Zastosowanie skal do 

oceny sprawności 

psychoruchowej w 

planowaniu opieki nad 

pacjentem w podeszłym 

wieku, 

niepełnosprawnym.

Zapewnienie osobie w 

podeszłym wieku,

• niepełnosprawnej, opieki zgodnej z 

zapotrzebowaniem, uwzględniającej potencjał 
jego możliwości oraz miejsce świadczenia tej 
opieki wymaga od osoby planującej 
dokonania oceny stanu bio-psycho-
społecznego i sprawności samoobsługowej. 

• Rzetelna ocena może być przeprowadzona 

przy użyciu odpowiednich narzędzi. Temu 
celowi służą skale do oceny sprawności 
fizycznej, psychicznej, samoobsługowej. 

• W celu zapewnienia osobie niepełnosprawnej, w 

wieku starszym, profesjonalnej opieki 

pielęgniarskiej, lekarskiej, socjalnej konieczne jest 

dobre rozpoznanie stanu bio-psycho-społecznego, 

ocena stopnia jego sprawności ruchowej, 

psychicznej oraz samoobsługowej. Ocena ta 

pozwoli na zaplanowanie działań pielęgnacyjnych, 

leczniczych, rehabilitacyjnych, które przyczynią się 

do poprawy sprawności i zaktywizowania osoby 

starszej w środowisku szpitalnym, domowym czy 

podczas pobytu w DPS, ZOL, ZO-P. Pozwoli również 

na określenie zakresu koniecznej pomocy, jaka 

powinna być świadczona pacjentowi. 

Aby ocena stanu

• była trafna i obiektywna wymaga 

zastosowania odpowiedniego narzędzia. W 

piśmiennictwie podanych jest wiele skal, które 

pomocne są w ocenie zarówno sprawności 

ruchowej, jak i psychicznej, umysłowej, oraz 

sprawności samoobsługowej.

• W geriatrii szczególnie podkreśla się znaczenie 

całościowej oceny stanu osoby starszej. 

Badanie podmiotowe i przedmiotowe nie 

zawsze dostarcza pełnej oceny stanu zdrowia i 

niewydolności pacjenta w podeszłym wieku. 

Do ustalenia zdolności

• osoby starszej do samodzielnego funkcjonowania 

oraz do określenia zakresu ingerencji leczniczej i 

koniecznej opieki służy Całościowa Ocena 

Geriatryczna. (COG). 

Jest to wielokierunkowy, 

zintegrowany proces diagnostyczny, 

którego celem jest ustalenie zakresu 

zaburzenia dobrostanu biologicznego, 

psychicznego i społecznego oraz 

ustalenie priorytetów leczniczo – 

pielęgnacyjno – rehabilitacyjnych, 

potrzeb i możliwości zapewnienia 

dalszego leczenia/rehabilitacji/opieki 

(dom, dom opieki, zakład opiekuńczo – 

leczniczy, oddział szpitalny). 

COG

• Najbardziej korzystne jest 

przeprowadzenie COG przez zespół 
złożony z grupy specjalistów różnych 
dziedzin, w tym lekarza, pielęgniarki, 
psychologa, rehabilitanta i 
pracownika socjalnego. Bardzo 
ważną rolę odgrywa również 
współpraca z rodziną chorego. 

COG obejmuje cztery główne 

dziedziny:

• ocenę stanu czynnościowego, 
• ocenę stanu zdrowia fizycznego, 
• ocenę funkcji umysłowych 
• ocenę socjalno-środowiskową. 

I. Ocena czynnościowa

• – ma na celu określenie stopnia zdolności osoby 

starszej do samoopieki, samodzielnego 

funkcjonowania w życiu codziennym w zakresie 

czynności podstawowych i złożonych. Aby dokonać 

tej oceny możemy posłużyć się skalą oceny 

podstawowych czynności życiowych – skala Katza 

(ADL – activities of daily living).

•  Ocenia ona takie parametry jak zdolność 

utrzymywania higieny, umiejętność samodzielnego 

ubierania się i rozbierania, mobilność chorego (w 

najbardziej podstawowym zakresie tj. czy jest w 

stanie wstać z łóżka i przesiąść się na fotel), oraz 

kontrolowanie podstawowych czynności 

fizjologicznych (oddawanie moczu i stolca). 

