PowerPoint Presentation

Finanse publiczne

Przedmiotem nauki o finansach

publicznych-

są nie tylko reguły

odnoszące

się

publicznych

odnoszące

się

publicznych

zasobów pieniężnych, ale także

procesy

związane

ich

procesy

związane

ich

gromadzeniem

i rozdysponowaniem oraz skutki

(gospodarcze, społeczne i polityczne)

będące

następstwem

operacji

będące

następstwem

operacji

środkami publicznymi

Dochody publiczne

Władze

publiczne,

wypełniając

Władze

publiczne,

wypełniając

nałożone na nie obowiązki, muszą

dokonywać

określonych

wydatków.

dokonywać

określonych

wydatków.

Stąd wynika konieczność zapewnienia

sobie

przez

państwowe

inne

sobie

przez

państwowe

inne

podmioty

publicznoprawne

źródeł

podmioty

publicznoprawne

źródeł

dochodów,

które

pozwalałyby

dochodów,

które

pozwalałyby

zrealizować

przyjęte

zadania

zrealizować

przyjęte

zadania

publiczne

Dochody publiczne

Dochody publiczne można podzielić na:



przymusowe (podatki, grzywny)



dobrowolne (pożyczki, darowizny)

Dochody można podzielić na:



nieodpłatne

(podatki),

dominujące

nieodpłatne

(podatki),

dominujące

systemie finansów publicznych, zwalniają

państwo

obowiązku

wzajemnego,

państwo

obowiązku

wzajemnego,

bezpośredniego

świadczenia

rzecz

bezpośredniego

świadczenia

rzecz

podmiotu

dokonującego

wpłaty.

Można

podmiotu

dokonującego

wpłaty.

Można

jedynie mówić o odpłatności ogólnej, która

polega na tym, że państwo ze zgromadzonych

funduszy zaspokaja potrzeby społeczne



odpłatne

pobierane

są

konkretne

odpłatne

pobierane

są

konkretne

świadczenia

strony

państwa

lub

świadczenia

strony

państwa

lub

samorządu terytorialnego np. opłaty

Dochody publiczne

Podatek jest świadczeniem pieniężnym,

przymusowym,

bezzwrotnym,

przymusowym,

bezzwrotnym,

nieodpłatnym, ogólnym tzn. nakładanym

według ogólnie obowiązujących norm

prawnych na osoby fizyczne lub prawne,

pobieranym przez państwo lub inny

związek publicznoprawny

Zasadniczym

celem

podatku

jest

Zasadniczym

celem

podatku

jest

dostarczenie dochodów dla pokrycia

wydatków publicznych związanych z

wykonywaniem zadań publicznych, czyli

cel fiskalny.

Oprócz tego podatek może

służyć

realizacji

celów

społecznych

służyć

realizacji

celów

społecznych

gospodarczych

Za pomocą podatków państwo może

sięgać do dochodu lub do majątku

podatnika.

Dochód

może

być

Dochód

może

być

opodatkowany w fazie jego powstania

(opodatkowanie płacy, zysku) lub gdy jest

wydatkowany (opodatkowanie konsumpcji).

W związku z tym podatki dzielimy na:



dochodowe

(obciążają dochody osób

fizycznych i prawnych)



majątkowe

(przedmiotem opodatkowania

może być cały majątek lub jego wybrane

elementy,

przyrost

majątku

(spadek,

elementy,

przyrost

majątku

(spadek,

darowizna) oraz obrót majątkiem (odpłatne

przeniesienie praw majątkowych)



od wydatków

(podatek od towarów i

usług, akcyza)

Ważnym z punktu widzenia techniki

poboru jest podział podatków na:



podatki bezpośrednie

(wysokie koszty

poboru, nieregularność wpływów)



podatki pośrednie

(łatwość i szybkość

poboru - pobierane z chwilą dokonywania

operacji,

z którą są związane).

