Wykład #4

Podstawy zarządzania

Krzysztof Woźniak

Katedra Procesu Zarządzania

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

Tematyka

Organizowanie

i Struktury Organizacyjne

Organizacja



Sens rzeczowy



rzecz zorganizowana



układ stosunków części do całości



Sens czynnościowy



proces doboru i uzgadniania elementów 

procesu



podział celu systemu i badania funkcji



koordynacja tworzenia i funkcjonowania 

systemu

Struktura organizacyjna



Struktura - rozmieszczenie elementów 

składowych oraz zespół relacji 

zachodzących między nimi, 

charakterystycznych dla danego układu



zbiór określonych relacji, zachodzących 

między elementami systemu



całość zbudowana w pewien określony 

sposób między elementami



ogół stosunków między częściami całości

Struktura organizacyjna



Struktura organizacyjna - zbiór 

elementów danej organizacji z ustalonymi 

między nimi różnego rodzaju powiązaniami.



Elementami systemu są: stanowisko pracy, 

komórka, jednostka organizacyjna



Komórka organizacyjna - to zespół ludzki 

składający się z kierownika i podporządkowanych 

mu członków zespołu, realizujący cel działania, 

zharmonizowany z celem danej organizacji



Jednostka organizacyjna - zbiór komórek pod 

kierownictwem jednego zwierzchnika

Więzi organizacyjne



Więzi organizacyjne to relacje 

współzależności zachodzące między 

elementami struktury, mające znaczenie 

dla realizacji celów całej organizacji. 

Więzi organizacyjne - rodzaje



Służbowe (hierarchiczne) określane jako 

zależność podwładnego od przełożonego. 

Istotą tych więzi są uprawnienia 

przełożonego do określania zadań 

podwładnym



Funkcjonalne - występują między 

jednostkami organizacyjnymi albo 

poszczególnymi pracownikami. Wyrażają 

się w pomaganiu i doradzaniu przy 

wykonywaniu zadań.

Więzi organizacyjne - rodzaje 

c.d.



Techniczne - wyrażające się we 

wzajemnym uzależnieniu członków 

zespołu, wynikają z podziału pracy przy 

wykonywaniu jakiegoś produktu czy 

realizacji wspólnego celu.



Informacyjne - wyznaczane przepływem 

informacji i polegające na obowiązku 

jednostronnego lub wzajemnego 

informowania się.

Zależności organizacyjne



Funkcjonalne - wynikające z podziału 

funkcji (zadań) między wykonawców i 

wiążące ich ze względu na określoną 

procedurę realizacji wyznaczonych 

funkcji, zależności funkcjonalne tworzą 

klasę zależności kooperacyjnych - 

poziomych



Hierarchiczne - rozkazodawcze i 

regulacyjne, tworzą klasę zależności 

decyzyjnych

Dokumentacja organizacyjna



Schemat organizacyjny - przedstawia 

graficznie zależności (najczęściej tylko 

hierarchiczne) między głównymi 

jednostkami organizacji



Regulamin organizacyjny - zawiera 

skonkretyzowany - opisowy - obraz 

zależności pomiędzy wyróżnionymi 

jednostkami, oraz wzorcowe sposoby 

działania na poszczególnych 

stanowiskach (zakresy obowiązków)

Dokumentacja organizacyjna 

c.d.



Instrukcja obiegu dokumentów



Instrukcje stanowiskowe



Procedury i opisy procesów



Statut



Dokumentacja organizacyjna wyraża 

obraz formalnej struktury 

organizacyjnej. Istotną rolę odgrywają 

również powiązania nieformalne.

Zasady budowy struktur 

organizacyjnych



zasada celowości



zasada podziału celu ogólnego i łączenia 

celów cząstkowych w cel ogólny



zasada specjalizacji



zasada równowagi zadań, uprawnień i 

odpowiedzialności



zasada jednoosobowego kierownictwa



zasada ustalania racjonalnych granic 

nadzoru

Zasada celowości



określa konieczność jasnego i wyraźnego 

określania celów zarówno dla całego 

przedsiębiorstwa, jak też dla 

poszczególnych jego podsystemów, do 

pojedynczych stanowisk włącznie.

Zasada podziału celu ogólnego



Zgodnie z zasadą celowości dzieli się cele 

ogólne na cele cząstkowe do momentu, 

kiedy można je przyporządkować 

pojedynczym jednostkom. 



Na bazie tego podziału następuje 

grupowanie pojedynczych stanowisk 

pracy w komórki i większe jednostki 

organizacyjne, którym przyporządkowane 

zostają cele cząstkowe wyższego stopnia.

