  układu 
krążenia,  gibkości,  wytrzymałości,  siły, 
zwinności, 

równowagi, 

zborności 

ruchów,  mocy,  szybkości  reakcji  i 
szybkości),  a  także dobrze  opanowana 
i wyćwiczona umiejętność ruchowa. 

 

 

fitness

• fitness 

– 

stan 

szczęśliwego, 

harmonijnego życia, obejmujący nie 
tylko  sferę  fizyczną,  ale  również 
intelektualną,  uczuciową,  społeczną 
i duchową.

• fitness – stan bycia zdrowym (fit).
• fit  –  w  dobrym  zdrowiu  fizycznym, 

zwłaszcza w wyniku ćwiczeń  

 

 

dobrostan fizyczny

• dobrostan  fizyczny  –  zdrowie, 

dobra  wydolność  i  sprawność  oraz 
umiejętność  czerpania  radości  i 
zadowolenia 

z 

wykonywania 

rekreacyjnych 

czynności 

ruchowych. 

 

 

zdrowie

• zdrowie - stan żywego organizmu, 

w 

którym 

wszystkie 

funkcje 

przebiegają 

prawidłowo; 

pełna 

sprawność  i  dobre  samopoczucie 
fizyczne i psychiczne. 

 

 

asertywność

• asertywność – postawa odznaczająca się 

akceptacją  samego  siebie,  otwartością  i 

bezpośredniością  w  wyrażaniu  własnych 

poglądów  (z  zachowaniem  szacunku  dla 

opinii  innych  ludzi)  oraz  domaganiem  się 

respektowania 

własnych 

praw 

(nie 

odmawiając  tych  samych  praw  innym); 

asertywność  oznacza  wiarę  w  siebie,  ale 

jednocześnie  szacunek  dla  uczuć  i 

potrzeb innych. 

 

 

fazy życia

• Okres  życia  człowieka  można  podzielić  na  trzy  podstawowe 

fazy [Winiarski, 1989]:

• -           okres  dzieciństwa  i  młodości,  wzrostu  i  rozwoju 

organizmu (do 25 roku życia; anafaza),

• -          okres wieku dojrzałego (od 25-30 do 55-60 roku życia; 

mezofaza),

• -          okres wieku starszego (po 60 roku życia; katafaza

[1]

).

•

[1]

  Nazwy  „anafaza”,  „mezofaza”  i  „katafaza”  niezbyt  ściśle 

odpowiadają 

określeniom 

„dzieciństwo 

i 

młodość”, 

„dojrzałość”  i  „wiek  starszy”;  przedrostek  ana-  oznacza 
„wznosić  się,  przyrastać”,  mezo-  –  „pośredni,  środkowy”, 
kata-  –  „opadający,  malejący”.  Istotą  określeń  „anafaza”, 
„mezofaza”  i  „katafaza”  jest  więc  kierunek  przemian  w 
ustroju człowieka, nie zaś okres życia.

 

 

rola ruchu w życiu człowieka

okres życia

rola ruchu

dzieciństwo 

i 

młodość

- pobudza rozwój fizyczny,
- podnosi wydolność,
- wyrównuje skutki przeciążenia nauką,
- 

ułatwia 

usuwanie 

odchyleń 

w 

rozwoju 

psychofizycznym.

wiek dojrzały

-  pomaga  w  utrzymaniu  osiągniętej  wcześniej 
wydolności fizycznej,
-  zapobiega  schorzeniom  (również  cywilizacyjnym  i 
zawodowym) i działa leczniczo,
-  ułatwia  zachowanie  równowagi  wewnątrz  ustroju 
oraz w układzie ustrój ‑środowisko,

wiek starszy

-  opóźnia  spadek  wydolności  i  sprawności,  pomaga 
zachować zdrowie,
- wyrównuje zaburzenia i usuwa skutki niesprawności.

 

 

psychika

• psychika - całokształt wrodzonych 

i  nabytych  dyspozycji  duchowych  i 
intelektualnych, uczuciowych, woli, 
stanowiących funkcję mózgu; życie 
duchowe  jednostki  lub  grupy 
społecznej, zbiorowości. 

 

 

psychologia

• psychologia  -  nauka  badająca 

powstawanie  i  przebieg  procesów 
psychicznych, 

zajmująca 

się 

opisem i analizą cech psychicznych 
człowieka  oraz  regulacją  jego 
stosunków z otoczeniem. 

 

 

determinizm językowy

• Funkcja  języka  w  kulturze:  bardzo 

ważny  czynnik  nie  tylko  opisujący,  ale 
również 

współkształtujący 

obraz 

postrzeganego przez człowieka świata. 
Istnieje  nawet  hipoteza  determinizmu 
językowego Sapiro-Whorfa głosząca, że 
właśnie  język  opisu  kształtuje  obraz 
postrzeganego 

świata 

i 

sposób 

myślenia. 

 

 

typy temperamentu

typ 

temperamentu

cechy temperamentu

melancholik

Typ  słaby,  o  słabych  procesach  zarówno  pobudzenia,  jak  i  hamowania. 
Mało odporny na działanie silnych bodźców pobudzających i hamujących, 
bierny.  Bardzo  wrażliwy,  zbyt  silne  bodźce  mogą  doprowadzić  do 
zaburzeń w zachowaniu.

flegmatyk

Typ  silny,  zrównoważony,  powolny.  Odznacza  się  dużą  siłą  i  równowagą 
procesów  nerwowych  przy  ich  małej  ruchliwości.  Odporny  na  mocne 
bodźce i sytuacje trudne, reaguje spokojnie i powolnie, wykazuje wyraźną 
niechęć  do  zmiany  sytuacji,  działania,  programów;  szczególnie  nie  lubi 
zmian nagłych, niespodziewanych i nie zapowiedzianych.

sangwinik

Człowiek  ruchliwy,  szybki  ,  łatwo  przystosowujący  się  do  zmiennych 
sytuacji.  Bez  trudu  przyjmuje  nagłą  zmianę  programu  działania,  łatwo 
przechodzi  od  jednej  działalności  do  innej,  odporny  na  trudne  warunki 
życia.

choleryk

Duża siła zjawisk nerwowych ze znaczną przewagą procesów pobudzenia; 
wybuchowy,  niecierpliwy,  nieopanowany,  nie  potrafi  czekać,  skłonny  do 
wybuchów  złości,  odznaczający  się  dużą  energią  życiową  i 
przebojowością.  Uporczywy  w  działaniu,  często  bardzo  egocentryczny, 
dążący do panowania i dominowania.

 

 

cechy temperamentu

Temperament

Cechy

psychiki i motoryki

Melancholi

k

Flegmatyk

Sangwinik

Choleryk

1. Zabarwienie emocjonalne
 (życie uczuciowe)

smutny

zrównoważo

ny, stały

wesoły

rozdrażnio

ny, 

wybuchow

y

2. Cechy 
formalne 
przeżyć 
psychiczny
ch

łatwość 
powstawania

mała

mała

duża

duża

siła

silne

słabe

słabe

silne

głębokość

głębokie

częściowo 

głębokie

płytkie

głębokie

przebieg

regularny

 

nieregular

ny

nieregular

ny

3. Sposób 
reagowania 
(wykonywa
nia 
ruchów)

szybkość

powoli

powoli

szybko

szybko

siła

słabe

słabe

silne

silne

czas trwania

trwałe

biernie 

trwałe

płynne, 

nietrwałe

aktywnie 

nietrwałe

zakres

mały

mały

duży

duży

przebieg

regularne

regularny

nieregular

ny

nieregular

ny

 

 

ekstra- i intrawertycy

introwertyk

introwertyk

chwiejny

stały

A

D

B

C

 

 

prawo Yerkesa-Dodsona

sp

ra

w

n

o

ść

 

d

zi

a

ła

n

ia

w

y

so

ka

  

  

 

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

n

is

ka

a

   niski                                                                                                                     
                 wysoki

poziom pobudzenia (lub motywacji)

 

 

cechy aktywności rekreacyjnej

• Każdej 

aktywności 

rekreacyjnej 

można 

przypisać pewne wspólne cechy, a mianowicie:

1.Musi być źródłem przyjemności.
2.Musi być dobrowolna.
3.Musi być bezinteresowna.
4.Musi cechować się spontanicznością i brakiem 

przymusu.

