Profilaktyka zaburzeń zdrowia
i rozwoju dzieci i młodzieży
Pielęgniarstwo
pediatryczne
Profilaktyka zaburzeń zdrowia
i rozwoju dzieci i młodzieży
Pielęgniarstwo
pediatryczne
Profilaktyka zdrowotna I faza
Dotyczy ludzi zdrowych, całej populacji lub co
najmniej znacznej jej części.
Składa się z dwóch typów działań:
swoiste – zapobieganie konkretnej chorobie, np.
zakaźnej – szczepienia ochronne, próchnicy
zębów – uzupełnianie fluoru, krzywicy –
podawanie witaminy D,;
nieswoiste – zapobieganie wielu zaburzeniom i
chorobom, np. przez prowadzenie zdrowego stylu
życia, eliminowanie zagrożeń w środowisku
fizycznym i społecznym, stwarzanie dziecku
warunków do prawidłowego rozwoju (np.
karmienie piersią, miłość, akceptacja.
Profilaktyka zdrowotna II faza
Dotyczy osób ze zwiększonym ryzykiem występowania
niektórych chorób i zaburzeń.
Celem profilaktyki II fazy jest:
identyfikacja grup ryzyka,
wczesne wykrycie u ich członków objawów
chorobowych,
podjęcie postępowania kompensacyjnego,
korekcyjnego lub leczniczego w celu zahamowania
rozwoju choroby lub zmniejszenia negatywnych jej
skutków.
W Polsce obowiązuje:
program testów przesiewowych i powszechnych
profilaktycznych badań lekarskich dzieci i młodzieży,
Profilaktyka zdrowotna III
faza
Dotyczy ludzi przewlekle chorych lub niepełnosprawnych.
Celem profilaktyki III fazy jest zapobieganie dalszym,
niepomyślnym skutkom chorób, w tym:
pomoc w radzeniu sobie z chorobą i zaakceptowanie
swego stanu;
pomoc w utrzymaniu dobrej kondycji fizycznej i
samopoczucia, rozwijaniu funkcji kompensacyjnych
niepełnosprawność, wyrabianie umiejętności
samooceny swego zdrowia i kondycji, rozwijanie
zainteresowań i uzdolnień ułatwiających wybór zawodu
i zwiększających szansę niezależnego i twórczego życia;
przeciwdziałanie izolacji społecznej prowadzącej do
wtórnego kalectwa społecznego;
przywrócenie (rehabilitacja ruchowa) lub zastąpienie
(proteza) uszkodzonych funkcji.
DIAGNOSTYKA
AUKSOLOGICZNA
METODY OCENY ROZWOJU FIZYCZNEGO
tabele norm, czyli biologiczne układy
odniesienia,
siatki centylowe,
wskaźniki proporcji np. BMI i inne,
morfogramy,
ocena wieku biologicznego (rozwojowego),
wskaźniki oceny składu ciała,
biochemiczne wskaźniki rozwoju.
METODY OCENY ROZWOJU
FIZYCZNEGO DZIECKA
TABELE NORM
W tabelach norm podawane są średnie wartości danej cechy i jej
zakres zmienności w odniesieniu do wieku i płci.
SIATKI CENTYLOWE
Zaletą tej metody jest możliwość graficznego przedstawienia pozycji
badanej cechy i odniesienia jej do normy.
Przez nanoszenie na siatce kolejno uzyskiwanych wartości pomiarów,
wykreślić można krzywą, odzwierciedlającą indywidualne tempo
wzrastania.
WSKAŹNIKI PROPORCJI
Wyrażają one stosunek dwóch lub więcej cech morfologicznych
względem siebie.
Mają one na celu ocenę kształtowania proporcji ciała, czyli procesów
różnicowania.
wskaźnik proporcji masy ciała do wysokości ciała,
PROFILE ROZWOJU. MORFOGRAMY
Morfogram wykreślony na podstawie kilku cech morfologicznych
pozwala na ocenę proporcji między odcinkami ciała.
METODY OCENY ROZWOJU
FIZYCZNEGO DZIECKA
WIEK BIOLOGICZNY (ROZWOJOWY)
Wiek biologiczny jest to rzeczywiste zaawansowanie w rozwoju kilku
cech (wyrażone w latach), na podstawie których przeprowadza się
ocenę auksologiczną.