Skala Oceny Podstawowych 

Czynności w Życiu Codziennym

(skala Katza)

• Samodzielny 

• Tak             Nie 
• 1. Kąpanie się                                                                

1                 0

• 2. Ubieranie i rozbieranie się                                                    

1                 0

• 3. Korzystanie z toalety                                                            

1                 0

• 4. Wstawanie z łóżka i przemieszczanie się na                        

1                  0

• 5. Samodzielne jedzenie                                                           

1                  0

• 6. Kontrolowanie wydalania moczu i stolca                            

1                  0

• Wynik końcowy          ................./6

• Punktacja:           

•   5 –6   osoby sprawne

•
• 3 – 4    osoby umiarkowanie niesprawne

•
• ≤2       osoby znacznie niesprawne

• Uzyskanie niskiej punktacji w tej skali 

świadczy o niezdolności do 
samodzielnego funkcjonowania, a w 
konsekwencji o potrzebie świadczenia 
stałej opieki przez osoby drugie. 

• W tym przypadku uzyskanie wysokiej 

punktacji świadczy o zależności 
podopiecznego od pomocy opiekuna.

Ocena sprawności dziennej wg 

Katza

IADL

• Do oceny złożonych czynności życia codziennego 

służy skala Lawtona (IADL – instrumental activities of 

daily living).

•  Ocenia ona zdolność seniora do podstawowego 

funkcjonowania we współczesnym otoczeniu. W tej 

ocenie bierze się pod uwagę takie parametry jak: 

zdolność korzystania z telefonu, zdolność docierania 

do miejsc bardziej oddalonych niż zwykły dystans 

spacerowy, umiejętność kupienia i przyrządzenia 

sobie posiłku, zdolność do wykonania podstawowych 

prac domowych (sprzątanie, drobne naprawy, np. 

wymiana żarówki, pranie), samodzielne przyjmowanie 

leków oraz gospodarowanie pieniędzmi.

• Wynik dokonanej oceny sprawności osoby starszej 

przy pomocy tej skali pozwala na przybliżone 

zobiektywizowanie potrzeb chorego w zakresie 

pomocy/opieki (np. konieczność zrobienia zakupów 2x 

w tygodniu, zakupy + sprzątanie, samodzielny pobyt 

w domu opieki). (Kocemba J., Grodzicki T. 2000, 151).

• Inną propozycję oceny sprawności samoobsługowej i 

zapotrzebowania na opiekę stanowi skala oceny 

sprawności samoobsługowej wg Barthela. Poniżej 

przedstawiono skalę w wersji oryginalnej i 

zmodyfikowanej. Skala ta jest obecnie 

wykorzystywana między innymi w Domach Pomocy 

Społecznej jako wymóg przy kontraktowaniu 

świadczeń przez NFZ.

• Wskaźnik Barthela (ocena sprawności 

samoobsługowej)

skala ADL (Activity of Daily 

Living)

• Oto jeszcze jeden przykład skali pozwalającej ocenić sprawność 

samoobsługową pacjenta, skala ADL (Activity of Daily Living). 

Klasyczna skala obejmuje nie tylko niepełnosprawność, ale przede 

wszystkim zależność w zakresie czterech czynności 

instrumentalnych:

• generalne sprzątanie

• robienie zakupów

• korzystanie ze środków transportu

• gotowanie

• oraz sześciu czynności osobistych:

• kąpanie się

• ubieranie i rozbieranie

• korzystanie z toalety

• korzystanie z łóżka i przemieszczanie się na krzesło, fotel

• samodzielne jedzenie

• nietrzymanie moczu i/lub stolca

• Skala ta jest uporządkowana 

hierarchicznie, co oznacza, że w 
większości przypadków (z wyjątkiem 
trzymania moczu) niesprawność w 
zakresie jednej czynności powoduje 
niesprawność w czynnościach wyżej 
usytuowanych pod względem 
trudności. 

Sprawność ADL (wg 

propozycji Barbary Bień).

• Pacjent nie jest w stanie wykonać czynności lub 

wykonuje ją przy pomocy innych osób.

