Poznawcze komponenty i teorie
osobowości
Procesualne i strukturalne ujęcie systemów
informacji o sobie i świecie (wiedza,przekonania,
reprezentacje, standardy, strategie,kontrola,
samoregulacja).
Nadawanie znaczenia doświadczeniom, kontrola
i planowanie
Niektóre poznawcze komponenty osobowości
•Style poznawcze
•Konstrukty (G.
Kelly, 1955
) i schematy (
H. Markus
)
•Style kontroli (
Rotter
),
•Style atrybucji (
M
.
Seligman
)
Poznawcze teorie osobowości
Teorie społecznego uczenia się (Rotter,
Mischel, Bandura)
PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA
Rola poznania w formowaniu zachowań i osobowości.
Interakcjonizm. W miejsce determinizmu mono-kauzalnego -
determinizm wzajemny
czyli zwrotny
A. BANDURA ( „Teoria Społ. Ucz. Się” .2007)
•
Próba uporządkowania wiedzy na temat
nabywania i
modyfikowania ludzkich zachowań
oraz
psychologicznych
mechanizmów kierowania własnym postępowaniem
•
Zamiast idei środowiskowej kontroli zachowania –
fundamentalne znaczenie procesów samoregulacji
•
Wzmocnienie osobiste vs. wzmocnienie zastępcze
(obserwacyjne uczenie się)
•
Wzmocnienie osobiste: konsekwencje zewnętrzne i
wewnętrzne
(samo-wzmocnienie)
zachowanie
sytuacja
osob
a
Dwa podstawowe procesy, dzięki którym nabywamy
nowe zachowania:
•uczenie się poprzez
konsekwencje własnego
zachowania
•uczenie się przez
modelowanie
(obserwacyjne).
O ile uczenie poprzez następstwa własnego działania
zachodzi często drogą prób i błędów,uczenie się
obserwacyjne (modelowanie) jest bardziej
ekonomiczne, może przebiegać bez takich kosztów.
Procesy, które warunkują zachodzenie uczenia
się przez obserwację i jego ekspresję w
zachowaniu:
• uwaga
,
•
przechowywanie informacji w pamięci
(w
systemie wyobrażeniowym i werbalnym),
•
przekształcanie symbolicznych
reprezentacji
zapamiętanego zachowania w
programy własnych działań, oraz
• procesy
motywacyjne
(człowiek może
nabyć nowe zachowanie przez modelowanie,
ale może go nie wykonywać, gdyż np. obawia
się kary)
Dzięki modelowaniu człowiek przyswaja:
•wiedzę o świecie społecznym
, np. o normach
i wartościach własnej grupy społecznej (o
zasadach regulujących relacje z ludźmi
różne sprawności –np,
sprawności
komunikacyjne
, umożliwiające:
-
rozumienie innych i
wymianę myśli
dostosowanie
się do oczekiwań innych
wywieranie wpływu na ich postępowanie.
Wczesne formy modelowania – wierne,
bezwiedne naśladowanie gotowych wzorców
obserwowanego zachowania.
Późniejsze rozwojowo modelowanie - angażuje
aktywność własną podmiotu.
Modelowanie abstrakcyjne: obserwator
wydobywa wspólne atrybuty z różnych
przykładów zachowania się,
reguły
, którymi
będzie się w przyszłości kierował przy
generowaniu własnych zachowań.
POZNAWCZE KOMPONENTY OSOBOWOŚCI
• WZORCE ZACHOWAŃ- nabywane w drodze uczenia się
• PRZEKONANIA OSOBISTE - PRZEKONANIE o WŁASNEJ
SKUTECZNOSCI
• OCZEKIWANIA n.t. ZWIAZKU MIĘDZY KONKRETNYM
ZACHOWANIEM A JEGO WYNIKIEM
• KOMPETENCJE (umiejętności sprawności, )
• CELE
• STANDARDY WEWNĘTRZNE
• CENIONE WARTOŚCI
• PREFERENCJE SPOŁECZNE
Bezpośrednią przyczyną zmiany
zachowania (np. reakcji unikania) jest
poznawcza reakcja jednostki
- generowane
przez nią oczekiwanie, a nie sam fakt
wystąpienia w przeszłości określonego
bodźca (co jest jedynie przyczyną dystalną
takiej zmiany).
Źródło zachowań
RDZENNE WŁAŚCIWOŚCI CZŁOWIEKA
1
.
Intencjonalność i działanie motywowane
wewnętrzną aktywnością poznawczą
2. Proaktywne zaangażowanie w podjęcie i
realizację działania
3. Dalekowzroczne przewidywanie (kierunek,
spóność i sens)
4. Samoregulacja - kierowanie za pomocą
standardów osobistych i autorefleksji. Cele
wynikają z systemu wartości i poczucia tożsamości
5. Autorefleksyjność – aktywność
metapoznawcza. Adekwatność oceny własnej
skuteczności i kompetencji, adekwatności
standardów, sensowności i dostępności celów.
Analiza zewnętrznych i wewnętrznych warunków
działania
.
Samoregulacja. Poznawcze i emocjonalne
komponenty i mechanizmy samoregulacji
Komponenty:
1. Przewidywana kontrola wysiłku
2. Ocena zaangażowania w działanie a system wartości
3. Poczucie specyficznej samoskuteczności. Emocje
związane z Ja.