5.Musi być odmienna od zajęć związanych z 

pracą czy codziennymi obowiązkami 

[Winiarski, 1989].

 

 

schemat regulacji zachowania w 
czasie wolnym

bodziec 

początkowy

zachowanie w 

czasie wolnym

struktura 

motywacji

napięcie 

motywacyjne

proces 

motywacyjny

system potrzeb

 i dążeń

doświadczenie 

indywidualne

 

 

Potrzeby zaspokajane przez 
rekreację (1)

1. Potrzebę wypoczynku i odprężenia; wypoczynek pozwala przywrócić siły 

wyczerpujące się wskutek świadczenia pracy i wykonywania obowiązków.

2. Potrzebę aktywności psychofizycznej; choć nie zawsze jest to potrzeba w 

pełni uświadomiona, ruch jest konieczny w celu przeciwdziałania 
zagrożeniom cywilizacyjnym (np. hipokinezji) powstałym wskutek 
niewspółmierności rozwoju cywilizacyjnego i ewolucyjnego człowieka.

3. Potrzebę zmiany trybu i środowiska życia,
4. Potrzebę emocji; ta głęboko zakorzeniona w psychice człowieka potrzeba 

ma wielorakie, często ujemne skutki, np. wypadki samochodowe 
wynikające z brawury kierowców. W sferze rekreacji zaowocowała 
powstaniem skrajnych form aktywności fizycznej (Pilawski, 2002),

5. Potrzebę obniżenia poziomu samokontroli, czyli psychicznego 

„poluzowania krawata”, by nie spędzić całego życia w postawie 
„baczność”.

 

 

potrzeby zaspokajane przez 
rekreację (2)

6.

Potrzebę agresji; ta bardzo pierwotna potrzeba miała swe 
uzasadnienie w walce o byt czy np. uniemożliwieniu innym osobnikom 
swego własnego gatunku spłodzenia potomstwa i przekazania genów. 
W sytuacji, gdy w trakcie rozwoju cywilizacyjnego zanikły przyczyny 
uzasadniające tę potrzebę, a wskutek znacznie powolniejszych zmian 
ewolucyjnych zachowała się ona w psychice człowieka, stała się 
poważnym problemem społecznym.

7.

Potrzeby ambicjonalne.

8.

Potrzeby poznawcze.

9.

Potrzeby rozwoju i samorealizacji.

10. Potrzeby estetyczne.
11. Potrzeby społeczne; tylko życie w społeczeństwie umożliwia 

człowiekowi właściwy swemu gatunkowi rozwój intelektualny, 

emocjonalny i psychiczny.

 

 

 

bariery rekreacji

1.Bariera poznawcza,
2.Bariera ideologiczna,
3.Bariera kulturowa,
4.Bariera psychologiczna.

 

 

powody zapoczątkowania 
uprawiania alpinizmu

• 1.    możliwość sprawdzenia siebie, 

wykazania swej silnej woli (35,4%)

• 2.    umiłowanie przyrody (28,6%),
• 3.    motywy poznawcze (14,6%).

 

 

powody kontynuowania uprawiania 
alpinizmu

1. środowisko przyjaciół (18,8%),
2. ukierunkowanie sportowe (15,3),
3. chęci (15,1%),
4. umiłowanie przyrody (12,3%).

 

 

motywy uprawiania rekreacji

Grupa 

badanych

Liczba 

badany

ch

Płe

ć

Motywy

studenci

418

K, 

M

wyczyn,  własna  chęć,  zdrowie,  oczyszczenie 
psychiczne, potrzeba przyjaźni

studenci

160

K, 

M

radość,  przyjemność,  fizyczna  adaptacja, 
wyrównanie 

napięć, 

zdrowie, 

potrzeba 

przyjaźni

uczestnicy 

sportu 

rekreacyjneg

o

158

K, 

M

wewnętrzna 

przyjemność, 

zdrowie, 

dostosowanie fizyczne

studentki

218

K

wewnętrzna 

przyjemność, 

zdrowie, 

dostosowanie fizyczne

dzieci (12 lat)

2261

K, 

M

wewnętrzne  nagrody  (przyjemność,  doznania 
uczuciowe, „czucie się dobrze”), wyczyn

studenci

986

K, 

M

zdrowie,  wewnętrzna  przyjemność,  wyczyn, 
wyrównanie napięć

 

 

reakcje w sytuacji trudnej

W sytuacji poważnego zagrożenia, gdy 

uczucia  człowieka  ilustruje  prawa 
gałąź  wykresu  Yerkesa-Dodsona  (ryc. 
9), człowiek reaguje zwykle na jeden 
z trzech typowych sposobów:

•  agresją, 
• regresją 
• lub fiksacją [Dąbrowski, 1995] 

 

 

zachowanie w sytuacji trudnej

• W  sytuacji  zagrożenia  człowiek  może  zatem 

zareagować według dwóch ogólnych wzorców:

• -           zachować  się  czynnie  (walka  lub 

ucieczka),

• -          zachować się biernie (przeczekać).
• W obu tych sytuacjach może:
• -           skupić  się  na  zadaniu,  które  ma  do 

wykonania,

• -          

skupić 

się 

na 

sobie 

i 

na 

niebezpieczeństwie.

 

 

teorie X i Y McGregora

Teoria X

Teoria Y

1.Ludzie naturalnie nie znoszą 
pracy i unikają jej jak tylko mogą.

1.Wysiłek fizyczny i umysłowy jest 
tak naturalny i przyjemny dla ludzi 
jak odpoczynek i zabawa.

2.Aby zmusić ludzi do pracy, 
trzeba ich sprawdzać, popędzać, 
kierować nimi i grozić im.

2.Ludzie potrafią kierować sami 
sobą, potrafią sami siebie 
sprawdzać w wykonywaniu 
różnych zadań, z którymi się 
utożsamiają.

3.Przeciętny człowiek woli być 
kierowany z zewnątrz, stara się 
unikać odpowiedzialności i jest 
mało ambitny.

3.Przeciętny człowiek, w 
odpowiednich warunkach, nie 
tylko chętnie przyjmuje na siebie 
odpowiedzialne zadania, ale sam 
ich czynnie poszukuje.

 

 

style kierowania grupą

• 1.     władczy  (dyktatorski)  –  krańcowa  postać  stylu  zwierzchniczego, 

kierujący  rządzi  po  dyktatorsku,  niczego  nie  wyjaśnia,  nie  bierze  pod 

uwagę  odczuć  czy  opinii  uczniów  wydaje  rozkazy,  stosuje  kary,  często 

traktuje podopiecznych instrumentalnie;

• 2.    zwierzchniczy – kierujący wyraźnie występuje w roli przełożonego, a 

podopieczny  podwładnego;  kierujący  poucza  i  wydaje  polecenia, 

podopieczny słucha i wykonuje;

• 3.     służbowy  –  kierujący  i  podopieczny  współpracują  rzeczowo  kolejno 

urzeczywistniając zadania szkoleniowe;

• 4.     współpracujący  (styl  demokratyczny)  –  można  stosować  nawet 

wobec  bardzo  młodych  podopiecznych,  kierujący  steruje  procesem 

zaprawy, ale wyjaśnia swoje polecenia zawodnikom, bierze pod uwagę ich 

odczucia,  wątpliwości,  pytania  i  opinie,  pobudza  inicjatywę  i 

samodzielność uczniów;

• 5.     przyjazny  –  można  stosować  wobec  starszego,  dojrzałego, 

inteligentnego  podopiecznego;  kierującego  i  podopiecznego  łączą  więzy 

przyjaznego koleżeństwa i współpracy, mocno zaznaczona więź uczuciowa 

między kierującym a podopiecznym.

 

 

uwagi końcowe

• Słuchanie czynne
• Ludzie wykazują zazwyczaj wyższy poziom 

motywacji, kiedy daje im się znaczną swobodę 
i niezależność, a następnie czyni ich się 
odpowiedzialnymi za swoją działalność. 

• O wiele łatwiej jest wskazywać przykłady 

wielkiego przywództwa niż wyjaśnić, czym ono 
jest. 