• I – ADL sprzątanie, ciężka praca domowa, jak: 

mycie okien i podłóg, generalne sprzątanie

• I – ADL zakupy, noszenie ciężkich przedmiotów, 

takich jak zakupy o wadze 5 kg na dystans 100m

• I – ADL posiłki, przyrządzanie sobie posiłków

• P – ADL kąpiel, mycie się, kąpanie się

• P – ADL ubieranie, ubieranie się i rozbieranie

• P – ADL WC, korzystanie z ubikacji

• P – ADL wstawanie, kładzenie się i stawanie

• P – ADL jedzenie, samodzielne jedzenie

Skala kumulacyjna ADL

• Skala nosi nazwę skali kumulacyjnej i 

pozwala każdej badanej osobie 
przypisać liczbę punktów 
odpowiadającą liczbie czynności, w 
której osoba jest zależna od pomocy 
innych osób. To może bardzo ułatwić 
pielęgniarce pracę z osobą starszą i 
niepełnosprawną.

II. Ocena zdrowia fizycznego

• – pozwala ocenić wydolność organizmu lub 

poszczególnych układów w sytuacji wystąpienia 

choroby przewlekłej. Narzędziami używanymi w 

ocenie stanu fizycznego są skale pozwalające w 

obiektywny sposób ocenić stan chorego. Poza 

powszechnie stosowanymi w medycynie skalami 

(np. skala niewydolności krążenia wg NYHA, 

kanadyjska skala oceny choroby wieńcowej, skala 

oceny zaawansowania RZS czy skal nasilenia 

choroby Parkinsona) stosuje się tu instrumenty 

oceniające parametry ściśle geriatryczne. 

(Kocemba J., Grodzicki T. 2000, 45).

Aby ocenić ryzyko upadków

• możemy zastosować skalę Tinetti. Skala ta testuje 

zbiorczo funkcje układu nerwowego i kostno–

stawowego. Oceniamy zdolność chorego do 

przyjęcia pozycji stojącej, nieruchomego stania, 

zdolność przejścia krótkiego dystansu, wykonania 

obrotu o 180 stopni oraz przyjęcia pozycji 

siedzącej. Niska ocena w tej skali wskazywać 

będzie na potrzebę wyposażenia badanej osoby w 

pomoce typu oświetlenie podłogi w nocy, poręcze 

przy łóżku i w łazience, chodzik. (Kocemba J., 

Grodzicki T. 2000, 45).

•

Pielęgniarka

• opiekująca się osobą starszą, u której 

występuje zwiększone ryzyko upadków, 

powinna w planowaniu opieki uwzględnić 

odpowiednie postępowanie mające na celu 

zminimalizowanie tego ryzyka. Planując 

opiekę powinna zwrócić między innymi 

uwagę na dobre oświetlenie, zwłaszcza w 

nocy, kiedy podopieczny wychodzi do WC, 

stosowanie przez obuwia utrzymującego 

stopę, likwidację przesuwających się 

chodników, czy zachęcanie go do korzystania 

z pomocy laski lub kuli przy poruszaniu się.

W ocenie ryzyka powstawania 

odleżyn

• możemy posłużyć się wieloma skalami np.: 

skalą Norton, skalą Waterlow, punktową 
oceną ryzyka odleżyn Douglas czy skalą 
wg Dutch Consensus Prevention of 
Bedsores CBO.

•  W ocenie uwzględnia się między innymi 

takie parametry jak: stan odżywienia, stan 
świadomości, stan neurologiczny, 
czynność zwieraczy, zdolność poruszania 
się, stan skóry i inne. 

cd

• Skale te mogą podlegać modyfikacji w 

zależności od oddziału, sytuacji i stanu 

chorego.

•  Wynik przeprowadzonej oceny pozwala na 

ukierunkowanie działań prewencyjnych na 

szczególnie wymagające tego elementy. W 

planowaniu działań pielęgnacyjnych 

uwzględnić należy stosowanie materacy 

przeciwodleżynowych, zmianę pozycji 

zarówno u chorego leżącego, jak i 

pozostającego prze dłuższy czas w pozycji 

siedzącej (np. na wózku inwalidzkim), 

stosowanie diety bogatobiałkowej, itp.

• Poniżej przedstawiono przykłady skal 

oceny ryzyka rozwoju odleżyn. 