Charakteryzuje je

duża wydajność fiskalna, relatywnie

niskie koszty poboru

i regularność

wpływów do budżetu

Podatki pośrednie

obciążają bardziej dotkliwie gospodarstwa

domowe, które większą część swoich

dochodów przeznaczają na konsumpcję

Wydatki publiczne

Wydatki publiczne -

są finansowym

odzwierciedleniem zadań publicznych

realizowanych przez władzę publiczną

państwową i samorządową. Zadania te

wynikają z regulacji ustawowych,

niektóre gwarantowane są

konstytucyjnie

Prawo Wagnera -

tendencja stałego

wzrostu wydatków publicznych w

wartościach absolutnych i w relacji do

produktu krajowego brutto

Na początku XX wieku udział wydatków

publicznych w PKB w krajach zachodnich

kształtował się na poziomie od kilku do

kilkunastu procent. P

od wpływem teorii

Keynesa, zwiększył się on od tamtego czasu

kilkakrotnie

Tak znaczny udział wydatków publicznych

w PKB stał się ważnym czynnikiem

oddziałującym na koniunkturę gospodarczą.

Ekspansja wydatków publicznych została

zahamowana w niektórych krajach w latach

osiemdziesiątych minionego wieku (m.in.

w Belgii, Holandii, Irlandii, Wielkiej

Brytanii, Portugalii)

Wydatki publiczne charakteryzują się

dużą sztywnością

tzn. znaczna ich część

ma charakter obligatoryjny, regulowany

ustawowo, a ich zaniechanie grozi utratą

wiarygodności finansowej państwa (np.

obsługa

długu

publicznego,

wypłata

obsługa

długu

publicznego,

wypłata

świadczeń emerytalnych i rentowych)

Limit wydatków publicznych w praktyce

wyznacza

suma

możliwych

wyznacza

suma

możliwych

pozyskania dochodów budżetu państwa

i innych jednostek sektora finansów

publicznych oraz dopuszczalny, możliwy

do sfinansowania, deficyt

Równowaga budżetowa i deficyt

finansów publicznych



zasada równowagi budżetowej

–

postuluje konieczność

dopasowania dochodów i

wydatków tak, aby kwota

planowanych wydatków nie była

większa od kwoty oczekiwanych

dochodów.



Dlaczego zasada ta nie jest

współcześnie przestrzegana?

Saldo finansów publicznych w krajach "starej" UE i Polsce w

latach 2001-2003 (w % PKB)

Kraj

Rok

2001

2003

Austria

+0,2

-1,1

Belgia

+0,5

+0,2

Dania

+3,1

+1,5

Finlandia

+5,2

+2,3

Francja

-1,5

-4,1

Grecja

-1,4

-1,7

Hiszpania

-0,4

+0,3

Holandia

0,0

-3,0

Irlandia

+1,1

+0,2

Niemcy

-2,8

-3,9

Portugalia

-4,4

-2,8

Szwecja

+2,8

+0,7

W.Brytania

0,7

-3,2

Włochy

-2,6

-2,4

Polska

-4,5

Pojawienie się deficytu może być

wynikiem następującego układu

strumieni finansowych:



wydatki w danym roku budżetowym

rosną szybciej niż dochody,



spadek dochodów publicznych przy

utrzymaniu poziomu wydatków,



zwiększanie wydatków przy

jednoczesnym obniżaniu podatków

np. w celu pobudzenia wzrostu.

Najważniejsze przyczyny

powstawania deficytu

budżetowego:

wahania koniunktury, powodujące

spadek dochodów publicznych, do

których nie mogą być dostosowane – w

krótkim czasie - wydatki (problem tzw.

wydatków sztywnych),

czynniki strukturalne powodujące

zmniejszającą się wydajność podatkową i

jednocześnie wzrost potrzeb

społecznych,

decyzje polityczne wynikające z przyjętej

koncepcji przyspieszania i stabilizowania

wzrostu (polityka „keynesowska”),

Najważniejsze przyczyny powstawania

deficytu budżetowego c.d.:

decyzje polityczne polegające na szybkim

obejmowaniu nowych zadań do

sfinansowania (np. wprowadzenie w

Polsce od 1 stycznia 1999r. tzw. czterech

„wielkich reform”),

gwałtowne zwiększanie się wydatków

bądź spadek dochodów (bądź jedno

i drugie jednocześnie) wywołane przez

czynniki krótkotrwałe i niezależne od

człowieka

(np. katastrofalna powódź w Polsce w

1997r. czy wydarzenia z 11 września

2001r.).