W diagnostyce wykorzystuje się:
Wiek morfologiczny określa się, porównując uzyskany pomiar
wysokości i masy ciała ze zbliżoną wartością z tabel norm i odczytując
odpowiadający im wiek.
Wiek zębowy określa się u małych dzieci na podstawie wyrzynania się
zębów mlecznych i stałych.
Wiek cech płciowych można ocenić na podstawie stopnia
zaawansowania rozwoju cech płciowych i jego odniesienia do wieku
metrykalnego.
W ocenie rozwoju cech płciowych wykorzystuje się skalę Tannera.
Wiek kostny jest miernikiem ogólnego poziomu i prognozy rozwoju
dziecka.
W ocenie wieku kostnego najpopularniejsza jest metoda atlasowa.
TESTY PRZESIEWOWE
TESTY PRZESIEWOWE obowiązujące w Polsce służą
do wykrywania:
WRODZONEJ NIEDOCZYNNOŚCI TARCZYCY
FENYLOKETONURII
WRODZONEJ DYSPLAZJI STAWÓW BIODROWYCH
NIEZSTĄPIONEGO JĄDRA
ZABURZEŃ W ROZWOJU SOMATYCZNYM
ZABURZEŃ WIDZENIA
WAD SŁUCHU
PODWYŻSZONEGO CIŚNIENIA TĘTNICZEGO KRWI
TEST PRZESIEWOWY DO
WYKRYWANIA WRODZONEJ
NIEDOCZYNNOŚCI TARCZYCY
Cel testu – identyfikacja noworodków podejrzanych o
wrodzoną niedoczynność tarczycy.
Wiek badanych 3-7 dni życia, optymalnie 5 dzień życia.
Rodzaj testu – oznaczenie ilościowe stężenia TSH w
wysuszonej kropli krwi. Wskaźnikiem niedoczynności
tarczycy jest zwiększone stężenie TSH we krwi. Testy
wykonują specjalistyczne laboratoria przesiewowe.
Interpretacja wyniku testu
Diagnostyka potwierdzająca obejmuje oznaczenie
tyroksyny oraz TSH w poradni endokrynologicznej.
W przypadku potwierdzenia podejrzenia wrodzonej
niedoczynności tarczycy bezzwłocznie włączane jest
leczenie L-tyroksyną.
TEST PRZESIEWOWY DO
WYKRYWANIA FENYLOKETONURII
Cel testu – identyfikacja noworodków podejrzanych
o fenyloketonurię.
Wiek badanych 3-7 dni życia, optymalnie 5 dzień
życia.
Rodzaj testu – oznaczenie ilościowe fenyloalaniny w
wysuszonej kropli krwi.
Interpretacja wyniku testu
Diagnostyka potwierdzająca prowadzona jest w
poradni wad metabolicznych.
W przypadku potwierdzenia fenyloketonurii
leczenie musi być rozpoczęte w pierwszych 4
tygodniach życia.
TEST PRZESIEWOWY DO
WYKRYWANIA WRODZONEJ DYSPLAZJI
STAWÓW BIODROWYCH
Cel testu – identyfikacja noworodków, niemowląt i
dzieci w wieku poniemowlęcym podejrzanych o
wrodzoną dysplazję stawów biodrowych.
Wiek badanych – badanie stawów biodrowych należy
przeprowadzać wielokrotnie w okresie
noworodkowym, a następnie powtarzać 4-6 razy w
pierwszych 6 miesiącach życia, stosując różne
metody badania. W wieku poniemowlęcym
(około18 m.ż.) należy ocenić prawidłowość chodu i
długość kończyn dolnych.
Interpretacja wyników W przypadku uzyskania
dodatniego wyniku badania, dziecko należy
skierować do poradni ortopedycznej
TEST PRZESIEWOWY DO
WYKRYWANIA ZABURZEŃ W
ROZWOJU SOMATYCZNYM
Cel testu – identyfikacja dzieci i młodzieży z niedoborem
długości/wysokości ciała oraz z nadmiarem lub niedoborem
masy ciała.