 

 

socjologia

• socjologia 

- 

nauka 

o 

społeczeństwie,  jego  strukturze  i 
prawach  rozwoju,  o  formach  i 
przejawach  życia  oraz  współżycia 
grup społecznych. 

 

 

Udział czynników genetycznych, rodzinnych i 
środowiskowych w kształtowaniu niektórych cech 

cielesnych i psychoruchowych

 

cecha

czynnik genetyczny

czynnik 

rodzinny

czynnik 

środowiskowy

wysokość ciała

wysoki

wysoki

wysoki

statyczna 

siła 

mięśniowa

wysoki

wysoki

niski

siła eksplozywna

[1]

niski

niski

wysoki

szybkość ruchów

średni

?

wysoki

czas  reakcji  prostej

[2]

wysoki

?

?

gibkość kręgosłupa

wysoki

średni

niski

zwinność w biegu

wysoki

niski

niski

poczucie równowagi

średni

niski

?

zborność ruchów

średni

niski

?

orientacja 
przestrzenna

wysoki

wysoki

?

wytrzymałość

średni

?

?

wydolność

średni

średni

?

 

 

Różnice właściwości ruchowych mieszkańców różnych 

środowisk

 

cecha

wieś

miasto

teren 

przemysłowy

zwinność i zborność

gibkość kręgosłupa

mała

mała

duża

równowaga obrotowa

średnia

mała

duża

równowaga statyczna

mała

średnia

duża

pamięć ruchów

słaba

dobra

dobra

orientacja przestrzenna

słaba

-

dobra

celność rzutów

średnia

duża

mała

zwinność w biegu

duża

mała

średnia

siła i moc

siła statyczna dłoni

duża

mała

średnia

siła mięśni grzbietu

duża

-

mała

moc rąk (rzut)

średnia

mała

duża

moc nóg (skok)

mała

średnia

duża

szybkość

czas reakcji prostej

średni

długi

krótki

szybkość ruchów rąk

średnia

mała

duża

szybkość ruchów rąk

mała

średnia

duża

wytrzymałość

wytrzymałość nóg

słaba

średnia

dobra

wytrzymałość brzucha

słaba

średnia

dobra

wytrzymałość ramion

słaba

średnia

duża

wydolność

moc tlenowa (VO

2

max)

średnia

duża

mała

 

 

Socjologia czasu wolnego i rekreacji

1.Czas  wolny,  jego  ilość  i  społeczne 

zróżnicowanie,

2.Społeczno-kulturowe uwarunkowania 

form spędzania wolnego czasu,

3.Społeczne  skutki  zachowań  ludzi  w 

sferze czasu wolnego,

4.Kulturowe wartości rekreacji.

 

 

kategorie czasu wolnego

1.

Czas  wolny  krótki,  pozostający 

codziennie do dyspozycji człowieka po 

wypełnieniu 

przezeń 

wszelkich 

obowiązków 

zawodowych 

i 

konieczności fizjologicznych,

2.

Czas  wolny  średni,  w  dniach 

wolnych od pracy w każdym tygodniu,

3.

Czas  wolny  długi,  w  okresie  urlopu 

wypoczynkowego.

 

 

budżet czasu człowieka

CZAS CZŁOWIEKA

ZAJĘTY

WOLNY 

(DYSPOZYCYJNY)

czynności 

fizjologiczn

e

obowiązki

zawodowe

społeczne

rodzinne

 

 

Kształtowanie motywacji wychowawczych i rekreacyjnych 

(1)

 

Źródło 

wpływów

Sposób przekazu

Składniki wychowawcze

RODZINA

-

          

codzienne,  celowe,  a 

także nieplanowane działania 
wychowawcze,
-

          

przykład osobisty.

-

          

silne 

przyswojenie 

potrzeb  i  wartości  czynnego 
stylu życia,
-

          

przyjmowanie  za  własne 

wzorców  czynnego  spędzania 
czasu wolnego,
-

          

nabywanie 

nawyków 

aktywności  rekreacyjnej  w 
czasie wolnym.

SZKOŁA

Celowe działanie:
-

          

wychowawcze,

-

          

edukacyjne.

-

          

podniesienie  na  pewien 

poziom wiedzy o konieczności 
aktywności 

ruchowej 

i 

zdrowego sposobu życia,
-

          

rozpowszechnianie 

pożądanych 

wzorców 

czynnego  spędzania  czasu 
wolnego.

INSTYTUCJE 
WSPOMAGAJĄC
E  (harcerstwo, 
organizacje 
młodzieżowe, 
kluby  sportowe 
itp.

-

          

celowe 

działania 

wychowawcze i edukacyjne,
-

          

osobisty 

przykład 

wychowawcy,
-

          

wpływy 

osobiste, 

sytuacyjne i społeczne

-

          

upowszechnianie  wiedzy 

o zdrowym stylu życia,
-

          

przedstawianie 

pożądanych 

wzorców 

rekreacyjnych.

 

 

Kształtowanie motywacji wychowawczych i rekreacyjnych 
(2)

Źródło 

wpływów

Sposób przekazu

Składniki wychowawcze

GRUPY 
RÓWIEŚNICZE

-

          

zamierzony 

i 

niezamierzony,
-

          

tworzenie norm i opinii,

-

          

przykład własny,

-

          

utożsamianie  się  z 

grupą. 

-  naśladowanie  pożądanych 
wzorców 

zachowań 

tworzonych 

przez 

grupy 

rówieśnicze

SPOŁECZNOŚĆ 
MIEJSCOWA

-

          

głównie  niecelowe  i 

niezamierzone 

tworzenie 

norm  i  opinii,  wywierających 
wpływ na jednostkę,
-

          

działania  przykładem 

własnym – wzorce kulturowe.

-

          

wytwarzanie  społecznie 

pożądanych 

nawyków 

i 

potrzeb  w  zakresie  rekreacji 
ruchowej,
-

          

wspieranie 

wzorców 

pożądanych  i  piętnowanie 
niepożądanych 

wzorców 

zachowań rekreacyjnych.

ŚRODKI 
MASOWEGO 
PRZEKAZU 

-

          

upowszechnianie polityki 

państwa  w  zakresie  zdrowia 
publicznego,
-

          

programy edukacyjne,

-

          

celowe 

działania 

wychowawcze,
-

          

celowe  działania mające 

na 

celu 

ujednolicenie 

wartości i wzorców.

-

          

wpływ  zróżnicowany  w 

różnych grupach odbiorców,
-

          

powierzchowność 

przyjmowanych 

wzorców 

(brak przyswojenia),
-

          

silne 

oddziaływanie 

mody,
-

          

duże 

znaczenie 

edukacyjne.

KOŚCIÓŁ

-

          

celowe 

działania 

wychowawcze 

z 

silnym 

akcentowaniem 

składników 

religijnych,
-

          

programy edukacyjne,

-

          

działanie 

wpływem 

osobistym, 

wpływem 

sytuacyjnym 

i 

wpływem 

społecznym.

-

          

budowanie  określonej 

wiedzy,
-

          

przedstawienie 

swoistych, 

nietypowych 

sposobów 

zachowań 

rekreacyjnych,
-

          

silna  funkcja  kontrolna, 

zapobiegająca  zachowaniom 
niepożądanym.

 

 

Społeczne zróżnicowanie zachowań w czasie 
wolnym (1)

• 1.       Wraz  z  wiekiem  maleje  udział  czynnych  sposobów 

spędzania 

wolnego 

czasu 

wśród 

wszystkich 

działań 

rekreacyjnych.

• 2.       Mężczyźni  częściej  niż  kobiety  uprawiają  rekreację 

ruchową.

• 3.      Wzrost wykształcenia sprzyja uprawianiu rekreacji czynnej.
• 4.       Rekreacja  bierna  częściej  jest  uprawiana  przez  osoby 

pracujące  fizycznie,  rekreacja  czynna  –  przez  osoby  pracujące 
umysłowo.

• 5.       Mieszkańcy  miast  częściej  uprawiają  rekreację  czynną  i 

turystykę niż mieszkańcy wsi.

• 6.       Większość  ludzi  uprawia  rekreację  czynną  nieregularnie  i 

nie dość intensywnie.

