Wykład 7. Pojęcie kwestii społecznej. Bieda jako kwestia społeczna w Polsce. Metody pomiaru i charakterystyka zjawiska

Wykład 7. Pojęcie kwestii społecznej.

Bieda jako kwestia społeczna w Polsce.

Metody pomiaru i charakterystyka

zjawiska

Pojęcie i cechy kwestii społecznej i ich

klasyfikacja

Co to znaczy: bieda

Bieda a wykluczenie społeczne

Cztery różne sposoby określania, kogo zaliczyć

do biednych (sposoby wyznaczania linii

ubóstwa)

Dwa koszyki dóbr i usług obliczane w Polsce

jako wskaźniki poziomu życia ludzi

Cechy biedy w Polsce

Dwa podejścia do rozwiązywania biedy

Kwestia społeczna



„

to konkretny problem społeczny o szczególnie

dotkliwym

wpływie na życie i współdziałanie

członków danej zbiorowości”



„

to stan lub proces społeczny

blokujący w

szerokiej skali

zaspokajanie podstawowych

potrzeb

człowieka”

Cyt za: Leksykon Polityki Społecznej, B. Rysz-Kowalczyk (red.) op cit, s. 77, R. Szarfenberg, Teoria
polityki społecznej, materiał niepublikowany

Kwestia społeczna to zjawiska

które:



budzą niepokój, napięcie i prowadzą do zachowań

ludzi, będących wyrazem tych niepokojów i napięć



są długotrwałe, mają szeroki i rosnący zasięg



kumulują się w pewnych grupach społecznych



prowadzą do zakłóceń szerszego rozwoju

społecznego



wiążą się z niedostosowaniem instytucji

społecznych do potrzeb ludzi



źródła kwestii społecznych tkwią wewnątrz

społeczeństwa, w zasadach i mechanizmach życia

zbiorowego



nie mogą zostać samodzielnie przezwyciężone

przez osoby ich doświadczające

Źródło: charakterystyka autorstwa J. Supińskiej. Podaję za: R. Szarfenberg, Teoria polityki społecznej,
op. cit.

Klasyfikacje kwestii

społecznych



podział na to, zaspokajanie

jakich potrzeb

jest blokowane, np.: kwestie bezrobocia,

oświaty, uczestnictwa w kulturze itd.



podział na to,

czyje potrzeby

są blokowane

(„kwestie podmiotowe”), np.: kwestia

imigrantów, kobiet, dzieci, osób starszych



podział na

skale:

kwestia lokalna, regionalna,

państwowa, regionów świata, globalnej



podział ze względu na

dotkliwość:

kwestia

umiarkowana, intensywna, krytyczna

/dramatyczna

Bieda – znaczenie pojęcia

bieda to sytuacja

niezaspokojenia

lub zaspokojenia

na niskim poziomie

potrzeb

człowieka, jeśli

spełniony jest przynajmniej jeden czynnik:

- brak lub niedostateczna

ilość i jakość środków

zaspokajania potrzeb,

- brak lub istotne ograniczenie zdolności/

umiejętności/ możliwości legalnego i szybkiego

zdobycia

odpowiednich środków,

- brak lub istotne ograniczenie zdolności/umiejętności/

możliwości

zaspokajania

potrzeb posiadanymi

środkami

brak woli

zaspokojenia potrzeb

Ponadto – bieda to:

raczej brak środków niż dochodów

pozostawanie biednym w długim okresie

wielowymiarowa deprywacja

niemożliwość społecznej partycypacji

Źródło: Leksykon Polityki Społecznej, op. cit. S. 220

Bieda a wykluczenie społeczne



„

bieda to taka sytuacja która uniemożliwia

społeczną partycypację, funkcjonowanie w

społeczeństwie wedle akceptowanego wzoru. Jest

ona źródłem procesu

wykluczania”



„

być społecznie wykluczonym oznacza, że

jednostka, rodzina albo nawet cała grupa są

wyłączone ze sposobu życia

, zasobów oraz

warunków życia, jakie są

zwyczajowe i

akceptowane

w danej społeczności”

Źródło: S. Golinowska, P. Broda-Wysocki, Kategorie ubóstwa i wykluczenia społecznego.
Przegląd ujęć. W: Ubóstwo i wykluczenie społeczne, S. Golinowska i in. (red.). IPiSS, Warszawa
2005, s. 40 i nast..