• Ryzyko wystąpienie odleżyn 

stwierdza się u pacjentów z wynikiem 
równym 18 punktów lub niższym.

skala Mini Nutritional 

Assessment (MNA).

• W ocenie stanu odżywienia osoby 

starszej pomocna jest skala Mini 
Nutritional Assessment (MNA). 

• Składają się na nią takie elementy 

jak ocena antropometryczna (np. 
BMI), ocena ogólna (m. in. ocena 
socjalna), ocena diety (co i jak często 
chory je), oraz samoocena chorego. 

III. Ocena stanu 

umysłowego

• – w celu oceny funkcji umysłowych 

stosuje się test MMSE (Mini-Mental State 

Examination) Folsteinów lub w wersji 

skróconej skrócony test sprawności 

umysłowej wg Hodgkinsona. Przy pomocy 

tej skali można ocenić zarówno 

możliwości zapamiętywania nowych 

informacji, jak i odtwarzania z pamięci 

zdarzeń odległych oraz orientację 

pacjenta. (Kocemba J., Grodzicki T. 2000, 

46, 143).

• Zaburzenia nastroju ocenić można 

przy pomocy Geriatrycznej Skali 
Oceny Depresji wg Yesavage i wsp. 
Szczególną uwagę należy zwrócić na 
możliwości maskowania demencji 
przez obniżony nastrój. 

IV. Ocena socjalna

• – celem oceny socjalno – środowiskowej 

prowadzonej z udziałem pracownika socjalnego, 

pielęgniarki środowiskowej a w szczególności z 

udziałem rodziny, jest określenie potrzeb w 

zakresie opieki i pomocy, zarówno aktualnej jak i 

długoterminowej. Na podstawie przeprowadzonej 

oceny można zakwalifikować pacjenta do opieki 

domowej, opieki długoterminowej w Zakładach 

Opiekuńczo-Leczniczych, Zakładach Opiekuńczo-

Pielęgnacyjnych bądź do zamieszkania w Domu 

Pomocy Społecznej. (Kocemba J., Grodzicki T. 

2000, 46).

Podsumowując

• można stwierdzić, że zastosowanie w 

ocenie stanu pacjenta wybranych skal 
ułatwi zaplanowanie indywidualnej 
opieki, adekwatnej do zapotrzebowania. 
pozwoli na uwzględnienie możliwości 
pacjenta w podeszłym wieku w zakresie 
samoopieki. Dzięki wykorzystywaniu 
skal jakość opieki pielęgniarskiej może 
osiągnąć wyższy poziom.

Zmodyfikowana skala 

Rankin

• 0 - Pacjent nie zgłasza skarg.

• 1 - Pacjent zgłasza niewielkie skargi, które nie wpływają w 

sposób istotny na jego tryb życia.

• 2 - Niewielki stopień inwalidztwa. Objawy nieznacznie 

zmieniają dotychczasowy tryb życia, lecz nie ograniczają 

możliwości samodzielnego funkcjonowania. Nie jest zależny 

od otoczenia.

• 3 - Średni stopień inwalidztwa. Objawy znacznie zmieniają 

dotychczasowy tryb życia i uniemożliwiają całkowicie 

niezależne funkcjonowanie.

• 4 - Dość ciężki stopień inwalidztwa. Objawy zdecydowanie 

uniemożliwiają samodzielne życie. Nie jest konieczna ciągła 

opieka i pomoc osoby drugiej.

• 5 - Bardzo ciężki stopień inwalidztwa. Pacjent całkowicie 

zależny od otoczenia. Konieczna stała pomoc osoby drugiej.

WFR kwalifikuje chorego do 

konkretnej kategorii

• niepełnosprawności (disability), określając 

zakres samodzielności i potrzeby pomocy. 

• WFR jest narzędziem uniwersalnym, może 

służyć z powodzeniem do oceny 

samodzielności w szeregu schorzeń 

neurologicznych i narządu ruchu, a zwłaszcza 

po urazach czaszkowo-mózgowych, u chorych 

z uszkodzeniem obwodowego układu 

nerwowego, z chorobami układu 

pozapiramidowego, z chorobami mięśni,  z 

bólami krzyża, z artrozami, po amputacjach 

kończyn i in.