Obiektywne przesłanki uzasadniające

powstanie deficytu budżetowego:

potrzeba stabilizowania wzrostu

gospodarczego,

dążenie do dostosowania ciężaru

finansowania wydatków publicznych

ponoszonych przez kolejne generacje,

do korzyści uzyskiwanych z tych

wydatków (np. finansowanie inwestycji

infrastrukturalnych),

dążenie do ograniczenia negatywnych

skutków nadzwyczajnych zdarzeń, które

powodują przejściowe zmiany w

poziomie dochodów publicznych.

Negatywne skutki deficytu budżetowego:

przyspieszenie (lub pojawienie się)

procesów inflacyjnych – wpływ inflacyjny

jest oczywisty tylko wówczas gdy pożyczki

na sfinansowanie deficytu są zaciągane w

banku centralnym,

pojawienie się tzw. efektu wypychania –

dodatkowy popyt na pieniądz ze strony

państwa pochłania część oszczędności

prywatnych co hamuje inwestycje –

łagodzący wpływ kapitału zagranicznego,

niebezpieczeństwo wpadnięcia w pułapkę

zadłużenia – rosnący deficyt powoduje

wzrost kosztów jego obsługi oraz

ogranicza możliwości finansowania innych

zadań państwa

Deficyt cykliczny a deficyt

strukturalny

Deficyt cykliczny budżetu – deficyt

powstający na skutek wahań w cyklu

koniunkturalnym (+/-1% PKB) – normalne

zjawisko gospodarcze.

Deficyt strukturalny – jego wielkość ma

charakter trwały, niezależny od wahań

koniunktury;

wysoki poziom deficytu strukturalnego

(przekraczający długookresową stopę

wzrostu gospodarczego) powoduje

narastanie zadłużenia państwa, co może

przyczynić się do utraty płynności państwa i

kryzysu finansowego.

Dług publiczny

Dług publiczny – zgodnie z ustawą

o finansach publicznych – to ogół

zobowiązań władz publicznych z

tytułu wyemitowanych papierów

wartościowych, zaciągniętych

kredytów i pożyczek, wymagalnych

zobowiązań jednostek budżetowych

oraz poręczeń, gwarancji

i odszkodowań wobec obywateli i

innych podmiotów

Ustawowe ograniczenia wielkości

długu



Dług jednostek samorządu

terytorialnego na koniec roku

budżetowego nie może przekroczyć

60% dochodów tej jednostki, zaś koszty

obsługi długu 15% dochodów

planowanych na dany rok budżetowy.



Państwowy dług publiczny –

Konstytucja RP zakazuje zaciągania

pożyczek i udzielania gwarancji i

poręczeń finansowych,

w następstwie których dług publiczny

przekroczy 3/5 wartości rocznego PKB;

Ustawowe ograniczenia wielkości

długu

Ustawa o finansach publicznych

wprowadzając procedury ostrożnościowe i

sanacyjne ustanowiła trzy progi

zadłużenia, których przekroczenie

powoduje coraz surowsze restrykcje:

Gdy dług publiczny przekracza 50% PKB

wówczas deficyt budżetowy w projekcie

budżetu na rok następny nie może być

wyższy niż w budżecie realizowanym.

Gdy dług publiczny przekracza 55% PKB,

ale poniżej 60%, wówczas Rada Ministrów

jest zobowiązana do przedstawienia

budżetu na kolejny rok zapewniającego

spadek relacji długu w stosunku do

odpowiedniej wielkości z roku realizacji

(dodatkowo program sanacyjny).

Ustawowe ograniczenia wielkości

długu

3. Gdy dług osiągnie poziom 60% PKB i

więcej wówczas w projekcie ustawy

budżetowej na rok następny nie może

wystąpić deficyt budżetowy, a Rada

Ministrów w ciągu miesiąca od daty

oficjalnego ogłoszenia tej wielkości

musiałaby przedstawić Sejmowi program

sanacyjny mający na celu zmniejszenie

udziału długu w PKB poniżej 60%.

