Różnice indywidualne

Wykład 7

Model Wielkiej Piątki

Big Five, FFM, PMO
Punkt wyjścia

Kontrowersje wokół cechy P

Nienaturalny rozkład
Heterogeniczność pod względem cech 

źródłowych

Małe znaczenie w wyjaśnianiu zachowania 

osoby zdrowej i niezaburzonej

Brak kontrowersji co do E i N

Badacze

Tupes & Christal (1961)

USAF

Lewis Goldberg

anty Cattell
podejście leksykalne

Willem Hofstee & Boele de Raad

Paul Costa & Robert McCrae 

Paul Costa Jr i Robert 

McCrae

McCrea i Costa Jr (1982, 1983, 1985a)

16PF Cattella
Self-reports
Własny kwestionariusz

Rozwiązanie trójczynnikowe NEO

Neurotyczność
Ekstrawersja
Otwartość na doświadczenia

Otwartość

Cechy źródłowe:

szerokość zainteresowań 
wgląd w zachowania własne i cudze
niezwykłość (ale nie dziwaczność) 

procesów myślowych ( ≈ twórczość)

indywidualność w zakresie 

przyjmowanych wartości i sądów 

Sens pierwszych prac Costy i 

McCrea

Rozwiązanie trójczynnikowe

Nie udało się wyekstrahować więcej 

czynników

Zgodność z Eysenckiem:

100% co do liczby czynników
66% co do ich interpretacji

Ale widać już pewien zwrot

Zwrot teoretyczny: 

po raz pierwszy za Normanem (1963) 

sugerują, że typów osobowościowych 
może być więcej niż tylko trzy N, E i O

Zwrot metodologiczny: 

skoro nie można uzyskać większej liczby 

typów na podstawie kwestionariuszy, 
postulują powtórną analizę przestrzeni 
znaczeń

wniosek: powrót do hipotezy leksykalnej 

Model 5-czynnikowy

McCrea i Costa (1985b, 1987)

Analiza leksykalna
Pięć typów osobowości NEOAC (OCEAN, 

CANOE)

Po polsku: NEOUS

Neurotyczność/Stabilność emocjonalna
Ekstrawersja/Introwersja
Otwartość na doświadczenia (Openness)
Ugodowość (Agreableness)
Sumienność (Conscientiousness)

Cechy źródłowe A

Niski poziom krytycyzmu 

(łatwowierność?) 

Wysoki poziom altruizmu
Wysoki poziom konformizmu 
Zaufanie do ludzI

IDEALNY KOLEGA (PRZYJACIEL) 

Cechy źródłowe C

Odpowiedzialność 
Produktywność, 
Wysoki poziom aspiracji
Skłonność do planowania działań

IDEALNY PRACOWNIK

Argumenty teoretyczne

Realne istnienie cech NEOAC

Predyktory zachowań

Stałość cech NEOAC

Nie zmieniają się w biegu życia

Uniwersalność cech NEOAC

Kulturowa niezmienność, niezależność od płci

Biologiczne podstawy cech NEOAC

Odziedziczalność
Występowanie u zwierząt

Argument metodologiczny

• Struktura osobowości jest 

niezmienna niezależnie od podejścia:

– Kwestionariuszowego
– Szacowania
– Analizy leksykalnej

 

NOEAC jako predyktor 

zachowań

Sukces w pracy

C

Zachowania prozdrowotne

A C O

Niebezpieczne prowadzenie samochodu

O

Zażywanie narkotyków

O

Odziedziczalność

• Neuroticism: 

48%

• Extraversion: 

54%

• Openness: 

57%

• Agreeableness: 

42%

• Conscientiousness:  49%

Bouchard & McGue, 2003. "Genetic and 
environmental influences on human 
psychological differences." Journal of 
Neurobiology, 54, 4-45.

Różnice międzypłciowe

26 krajów (N = 23.031)
55 krajów (N = 17.637)

N

K > M

E

M > K

C

M > K (!) 