Wskaźnik Funkcjonalny „Repty”

•

Samoobsługa :                            1.  Spożywanie posiłków

•

                                                              2.  Dbałość o wygląd zewnętrzny 

•

                                                          i higienę osobistą

•

                                                    3.  Kąpiel

•

                                                    4.  Ubieranie górnej części ciała

•

                                                    5.  Ubieranie dolnej     „        „

•

                                                    6.  Toaleta

•

Kontrola zwieraczy :                  7.  Oddawanie moczu

•

                                                    8.  Oddawanie stolca

•

Mobilność :                                 9.  Przechodzenie z łóżka na krzesło lub 

•

                                                          na wózek inwalidzki

•

                                                   10.  Siadanie na muszli klozetowej

•

                                                   11.  Wchodzenie pod prysznic lub do wanny

•

                                   

•

Lokomocja :                               12.  Chodzenie / jazda na wózku inwalidzkim

•

                                                   13.  Schody

•

Komunikacja :                           14.  Zrozumienie słuchowe lub wizualne

•

                                                   15.  Mowa werbalna

•

P u n k t a c j a :

•

 7 pkt.  Pełna niezależność (wykonywanie bezpiecznie i szybko) 

•

 5         Umiarkowana zależność (przez nadzór lub asekurację,                                         

•

                z użyciem urządzeń pomocniczych)

•

 3         Wymagana pomoc

•

Całkowita zależność (niesamodzielność)

Poszczególne pozycje 

oznaczają:

• 1. Spożywanie posiłków: przekrojenie bułki, posmarowanie, 

przeniesienie pokarmu do ust, żucie, połykanie. 

• 2. Mycie się, mycie zębów, czesanie, założenie podpaski, 

golenie, używanie ręcznika. 

• Do punktu 4. i 5. należy również zakładanie ortez i protez.

•  6. Toaleta: używanie papieru toaletowego, podmywanie się, 

zakładanie pieluchomajtek, ubranie się po użyciu toalety. 

• 7. Oddawanie moczu: gdy wymaga asekuracji i urządzeń 

pomocniczych, moczy się mimowolnie częściej niż raz w 

tygodniu, lecz rzadziej niż raz dziennie- 5 pkt, jeżeli chory 

wymaga pomocy w założeniu urządzeń pomocniczych i 

moczy się częściej niż raz dziennie, lecz potrafi wezwać 

pomoc - 3 pkt. 

Cd Repty

• 8. Oddawanie stolca: jeżeli chory wymaga 

asekuracji i urządzeń pomocniczych i mimowolnie 

oddaje stolec częściej niż raz w miesiącu, ale 

rzadziej niż raz w tygodniu - 5 pkt, jeżeli wymaga 

zakładania czopków przez osoby drugie lub 

lewatywy, nie utrzymuje stolca częściej niż raz w 

tygodniu, lecz potrafi wezwać pomoc - 3 pkt. 

• 12. Lokomocja: jeżeli przechodzi minimum 50m - 7 

pkt, jeżeli przechodzi z użyciem urządzeń 

pomocniczych i asekuracją co najmniej 20m - 5 

pkt, jeśli przejeżdża na wózku inwalidzkim 

samodzielnie, szybko i sprawnie co najmniej 50m - 

5 pkt. Schody: wchodzi na dwa piętra - 7 pkt, 

wchodzi na jedno piętro, wymaga asekuracji i 

urządzeń pomocniczych - 5 pkt. 

cd

• 14. Rozumienie słuchowe lub wizualne oznacza 

rozumienie poleceń słownych i pisemnych, oraz 

konwersację. Jeżeli badany rozumie natychmiast i 

prowadzi konwersacje na tematy złożone i 

abstrakcyjne – otrzymuje 7 pkt, jeżeli rozumie 

polecenia z opóźnieniem i prowadzi konwersacje 

lub rozumie tekst o sytuacjach codziennych - 5 

pkt, jeżeli rozumie połowę tekstu i konwersacji, 

potrzebuje dwa razy więcej czasu - 3 pkt, gdy 

rozumie mniej niż 25% - 1 pkt. 

• 15. Mowa: afazja ruchowa nieznacznego stopnia - 

5 pkt, afazja ruchowa lub amnestyczna 

znacznego stopnia - 3 pkt.