testowy

Periodyzacja



Prawo archaiczne – od założenia

Rzymu do 264 p.n.e.



Prawo przedklasyczne – 264

p.n.e. – 27 p.n.e.



Prawo klasyczne – 27 p.n.e. –

284 n.e.



Prawo poklasyczne – 284 n.e. –

565 n.e.

w tym Prawo justyniańskie (527 – 565)

Okres archaiczny

(od założenia Rzymu do 264 p.n.e.)



Rzym jest małą,

jednorodną
społecznością,
zajmującą się
uprawą roli.



Rozwija się ius

civile



Powstaje ustawa

XII tablic

Okres archaiczny

(od założenia Rzymu do 264 p.n.e.)



Mos (mos maiorum) – zwyczaj



Leges regiae – ustawy „królewskie”



Leges



Rogatae: uchwały zgromadzenia ludowego



Datae: na podstawie upoważnienia



Plebiscita – uchwały zgromadzenia

plebejuszy

(następnie zrównane z leges od

Lex Hortensia)

Zwyczaj (mos maiorum)



Pomponiusz D.1.2.2.1:
Na początku zatem naszego państwa lud
postanowił działać bez pewnych ustaw,
bez pewnego prawa; wszystkim
własnoręcznie kierowali królowie. (…)



Pomponiusz D.1.2.2.3:
Po wygnaniu królów – mocą ustawy
trybunów – wszystkie te ustawy odwołano
i lud rzymski zaczął rządzić się prawami
zgoła niepewnymi oraz zwyczajami, a nie
uchwalanymi ustawami.

Relacje zwyczaj - ustawa



Ulpian D.1.3.33:
Codzienny zwyczaj zwykło się traktować
jako prawo i ustawę w sprawach, które nie
są uregulowane pisemnie.



Ulpian D.1.3.37:
Kiedy dąży się do zinterpretowania
ustawy, należy najpierw sprawdzić, jakim
prawem społeczeństwo posługiwało się w
przeszłości w podobnych sprawach:
najlepszym bowiem objaśnieniem ustawy
jest zwyczaj.

Ustawa XII Tablic



Zbiór prawa publicznego i prywatnego



Zarówno prawa materialnego, jak i

procesowego

(si in ius vocat ito, proces legisakcyjny, partis
secando)



Normy prawa publicznego zarówno

prawa świeckiego

(np. zakaz chowania

zmarłych w Rzymie),

jak i prawa sakralnego

(np. kary za czary)



Systematyka ustawy

Ustawa XII Tablic



Normy ze wszystkich działów prawa

materialnego



prawo rodzinne

np. zakaz trzykrotnej sprzedaży syna



prawo rzeczowe

np. prawa sąsiedzkie, mancipatio, in iure cessio,



prawo spadkowe

np. dziedziczenie testamentowe i

beztestamentowe



zobowiązania

np. niektóre delikty (kradzież, zniewaga),

auctoritas, nexum, zakaz nadmiernych odsetek

Czego powinna dotyczyć
ustawa?



D. 1.3.3 (

Pomponius w księdze 25 Komentarza do

dzieł Sabinusa

Ustawy należy tworzyć, […], z myślą o tych

sytuacjach, które zdarzają się przeważnie, a

nie dla pojedynczych przypadków.



D. 1.3.5 (

Celsus w księdze siedemnastej Digestów

Dla tego co się może wydarzyć jedynie

przypadkowo nie należy ustanawiać prawa.



D. 1.3.8

(Ulpian w księdze trzeciej Komentarza do

dzieł Sabinusa)

Prawa tworzy się nie ze względu na jednostki,

ale ogólnie.