Cztery różne sposoby określania, kogo

zaliczyć do biednych (sposoby

wyznaczania linii ubóstwa)

Biedny to osoba, której wydatki:

Są poniżej

ustalonego przez ekspertów

minimum

potrzebnego do zaspokojenia najważniejszych

potrzeb



bezwzględna (absolutna) linia

ubóstwa

Są znacznie

mniejsze niż u innych

ludzi w danym

społeczeństwie (np. poniżej 50% średnich

wydatków)



względna (relatywna) linia

ubóstwa

Są na tyle niskie, że uprawniają do

korzystania z

pomocy społecznej



ustawowa linia

ubóstwa

Są na tyle niskie, że osoba

uważa się za biedną



subiektywna

linia ubóstwa

Dwa koszyki dóbr i usług obliczane

w Polsce jako wskaźniki poziomu

życia ludzi

Minimum

egzystencji

Minimum socjalne

Wskaźnik

czego

ubóstwa, poniżej którego

następuje

biologiczne

zagrożenie życia

zaspokajania potrzeb na niskim

poziomie, ale

wystarczającym dla

reprodukcji sił witalnych

człowieka, posiadania i wychowania

potomstwa oraz

utrzymania więzi

ze społeczeństwem

–

wskaźnik

integracji społecznej

Rodzaj dóbr

i usług

zawartych

w koszyku

Umożliwiające

wyłącznie

przeżycie biologiczne

najniższym poziomie

Umożliwiające

życie na niskim

poziomie i utrzymanie więzi ze

społeczeństwem

Wysokość

minimum w

2005 r.

Dla gospodarstwa 1

osobowego:

385 zł

Dla gospodarstwa 4

osobowego:

1260 zł

Dla gospodarstwa 1 osobowego:

845 zł

Dla gospodarstwa 4 osobowego:

509 zł

% Polaków

żyjących

poniżej

12%

58%

Zawartość koszyków minimum egzystencji i minimum socjalnego (wybrane

elementy)

Minimum socjalne

Minimum egzystencji

Potrzeby socjalno-bytowe

Wyżyw

Odpowiada polskim normom żywienia na poziomie

dolnego przedziału „zalecanego poziomu
spożycia”

Odpowiada polskim normom żywienia na tzw.

bezpiecznym poziomie spożycia

Ubran

Zakup odzieży i obuwia; odnawianie zasobów z

zakupów w najtańszych asortymentach po
długim okresie użytkowania

odzież i obuwie dostosowane tylko do warunków

klimatycznych; odnawianie obuwia i bielizny
z najtańszych asortymentów, a odzieży z
darów

Miesz

Samodzielne mieszkanie komunalne, wszystkie

opłaty eksploatacyjne według podstawowych
składek

Jak obok, liczone wobec znacznie mniejszej

powierzchni

mieszkania

–

np.

dla

dwuosobowego gospodarstwa – 15 m2

Higien

I zdro-
Wie

Korzystanie tylko z nieodpłatnych usług służby

zdrowia, zakupy podstawowych środków
higieny osobistej, z kosmetyków tylko krem do
twarzy i rąk, usługi fryzjerskie 2-3 razy w roku

Korzystanie tylko z nieodpłatnych usług służby

zdrowia, sporadyczne zakupy leków, zakupy
wyłącznie elementarnych środków higieny

Trans

Korzystanie z transportu miejskiego

Nie uwzględniono

Potrzeby oświatowo-kulturalne

Wych.

Opłata za pobyt w przedszkolu

Nie uwzględniono

Kształ

Wydatki

związane

realizacją

obowiązku

kształcenia, zakup używanych podręczników,
opłaty na komitet rodzicielski i imprezy
szkolne (5 razy w roku)

Wydatki związane z realizacją obowiązku

kształcenia, zakup używanych podręczników

Kultur

Zasoby:

telewizor,

radioodbiornik,

długo

użytkowana podręczna biblioteczka

Nie uwzględniono

Potrzeby rekreacyjno-wypoczynkowe

Wypo-
Czyne

Wypoczynek letni na wsi („wczasy pod gruszą”) 30

dniowy dla dzieci i 25-10 dniowy dla dorosłych
/ rok

Nie uwzględniono

Pozostałe miary ubóstwa

(poza ubóstwem bezwzględnym)



ubóstwo relatywne -

odniesienie do sytuacji

przeciętnej w społeczeństwie. Jego linia to zwykle

50% przeciętnych lub

dochodów

w danym kraju.

