Starożytny Rzym

Starożytny Rzym

Dwa tysiące lat temu miasto Rzym stało na czele jednego z

największych imperiów, jakie widział świat. W przypadjących

na II wiek n.e. czasach świetności rozciągało się ono na

przestrzeni 4 000 km, od Szkocji po Morze Czerwone. Z

bezlitosną konsekwencją Rzymianie wprowadzili swoją

zaawasnowaną technologię i sposób życia w każdym zakątku

Cesarstwa. Obywatele Rzymu mogli podróżować od Deva

(Chester) do Damaszku i wciąż czuć się jak u siebie w domu.

Spis treści



Imperium rzymskie

- Pryncypat Oktawiana Augusta

- Dynastia julijsko-klaudyjska

- Dynastie Flawiuszów i Antonimów

- Cesarze-żołnierze

- Organizacja cesarstwa

- Reformy Dioklecjana i Konstantyna

- Chrześcijaństwo

- Koniec zachodniego cesarstwa



Republika Rzymska

- Ustrój republiki rzymskiej

- Patrycjusze i plebejusze

- Podbój Italii w okresie republiki

- Wojny punickie

- Narodziny imperium i początki kryzysu

- Koniec republiki



Historia Rzymu

- Początki państwa rzymskiego

- Upadek monarchii i początek republiki

- Podboje rzymskie

- Walki między patrycjuszami, a plebejuszami

- Podboje w Italii

- Rzymianie panami Półwyspu Apenińskiego

- Wojny z Kartaginą

- Armia rzymska i jej problemy

- Wojny domowe w Rzymie

- Pryncypat

- Rzym cesarzy



Romulus i Remus



Bogowie Rzymscy



Chrześcijaństwo w Imperium Rzymskim



Prawo rzymskie



Architektura



Społeczeństwo



Życie codzienne

Pryncypat Oktawiana

Augusta

Oktawian August panował w imperium od 27 roku p.n.e. do 14 roku n.e. i w tym

czasie udało mu się przywrócić stabilizacje polityczna i społeczną na całym

obszarze państwa. Cesarz zniósł ustrój republikański, natomiast skupił się na

połączeniu kompetencji urzędów cywilnych z wojskowymi, w szczególności

władzy konsula, trybuna ludowego i najwyższego kapłana. Tak, więc w jego

rękach skupiła się władza trzech do tej pory podzielona miedzy trzy osoby.

Cesarza określano również mianem zwycięskiego wodza oraz ojca ojczyzny.

August zachował przywileje należne senatorom, podkreślając przez cały okres

swojego panowania, że jest pierwszym wśród równych. W związku z tym jego

rządy określano mianem pryncypatu.

August należał do tych cezarów, którzy wprowadzili szereg reform, aby usprawnić

administrację rzymską. Zastąpił skorumpowanych patrycjuszy administratorami

ze stanu kwitów, czyli rycerzy, oddając w ich ręce kluczowe stanowiska w

państwie. Zastąpił również skorumpowanych przedsiębiorców, którzy do tej

pory zajmowali się gromadzeniem podatków, urzędnikami państwowymi. Te

zmiany w połączeniu z rozsądnymi podatkami i stabilną walutą spowodowało

rozwój handlu i wzrost gospodarczy w imperium.

Cesarz zajął się również reformą religii i uzdrowieniem obyczajowości w państwie.

Ustanowił szereg praw, zachęcających małżeństwa do posiadania dzieci, a

także wprowadził kary za przestępstwa seksualne. Promował kulturę, która

gwarantowała proste wiejskie życie i ceniła wartości rodzinne oraz pobożność.

W czasie swojego panowania Oktawian August odnowił 82 świątynie i odnowił

zaniedbane tradycje religijne.

Dynastia julijsko-klaudyjska

Następca Agusta - Tyberiusz był zarówno skutecznym dowódcą, jak i administratorem.

Jednak zmęczony władzą, pod koniec panowania wycofał się do willi na Capri i

pozostawił rządy w ręku prefekta pretorium Aeliusza Sejanusa. Ten jednak szybko

przekazał władzę w ręce swojego bratanka Gajusa, zwanego Kaligulą.