 

 

Społeczne zróżnicowanie zachowań w czasie wolnym (2)

6.      Większość ludzi uprawia rekreację czynną nieregularnie 

i nie dość intensywnie.

• 7.       Rekreacja  fizyczna  i  sport  są  nadal  jednymi  z 

najrzadszych czynności w czasie wolnym.

• 8.       Rozbieżność  między  wzorcami  spędzania  wolnego 

czasu  uznanymi  za  pożądane  i  urzeczywistnianymi  są 
największe 

u 

robotników 

niewykwalifikowanych, 

najmniejsze – u inteligencji.

• 9.      Ludzie najczęściej wybierają indywidualny, prywatny i 

rodzinny sposób spędzania czasu wolnego.

• 10.   Wzrost  zamożności  powoduje  zróżnicowanie  udziału 

wydatków związanych z czasem wolnym.

• 11.   Na wsi rytm zajęć rekreacyjnych  zależy od cyklu prac 

polowych;  najmniej  czasu  wolnego  jest  w  okresie 
wiosennym, letnim i jesiennym.

 

 

Czynniki warunkujące zdrowy styl 
życia

Czynnik   Uwarunkowania        Środowisko                    Styl                    
Skutki
                     biologiczne            zewnętrzne                  życia                 
 opieki                                 
                                                                                                             
medycznej
Udział [%]       10-15%                  25-35%                 ok. 50%                 
10-20%

ZDROWY STYL ŻYCIA

właściwe 

odżywianie

unikanie 

długotrwałyc

h napięć

unikanie 

używek

aktywność 

ruchowa

 

 

funkcje rekreacji

1. Czynnik  ułatwiający  uspołecznienie  człowieka, 

czyli nabycie i zachowywanie postaw społecznie 
pożądanych.

2. Czynnik ułatwiający porozumiewanie się ludzi w 

trakcie czynności ruchowych.

3. Czynnik spajający społeczności ludzkie.
4. Czynnik demokratyzujący społeczności ludzkie
5. Czynnik 

kształtujący 

pożądane 

wzorce 

zachowań i styl życia.

 

 

cechy rekreacyjnego stylu życia

• a)     

aktywność 

i 

samostanowienie,

• b)     spontaniczność w działaniu,
• c)     

wzmocnienie 

więzi 

społecznych,

• d)     odprężenie,
• e)     przyjemność. 

 

 

Sposoby wykorzystania czasu 
wolnego

 

Działalność szkodząca jednostce

Działalność szkodząca społeczności

Działalność 

zbrodnicza

Działalność 

przestępcza

Zabawa, rozrywka, ucieczka od 

monotonii, zabijanie czasu

Zwalczanie 

nudy

Zaangażowanie 

emocjonalne

Dążenie do osiągnięcia 

wyższych wartości

Uczestnictwo 

czynne 

Odgrywanie jakiejś roli. 

Naśladownictwo

Uczestnictwo 

twórcze

Twórczy, modny, 

wynalazczy

 

 

pogoda

• pogoda  –  zmienny  w  czasie  i 

przestrzeni 

stan 

fizyczny 

atmosfery. 

 

 

klimat

• klimat  –  średni  stan  pogody  na 

danym obszarze w ciągu dłuższego 
okresu 

czasu, 

na 

przykład 

kilkudziesięciu lat. 

 

 

czynniki pogody

1. temperatura,
2. ciśnienie,
3. wilgotność,
4. wiatr,
5. meteory,
6. chmury,
7. widzialność pozioma.

 

 

niż średnich szerokości

Pz

Pc

1010

1000

990

N

 

 

przekrój niżu średnich szerokości

front ciepły

chmury 

warstwowe

Pc

Pz

Pz

front chłodny

chmury kłębiaste

ciśnienie 

wysokie

ciśnienie niskie

ciśnienie spada

temperatura 

wysoka

temperatura 

wysoka

temperatura rośnie

widzialność dobra

widzialność słaba

widzialność maleje

wiatr NW, silny

wiatr SW, słaby

wiatr S, słaby

kierunek przesuwania się niżu

 

 

wyż

W

1010

1000

990

 

 

sposób na sztorm

• „... 

najpewniejszym 

sposobem 

przeżycia  tych  sztormów  będzie 
omijanie  takich  okolic  jak  Ryczące 
Czterdziestki, Wyjące Pięćdziesiątki 
albo  obszarów  takich  jak  tropiki  w 
porze  huraganów.”  [Baranowski, 
1984]. 

 

 

bioaktywne czynniki 
meteorologiczne

1.

Zespół  fotoaktyniczny,  czyli  bodźce  fotochemiczne 
będące  wynikiem  promieniowania  zarówno  w  paśmie 
nadfioletu, jak i widzialnym.

2.

Zespół  cieplno-wilgotnościowy,  czyli  połączone 
oddziaływania  temperatury  i  wilgotności,  prędkości 
wiatru  i  promieniowania  w  paśmie  podczerwieni;  ten 
zespół 

bodźców 

określa 

niezwykle 

ważną 

dla 

funkcjonowania ustroju gospodarkę cieplną.

3.

Zespół  jakości  powietrza,  czyli  bodźce  wynikające  z 
właściwości  atmosfery  otaczającej  człowieka,  zarówno 
oddziałujące  niekorzystnie  (pyły,  zanieczyszczenia, 
spaliny),  jak  i  korzystnie  (aerozol  morski,  fitoncydy  - 
substancje bakteriobójcze wydzielane przez rośliny itp.).

4.

Zespół  meteorotropowy,  czyli  wszystkie  oddziałujące 
na ustrój człowieka czynniki pogodowe łącznie.

 

 

Zależność skuteczności oddziaływania bodźca od jego natężenia

 

d

o

b

ra

sk

u

te

c

zn

o

ść

 

o

d

d

zi

a

ły

w

a

n

i

a

 

b

o

d

źc

a

 

n

ie

d

o

s

ta

te

cz

n

a

natężenie 

bodźca

średnie

silne

słabe

niedociążeni

e

pobudzenie

przeciążenie

 

 

Klasyfikacja biometeorologiczna promieniowania 

słonecznego

 

Rodzaj 

promieniowa

nia

Symb

ol

Długość fal

[μm]

Działanie i skutki biologiczne

nadfioletowe

UV-C

0,18 - 0,29

uszkodzenie 

struktury 

(denaturacja) 

białek 

komórkowych, działanie rakotwórcze, bakteriobójcze 
i bakteriostatyczne

UV-B

0,29 - 0,31

pobudzanie  procesów  biochemicznych  w  ustroju  – 
produkcja  witaminy  D  i  gammaglobuliny,  procesy 
odpornościowe; przenika na głębokość 0,5 mm i jest 
niemal  w  całości  pochłaniane  przez  naskórek, 
powodując  rumień  fotochemiczny  i  pigmentację 
skóry

UV-A

0,31 – 0,40

przenika  przez  naskórek  na  głębokość  2  mm, 
powoduje pigmentację skóry bez oparzeń

światło 

widzialne

 

0,40 – 0,78

pobudza 

receptory 

siatkówki 

oka, 

wywołuje 

wrażenia  światła  i  barwy,  powoduje  synchronizację 
rytmów biologicznych człowieka

podczerwone:

IR-A

0,78 – 1,50

działa termicznie, przeciwbólowo

IR-B

1,50 – 4,00

IR-C

4,00 – 

15,00

 

 

infradźwięki

• Infradźwięki  –  to  fale  dźwiękowe 

o  częstotliwości  od  0,1  do  20  Hz, 
również niesłyszalne dla człowieka. 

 

 

ultradźwięki

• Ultradźwięki  -  fale  dźwiękowe  o 

wysokiej  częstotliwości  (ponad  20 
kHz,  a  więc  niesłyszalne  dla 
człowieka).

