Aksjologia
Geneza, wartości i dobra:
istota, cechy, podział.
Aksjologia
Geneza, wartości i dobra:
istota, cechy, podział.
Definicja
Aksjologia
(gr. aksios-godny, cenny i
logos-nauka, słowo) dział filozofii badający
wartości, ich źródła, istotę, sposób
istnienia, naturę.
Aksjologia jest teoria wartości zwaną
inaczej filozofią wartości.
Geneza
Wyodrębnienie aksjologii jako osobnego działu filozofii
zaproponowano na przełomie XIX i XX w., do czego grunt przygotowały
wcześniejsze wystąpienia
, R.H. Lotzego, F.
Nietzschego, F. Brentana, A. Meinonga.
Terminu aksjologia użył jako pierwszy P. Lapie w Logique de la
volonté (1902), utrwalił go E. Hartmann w Grundriss der
Axiologie (1908).
Problematykę aksjologiczną podejmowali m.in. przedstawiciele
neokantyzmu badeńskiego (W. Windelband, H. Rickert), fenomenologii
(M. Scheler, D. von Hildebrand, N. Hartmann) oraz neorealiści (G.E.
Moore, R.B. Perry, J. Dewey) i neopozytywiści (aksjologiczny
emotywizm).
Faktycznie jednak tematyka aksjologiczna towarzyszyła człowiekowi
od tysiącleci, znajdując wyraz w refleksji religijnej i filozoficznej,
działalności legislacyjnej, a także w rozważaniach o sztuce.
Aksjologia jako nauka filozoficzna bada wszystko,
co nas wzrusza i porusza, co wytrąca nas z
obojętności, ostatecznie zaś pragnie dociec, czym
są wartości, jak istnieją, jak je poznajemy, w jakim
stosunku pozostają do przedmiotów i stanów
rzeczy, na podłożu których ujawniają się nam.
Dalej, w jakim związku pozostają do człowieka,
który tworzy różne wartości oraz który sam
poszukuje wartości jako czegoś, co dopełniałoby
jego samego i nadało ostateczny sens jego
egzystencji w świecie.
Ponieważ wartościami żyje człowiek i ponieważ
wartości pojawiają się przede wszystkim w świecie
ludzkim, dla filozofii wartości najważniejsze są
pytania dotyczące licznych związków człowieka z
wartościami.
Siemianowski ,
Wartości i sens życia z punktu widzenia ontologicznego, s. 3.
Natura tych powiązań jest bardzo ważna
ze względu na rozwiązanie pytań
skierowanych ku wartościom, jak i pytań
skierowanych ku człowiekowi. Nic więc
dziwnego, że filozofia wartości łączy się z
ogólnymi zagadnieniami filozoficznymi, z
ontologią i epistemologią, z filozofią
człowieka. Łączy się, ale nie może być do
żadnej z tych nauk sprowadzona ani też z
nich wyprowadzona. Jej własna
problematyka jest nieredukowalna.
Siemianowski , Wartości i sens życia z punktu widzenia ontologicznego,
s. 4.
Ujęcia aksjologii
(Mały słownik etyczny, Jedynak 1994)
Ujęcie pierwsze
W znaczeniu szerszym;
obejmuje zagadnienia bytu, poznania,
niekiedy , socjologiczne i kulturowe
problemy dotyczące wartości, tj:
Problem sposobu istnienia wartości, ich natury: jak
istnieją wartości, czym są?
Problem źródeł wiedzy o wartościach i sposobach ich
poznawania: skąd czerpiemy wiedze o wartościach?
Problem klasyfikacji wartości, ich podziału na typy i
rodzaje i zagadnienie kryteriów tego podziału
Badanie społecznego i kulturowego funkcjonowania
wartości w danej grupie, epoce lub religii.
Ujęcie drugie
W węższym znaczeniu;
„Aksjologia jest teorią wyodrębnionego
już typu wartości, np. moralnych,
estetycznych czy religijnych”
(Jedynak 1994, s. 9)
Ujęcie trzecie
W znaczeniu normatywnym;
Aksjologia jest konkretnym systemem ,
hierarchią wartości przyjmowaną w
obrębie danego poglądu jako kryterium
oceny wszystkich zjawisk lub jako
podstawa formułowania normatywnych
zaleceń.
