Język – cz. II
Język a procesy
poznawcze
Język – cz. II
Język a procesy
poznawcze
Język a procesy poznawcze
Czy język wpływa na procesy
spostrzegania?
Czy język determinuje
kategoryzację?
Czy język determinuje sposób
organizacji informacji w pamięci?
Dwujęzyczność a procesy poznawcze
Hipoteza relatywizmu językowego
Sapira-Whorfa:
• percepcja rzeczywistości i obraz świata
zależą (m.in.) od struktury języka, jakim się
posługujemy
Rodzaje różnic między językami
SŁOWA
STRUKTURY GRAMATYCZNE
POZIOM NARRACJI (o czym się mówi,
jaką rolę pełni język w kulturze)
SŁOWA
NAZWY KOLORÓW (Dani:
mili
i
mola
)
’50: Dani inaczej spostrzegają i
pamiętają kolory (Conklin i in. 1955)
’70: nieprawda:
• Lepsze rozpoznawanie kolorów podstawowych u
wszystkich kultur (Heider, 1972);
• Badanie nazw kolorów podstawowych w 20 (90)
kulturach (Berlin i Kay, 1969)
Ale:
• Kodowalność kolorów koreluje z
rozpoznawaniem (Brown & Lenneberg,
1954)
• Użycie nazw kolorów wpływa na
kategoryzację (Kay & Kempton, 1984)
• Nowe badania nad kategoryzacją kolorów u
Berinmo (Davidoff, Davies, Roberson, 1999)
Kodowalność kolorów koreluje z
trafnością rozpoznawania
Brown & Lenneberg, 1954
Kodowalność mierzona jako:
• Liczba sylab w nazwie
• Liczba słów w nazwie
• Czas potrzebny do nazwania barwy
• Zgodność między nazywającymi
• Zgodność nazywającego z samym sobą
Korelacja ta rośnie wraz z czasem między
prezentacją a rozpoznaniem
Tarahumara
Amerykanie
Użycie nazw kolorów wpływa na
kategoryzację (Kay i Kempton, 1984)
Procedura 1: prezentowano 3 kolory
Zadanie: Które 2 z 3 kolorów są najbardziej
podobne?
• Amerykanie: przeceniali odległość między
niebieskim a zielonym
• Tarahumara: równe odległości
Procedura 2: prezentowano 3 kolory w
taki sposób, by można było zobaczyć tylko
2 naraz
Pytanie: która różnica jest większa: 1-2 w
„zieloności” czy 2-3- w „niebieskości”?
• Brak różnic między Tarahumara a Amerykanami!
Nowe badania nad kategoryzacją i
pamięcią kolorów: badanie kultury
Berinmo (Davidoff, Davis &
Roberson, 1999)
• 5 nazw kolorów;
• Brak rozróżnienia niebieski/zielony
• Rozróżnienie nol/wor, którego brak w jęz.
angielskim
Colour categories in a stone-age tribe, Davidoff, Davis, Roberson
NATURE | VOL 398 | 18 MARCH 1999
Zarówno w zadaniach kategoryzacji, jak i
pamięciowych:
• Amerykanie: wyostrzanie różnic na granicy nieb/ziel,
Berinmo nol/wol
Uczenie się nowych kategorii:
• Nie było łatwiejsze dla kategorii istniejących w innym
języku!
Pacjent L.E.W. – deficyt nazywania kolorów (i
emocji): niepoprawna klasyfikacja (Roberson)
Wniosek: Różnice międzyjęzykowe w nazywaniu
kolorów prowadzą do różnic w kategoryzacji i
zapamiętywaniu kolorów
Relacje przestrzenne
• Relatywny układ odniesienia (na prawo, na
lewo) – kultura zachodnia
• Absolutny układ odniesienia (na płd., na
pn.) – np. Tenejapan w Meksyku
Relacje przestrzenne cd
Także różne określenia odległości i
dopasowania (angielski, hiszpański,
koreański)
Ale:
Podstawowe intuicje geometryczne
(równoległość) wspólne dla kultur
(Dehaene i in., 2006)
Język umożliwia przekodowanie
wrodzonych reprezentacji?
Dehaene i in, Science, 2006
Amerykanie vs Munduruku
Który nie pasuje?
Struktury gramatyczne
Aspekt czasowników (Whorf: hopi)
Rodzaj gramatyczny (Boroditsky:
hiszpański i niemiecki)
Tempo rozwoju umiejętności poznawczych
a struktura języka (Gopnik, Choi,
Baumberger: koreański)
Struktura czasownika a spostrzeganie
zdarzeń (Boroditsky: Indonezja)
The elephant ate the peanuts.
Informacja zawarta w formie czasownika:
angielski: czas
polski: czas, rodzaj, ukończenie czynności
turecki: doświadczenie własne?
indonezyjski: -
M. Cole, Liberia, rozmowa z wodzem
plemienia Kpelle
Pająk wyszedł na żer. Jednak zanim mógł
spożyć to, co upolował, zadano mu pytanie:
Pająk i czarny jeleń zawsze jedzą razem.
Pająk je. Czy czarny jeleń także je?
Wódz: Czy oni byli w buszu?
MC: Tak.
W: Czy jedli razem?
MC: Pająk i czarny jeleń zawsze jedzą razem.
Pająk je. Czy czarny jeleń także je?
W: Ale mnie tam nie było. Jak mogę odpowiedzieć
na to pytanie?
MC: Nie może pan? Nawet jeśli pana tam nie
było, może pan odpowiedzieć.[powtarza
pytanie]
W: Aha, czarny jeleń je.
MC: Dlaczego pan tak myśli?
W: Dlatego, że czarny jeleń zawsze chodzi przez
cały dzień, zjadając liście w buszu. Potem
chwilę odpoczywa i zaraz znów je.
Dwujęzyczność
Dwu i wielojęzyczność:
Wolniejsze nabywanie języka
Przewaga w wielu zdolnościach
poznawczych, w szczególności
wymagających kontroli poznawczej
• Test fałszywych przekonań
• Sortowanie kart
Trening czy kodowanie?
Bruner: dwa sposoby
reprezentowania rzeczywistości
J. Bruner
Paradygmatyczny
Narracyjny
Język na pewno może wpłynąć na
nasze narracje, ale czy wpływa na
podstawową konceptualizację
rzeczywistości?
Reprezentacje: Podsumowanie
Poziom reprezentacji:
symboliczne / subsymboliczne / holistyczne
Kody reprezentacji
specyficzne wzgl. modalności zmysłowej
specyficzne wzgl. zadania lub dziedziny
Wyobrażeniowe – analogowe
Amodalne - propozycjonalne (abstrakcyjna
reprezentacja sądów i przekonań)
Amodalne konkretne (modele umysłowe)
Werbalne
Narracyjne?
deklaratywne / proceduralne
Właściwości reprezentacji
Deklaratywne – proceduralne
Deklaratywne: sądy i przekonania
Proceduralne: schematy?
• Np.: wiedza o cechach przedmiotu vs umiejętność
posłużenia się tym przedmiotem
Semantyczne (odniesienie, intencje, warunki
spełnienia) vs Syntaktyczne (reguły
konstruowania złożonych reprezentacji ze
skończonej listy elementarnych symboli)
Przyczynowe (wyróżniony warunek konieczny
zachowania – intencjonalność?)
Implicite / explicite (świadomość?)