 

 

wpływ pogody na ustrój człowieka

 

     Stan 

   pogody

 
 

Zespół 

biologiczny

Przeciętna 

ładna 

pogoda

Poprawiając

a się ładna 

pogoda

Nadmierna 

parność,  

ładna 

pogoda

Nadchodząc

a zmiana 

pogody

Całkowita 

zmiana 

pogody

Pogoda 

ustalona 

uspokojona

Potrzeba snu

zwiększon
a

w normie

zmniejszon
a

zmienna

silnie 
zwiększona

zwiększona

Sen

prawidłow
y

prawidłowy

płytki

przerywany, 
niespokojny

głęboki, 
ciężki

głęboki

Stan 
psychiczny

normalny

podniecony, 
ożywiony

niespokojny

podniecony, 
rozdrażnion
y

przygnębio
ny

spokojny

Zadowolenie 
z pracy

zwiększon
e

normalne

osłabione

małe

małe

rosnące

Wydajność 
pracy

zwiększon
a

normalna

zmniejszon
a

silnie 
zmniejszon
a

rosnąca

zwiększona

Odczucie 
bólu

zmniejszon
e

zmniejszon
e

normalne

zwiększone

zwiększone

osłabione

Ogólne 
samopoczuci
e

dobre

dobre

pogarszając
e się

złe

poprawiając
e się

dobre

Czas reakcji

przyspiesz
ony

przyspieszo
ny

opóźniony

opóźniony

opóźniony

normalny

Działanie 
alkoholu

zmniejszon
e

w normie

podwyższon
e

podwyższon
e

zmniejszon
e

zmniejszon
e

Śmiertelność

zmniejszon
a

zmniejszon
a

w normie

zwiększona

zwiększona

zmniejszon
a

Nieszczęśliw
e wypadki

mniej

mniej

więcej

więcej

więcej

mniej

Ciśnienie 
krwi

podwyższo
ne

normalne

obniżające 
się

najniższe

zwiększone

normalne

Tętno

przyspiesz
one

normalne

zwolnione

zwolnione

przyspieszo
ne

normalne

Rozdrażnieni
e u szczurów

zmniejszon
e

normalne

rosnące

najwyższe

zmniejszon
e

zmniejszon
e

 

 

grupy nadwrażliwe

• -           dzieci,  ze  względu  na  nie  w  pełni 

wykształcone jeszcze mechanizmy regulacyjne,

• -          osoby starsze, ze względu na obniżającą się 

z wiekiem ogólną sprawność ustroju,

• -          

osoby 

z 

nadpobudliwym 

układem 

nerwowym,

• -           osoby  z  upośledzonym  wskutek  czynników 

zdrowotnych 

i 

cywilizacyjnych 

działaniem 

mechanizmów regulacyjnych w ustroju.

 

 

inne oddziaływanie środowiska

• - ukształtowanie terenu,
• - teoria spontaniczności w sterowaniu 

ruchami,

• - 

dewastacja 

środowiska 

przez 

człowieka  (nartostrady  w  Alpach, 
Wielki Kanion),

• - upiększanie przyrody – Niagara,
• - u nas – Park Tatrzański.

 

 

uwagi końcowe

• 1. Zagrożenia od roślin i zwierząt,
• 2. Zapomniane umiejętności,
• 3. Asertywność ekologiczna,
• 4. Antarktyda.

 

 

rekreacja - przypomnienie

• -           działania  i  zachowania 

człowieka w czasie wolnym,

• -          wypoczynek po pracy,
• -          

zjawisko 

społeczne 

wynikające  ze  skracania  ogólnego 
czasu 

pracy 

i 

tym 

samym 

wydłużania  czasu  wolnego,  który 
należy odpowiednio wykorzystać.

 

 

rekreacyjna aktywność ruchowa

• 1. Formy rekreacji, 
• 2. Środki rekreacji,
• 3. Metody rekreacji.

 

 

formy 

• rekreacyjne  formy  aktywności 

ruchowej 

 

- 

czynności 

wykonywane 

w 

trakcie 

rekreacyjnej działalności ruchowej 

 

 

środki

• środki  rekreacji  ruchowej  - 

wszelkie  ćwiczenia,  procedury  i 
czynności 

oraz 

przedmioty 

i 

urządzenia 

służące 

rekreacji 

ruchowej. 

 

 

metody

• metody  rekreacji    -  zespół 

czynności  i  środków  umiejętnie 
wykorzystywanych  dla  osiągnięcia 
założonego 

celu 

działalności 

rekreacyjnej; w przypadku rekreacji 
ruchowej  są  to  metody  rekreacji 
ruchowej. 

 

 

pedagogika

• pedagogika – nauka o wychowaniu, której 

przedmiotem 

jest 

działalność 

wychowawcza, 

mająca 

na 

celu 

wyposażenie  całego  społeczeństwa  –  a 
przede  wszystkim  młodego  pokolenia  –  w 
wiedzę,  sprawności  ogólne  i  zawodowe, 
zainteresowania, system wartości, postawy 
i  przekonania  oraz  przysposobienie  do 
oddziaływania na własny rozwój. 

 

 

dydaktyka

• dydaktyka  -  dział  pedagogiki: 

nauka  o  metodach  nauczania  i 
uczenia się. 

 

 

metodyka

• metodyka 

- 

dydaktyka 

szczegółowa  jakiegoś  przedmiotu 
szkolnego,  omawiająca  cele  i 
sposoby 

nauczania 

tego 

przedmiotu.

 

 

uczenie się

• uczenie  się  –  proces,  w  którego 

toku  na  podstawie  doświadczenia, 
poznania  i  ćwiczenia  powstają 
nowe  formy  zachowania  się  i 
działania lub ulegają zmianie formy 
wcześniej nabyte.

 

 

uczenie się ruchów

• uczenie 

się 

ruchów 

- 

uwarunkowana 

doświadczeniem, 

stosunkowo 

trwała 

zmiana 

kompetencji 

do 

osiągania 

określonych  celów  w  określonych 
sytuacjach 

przez 

określone 

zachowanie ruchowe.

 

 

nauczanie

• nauczanie – planowa i systematyczna 

praca  nauczyciela  z  uczniami  mająca 
na 

celu 

wywołanie 

pożądanych, 

trwałych  zmian  w  ich  postępowaniu, 
dyspozycjach  i  całej  osobowości  pod 
wpływem  uczenia  się  i  opanowywania 
wiedzy,  przekazywania  wartości  i 
działań praktycznych.

 

 

wychowanie

• wychowanie 

– 

świadomie 

organizowana 

działalność 

społeczna, 

oparta 

na 

współdziałaniu 

wychowanka 

i 

wychowawcy,  której  celem  jest 
wywołanie  zamierzonych  zmian  w 
osobowości wychowanka.

 

 

metodyka rekreacji

• metodyka 

rekreacji 

– 

droga 

postępowania 

oparta 

na 

zbiorze 

praktycznych 

wskazówek, 

zasad 

diagnozowania  i  prognozowania  potrzeb 

oraz  sposobów  kierowania  procesem 

rekreacji z wykorzystaniem form, środków 

i  metod  pozwalających  na  uzyskanie 

optymalnego 

wykorzystania 

czasu 

wolnego 

dla 

utrzymania 

zdrowia, 

wypoczynku, rozrywki oraz samorealizacji.

 

 

cechy form rekreacji

1. Łatwość uczenia się i nauczania.
2. Możliwość 

wykorzystania 

w 

każdym 

środowisku, naturalnym i sztucznym.

3. Możliwość dostosowywania reguł i obciążeń do 

bieżącej sytuacji.

4. Dostępność dla jak najszerszych rzesz ludzi.
5. Wszechstronność  korzystnego  oddziaływania 

na ustrój i osobowość.

6. Atrakcyjność,  obejmująca  składniki  nowości, 

odkrywczości i wartościowych uczuć.

 

 

formy rekreacji - natężenie

1. Relaksacyjne 

(np. 

spacerowanie, 

wędkowanie, 

obserwacja 

przyrody, 

zajęcia 

hobbystyczne, 

zabawy 

towarzyskie),

2. Średnio  intensywne  (np.  rekreacyjne 

gry  ruchowe,  jazda  na  łyżwach, 

żeglowanie, gimnastyka),

3. Intensywne 

(np. 

biegi 

wytrzymałościowe,  aerobik,  pływanie 

na długich dystansach).

 

 

formy rekreacji - trudność

1.

łatwe  (np.  biegi,  jazda  na  rowerze, 

gry i zabawy ruchowe),

2.

średnio 

trudne 

(np. 

gra 

w 

siatkówkę,  pływanie,  jazda  na 
łyżwach),

3.

trudne  (np.  jazda  na  nartach, 

windsurfing, 

wspinaczka, 

tenis 

ziemny).