WARTOŚĆ
Ze względu na istotna rolę w życiu społecznym
wartości stały się przedmiotem zainteresowania wielu
nauk, dlatego
wartość
należy do pojęć
interdyscyplinarnych i ma „psychologiczno-
socjologiczno-kulturowy charakter”.
(
Za Rybczyńska, Olszak-Krzyżanowska 1995,
s. 51)
Cechą wspolną wielu definicji wartości jest
pojmowanie jej jako „podstawowej kategorii aksjologii ,
oznaczającej wszystko, co cenne, godne pożądania i
wyboru, co stanowi
ostateczny cel
ludzkich dążeń”.
(Jedynak 1994, s.
243)
Wartość określa się między innymi:
jako to, co być powinno;
jako to, co daje przyjemność,
satysfakcję, zadowolenie;
jako to, co szczególnie cenne;
jako przedmiot dążenia, pożądania, cel;
jako to, co zaspokaja czyjeś
zainteresowania, potrzeby.
Biorąc pod uwagę dziedzinę, wyróżniamy
następujące wartości :
etyczne
estetyczne
religijne
poznawcze
ogólnokulturowe
Fundamentalne wartości w
pracy socjalnej
MIŁOSIERDZIE
SPRAWIEDLIWOŚĆ
POMOCNICZOŚĆ
KOMPLEMENTARNOŚĆ
HUMANIZM
GODNOŚĆ
INTERWENCJONIZM
W literaturze przedmiotu autorzy
koncentrują się głownie na wartościach
takich jak:
Szacunek
Godność
Prawo do samostanowienia
(zob. Butrym 1998; Kantowicz
2001)
Zasadniczym założeniem pracowników socjalnych (i
nie tylko) jest to, że człowiek stanowi najwyższą
wartość oraz że ma niepodważalne prawo do
stanowienia o sobie!
Dlatego w trakcie swojej działalności powinien:
Chronić i rozwijać dobra witalne swoich podopiecznych,
Dbać o wartości związane z własna pracą, tj. rzetelność
uczciwość, sumienność, dbałość o wysoki poziom
świadczonych usług
Nie nadużywać posiadanych uprawnień i władzy,
Podmiotowo traktować podopiecznego
Podnosić i umacniać pozycję i prestiż zawodu
pracownika socjalnego ,
Konsekwentnie realizować zasady i wartości w życiu
zawodowym i prywatnym.
(Olubiński 2004)
Zasady obowiązujące
pracownika socjalnego:
1. Zasada akceptacji klienta – poszanowanie ludzkiej godności,
swobody wyboru wartości i celów życiowych
2. Zasada podmiotowego traktowania klienta- podejście do każdego
klienta jako niepowtarzalnej osobowości, która ma prawa i potrzeby
3. Zasada kontrolowanej swobody ekspresji emocjonalnej – należy
umiejętnie wykorzystywać emocje, w świadomy i celowy sposób – złe jest
zarówno tłumienie emocji, jak i nadmierna ekspresja
4. Zasada neutralności (nieoceniania) – związana jest z nią zasada
obiektywizmu
5. Zasada ograniczonego zaangażowania emocjonalnego -
niedopuszczalne jest zarówno spoufalanie się, litowanie się nad klientem,
a także nadmierny dystans i chłód
6. Zasada samostanowienia – uznanie prawa klienta do wolności,
prawa do popełniania błędów i odpowiedzialności za swoje życie
7. Zasada udostępniania zasobów – aktywne poszukiwanie możliwości
zaspokajania potrzeb
8. Zasada poufności – respektowanie prywatności i nieujawnianie
informacji
WARTOŚCI:
Podział wartości:
1.