Początkowo Kaligula zyskał sobie przychylność znosząc podatek od sprzedaży i

organizując igrzyska sportowe oraz przedstawienia. Jednak już wkrótce okazało się,

że władza sprawowana przez niego nosi cechy tyranii. Mordował senatorów,

gubernatorami mianował swoich przyjaciół z dzieciństwa i żądał oddawania sobie

czci, porównując się do Jowisza. W końcu został zamordowany przez spiskowców,

którzy nie mogli dużej znieść zaprowadzonej tyranii.

Po gwałtownej śmierci Kaliguli rzymianie zastanawiali się nad przywróceniem Republiki,

jednak pretorianie wymusili na senatorach uznanie nowego cesarza, którym został

Klaudiusz. Odznaczał się on rozsądkiem w decyzjach politycznych oraz

wprowadzeniem humanitarnych praw dla dłużników i niewolników. Jednak i on nie

dzierżył władzy długo, bowiem został otruty przez swoja żonę Agrypinę, która

postanowiła w ten sposób umożliwić swojemu synowi Neronowi, objecie tronu.

Neron był władca, który zapoczątkował prześladowanie rzymian, wykorzystując do tego

celu pożar Rzymu w 64 roku n.e.. Był władca o dużych ambicjach artystycznych, ale

swoim śpiewem i aktorskimi popisami tylko wprawiał Rzymian w zakłopotanie. Jako

cesarz rządził nieudolnie i wkrótce wybuchł przeciwko niemu bunt. On sam popełnił

samobójstwo podczas ucieczki z Rzymu.

Śmierć Nerona zapoczątkowała wojnę domowa, podczas której na tronie cesarskim

zasiadali kolejno: Galba, Otton, Witeliusz i Wespazjan. Wtedy właśnie okazało się, że

władza cesarza opiera się na armii.

Dynastie Flawiuszów i

Antonimów



Tryumfatorem zmagań między czterema cesarzami był Wespazjan.

Cesarska nominacja zastała go podczas tłumienia powstania żydowskiego.

Powołując nowych senatorów spoza Italii oraz lojalnych dowódców

zbudował poparcie dla nowej dynastii - Flawiuszy. Uzdrowił finanse

państwa. Po nim władzę przejął syn cesarza Tytus. Jego krótkotrwałe rządy

były dobrze wspominane przez Rzymian, natomiast jego brata Domicjana,

uważali za tyrana i złej opinii nie poprawiły mu liczne sukcesy wojskowe. W

końcu został zamordowany w wyniku spisku pałacowego.



Po śmierci Domicjana senat powołał na tron Nerwę, który zapoczątkował

dynastię Antonimów. Pięciu cesarzy z tego rodu, którzy po kolei zasiadali

na tronie uważanych było za doskonałych administratorów i polityków.

Udało im się między innymi zainicjować program budowy wielu obiektów w

imperium, zreformować administrację, zainicjować program świadczeń

społecznych, rozpocząc budowę nowych dróg i umocnień fortyfikacyjnych.



Historycy uznali pięciu cesarzy – Nerwę, Krajana, Hadriana, Antoninusa

Piusa i Marka Aureliusza - za dobrych cesarzy, jednak Kommodus –

spadkobierca Marka Aureliusza – nie interesował się już losami państwa.

Kiedy zarł, pretorianie przeprowadzili aukcję w której stawką był tron

cesarski. Wkrótce rozpoczęła się wojna domowa, której zwycięzca miał

objąć władzę nad imperium.

Cesarze-żołnierze



Wojna domowa wyniosła na cesarski tron Septymiusz Sewera - dowódcę armii

Dunaju.



Po pokonaniu rywali poświęcił większość panowania na gaszeniu płonących granic

imperium. Nie ufał senatowi i pozbawił ich stanowisk dowódczych w armii. Nie ufał

także gwardii pretoriańskiej, którą rozwiązał. Lojalność armii zapewnił sobie ustalając

stały żołd oraz rozluźniając dyscyplinę. Powierzył żołnierzom szereg obowiązków

administracyjnych, m.in. zbieranie podatków. Reformy te jednak raczej osłabiły

państwo, a jego pięciu następców zostało zamordowanych mimo stałej polityki

przekupywania wojsk. Panowanie dynastii Sewerów zakończyło się w zabójstwem

cesarza Aleksandra Sewera.