Zasada specjalizacji



Jednostki organizacyjne należy grupować 

według możliwie jednorodnych zadań, 

wyodrębnionych w procesie podziału celu 

ogólnego. 



Kryteriami grupowania może być: 

specjalizacja technologiczna 

(podobieństwo wykonywanych zadań), 

specjalizacja przedmiotowa 

(podobieństwo przedmiotu pracy)

Zasada równowagi zakresu zadań, 

uprawnień i odpowiedzialności



Przydzielenie określonych zadań musi 

wiązać się z jednoczesnym przyznaniem 

odpowiedniego zakresu uprawnień 

(kompetencji). 



Jednocześnie nakłada się na stanowisko 

taki zakres odpowiedzialności za 

prawidłowe wykonanie obowiązków, który 

odpowiada przydzielonym zadaniom i 

uprawnieniom.

Zasada jednoosobowego kierownictwa



Należy dążyć do podporządkowania 

hierarchicznego każdego stanowiska 

pracy tylko jednemu stanowisku 

kierowniczemu. 

Zasada ustalania granic nadzoru



Odnosi się do konieczności ustalenia 

racjonalnej wielkości zespołu, którym 

może zarządzać pojedynczy kierownik. 



Sprowadza się to do określania 

optymalnej rozpiętości kierowania i 

analizy zasięgu kierowania dla każdego 

stanowiska kierowniczego.

Rozpiętość kierowania



O rozpiętości kierowania decydują:



poziom kwalifikacji kierownika i członków 

zespołu



charakter zadań przydzielonych pracownikom



stopień zorganizowania systemu



rozmieszczenie zespołu w przestrzeni



zakres uprawnień i stopień samodzielności 

pracowników



efektywność systemu komunikacji

Rodzaje struktur organizacyjnych



struktura liniowa



struktura funkcjonalna



struktura sztabowo-liniowa



struktura dywizjonalna



struktura macierzowa

Struktura liniowa



jednoosobowe kierownictwo



możliwość szybkiego podejmowania decyzji



łatwość utrzymania dyscypliny



indywidualna odpowiedzialność



łatwość przejrzystego ustalania zakresów 

kompetencji i odpowiedzialności



mała elastyczność



duża centralizacjia

Struktura funkcjonalna



specjalizacja stanowisk kierowniczych - 

daleko posunięty podział pracy



większa zdolność reagowania na zmieniającą 

się sytuację



możliwość wykorzystania kompetentnych rad 

kierowników funkcjonalnych (fachowców)



trudności w rozgraniczaniu zakresów 

kompetencji i odpowiedzialności kierowników



możliwość otrzymania sprzecznych poleceń



naruszenie zasady jedności rozkazodawstwa

Struktura sztabowo-liniowa



przestrzeganie zasady jednoosobowego 

kierownictwa



możliwość korzystania przez kierowników z 

opinii wysoko wykwalifikowanych ekspertów



możliwość specjalizacji funkcjonalnej w sferze 

zarządzania



możliwość utożsamiania się komórek 

sztabowych z kierownictwem liniowym



możliwość sporów między kierownictwem 

komórek sztabowych i komórek 

wykonawczych

Struktura dywizjonalna



wydzielenie odrębnych dużych jednostek 

organizacyjnych mających dużą 

samodzielność



kryteria podziału: geograficzne, wg. grup 

wyrobów, wg. grup odbiorców



całością systemu kieruje centrala, która 

zatrzymuje dla siebie kluczowe funkcje

Rozwiązania macierzowe



występuje jednoczesne grupowanie 

przedmiotowe i funkcjonalne



występuje podwójne podporządkowanie 

wykonawców



możliwe konflikty kompetencyjne 

rozwiązywane są poprzez szczegółowe 

rozgraniczanie odpowiedzialności



duża elastyczność i łatwość 

dostosowywania do nowych celów



usprawnienie komunikacji (mniejsze 

znaczenie drogi służbowej)

Rola komunikacji w organizacji



kierunki przepływu informacji: pionowy: 

góra-dół, dół-góra, poziomy



wpływ informacji na sprawność 

funkcjonowania organizacji



bariery komunikacji



technologie komunikacyjne

Czynniki kształtowania SO



Wewnętrzne:



historia i powstanie organizacji



wielkość organizacji



cele organizacji



stosowana technologia



system społeczny

Czynniki kształtowania SO



Zewnętrzne:



ekonomiczne warunki działania



cechy zewnętrznego względem organizacji 

systemu zarządzania



warunki otoczenia demograficznego, 

ekologicznego, politycznego, prawnego, i in.



rozwój technologii informatycznych



rozwój metod i narzędzi zarządzania