4.Autorefleksja nad adekwatnością własnych ocen,
standardów celów
Mechanizmy autoregulacji:
1. Czynniki wewnętrzne:
Motywacja immanentna i osobiste standardy
2. Czynniki zewnętrzne:
Oczekiwanie wzmocnień, standardy społeczne
Samoregulacja w ujęciu społ.-pozn
.
Cele
Oczekiwane
rezultaty
Spostrzegan
e przyczyny
sukcesy i
porażki
przewidywani
e
działanie
Wnioskowan
ie po
działaniu
Przewidywane
czynniki
motywujące:
-Poczucie
skuteczności
-Wartość (+,-)
rezultatu
-Koszty (
wysilek,
rezygnacje)
-Emocje w trakcie
działania
-Uczucia po
zakończeniu
(radość, smutek,
duma p.winy,
wstyd)
Wzmacnianie poczucia samoskuteczności
Funkcje autoregulacji
1.Formułowanie wewnętrznych standardów i celów
2. Planowanie i monitorowanie działań i
samoobserwacja
3.Wzmacnianie za pomocą samoaprobaty i
samokrytyki oraz realnych wyników i reakcji
wzmacniających (przerwa, relaks)
4.Ocena własnych działań z punktu widzenia
standardów (tzn. poznawczych reprezentacji
pożądanych rezultatów) i samoskuteczności
Dysfunkcjonalne mechanizmy
zachowania
lę
k
Koncentracj
a na sobie
Oczekiwanie
porażki
Wycofanie
= brak
sukcesu
Porażka =
potwierdzen
ie
przekonań
Waltera Mischela
(
1971
)
koncepcja
poznawczo-społecznego uczenia się
Teaza: O zachowaniu i osobowości nie
decydują stałe cechy, a społecznie nabyte
właściwości poznawcze
Elementy strukturalne osobowości
1.Kompetencje - wyuczone zdolności
wykorzystywania informacji w celu osiągania celów
2.Cele - bliskie i dalekie nadają aktywności kierunek
3.Strategie kodowania informacji – sposoby
interpretacji i kategoryzowania własnych doświadczeń,
budowania osobistych „teorii” na temat świata i siebie.
4.Oczekiwania- przewidywane skutki własnych działań
i zdarzeń („jeżeli...to”).
5. Systemy samoregulacji (cele, standardy, plany
korygowane na bieżąco)
Mischel -dalszy rozwój
koncepcji
(Mischel, Shoda,1995).
Przez rozwinięcie ww koncepcji o uczucia i emocje,
towarzyszące im zmienne fizjologiczne oraz wartości
Mischel i Shoda tworzą poznawczo-afektywny
system osobowości.
W interakcji systemu z sytuacją aktywizują się
indywidualne mechanizmy, co nadaje zachowaniu
względną stałość.
Charakterystyczny dla człowieka w określonym typie
sytuacji wzorzec zachowania (tzw. podpis
behawioralny) różni ludzi między sobą.
W pewnych warunkach o zachowaniu mogą decydować
cechy(!)
Niektóre cechy (np. zdolność do odraczania gratyfikcji
u dzieci przedszkolnych) mogą być podstawą
prognozowania tolerowania frustracji w przyszłości
(stałość osobowości).
Osobowość jako system samoregulacji
wg Carolyn Morf (2006)
(
por. Mischel & Shoda
)
OSOBOWOŚĆ: unikalny wzorzec
współdziałania intra- i inter- personalnych
mechanizmów samoregulacyjnych
stosowanych w celu budowania i
podtrzymywania pożądanego self
SELF- spójny, zorganizowany
(connectionist-like meaning) system
poznawczo-afektywnych reprezentacji,
aktywowanych w dynamicznych procesach
samoregulacyjnych, których jednostka
używa w celu zbudowania i podtrzymania
pożądanej psychologicznej koncepcji siebie
Komponenty samoregulacji
•Samowiedza-poznawczo-afektwna, jawna i
niejawna reprezentacja self (self jako przedmiot
wg Jamesa). Obejmuje Ja idealne, cele, motywacje
Ja, samoocenę.
•Intrapersonalne procesy samoregulacji –
poznawcze, emocjonalne mechanizmy i operacje
służące opracowaniu informacji i wspomnień w
sposób zgodny z motywami self
•Interpersonalne strategie= zachowania za
pomocą których człowiek aktywnie oddziałuje na
otoczenie spoleczne, by podtrzymywali jego obraz
siebie Procesy i strateie mogą przebiegac na
poziomie automatycznym lub intencjonalnie
inicjowanym.
•Stosunki społeczne=Efekt samoregulacji,
transakcje zwrotnie wzmacniające samowiedzę.
Relacje z ludźmi staję się czescią tożsamości
własnej i przypisywanej osobom znaczącym.
Kontekst społeczny
System
self
samowiedz
a
Intrapersonalne
procesy
regulacyjne
Interpersonalne
procesy
regulacyjne
Stosunki społeczne
(self-defining)
Przykłady
Osobowość narcystyczna
Samowiedza- Jawna wielkościowość, niejawny lęk
przed bezwartościowością.
Intrapersonalne procesy samoregulacji-
Eksternalizacja porażki, unieważnianie. Nadmierna
atrybycje sukcesu self. Zniekształcenia wspomnień
Interpersonalne strategie- Poniża innych, gdy
zagrażają, dominuje, manipuluje. Przesadna
samoprezentacja
Stosunki społeczne (samopotwierdzające) –
nieufność i podejrzliwość wobec innych, zbliżanie
się i podziw wobec ludzi o wysokim statusie
społecznym.