POZNAWCZA TEORIA "JA"

 
 

 

Ja subiektywne

 (podmiotowe) vs.

 

Ja obiektywne 

(przedmiotowe)

 

[W.

 James]

 

 

 

JEDNO "JA" CZY WIELE "JA"? 

Rola 

orientacji temporalnej

Znaczenie 

kontekstu społecznego

 i 

skryptów związanych z rolą

   Tożsamość 

indywidualna

 a tożsamość   

społeczna

"Ja" publiczne i "ja" prywatne

: zjawisko 

pozytywnej 

autoprezentacji

Koncepcja 

schematów poznawczych

 i 

hierarchii pojęciowych jako próba 

rozwiązania problemu jedności vs. 

wielości "Ja".  

 

 

STRUKTURA „JA” JAKO ŹRÓDŁO 

MOTYWACJI

 I WARTOŚCIOWAŃ

 
 

„JA" JAKO GENERATOR DĄŻEŃ:

1. Podtrzymanie poczucia własnej 

wartości

2. Podtrzymanie poczucia własnej 

tożsamości i 

odrębności

 (procesy autoweryfikacji, 

podkreślanie unikalności) 

 

 

3. Podtrzymanie poczucia 

kontroli

 nad 

zdarzeniami

4. Dążenie do 

trafnego samopoznania

 
5. Dążenie do 

wzrostu

 i rozwoju własnej osoby

 

Zdrowie psychiczne

: Trafne 

samopoznanie czy podtrzymywanie 
złudzeń na swój własny temat?  (Sh. 
Taylor & J. Brown, 1988)

 

 

ROZBIEŻNOŚCI W „JA” A MOTYWACJA DO 

DZIAŁANIA:

 

1. Reakcje na informacje nie potwierdzające 

naszej wartości, odrębności i kontroli 

1. Konflikt między dążeniem do samopoznania 

a dążeniem do pozytywnego myślenia o 
sobie: "ja" w ogniu krzyżowym

 
3.    Rola rozbieżności między komponentami 

obrazu siebie (np. Ja realnym, Ja idealnym, i 
Ja powinnościowym - Higgins). 

 

 

DOSTĘPNOŚĆ POZNAWCZA "JA

" jako 

warunek jego wpływu na przetwarzanie 
informacji i kontrolę działania:

 

Idea 

„roboczego „Ja”

 (H. Markus)

istota i konsekwencje 

autokoncentracji 

 

istota i konsekwencje 

dezindywiduacji  

 

 

AUTOSCHEMATY:
 

Poznawcze generalizacje n.t. samego 

siebie,

 wyprowadzone z ubiegłego 

doświadczenia, które organizują i 
ukierunkowują  przetwarzanie 
informacji dotyczącej własnej 
osoby (Markus, 1977). 

 

 

 

Sposób diagnozy

: Badania oceniali u siebie 

natężenie różnych cech charakteru,  
zarazem byli proszeni o określenie, na ile 
ważny jest dany atrybut.  

Autoschemat, jeżeli:
-         ocena 

ekstremalna

 (wysoka lub niska), i

-         atrybut uznany za 

ważny

 przez osobę. 

 
W oryginalnych badaniach Markus - schematy 

związane z zależnością-niezależnością.  
Wyodrębniono trzy grupy kobiet: z 
autoschematami niezależności, z 
autoschematami zależności, oraz 
pozbawione autoschematów w tej 
dziedzinie.

 

 

Tak diagnozowane schematy - istotny wpływ 

na przetwarzanie informacji. "Schematycy„:

-         - 

szybciej rozpoznają słowa

 odpowiednich 

kategorii (brak różnic dla słów neutralnych 
względem tych kategorii);

-          - w odpowiedzi na prośbę, 

dostarczają więcej 

przykładów

 zachowań odpowiednich kategorii;

-         - uważają 

zaangażowanie się w zachowania

 

danej kategorii za bardziej prawdopodobne niż w 
zachowania innej kategorii;

-         - są bardziej skłonni do 

odrzucania informacji 

niezgodnej

 z ich obrazem siebie.

 

 

 

Analogiczne wyniki (dla czasów rozpoznawania 

słów) stwierdzono dla szeregu innych 
autoschematów: kobiecości (sex-typing); 
otyłości, szczupłości itp. 

 
Stwierdzono też, że ludzie 

szybciej

 odpowiadają 

na te pytania w kwestionariuszach 
osobowości, które w dotyczą autoschematów 
(Fekken & Holden, 1992). 