Ubóstwo jest tutaj rozumiane jako

wyraz

nierówności



ubóstwo subiektywne

- założenie że ubóstwo to w

dużym stopniu indywidualne,

subiektywne uczucie

że posiadamy niewystarczająco środków do realizacji

naszych potrzeb. Pomiar metodą leydeyską



ubóstwo oficjalne (urzędowe)

- wskaźnik

korzystania z pomocy społecznej – kryterium

dochodowe uprawniające do korzystania z pomocy

społecznej

Cechy biedy w Polsce

trwałość

: coraz częściej dziedziczenie ubóstwa;

„społeczności permanentnego ubóstwa”

zróżnicowanie przestrzenne

(szczególnie zagrożone na

wsi tereny popegrowskie, w mieście: biedne dzielnice)

juwenilizacja

–

bieda dzieci i młodzieży

(44% rodzin z

4 dzieci lub więcej żyje poniżej minimum egzystencji

(12% w całym społeczeństwie))

Cechy biedy w Polsce

trwałość

: coraz częściej dziedziczenie ubóstwa;

„społeczności permanentnego ubóstwa”

zróżnicowanie przestrzenne

(szczególnie zagrożone na

wsi tereny popegrowskie, w mieście: biedne dzielnice)

juwenilizacja

–

bieda dzieci i młodzieży

(44% rodzin z

4 dzieci lub więcej żyje poniżej minimum egzystencji

(12% w całym społeczeństwie))

feminizacja

(większa długotrwałość biedy, niższe

zarobki, większe bezrobocie, kobiety jako „menedżerki

biedy” w biednych gospodarstwach domowych)

Cechy biedy w Polsce

trwałość

: coraz częściej dziedziczenie ubóstwa;

„społeczności permanentnego ubóstwa”

zróżnicowanie przestrzenne

(szczególnie

zagrożone na wsi tereny popegrowskie, w mieście:

biedne dzielnice)

juwenilizacja

–

bieda dzieci i młodzieży

(44%

rodzin z 4 dzieci lub więcej żyje poniżej minimum

egzystencji (12% w całym społeczeństwie))

feminizacja

(większa długotrwałość biedy, niższe

zarobki, większe bezrobocie, kobiety jako

„menedżerki biedy” w biednych gospodarstwach

domowych)

bieda na wsi

(np. poniżej minimum egzystencji

18,7% mieszkańców wsi i 8,2% mieszkańców miast)

Cechy biedy w Polsce

trwałość

: coraz częściej dziedziczenie ubóstwa;

„społeczności permanentnego ubóstwa”

zróżnicowanie przestrzenne

(szczególnie zagrożone na wsi

tereny popegrowskie, w mieście: biedne dzielnice)

juwenilizacja

–

bieda dzieci i młodzieży

(44% rodzin z 4

dzieci lub więcej żyje poniżej minimum egzystencji (12% w

całym społeczeństwie))

feminizacja

(większa długotrwałość biedy, niższe zarobki,

większe bezrobocie, kobiety jako „menedżerki biedy” w

biednych gospodarstwach domowych)

bieda na wsi

(np. poniżej minimum egzystencji 18,7%

mieszkańców wsi i 8,2% mieszkańców miast)

związek z bezrobociem

(spośród członków gospodarstw

domowych, w których min. jedna osoba bezrobotna - 27%

poniżej minimum egzystencji, spośród gospodarstw bez

bezrobotnych – 9%).

Charakterystykę biedy przedstawiam za: E. Tarkowska, Bieda w Polsce w świetle badań
jakościowych – próba podsumowania. W: Ubóstwo i wykluczenie…, op.cit.

2 podejścia do rozwiązywania biedy



Rozwiązywanie biedy rozumianej w kategoriach

absolutnych

–

polityka socjalna

: „wyciąganie z

biedy” najbiedniejszych – świadczenia i usługi

społeczne, aktywizacja zawodowa osób



Rozwiązywanie biedy rozumianej w kategoriach

relatywnych

–

polityka społeczna

zapobieganie rozwarstwianiu się społeczeństwa:

edukacja, poprawa warunków zatrudnienia,

rozwój demokracji

Document Outline