Wiek badanych – pomiary wykonuje się wielokrotnie:
–
noworodek,
–
niemowlę – 3,4,5,6,9 i 12 m.ż
–
dziecko w 2, 4, 6 r.ż.
–
dziecko w 10 i 12 r.ż – III i V kl. szkoły podstawowej
–
dziecko w 13 r.ż. – I kl. gimnazjum
–
dziecko w 16 r.ż. – I kl. szkoły ponadgimnazjalnej
–
dziecko w ostatniej klasie szkoły ponadgimnazjalnej
Interpretacja wyników testu
Wyniki pomiarów ciała dziecka porównuje się z
odpowiednimi dla wieku i płci wskaźnikami (normami),
opracowanymi dla populacji, z której pochodzi dziecko.
Najczęściej stosuje się do tego celu siatki centylowe.
TEST PRZESIEWOWY DO
WYKRYWANIA PODWYŻSZONEGO
CIŚNIENIA TĘTNICZEGO KRWI
Cele testu
identyfikacja dzieci i młodzieży z podwyższonym ciśnieniem
tętniczym krwi,
uświadamianie dzieciom i młodzieży znaczenia i potrzeby
systematycznego dokonywania pomiarów ciśnienia tętniczego we
wszystkich okresach życia.
Wiek badanych
dzieci w wieku 10 lat – III kl. szkoły podstawowej,
dzieci w wieku 13 lat – I kl. gimnazjum
dzieci w wieku 16 lat – I kl. szkoły ponadgimnazjalnej
uczniowie ostatniej klasy szkoły ponadgimnazjalnej
Wskazane są pomiary ciśnienia tętniczego krwi w czasie badania
profilaktycznego dziecka, począwszy od 2 roku życia.
Interpretacja wyników testu
Normy : prawidłowe ciśnienie skurczowe i rozkurczowe
odpowiada 90 i 95 centylowi według płci, wieku i wysokości ciała.
TESTY PRZESIEWOWE DO
WYKRYWANIA ZABURZEŃ
WIDZENIA
BADANIE NARZĄDU WZROKU U
NOWORODKÓW I NIEMOWLĄT
TEST PRZESIEWOWY DO
WYKRYWANIA NIEPRAWIDŁOWEJ
OSTROŚCI WZROKU
TEST PRZESIEWOWY DO
WYKRYWANIA ZABURZEŃ
WIDZENIA BARW
TEST PRZESIEWOWY DO
WYKRYWANIA NIEPRAWIDŁOWEJ
OSTROŚCI WZROKU
Cel testu – identyfikacja dzieci z osłabioną ostrością wzroku oraz różnicą w
ostrości wzroku obu oczu.
Wiek badanych :
dziecko w wieku 4, 6 lat,
dziecko w I, III, V kl. szkoły podstawowej,
dziecko w I i III kl. gimnazjum
dziecko w I i ostatniej kl. szkoły ponadgimnazjalnej
Rodzaj testu – badanie ostrości wzroku do dali za pomocą tablic
dostosowanych do wieku dziecka:
tablice z optotypami w postaci figur geometrycznych – dzieci w wieku 4
lat,
tablice z optotypami w postaci litery E – dzieci w wieku 6 lat,
tablice z optotypami w postaci cyfr – dzieci w wieku powyżej 7 lat.
Interpretacja wyników
W przypadku uzyskania dodatniego wyniku dziecko należy skierować do
lekarza okulisty.
TEST PRZESIEWOWY DO
WYKRYWANIA ZABURZEŃ
WIDZENIA BARW
Cel testu – identyfikacja dzieci z zaburzeniami
widzenia barw.
Wiek badanych – III klasa szkoły podstawowej.
Rodzaj testu – badanie widzenia barw za
pomocą tablic pseudoizochromatycznych.
Interpretacja wyniku testu – dodatni wynik testu
uzyskuje się, jeżeli dziecko nie odczytało lub
nieprawidłowo odczytało nawet jedną tablicę
(poza tablicą nr 7)
TESTY PRZESIEWOWE DO
WYKRYWANIA WAD SŁUCHU
Orientacyjne badania słuchu noworodków, niemowląt i dzieci w wieku 2 lat.
Cel testu – wykrywanie wad słuchu.