Wartości normatywne należące do porządku terapeutyczno- wspierającego:
a)
Godność
b)
Tolerancja
c)
Odpowiedzialność
d)
Prywatność
2
. Wartości normatywne należące do porządku ideologiczno-
instytucjonalnego:
a)
Sprawiedliwość społeczna
b)
Solidarność
c)
Miłość bliźniego
d)
Ład społeczny
3.
Wartości niespecyficzne dla pracy socjalnej:
a)
Skuteczność działania
b)
Sumienność
c)
Rozwój zawodowy i samodoskonalenie
d)
Lojalność
(M. Ossowska, Normy moralne 1985, s. 53)
Godność
Wskazuje się dwie odmiany godności
1.
Godność która przysługuje wszystkim i jest
niestopniowalna – opiera się na przekonaniu o
autotelicznej (naczelnej) wartości człowieka, jego
wyjątkowej roli w świecie i pewnych niezbywalnych
prawach, jakie z tej racji mu przysługują.
2.
Godność osobista- przysługuje automatycznie
człowiekowi jako takiemu. W odróżnieniu od pierwszego
ujęcia, gdzie godność osobista jest kategorią opisową
podobnie jak inne właściwości człowieka i przypisuje się
ją tym tylko, których zachowanie spełnia pewne
określone warunki
M. Ossowska, normy moralne 1985, s. 53
.
Janusz Gajda dodatkowo opisuje jeszcze
jedną wersję godności:
Godność zawodowa (lub społeczna) –
odwołuję się do postulowanego wzoru
zachowania ze względu na pełnioną
przez jednostkę rolę społeczno-
zawodową i zajmowaną pozycję w
społeczeństwie
J. Gajda, Wartości w życiu człowieka 1997., s. 53.
Odpowiedzialność
Roman Ingarden wyróżnia 4 sytuacje w
których występuje fenomen
odpowiedzialności:
1.
ktoś ponosi odpowiedzialność za coś, czyli
jest za coś odpowiedzialny
2.
ktoś podejmuje odpowiedzialność za coś
3.
Ktoś jest za coś pociągany do
odpowiedzialności
4.
Ktoś działa odpowiedzialnie
R. Ingarden, Książeczka o człowieku, wyd. Literackie1987, s. 73-74
.
Tolerancja
Ewa Podrez wskazuje dwojakie znaczenie pojęcia
tolerancja:
1.
Forma akceptacji autonomii jednostki – jest
wówczas tolerancja wartością samą w sobie,
zalecaną jako wartość umacniająca wolność
jednostki.
2.
Tolerancja jest sposobem realizowania społecznej
sprawiedliwości uwzględniającej pluralistyczną
równość poglądów. Wartość instrumentalna,
zalecaną jako ochrona społeczeństwa przed
totalitaryzmem politycznym.
E. Podrez., Moralne uzasadnienie tolerancji 1999,
s. 26.
Prywatność
Ossowska wyróżnia 3 wersje ochrony prywatności:
1.
Obrona prywatności przeciwstawiająca się
stadności, obronę prywatności i przeciwstawiającą
się cudzej, na ogół „odgórnej” kontroli i obronę
prywatności przeciwstawiającą się niechcianej
poufności.
2.
Druga wersja zaczepia o pojęcie wolności i
bezpieczeństwa
3.
Prywatność wiąże się z pojęciem godności i
wymaganego przez nią dystansu
M. Ossowska, Normy moralne 1985, s. 183
.
Sprawiedliwość
sprawiedliwość społeczna
1.
Przyznanie człowiekowi tego, co z tytułu
jego wkładu pracy lub zasług słusznie mu
się należy.
2.
Przyznanie każdej jednostce należnych
jej praw wynikających z zasad demokracji.
Słownik PWN
Miłość bliźniego
Ossowska twierdzi iż jest to swego
rodzaju dyrektywa dotycząca określnej
postawy emocjonalnej. W swej istocie
miłość bliźniego nie jest nawet
uczuciem, ale raczej dyspozycja do całej
gamy ciepłych uczuć.
Ład społeczny
Wyróżnia się co najmniej 4 sposoby za pomocą
których instytucja pomocy społecznej stoi na
straży istniejącego ładu społecznego ( status quo):
1.