Leges rogatae



G. 1.3

Ustawą jest to, co lud nakazuje i
postanawia



Jak uchwalano ustawę (

lex rogata)



Uprawniony urzędnik przedstawia
projekt,



Lud zatwierdza (lub nie)

Ze względu na rodzaj
sankcji wyróżniamy:



Lex perfecta

–

Sankcja nieważności (np. zakaz darowizn między

małżonkami)



Lex minus quam perfecta

–

Czynność ważna, ale kara za złamanie ustawy (np. zawarcie

małżeństwa przez żonę w okresie rocznej żałoby, małżeństwo

ważne, karą infamia oraz pozbawienie prawa do dziedziczenia po

mężu)

–

Tituli ex corpore Ulpiani 1,1,2:

–

Minus quam perfecta to ustawa, która zakazuje czegoś, ale jeśli to

zostało dokonane nie czyni nieważnym, lecz nakłada karę



Lex imperfecta

–

Brak sankcji (np. Lex Cincia – zakaz darowizn ponad pewna kwotę

na rzecz osób obcych. Darowizna wykonana była niewzruszalna, ale

w procesie nie można było dochodzić darowizny niewykonanej)

Reguły kolizyjne stosowania norm
regulujących ten sam zakres
zagadnień



Lex retro non agit



Prawo nie działa wstecz

(chyba, że ustawa

wyraźnie zastrzega coś przeciwnego)



Lex posterior derogat legi priori



Ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą



Lex superior derogat legi inferiori



Ustawa wyższego rzędu uchyla ustawę
niższego rzędu



Lex specialis derogat legi generali



Ustawa szczególna uchyla ogólną

Wykładnia teleologiczna



Celsus D. 1.3.17:
Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed

vim ac potestatem.
Znać prawa to nie znaczy trzymać się słów

ustawy, ale jej treści i mocy działania



Celsus D.1.3.18:
Ustawy powinny być interpretowane w taki

sposób, który pozwala zachować ich cel i intencje.



Celsus D.1.3.19:
Kiedy tekst ustawy jest dwuznaczny, należy

przyjąć raczej to znaczenie, które nie zawiera

wady, zwłaszcza wtedy, gdy można zachować

dzięki temu również cel ustawy.

Okres przedklasyczny

(264 p.n.e. – 27 p.n.e. –

republika)



Wzrost liczby

ludności z ok. 4

do 15-16 mln

ludzi.



Rozwój handlu,

zmiana struktury

społecznej



Powstają nowe

urzędy



Rozwój ius

gentium i ius

honorarium

Okres przedklasyczny

(264 p.n.e. – 27 p.n.e. –

republika)



Mos



Leges (= plebiscita)



Edykt pretorski (ius edicendi)



Początki działalności senatu (ciało

doradcze)



Początki działalności jurystów:



Cavere



Agere



Respondere

Ius edicendi



Zapowiedź urzędnika w jaki sposób, będzie

korzystał z powierzonej mu władzy:



W okresie przedklasycznym:



Pretorzy (urbanus i peregrinus)



Edylowie kurulni

(urzędnicy sprawujący jurysdykcję na

targowiskach)



Konsulowie



W okresie klasycznym:



Cesarz



Namiestnicy prowincji

Prawo pretorskie



Adiuvare



Wspomaganie realizacji rozwiązań przyjętych
w prawie cywilnym

np. wprowadzenie w majątek zmarłego jego
spadkobierców (bonorum possessio)



Supplere



Uzupełnianie rozwiązań przyjętych w ius
civile, w wypadkach, gdy zdaniem pretora
dany stosunek prawny wymagał ochrony

np. actio utilis ex lege Aquilia, actio Publiciana



Corrigere



Korygowanie rozwiązań „niesłusznych”

np. ochrona osoby działającej pod wpływem podstępu
lub groźby drugiej strony umowy (dolus, metus)

Okres klasyczny
(27 p.n.e. – 284 n.e. –
pryncypat)



Leges

Leges (do I w. n.e.)



Senatus consulta



Edykt pretorski

Edykt pretorski (od 130 r. – edictum

perpetuum)



Konstytucje cesarskie

–

Edykty

–

Mandaty

–

Reskrypty

–

Dekrety



Wypowiedzi prawników

Wypowiedzi prawników
(ius respondendi ex auctoritate

principis)

Ius edicendi



W okresie klasycznym działalność

urzędników nie ustała, natomiast

zwiększył się wpływ cesarzy na tworzenie

prawa



Edictum perpetuum (dwa znaczenia)



W pierwszym znaczeniu edykt ogłaszany przez

pretora z góry na cały okres swego urzędowania



W drugim znaczeniu uporządkowanie i spisanie

za Hadriana (przez Juliana ok. 130 r. n.e.)