Badania Furnhama i Fundera (1995) sugerują, że 

wytwarzane przez ludzi 

autoschematy są 

podzielane przez innych

: Ekstremalność 

samoocen sprzyja nie tylko krótkim czasom 
reakcji przy przypisywaniu sobie 
odpowiednich cech przez sam podmiot, ale 
również - przy przypisywaniu takich cech 
przez innych ludzi (dobrych znajomych). 

 

 

Autoschematy wpływają nie tylko na przetwarzanie 

informacji o sobie, ale też 

o innych ludziach

. 

 
-         Proszeni o ocenę innych,  ludzie biorą pod 

uwagę najczęściej 

te wymiary, w zakresie których 

są "schematykami";

 oceny innych na tych 

wymiarach cechują się większą pewnością;

 
-         wymiary osobowości, na których ludzie mają 

szczególnie pozytywny pogląd na siebie,  są 

łatwiej dostępne poznawczo

 i chętniej 

wykorzystywane przy ocenie innych ludzi. 

 
-         Autoschematy sprawiają, że ludzie organizują 

informację społeczną (np. zawartą w narracji) w 

większe jednostki

 działania; może to wskazywać, 

że rozpoznają znaczenia wyższego rzędu w 
sekwencji działań. 

 

 

SAMOOCENA: UWARUNKOWANIA I 

FUNKCJE MOTYWACYJNE

 

Koncepcja E. T. Higginsa (1987):

Perspektywy Ja

 (punkty widzenia 

na Ja)

Obszary Ja

 (zakresy, dziedziny Ja)

 

 

 

_________________________________________________________________

Dziedziny Ja podlegające                          Perspektywa oceny Ja
             ocenie                              

 własna

                                           

cudza

__________________________________________________________________________

Ja 

realne

Ja realne w oczach własnych          Ja realne w oczach innych 

 

(pojęcie Ja)      ludzi (pojęcie Ja) 

Ja

 idealne

Ja idealne w oczach własnych        Ja idealne w oczach innych 
(ukierunkownie Ja)                            ludzi (ukierunkowanie Ja)

                               
Ja 

powinnościowe

                                   Ja powinnościowe w oczach           Ja powinnościowe w 

oczach innych 
                własnych (ukierunkowanie Ja)        ludzi (ukierunkowanie Ja)

 

 

INNE WAŻNE POJĘCIA:
 
Samooceny 

cząstkowe

 a samoocena 

globalna

 

(poczucie własnej wartości)

 
Dążenie do pozytywnej samooceny: zjawisko 

autoafirmacji

 (Steele, 1975)

 

Strategie

 zapewniania pozytywnej samooceny 

(np.):
Egotyzm atrybucyjny
"kąpanie" się w cudzej chwale
porównania społeczne
pozytywna autoprezentacja

       samoutrudnianie

 

 

Źródła dążenia

:

wrodzone

 (np. teoria C. Rogersa)

nabyte

 – teoria 

społecznego uczenia się

 

teoria 

opanowania trwogi

 (Solomon, Greenberg, 

Pyszczynski, 1991)

 

teoria 

wykluczenia

 ze społeczności (Baumeister & Tice, 

1990)

 

Istota negatywnej samooceny

: brak ocen 

pozytywnych + deficyt adaptacyjnych iluzji na 
swój własny temat (nt.: własnych kompetencji, 
przyszłości, możliwości kontrolowania zdarzeń)

 

 

Dysfunkcjonalność

 negatywnej samooceny:

Nastrój
Nie podejmowanie działań
Generalizacja porażki + brak autoafirmacji
Oczernianie innych i przypisywanie wrogich intencji

 

Zagrożenia związane z wysoką pozytywną 

samooceną

:

        - Podejmowanie zachowań ryzykownych (motocykliści - 

Pelham 

          & Taylor, 1991)
       - nieracjonalny upór (Baumeister, Heatherton & Tice, 

1993)
negatywny odbiór u innych (zarozumiałość)

 
Funkcjonalność wysokiej samooceny a 

fazy działania

 

(Gollwitzer & Kinney, 1989)

 

 

REGULACYJNE KONSEKWENCJE 

SAMOŚWIADOMOŚCI

 
Samoświadomość i metody jej 

wzbudzania 

w 

laboratorium

 
Samoświadomość a koncentracja uwagi na 

rozbieżnościach

 między standardami a 

zachowaniem (koncepcja R. A. Wicklunda),

 

Przykład z badań - samoświadomość a 
przestrzeganie normy uczciwości (Diener & 
Wallbom, 1976)

 

 

Samoświadomość a 

emocje

. 

 
Samoświadomość a procesy 

kontroli działania

:

- Rola koncentracji na celach
- Rola koncentracji na automatycznych 
składniach   czynności złożonych

 
Samoświadomość a 

depresyjny styl 

funkcjonowania

: model Pyszczynskiego i 

Greenberga (1987).