Kształtowanie polityki pomocy społecznej
2.
Transmitowanie do grup upośledzonych społecznie
norm i wzorów kultury klas dominujących
3.
absorbcja roszczeń i niezadowolenia bez
konieczności rewindykacji
4.
Stygmatyzowanie jednostek, rodzin i grup
korzystających z jej wsparcia.
T. Kaźmierczyk, Pomoc społeczna, s. 32.
Skuteczność działania
Skuteczność rozumie się jako zgodność
wyniku działania z zamierzonym celem. W
odniesieniu do pracy socjalnej definiuje
się skuteczność jako zdolność udzielania
pomocy klientowi w celu osiągnięcia w
przewidywalnym czasie celów określonej
interwencji.
Sumienność
Sumienność definiowana jest w sposób
dość oczywisty – przede wszystkim jako
rzetelność własnego działania.
Uczciwość
Uczciwość rozumiana jest przede
wszystkim jako własna uczciwość wobec
klienta i utożsamiana najczęściej z
prawdomównością i bezstronnością.
Samodoskonalenie i
rozwój zawodowy
Rozwój zawodowy można potraktować
jako aktywność sprzyjająca
samorealizacji o tyle, o ile jest
świadomym i równoczesnym
poszerzaniem wiedzy, zwiększeniem
umiejętności i kształtowaniem postaw.
DYLEMATY ETYCZNE
Istota dylematu etycznego w pracy socjalnej:
Dylemat etyczny opisywany jest najczęściej jako
sytuacja, „w której podmiot wewnętrznie zmaga
się z tym, co wybrać. Obie możliwości działania
wydają się pożądane, a kompromis lub
rozłożenie ich wykonania w czasie nie wchodzi w
grę”. Istotna w sytuacji dylematu jest nie tylko
kolizja opcji, ale również niepewność i bezsilność
podmiotu stojącego wobec konieczności podjęcia
decyzji.
Dylemat etyczny wpisany jest w życie i
funkcjonowanie pracownika socjalnego.
W związku z tym Polskie Towarzystwo
Pracowników Socjalnych wydało
Kodeks
Etyczny Pracownika Socjalnego.
Jest to zbiór norm oraz wytycznych
odnoszących się do codziennego
postępowania zawodowego w zawodzie
pracownika socjalnego.
Typologia dylematów
etycznych w pracy socjalnej
Reamer łączy dylematy etyczne w trzy duże
kategorie:
1.
dylematy związane z bezpośrednią obsługą
jednostek i rodzin,
2.
dylematy związane z planowaniem i
wdrażaniem polityki i programów pomocy
społecznej,
3.
dylematy związane ze stosunkami pomiędzy
przedstawicielami własnej profesji.
F. Reamer, Social work value and ethics 1999.
Do owych „fundamentalnych dla pracy socjalnej kwestii
etycznych” należą:
zagadnienie zobowiązania do pomagania,
zagadnienie pozytywnych i negatywnych zobowiązań,
sprowadzające się do konieczności dokonywania wyboru pomiędzy
interweniowaniem w życie jednostki w celu dostarczenia wparcia a
powstrzymaniem się od interwencji lub jej minimalizowaniem po
to, by nie naruszyć prawa jednostki do wolności,
zagadnienie roli państwa, a dokładniej rzecz ujmując
zobowiązania państwa (instytucji rządowych) do promowania i
wspierania dobrobytu i dostarczania wsparcia i pomocy
potrzebującym,
zagadnienie dystrybucji usług i zasobów, obejmujące zarówno
pożądane kryteria dystrybucji, jak organizacje dystrybuujące;
rozstrzygnięcia, jakie tu zapadają, mają swoje bezpośrednie
konsekwencje w dobrobycie ludzi, a są one tym bardziej istotne,
że zwykle ma się do czynienia z usługami i zasobami
limitowanymi
http://irss.pl/wp-content/uploads/2014/01/DYLEMATY-ETYCZNE-
CD.pdf
DZIĘKUJEMY
ZA UWAGĘ !
Elżbieta Krzysztoń
I
Magdalena Chudek