dotychczasowych edyktów



Edykt następnie zatwierdził senat i od tej pory

zmiany do edyktu wprowadzał jedynie sam

cesarz

Rodzaje konstytucji
cesarskich



Edykty

ogłaszane zapowiedzi co do prawa, które

będzie obowiązywało na danym terytorium

lub całym obszarze państwa



Mandaty

pisemne instrukcje udzielane urzędnikom



Reskrypty

odpowiedzi na pytania prawne kierowane do

cesarza



Dekrety

rozstrzygnięcia spraw spornych, które trafiały

przed sąd cesarski

Ius respondendi ex
auctoritate principis



Wypowiedzi „uczonych” prawników



Początkowo wiążące sąd jedynie w

danej sprawie



Następnie przyznano im szersze

znaczenie i zrównano ze źródłami

prawa powszechnie obowiązującego



Szkoły prawa:

Sabinianie i Prokulianie

Ius respondendi ex
auctoritate principis



Praktyczne pytanie:

Co się dzieje w wypadku

rozbieżności opinii?



Rozstrzygnięcie Hadriana



„

Ustawy o cytowaniu”



Konstytucja Raweńska (426 r.) –

opinie tylko 5 prawników

Papinian, Gaius, Ulpian,

Paulus, Modestyn [ZNAĆ]

Okres poklasyczny (284 -
565) - dominat



Początek inwazji barbarzyńców, spadek

liczby mieszkańców.



Wyłączna władza cesarska zależna w dużym

stopniu od poparcia wojska



Źródłem prawa: Konstytucje cesarskie



„Wulgaryzacja” prawa

Zbiory leges



Prywatne zbiory

leges

- konstytucji

cesarskich (nie będące źródłem

prawa):



Codex Gregorianus



Codex Hermogenianus



Zbiór oficjalny

leges



Codex Theodosianus



To co nie zostało włączone do kodeksu

nie było prawem obowiązującym

Okres justyniański (527 –
565)



Kodyfikacja Justyniańska



Digesta albo Pandectae

(533 r.)



Codex (534 r.)



Insitutiones (533 r.)

Novellae (

doszły

później !

)

W Średniowieczu doszły



Libri Feudorum



Ustawy cesarza Fryderyka I i II

Corpus Iuris Civilis

Okres justyniański (527 –
565)



Kodyfikacja Justyniańska

–

Digesta (zbiór całego prawa

prywatnego + libri terribles)

–

Codex (zbiór konstytucji cesarskich)

–

Insitutiones (podręcznik mający

charakter źródła prawa !!!)



UWAGA
Nowele nie wchodziły w skład

Kodyfikacji Justyniańskiej !!!



Problematyka interpolacji

Źródła prawa - zestawienie

Okres
archaic
zny

Okres
przedklasyc
zny

Okres
klasyczny

Okres
poklasycz
ny

Okres
justyniański

Mos

(mos

maiorum)

Leges

regiae

Leges

- rogatae

- datae [np.

ustawa XII

tablic]

Plebiscita

Mos

Leges

(plebiscita=lege

Edykt pretorski

___________

Działalność
jurystów:

Cavere

Agere

Respondere

Leges (do I w

ne)

Edykt

pretorski

(od Hadriana

edictum

perpetuum)

Konstytucje

cesarskie

(edicta,

mandata,

decreta,

rescripta)

Senatus

consulta

Działalność

jurystów (ius

respondendi)

Konstytucje

cesarskie

Corpus Iuris

Civilis:

Kodyfikacja

prawa:

Digesta

Codex

Institutiones

+ (doszły

później)

Novellae

Next time

Podręcznik:



Rozdział IV (§ 14-16)

Zdolność prawna, niewolnicy i

wyzwolenia, osoby prawne, stopnie

pokrewieństwa

Źródła:



G.1.9 -1.47



I. 1.3 -1.8

Plus do powtórki z podręcznika PR-

PPP:



Rozdział 1 (s. 31-116)

Next time – warto zajrzeć

Źródła



D.1.5



B. Szolc-Nartowski
Digesta Justyniańskie. Księga
pierwsza.
lub



A. Tarwacka:



O pozycji prawnej ludzi - 5 tytuł 1
księgi Digestów. Tekst -
tłumaczenie - komentarz Zeszyty
Prawnicze UKSW 8.2 (2008 r.)

Document Outline