Costa, P.T. Jr., Terracciano, A., & McCrae, R.R. (2001). "Gender 
Differences in Personality Traits Across Cultures: Robust and 
Surprising Findings" Journal of Personality and Social Psychology, 
81(2), 322-331

Różnice międzykulturowe

W strukturze czynników

NIE

W wynikach surowych na skalach

TAK

NEOAC u zwierząt

• Chimpanzee personality 

Questionnaire (CPT)

– Wykazano przejawy N i O
– Nie wykzano przejawów innych cech 

• Czyli stabilność emocjonalna i 

poszukiwanie doznań jako najbardziej 
uniwersalne cechy indywidualne

Krytyka

Model “czysto opisowy”

Brak biologicznych podstaw

Wymiary nieortogonalne

EN  około  -0,20
EO  +0,40 
NC   -0,53 

Za mało czynników / za dużo czynników

Radykalna krytyka Mischela

Cechy osobowości to złudzenie

Przypisujemy je innym, aby “wyjaśnić” i 

“zrozumieć” ich zachowanie

Potoczny, a nie naukowy status cech

Nie da się nic przewidzieć na podstawie 

kwestionariuszy osobowości

Narzędzia pomiarowe

NEO-PI (1985)
NEO-PI-R

240 pozycji
30 skal
5 typów

NEO-FFI (1989)

Wersja skrócona
60 pozycji, po 12 pozycji na typ) 

Struktura czynnikowa – N 

• Lęk
• Agresywna wrogość
• Depresja
• Impulsywność
• Nadwrażliwość
• Nieśmiałość

Struktura czynnikowa – E 

• Towarzyskość
• Serdeczność
• Asertywność
• Aktywność
• Poszukiwanie doznań
• Emocjonalność pozytywna

Struktura czynnikowa – O 

• Wyobraźnia
• Estetyka
• Uczucia
• Działanie
• Idee
• Wartości

Struktura czynnikowa – A 

• Zaufanie
• Prostolinijność
• Altruizm
• Ustępliwość
• Skromność
• Skłonność do rozczulania się

Struktura czynnikowa – C 

• Kompetencje
• Skłonność do porządku
• Obowiązkowość
• Dążenie do osiągnięć
• Samodyscyplina
• rozwaga

Pozycje kwestionariusza – N

• łatwo się rozpraszam
• często zmieniam nastrój
• łatwo się irytuję
• łatwo się stresuję
• łatwo się złoszczę
• mam częste wahania nastroju
• często jestem smutny
• martwię się o rzeczy i sprawy
• ogólnie jestem bardzo zrelaksowany
• rzadko mam “doła”

Pozycje kwestionariusza – E

• jestem typem balangowicza
• nie mam nic przeciwko byciu w centrum uwagi
• czuję się komfortowo wśród ludzi
• to ja zaczynam konwersację
• na przyjęciach rozmawiam z wieloma różnymi 

ludźmi

• nie odzywam się wśród obcych mi ludzi
• nie lubię zwracać uwagi na siebie
• nie lubię dużo mówić
• mam mało do powiedzenia

Pozycje kwestionariusza – O

• mam bogate słownictwo
• mam bardzo żywą wyobraźnię
• mam doskonałe pomysły
• poświęcam wiele czasu na zastanawianiu 

się

• używam wiele trudnych słów
• nie interesują mnie abstrakcje
• nie mam dobrej wyobraźni 
• mam trudność w rozumieniu 

abstrakcyjnych idei

Pozycje kwestionariusza – A

• jestem zainteresowany ludźmi
• czuję ludzkie emocje
• mam miękkie serce
• jestem empatyczny
• poświęcam czas dla innych
• nie jestem zainteresowany  cudzymi 

problemami

• nie interesują mnie inni ludzie
• poświęcam mało uwagi innym ludziom
• obrażam innych ludzi
• lubię przebywać w odosobnieniu

Pozycje kwestionariusza – C

• jestem zawsze przygotowany
• ekscytuje mnie moja praca
• postępuję według planu
• zadania domowe wykonuję zawsze porządnie
• lubię porządek
• zwracam uwagę na detale
• zostawiam swoje rzeczy porozrzucane wokół
• robię bałagan
• zawsze zapominam odkładać rzeczy na swoje 

miejsce

• z lenistwa unikam obowiązków

Czynniki wyższego rzędu 

(typy)

Typ przystosowany

N--, E+, O-, A+, C++

Typ kontrolujący się

N++, E--, O zero, A zero, C zero

Typ niedostatecznie kontrolujący się

N zero, E+, O+, A zero, C--

Schnabel i in. 2002