Wiek badanych
noworodek w 2 – 3 dobie życia,
niemowlę w 6, 9 i 12 m. ż. i dziecko w 24 m. ż.
Rodzaj testu – bada się reakcje dziecka na sygnały akustyczne.
Interpretacja wyników testu
Uszkodzenie słuchu podejrzewa się, gdy dziecko nie reaguje na bodźce akustyczne.
W przypadku uzyskania dodatniego wyniku dziecko należy skierować do badania
laryngologicznego i audiologicznego.
Orientacyjne badania słuchu dzieci przedszkolnych i szkolnych.
Cel testu – identyfikacja dzieci i młodzieży podejrzanej o uszkodzenie słuchu.
Wiek badanych – 4, 6 lat i 13 lat
Rodzaj testu: badanie szeptem - pokaż co słyszysz (dzieci 4 lata),
powtórz co słyszysz (dzieci 6 i 13 lat )
Interpretacja wyników testu
Dodatni wynik testu przesiewowego uzyskuje się gdy dziecko:
nie pokazuje prawidłowo obrazków, zabawek lub części ciała,
nie powtarza prawidłowo słów.
Dziecko należy skierować dolaryngologa
TESTY PRZESIEWOWE DO
WYKRYWANIA ZABURZEŃ
NARZĄDU RUCHU
TEST RZESIEWOWY DO WYKRYWANIA
BOCZNEGO SKRZYWIENIA KRĘGOSŁUPA
TEST PRZESIEWOWY DO WYKRYWANIA
NADMIERNEJ KIFOZY PIERSIOWEJ
TEST PRZESIEWOWY DO WYKRYWANIA
ZNIEKSZTAŁCEŃ STATYCZNYCH
KOŃCZYN DOLNYCH
TEST PRZESIEWOWY DO
WYKRYWANIA BOCZNEGO
SKRZYWIENIA KRĘGOSŁUPA
Cel testu – identyfikacja dzieci podejrzanych o boczne skrzywienie
kręgosłupa.
Rodzaj badania- test składa się z dwóch części:
badanie symetrii osi długiej kręgosłupa w płaszczyźnie
czołowej,
badanie symetrii klatki piersiowej i okolicy lędźwiowej podczas
skłonu.
Wiek badanych, klasa
dziecko w wieku 6 lat,
dziecko w wieku 7, 10 i 12 lat – I, III i V kl. szkoły podstawowej,
dziecko w wieku 13 lat – I kl. gimnazjum,
dziecko w wieku 16 lat – I kl. szkoły ponadgimnazjalnej.
Interpretacja wyników testu
Za dodatni wynik testu przesiewowego (boczne skrzywienie
kręgosłupa) przyjmuje się stwierdzenie co najmniej jednego z
niżej wymienionych objawów
TEST PRZESIEWOWY DO
WYKRYWANIA NADMIERNEJ
KIFOZY PIERSIOWEJ
Cel testu – identyfikacja dzieci z nadmiernie
pogłębioną kifozą piersiową.
Rodzaj badania - badanie wielkości kifozy piersiowej
za pomocą pionu.
Wiek badanych, klasa
dziecko w wieku 13 lat – I kl. gimnazjum,
dziecko w wieku 16 lat – I kl. szkoły
ponadgimnazjalnej
Interpretacja wyników testu
Dodatni wynik testu: pion spuszczony ze środka
zewnętrznej guzowatości kości potylicznej przylega
do kifozy piersiowej lub się na niej zgina.
TEST PRZESIEWOWY DO
WYKRYWANIA ZNIEKSZTAŁCEŃ
STATYCZNYCH KOŃCZYN
DOLNYCH
Cel testu – identyfikacja dzieci z koślawością kolan
oraz stopami płasko-koślawymi.
Rodzaj testu – składa się z dwóch części:
mierzenie odległości między kostkami
przyśrodkowymi kończyn dolnych,
badanie ustawienia osi długiej podudzia i pięty za
pomocą pionu.
Wiek badanych – dziecko w wieku 6 lat.
Interpretacja wyników testu: Postępowanie w
przypadku dodatniego wyniku testu –
poinformować dziecko rodziców z zaleceniem
zgłoszenia się do lekarza rodzinnego.