 

 

formy rekreacji – liczebność grupy

1.indywidualne,
2.zespołowe.

 

 

cechy aktywności indywidualnej

• aktywność indywidualna 
• składnik: cielesny (rekreacja ruchowa), 
• psychiczny (odprężenie, medytacja), 
• twórczy 

(plastyczne, 

muzyczne, 

literackie, techniczne itp.),

• kulturalno-rozrywkowy 

(teatr, 

czytelnictwo, 

imprezy 

kulturalne, 

radio, telewizja itp.)

 

 

cechy aktywności zespołowej

 

1.

Przynależność  do  zespołu  umożliwia  kierującemu  zajęciami 

kontrolę  i  kierowanie  zachowaniem  poszczególnych  ludzi,  a 

także  długofalowe  planowanie  działań  w  celu  optymalizacji 

skutków  oddziaływania  na  sferę  fizyczną  i  psychiczną 

uczestników.

2.

Organizacja  aktywności  w  grupach  jest  prosta;  niezbędny 

jest tylko odpowiedni obiekt i instruktor.

3.

Prostota  organizacji  umożliwia  łatwe  dopasowywanie  się  do 

potrzeb wynikających z bieżącej sytuacji. 

4.

Wskutek  przyzwyczajeń,  tworzenia  się  nieformalnych  więzi 

itp.  dla  wielu  ludzi  działanie  w  grupach  jest  jedyną 

skuteczną formą aktywności ruchowej. 

5.

Uczestnictwo  w  grupach  ćwiczeniowych  prowadzi  do 

tworzenia  aktywnych  postaw  w  dziedzinie  rekreacji 

ruchowej. 

 

 

treści działalności rekreacyjnej

• a)      gimnastyczne (aerobik, callanetics),
• b)      atletyczne (siłownie, kulturystyka),
• c)      gry rekreacyjne (ringo, kręgle, pingpong),
• d)      gry zespołowe (siatkówka, koszykówka)
• e)       rekreacyjne  ćwiczenia  terenowe  (biegi  na  orientację, 

ścieżki zdrowia),

• f)        wschodnie systemy samodoskonalenia (judo, joga),
• g)      sporty wodne (żeglarstwo, windsurfing),
• h)      sporty zimowe (narciarstwo, snowboarding)
• i)         ćwiczenia  profilaktyczno-usprawniające  (nadwaga, 

wiek, kręgosłup)

• j)        inne (turystyka, jeździectwo, gry stolikowe, taniec itp.)

 

 

impreza rekreacyjna

• impreza 

rekreacyjna 

- 

 

urzeczywistniane  w  licznej  grupie 
wspólne 

działanie 

zgodne 

z 

ustanowionym  wcześniej  zasadami; 
może  to  być  widowisko,  koncert, 
zabawa,  loteria  fantowa,  zawody 
sportowe  itp.  organizowane  w  celach 
rozrywkowych,  propagandowych  lub 
dochodowych 

 

 

cele imprez rekreacyjnych

• a)      popularyzatorskie,
• b)      wychowawcze,
• c)      poznawcze,
• d)      zabawowe,
• e)      wypoczynkowe,
• f)        zdrowotne.

 

 

poziom instytucjonalizacji 
działalności rekreacyjnej

• a)      bezpośrednio  związana  z  działalnością 

instytucji  i  placówek  rekreacyjnych  –  przebieg 
zachowania wyznacza działalność programowa 
instytucji,

• b)      pośrednio  związana  z  działalnością 

instytucji 

i 

placówek 

rekreacyjnych 

– 

zachowanie zależy od możliwości korzystania z 
obiektów, sprzętu itp.

• c)       nie  związana  z  działalnością  instytucji  i 

placówek rekreacyjnych – gimnastyka, jogging.

 

 

formy dydaktyczne

• a)  zabawowa  -  naśladowcza,  ilustracyjna,  gry  śpiewno-

muzycznej, orientacyjnej lub ruchowej,

• b)      współzawodnictwa;  powinny  one  wzbudzać  pewne 

emocje, jednakże ich natężenie nie może być zbyt wysokie, 
gdyż  –  zgodnie  z  prawem  Yerkesa-Dodsona  –  mógłby 
sparaliżować  działalność  uczestników,  czyli  odnieść  skutek 
przeciwny do zamierzonego,

• c) zadaniowa  –  polegająca  na  stworzeniu  warunków 

zmuszających uczestników do samodzielnego rozwiązywania 
zadań ruchowych (obwodowo-stacyjna, tor przeszkód itp.),

• d)     improwizacyjna – wymagająca aktywnego dopasowania 

się do sytuacji zmieniającej się w sposób przypadkowy,

• e)      ścisła  –  w  której  dana  czynność  ruchowa  powinna  być 

wykonana według ściśle określonego wzorca.

 

 

środki rekreacji

• a)      ćwiczenia fizyczne,
• b)      urządzenia i sprzęt,
• c)   czynniki 

podnoszące 

atrakcyjność 

(muzyka, 

przybory, 

krajobraz),

• d)     czynniki 

wzmacniające 

skuteczność 

(sauna, 

masaż, 

solarium).

 

 

metoda

• metoda 

– 

świadomie 

i 

konsekwentnie  stosowany  sposób 
postępowania 

dla 

osiągnięcia 

określonego  celu;  zespół  celowych 
czynności i środków. 

 

 

metoda rekreacji

•   metoda  rekreacji  -  zespół 

środków 

i 

czynności 

zastosowanych 

w 

odpowiedni 

sposób  dla  osiągnięcia  założonego 
celu działalności rekreacyjnej. 

 

 

cele stosowania metod rekreacji

• a)       doskonalenie  funkcjonowania 

ustroju,

• b)       utrwalanie  i  doskonalenie 

nabytych umiejętności,

• c)       poznawanie  nowych  form 

rekreacji ruchowej,

• d)       kontrola  i  ocena  uzyskanej 

sprawności.

 

 

zakresy wykorzystania metod 
rekreacji

• a)  metody  uczenia  się-nauczania 

czynności ruchowych,

• b)  metody  realizacji  czynności 

ruchowych.

 

 

uczenie się

• - motywacja,
• - uwaga,
• - pamięć.

 

 

motywacja

• motywacja  -  stan  podwyższonej 

gotowości  do  działania  mającego 
określony cel. 

 

 

uwaga

• uwaga  –  skupienie  świadomości, 

mimowolne 

lub 

celowe, 

na 

określonym 

przedmiocie, 

czynności, sytuacji lub zjawisku, od 
którego  zależy  jakość,  trafność  i 
skuteczność postrzegania, decyzji i 
działania. 

 

 

pamięć

• pamięć  -  zdolność,  predyspozycja 

umysłu 

do 

przyswajania, 

utrwalania 

i 

przypominania 

doznanych 

wrażeń, 

przeżyć, 

wiadomości.

 

 

 

cechy uwagi

• Natężenie,
• Pojemność,
• Podzielność,
• Przerzutność,
• Skupienie,
• Wybiórczość.
•  

 

 

uwaga – skupienie i wybiórczość

• Skupienie uwagi i jej wybiórczość polegają 

nie  tylko  na  wyłączeniu  z  pola  uwagi 
przedmiotów  i  zdarzeń  w  danej  chwili  dla 
nas nieistotnych, ale również na pomijaniu, 
niedostrzeganiu, 

wyłączaniu 

niepotrzebnych 

bodźców. 

Dzięki 

tej 

właściwości odzwierciedlenie przedmiotów, 
działań,  zdarzeń  ważnych  dla  nas  w  danej 
działalności  staje  się  bardziej  jasne  i 
wyraźne. 

 

 

struktura pamięci

• -

           krótkotrwała  pamięć  czuciowa,  zachowująca 

informację  –  np.  uczucie  dotyku,  temperatury,  dźwięk, 
zapach  itp.  –  przez  bardzo  krótki  okres,  około  sekundy; 
następuje  w  niej  albo  usunięcie  danej  informacji,  albo 
przekazanie jej do pamięci czasu krótkiego,

• -           pamięć  czasu  krótkiego,  do  której  trafiają 

informacje nie „odfiltrowane” przez krótkotrwałą pamięć 
czuciową;  jest  to  główny  ośrodek  przetwarzania 
informacji,  z  którego  odpowiednio  utrwalone  informacje 
zostają przekazane do pamięci czasu długiego,

• -           pamięć  czasu  długiego,  w  której  informacja 

może być przechowana przez dowolnie długi czas.