Armia poczęła się uważać za reprezentanta ludu rzymskiego i źródło wszelkiej władzy.

Między 235 a 284 rokiem n.e., wojsko powołało około 20 cesarzy, którym udało się

zająć Rzym, i 30, którym to się nie udało. Tylko jeden z tych cesarzy zmarł śmiercią

naturalną. Upadek władzy spowodował załamanie się gospodarki: poborcy podatkowi

żądali olbrzymich podatków dla walczących ze sobą armii, a zbankrutowani rolnicy

stawali się poddanymi latyfundystów lub zajmowali się rabunkiem.



Anarchia oraz zaniedbanie dróg i mostów sparaliżowała handel, co wywołało upadek

wsi i miast. Pieniądz stracił wartość, co spowodowało przejście z gospodarki

pieniężnej na wymianę barterową. Również podatki pieniężne zastąpiły podatki

naturalne, pobierane u producentów np. w żywności, broni i odzieży. Zubożenie

uderzyło także w szkolnictwo, kulturę, igrzyska i festiwale religijne. Za panowania

Aureliana Rzym, który już dawno wykroczył poza mury postawione w IV wieku p.n.e.,

został otoczony nowymi murami. Był to widomy znak słabości cesarstwa.

Organizacja cesarstwa

W pierwszych wiekach swojego istnienia imperium rzymskie obejmowało

terytorium, na którym obecnie znajduje się ponad 30 państw.

Zamieszkiwało je około 50 milionów ludzi. Rzym stworzył wielka

machinę biurokratyczną. Zrąb administracji imperium stanowił zespół

prowincjonalnych urzędników, którzy w razie potrzeby mogli liczyć na

armię. Zakres działania biurokracji ograniczały postawione przed nią

cele. Jej podstawowym zadaniem było gromadzenie podatków. O ile

do Rzymu napływały podatki, o tyle urzędnicy administracji rzymskiej

nie wywierali żadnego wpływu na życie lokalnych wspólnot czy

miejscowych zwyczajów.

Reformę administracji rozpoczęto już za panowania Augusta. Jednak

cokolwiek by nie powiedzieć, to administracja w imperium wyraźnie

się poprawiła, w porównaniu z korupcją, jaka miała miejsce w

Republice. Była ona znacznie bardziej scentralizowana i spójna.

Całe imperium tworzyła mozaika samorządnych miast, którymi, wraz z

przyległymi do nich terenami, rządziła miejscowa elita. Odpowiadała

ona za prowadzenie bieżącej administracji, realizację wielu ustaw i

ściąganie podatków. Miasta te były przeważnie kopiami stolicy

imperium - miały własny senat i urzędników wybieranych corocznie

spośród lokalnych wielmożów.

Reformy Dioklecjana i

Konstantyna



Sytuacja gospodarcza i militarna zaczęła poprawiać się w latach

70. III wieku. Stabilizację polityczną przywrócił cesarz Dioklecjan.

Uznawszy, że sam nie podoła obowiązkom, dobrał sobie jako

współrządcę Maksymiana, któremu powierzył zarząd prowincji

zachodnich. Wkrótce potem obaj cesarze dostali po pomocniku.



System sprawowania władzy przez czterech cesarzy został

stworzony przez Dioklecjana, jako stała instytucja. Z czasem

Dioklecjan abdykował i przekazał władzę swojemu cezarowi.

Pokojowe przekazanie władzy jednak się nie powiodła. Wybuchła

wojna domowa, z której zwycięsko wyszedł Konstantyn,

opanowując zachodnią i wschodnia stronę imperium.



Podczas rządów Dioklecjana i Konstantyna cesarstwo zostało

zreorganizowane. Armię rozbudowano i podzielono na broniących

granic i ruchomą armię polową Prowincje zostały podzielone na

mniejsze jednostki, aby ułatwić zarządzanie nimi. Przywróciło to

ład społeczny, ale powstała rozbudowana warstwa administracji,

która szybko okazała się nieudolna i skorumpowana. W dodatku

wzrosły podatki.