Zakazane byłoby też udzielanie przez

rząd i jednostki samorządu terytorialnego

nowych poręczeń i gwarancji.

Dług publiczny w Polsce na tle

krajów „starej” UE - wnioski

Dług publiczny w Polsce na tle krajów UE

był w ostatnich latach stosunkowo niski.

Zadłużenie wielu państwa UE przekracza

dopuszczalny limit (60% PKB) określony

w kryteriach konwergencji z Maastricht.

Zaobserwować można zjawisko

zmniejszania się relacji długu do PKB (w

niektórych krajach nastąpił znaczny

spadek – np. w Danii, Irlandii, W. Brytanii).

W niektórych krajach udział długu do PKB

miał tendencję wzrostową (np. Niemcy,

Francja)

Dług publiczny w Polsce w latach

2002-2005

VI 2005

mld zł % PKB

mld zł

% PKB

mld zł

%PKB

mld zł

Dług Skarbu Państwa

327,9

42,0%

378,9

46,5%

402,9

45,50%

437,5

- krajowy

219,3

28,1%

251,1

30,8%

291,7

33,00%

311,9

-zagraniczny

108,6

13,9%

127,8

15,7%

111,2

12,50%

125,6

Państwowy dług
publiczny

352,6

45,1%

408,6

50,1%

432,3

48,80%

465,5

Państwowy dług
publiczny powiększony
o przewidywane wypłaty
z tytułu poręczeń i
gwarancji

364,7

46,7%

420,0

51,5%

473,3

50,20%

476,9

XII 2002

XII 2003

XII 2004

Dług publiczy w Polsce w ujęciu bezwzględnym i w relacji do PKB

Ryzyka związane z dalszym

zwiększanie relacji długu do PKB:



możliwość powstania kryzysu

zadłużeniowego

i częściowej lub całkowitej utraty zdolności

do terminowej obsługi długu;



niebezpieczeństwo, że duże potrzeby

pożyczkowe państwa w kolejnych latach

natrafią na barierę popytu na rynku

finansowym



negatywne następstwa przekroczenia

progów ostrożnościowych 50% i 55%,

wynikających

z ustawy o finansach publicznych, jak

również konstytucyjnego limitu 60%,

Ryzyka związane z dalszym zwiększanie

relacji długu do PKB c.d.:



negatywne następstwa przekroczenia przez

Polskę nominalnego kryterium

konwergencji z Maastricht oznaczające

przede wszystkim opóźnienie planowanego

przez Polskę wejścia do strefy euro;



postrzeganie Polski jako kraju o

podwyższonym ryzyku, w tym obniżenie

(lub też brak spodziewanego podwyższenia)

ratingu długu Polski, prowadzące do

wyższego poziomu stóp procentowych i tym

samym kosztów obsługi długu.

Przykładowo, w okresie od połowy 2003 r.

do połowy 2004 r. rentowność obligacji 5-

letnich wzrosła o ok. 2,5 p. proc., a 10-

letnich o ok. 2,2p. proc.),

Ryzyka związane z dalszym

zwiększanie relacji długu do PKB

c.d.:



wypieranie kapitału prywatnego w

dostępie do oszczędności krajowych,

wynikające z dużych potrzeb

pożyczkowych państwa i w rezultacie

niższy od możliwego wzrost gospodarczy;



negatywny wpływ na poziom rynkowych

stóp procentowych i skuteczność polityki

monetarnej. Duże potrzeby pożyczkowe

państwa mogą powodować pozostawanie

stóp procentowych na poziomie wyższym

od pożądanego.

Cele strategii zarządzania długiem

sektora finansów publicznych w

Polsce w latach 2006-2008

Podstawowym celem - minimalizacja

kosztów obsługi długu w długim

horyzoncie czasu

(np. poprzez kształtowanie

odpowiedniej struktury walutowej

oraz terminów wykupu skarbowych

papierów wartościowych, podnoszenie

efektywności rynku SPW)

Document Outline