 

 

cechy pamięci

Przymioty

Układ pamięci

krótkotrwał

a pamięć 
czuciowa

pamięć 

czasu 

krótkiego

pamięć 

czasu 

długiego

czas 
przechowy
wania

poniżej 1 s

od 1 do 60 

s

nieogranicz

ony

typ 
kodowania

konkretny

nieco 

abstrakcyjn

y

bardzo 

abstrakcyjn

y

pojemność

nieogranicz

ona

6-8 

jednostek 

informacji

nieogranicz

ona

 

 

uczenie się – budowa motywacji

• 1.    Metoda wpływu osobistego – przykład osobisty, sugestia, 

perswazja itp.,

• 2.   Metoda  wpływu  sytuacyjnego  –  budowanie  określonych 

stosunków  między  uczestnikami  procesu  rekreacji  i 
stwarzanie warunków sprzyjających aktywności rekreacyjnej,

• 3.   Metoda  wpływu  społecznego  –  tworzenie  w  skali  całych 

społeczeństw  systemu  ocen  i  preferencji  aprobujących 
ruchową  aktywność  rekreacyjną  i  skłaniających  ludzi  do 
podejmowania takiej aktywności,

• 4. Metoda 

samowychowania 

– 

będącą 

praktycznym 

urzeczywistnianiem  skutków  wychowania  do  rekreacji,  czyli 
realizacją  ukształtowanych  w  toku  owego  wychowania 
wewnętrznej potrzeby uprawiania ruchu.

 

 

Ala ma kota

• To by było
• Na tyle

 

 

komunikacja – dwa układy sygnałów

• Pierwszy  układ  sygnałów  -  sygnały 

przekazywane  bezpośrednio  do  zmysłów  – 
wzroku,  słuchu,  dotyku,  smaku  czy  węchu; 
wykorzystują  go  nie  tylko  ludzie,  lecz 
również zwierzęta. 

• Drugi  układ  sygnałów  –  to  słowa,  w 

postaci  mówionej  lub  pisanej,  będące 
umownymi  odpowiednikami  przedmiotów, 
zdarzeń,  uczuć  czy  pojęć  abstrakcyjnych; 
wykorzystują go tylko ludzie

 

 

nauczanie - metody

1.

Metody  oglądowe  (tablice,  filmy,  modele, 

plansze,  mapy,  wykresy),  wykorzystujące 

głównie pierwszy układ sygnałów.

2.

Metody  słowne  (wykład,  opis,  pogadanka, 

dyskusja, 

wykorzystanie 

książki), 

wykorzystujące głównie drugi układ sygnałów.

3.

Metody 

praktyczne 

(laboratoryjno-

ćwiczeniowe, 

zajęcia 

praktyczne), 

wykorzystujące w równym stopniu oba układy 

sygnałów 

oraz 

wiedzę 

i 

umiejętności 

uprzednio opanowane przez uczącego się.

 

 

nauczanie - schematy

• - częściami  (od  szczegółu  do  ogółu),  gdy 

przedmiotem 

nauczania 

są 

najpierw 

składniki  danej  umiejętności,  które  później 
łączy się w całość,

• -  w  całości  (od  ogółu  do  szczegółu),  bez 

dzielenia  umiejętności  na  części  składowe; 
polega  na  nauczeniu  całej  czynności  i 
stopniowym jej doskonaleniu,

• - mieszane, wykorzystująca oba te schematy.

 

 

nauczanie – zasada ogólna

• Tak wiele, jak to jest 

niezbędne; tak mało, jak to 

jest możliwe. 

 

 

nawyk czuciowo-ruchowy

• nawyk 

czuciowo-ruchowy 

– 

zharmonizowany 

ciąg 

ruchów 

będący 

skutkiem 

nabytych 

umiejętności,  celowy,  pozwalający 
osiągnąć 

cel 

z 

optymalną 

sprawnością,  odporny  na  zaburzenia 
i giętki, czyli przydatny w i skuteczny 
w różnych sytuacjach.

 

 

umiejętność

• umiejętność 

– 

potencjalna 

zdolność 

doprowadzenia 

do 

osiągnięcia  wyniku  końcowego  z 
największą 

pewnością, 

najmniejszym  wydatkiem  energii 
lub w jak najkrótszym czasie. 

 

 

umiejętność ruchowa

• umiejętność 

ruchowa 

– 

umiejętność,  w  której  podstawą 
sukcesu  końcowego  jest  składnik 
ruchowy.

 

 

przyswajanie nawyku czuciowo-
ruchowego

Faza opanowywania 

nawyku ruchowego

Procesy nerwowe 

i charakter nawyku

Stosowane metody i 

środki oraz 

uwarunkowania

1. 

Stworzenie 

wyobrażenia o działaniu 
ruchowym

Postrzegania  i  analiza 
działania ruchowego

Podanie 

definicji 

i 

nazwy  działania,  pokaz 
całościowy  z  podziałem 
na  części  składowe, 
objaśnienia  o  sposobie 
wykonania 

i 

zastosowania.

2. 

praktyczne 

nauczanie 

działania 

ruchowego

Uogólnienie 

i 

koncentracja  procesów 
nerwowych

Całościowe  i  cząstkowe 
działania 

w 

uproszczonych łatwych i 
niezmiennych 
warunkach.

3.  Wykonanie  działania 
ruchowego 

w 

różnorodnych 
warunkach.

Automatyzacja

Ćwiczenia  działania  w 
trudnych 

warunkach; 

podwyższenie 

wysiłku 

fizycznego 

i 

psychicznego.

4.  Stosowanie  działania 
ruchowego 

w 

działalności 
zawodniczej, 
osiągnięcia sportowe.

Skuteczność stosowania 
działania i odporność na 
czynniki utrudniające.

Ćwiczenia 

całościowe 

(trening 

integralny), 

uczestnictwo 

w 

zawodach

 

 

fazy opanowywania umiejętności czuciowo-
ruchowej

• 1. łączenie prostych nawyków w łańcuchy, 
• 2.  zmniejszanie  udziału  świadomej  kontroli, 

zwane potocznie „automatyzacją”. 

• Pozwala  to  na  ukształtowanie  pewnych 

szablonów 

czuciowo-ruchowych, 

czyli 

sprowadzenie  umiejętności  do  poziomu 
nawyku  i  wykonywanie  jej  bez  konieczności 
skupiania  uwagi,  która  stanowi  niezwykle 
„kosztowny”  składnik  każdej  czynności  i 
spowalnia jej wykonywanie. 

 

 

przykłady doboru metod i form rekreacji 

ruchowej

 

Zadania

Metody nauczania

Formy 

organizacyjne

Formy 

dydaktyczne

nauczanie technik 

(czynności 

ruchowych)

słowna, oglądowa, 

zajęć praktycznych

indywidualna, 

zespołowa, 

zorganizowana 

(zespół 

ćwiczeniowy, kurs, 

warsztaty)

zadaniowa, ścisła, 

zabawowa

doskonalenie 

umiejętności 

(sprawności 

ruchowej

zajęć praktycznych

indywidualna, 

zespołowa, 

zorganizowana 

(zespół 

ćwiczeniowy)

zabawowa, ścisła, 

współzawodnictwo

kształtowanie 

zdolności 

ruchowych

realizacji ćwiczeń 

fizycznych: ciągła, 

przerywana

trening 

indywidualny, 

trening zespołowy, 

zorganizowany

ścisła, 

współzawodnictwo

aktywny 

wypoczynek

zajęć praktycznych

indywidualna, 
spontaniczna, 

zespołowa, 

zorganizowana – 

impreza

zabawowa, 

współzawodnictwo

kompensowanie, 

korygowanie 

niekorzystnych 

wpływów 

środowiska

zajęć 

praktycznych, 

realizacji ćwiczeń 

fizycznych: ciągła, 

przerywana

indywidualna, 
spontaniczna, 

zespołowa w małej 

grupie, 

zorganizowana – 

zespół 

ćwiczeniowy

zadaniowa, 

zabawowa

zapobieganie 

i przeciwdziałanie 

ujemnym skutkom 

pracy

zajęć 

praktycznych, 

realizacji ćwiczeń 

fizycznych: 

przerywana

indywidualna, 

zespołowa, 

zorganizowana – 

zespół 

ćwiczeniowy

ścisła, zadaniowa

integracja, 

socjalizacja

słowna, oglądowa, 

zajęć 

praktycznych, 

wychowania

zespołowa, 

zorganizowana w 

grupach średnich i 

dużych

zabawowa, 

zadaniowa

 

 

rodzaje rekreacyjnych ćwiczeń 
wytrzymałościowych

• 1.  Ćwiczenia  ciągłe  (trening  tlenowy,  trening  aerobowy).  Polega  on 

na ciągłym wysiłku ze stałym, niezbyt dużym natężeniem pracy jak 
największej  liczby  mięśni.  Inny  sposób  polega  na  stosowaniu 
zmiennego  natężenia.  W  okresach  obniżenia  wysiłku  stwarza  się 
warunki do niepełnego wypoczynku.

• 2. Ćwiczenia przerywane (trening beztlenowy, trening anaerobowy). 

W metodzie tej stosuje się dwa sposoby postępowania:

• a)    metoda  powtórzeniowa  –  obejmująca  ćwiczenia  o  dużym 

natężeniu  z  przerwami  pozwalającymi  na  odpoczynek  oraz 
uspokojenie tętna i oddechu,

• b)    metoda  interwałowa  –  obejmująca  ćwiczenia  zgrupowane  w 

dłuższych 

seriach 

przedzielonych 

krótkimi 

przerwami 

umożliwiającymi częściowy tylko wypoczynek; wymaga dokładnego 
określenia  natężenia  ćwiczenia,  liczby  powtórzeń  oraz  czasu  i 
charakteru przerwy między ćwiczeniami.

 

 

próby Zuchory (1)

Próba i sposób jej 

wykonania

Pł
eć

Wynik w punktach i poziom wykonania próby

minimalny 

1 pkt

dostateczn

y 2 pkt

dobry 3 pkt

bardzo 

doby 4 pkt

wysoki 5 

pkt

wybitny 6 

pkt

SZYBKOŚĆ
Biegnij  szybko  w  miejscu 
przez 

10 

sek. 

wysoko 

unosząc  kolana  i  klaszcz  pod 
uniesioną  nogą.  Policz  liczbę 
klaśnięć.

K

12

16

20

25

30

35

M

15

20

25

30

35

40

SKOCZNOŚĆ
Skocz  w  dal  z  miejsca, 
rezultat  zmierz  stopami  w 
obliczeniach 

zaokrąglając 

wynik:  mniej  niż  pół  stopy  – 
w  dół,  więcej  niż  pół  stopy  – 
w górę.

K
M

5

6

7

8

9

10

SIŁA RAMION
Uchwyć  się  drążka  lub  gałęzi 
tak, aby swobodnie zawisnąć, 
nie  dotykaj  nogami  podłoża. 
Próbuj 

wykonać 

kolejne 

ćwiczenia 

o 

wzrastającej 

trudności.

K

zawiśnij na 

wyprostowan

ych rękach, 

wytrzymaj 3 

sek.

zawiśnij na 

wyprostowan

ych rękach, 

wytrzymaj 

10 sek.

zawiśnij na 

jednej ręce, 

wytrzymaj 3 

sek.

zawiśnij na 

jednej ręce, 

wytrzymaj 

10 sek.

zawiśnij na 

wyprostowan

ych rękach, 

podciągnij 

się oburącz 

tak, aby 

głowa była 

wyżej niż 

drążek, 

wytrzymaj 3 

sek.

zawiśnij na 

wyprostowan

ych rękach, 

podciągnij 

się oburącz 

tak, aby 

głowa była 

wyżej niż 

drążek, 

wytrzymaj 

10 sek.

 

 

próby Zuchory (2)

Próba i sposób jej 

wykonania

Pł
e
ć

Wynik w punktach i poziom wykonania próby

minimaln

y 1 pkt

dostatecz

ny 2 pkt

dobry 3 

pkt

bardzo 
doby 4 

pkt

wysoki 5 

pkt

wybitny 6 

pkt

GIBKOŚĆ
Stań 

w 

pozycji 

na 

baczność,  nie  zginając 
nóg w kolanach wykonaj 
ruchem 

ciągłym 

powolny skłon w przód.

K
M

chwyć 

oburącz za 

kostki

palcami 

obu rak 

dotknij 

palców 

stóp

palcami 

obu rąk 

dotknij 

podłoża

wszystkimi 

palcami 

obu rąk 

dotknij 

podłoża

dotknij 
dłońmi 

podłoża

dotknij 

głową 

kolan

WYTRZYMAŁOŚĆ
Spróbuj, 

jak 

długo 

możesz, 

biec. 

Próbę 

możesz 

wykonać 

w 

dwojaki sposób:
a)

       

bieg  w  miejscu  w 

tempie 

około 

120 

kroków  na  minutę  – 
wówczas  liczy  się  czas 
biegu,
b)

       

bieg na odległość – 

wówczas 

wynikiem 

będzie 

przebiegnięty 

dystans

 

K

1 min

200 m

3 min

500 m

6 min

1000 m

10 min

1500 m

15 min

2000 m

20 min

2500 m

M

2 min

400 m

5 min

1000 m

10 min

2000 m

15 min

2500 m

20 min

3000 m

30 min

4000 m

SIŁA 

MIĘŚNI 

BRZUCHA
Połóż  się  na  plecach 
(ręce ułożone dowolnie), 
unieś  nogi  tuż  nad 
podłoże 

i 

wykonuj 

„nożyce 

poprzeczne” 

tak długo, jak ci się uda

K

10 sek.

30 sek.

1 min.

1,5 min.

2 min.

3 min

M

30 sek.

1 min.

1,5 min.

2 min.

3 min.

4 min.

 

 

próby Zuchory (3)

Ocena 

sprawnoś

ci w 

punktach

Wiek

6

7

8

9-

10

11

-

12

13

-

15

16

-

18

19

-

25

25

-

35

35

-

45

45

-

55

55

-

60

61

-

65

66

-

70

po
na

d 

70

minimalna

5

6

6

6

6

6

6

6

6

6

6

6

6

6

5

dostateczn
a

8

9

10

11

11

12

12

12

12

12

11

11

10

9

8

dobra

11

12

13

15

16

17

18

18

18

17

16

25

13

12

11

bardzo 
dobra

14

15

17

19

20

22

23

24

23

22

20

19

17

15

14

wysoka

17

18

21

23

25

27

28

30

28

27

25

23

21

18

17

wybitna

20

22

25

27

29

31

33

35

33

31

29

27

25

22

20

 

 

rola wypoczynku, zabawy i rozwoju w życiu 
człowieka

10

60

20

30

40

50

wiek

wypoczynek
zabawa
rozwój osobowości

zn

ac

ze

n

i

e

 

 

swoistości zdolności poznawczych związane ze 
starzeniem się

• ogólną  cechą  trwającego  całe  życie  rozwoju  jest  rosnąca  z 

wiekiem  specjalizacja  (selekcja)  zasobów  i  zdolności 

motywacyjnych i poznawczych

• -       starzenie poznawcze cechują dwie osobliwości:
• a)    zmniejszenie  zdolności  do  przyswajania  i  sprawnego 

operowania nowymi wiadomościami i umiejętnościami,

• b)    dalszy  rozwój  i  zachowanie  wysokich  osiągnięć  w 

niektórych systemach wiedzy (pragmatyce inteligencji)

• -       kiedy w przypadku poddanej procesowi starzenia osoby 

zostaną  przekroczone  granice  (progi)  zdolności,  ma  to 

następujące konsekwencje dla rozwoju:

• a)    rosnąca  selekcja  (kanalizowanie)  i  dalsze  zmniejszanie 

liczby dziedzin z wysokimi osiągnięciami,

• b)   rozwój mechanizmów kompensujących lub zastępczych.