Chrześcijaństwo



Chrześcijaństwo, które narodziło się w I wieku w Palestynie bardzo

szybko zyskiwało popularność. Już na początku II wieku jego

zwolennicy żyli w całym cesarstwie. Chrześcijanie często spotykali

się z wrogością pozostałych mieszkańców imperium. Zarzucano im

ateizm, gdyż nie wierzyli w pogańskich bogów. Poza nielicznymi

wyjątkami władze cesarstwa jednak ich nie prześladowały.



Wszystko zmieniło się w III wieku. W niepewnych czasach nowa

religia zyskiwała na popularności. Rosnące szeregi chrześcijan

zaniepokoiły władze i zaczęły się oficjalne prześladowania. Ich

apogeum przypadło na pierwsze lata IV wieku. Bezlitosne, krwawe

prześladowania nie złamały jednak Kościoła, wręcz przeciwnie -

odwaga męczenników umacniała jego autorytet.



Zrozumiał to Konstantyn i w 313 roku wydał edykt tolerancyjny.

Dwadzieścia cztery lata później, będąc już na łożu śmierci,

Konstantyn przyjął chrześcijaństwo. Wszyscy kolejni cesarze byli

już chrześcijanami. Wyjątkiem okazał się panujący w latach 361-

363 Julian, który podjął ostatnią - nieudaną - próbę ożywienia

pogaństwa.

Koniec zachodniego

cesarstwa



W 330 roku Konstantyn przeniósł stolicę państwa do Bizancjum,

dawnej greckiej kolonii nad Bosforem, którą przemianował na

Konstantynopol. W 395 roku nastąpił ostateczny podział cesarstwa

na: część zachodnią ze stolicą w Rzymie i wschodnią ze stolicą w

Konstantynopolu.



Wkrótce po podziale doszło do załamania zachodniego cesarstwa.

Liczne ludy germańskie wdarły się w jego granice. W 410 roku

Wizygoci zdobyli Rzym - pierwszy raz od 800 lat miasto nad Tybrem

padło łupem wrogiej armii. W tym samym roku cesarz Honoriusz

zrezygnował z obrony Brytanii. Potem nastąpiła przejściowa

poprawa. W 451 na Polach Katalaunijskich, w sojuszu z Germanami,

cesarstwo odparło najazd wodza Hunów Attyli na Galię. Cztery lata

później Wandalowie, którzy założyli własne królestwo w Afryce

Północnej złupili Rzym. Resztki zachodniego cesarstwa wegetowały

do 476 roku, gdy rzymski wódz germańskiego pochodzenia Odoaker

zdetronizował Romulusa Augustulusa i ogłosił się królem Italii,

natomiast wschodnia część cesarstwa przetrwała ninieszczęścia,

jakie V wieku dotknęły imperium. Cesarstwo wschodniorzymskie o

prawie tysiąc lat przeżyło imperium zachodnie.

Republika Rzymska



Około 509 p.n.e. zrażeni do monarchii

mieszkańcy Rzymu usunęli króla Tarkwiniusza

Pysznego i ustanowili republikę. Rzym

dysponował wówczas rozległym – jak na

miasto-państwo – terytorium, silną armią,

szerokimi kontaktami handlowymi i

dyplomatycznymi, nie tylko z sąsiednimi

miastami latyńskimi, ale również z miastami

etruskimi, greckimi koloniami na południu

Półwyspu Apenińskiego oraz z odległą

Kartaginą.

Ustrój republiki rzymskiej



Władza w republice rzymskiej władza podzielona była

między lud, senat i urzędników. Najwyższą władzę

prawodawczą i sądowniczą sprawował lud i wykonywał ją

poprzez skomplikowany system zgromadzeń ludowych –

zebrań całego ludu. Najwyższą władzę polityczną i

administracyjną sprawował złożony z patrycjuszy senat.

Władzę wykonawczą, w tym realizację uchwał senatu i ludu,

sprawowali urzędnicy o ograniczonych kompetencjach,

którzy wybierani byli kadencyjnie.



Urzędnicy dzielili się na zwyczajnych, regularnie

wybieranych na kadencyjne urzędy, takich jak: konsulowie,

pretorzy, cenzorzy, edylowie plebejscy i kurulni, kwestorzy i

trybuni ludowi.



W republice istnieli również urzędnicy nadzwyczajni,

powoływani w specjalnych okolicznościach, tacy jak:

interreks, dyktator, dowódca jazdy, prefekt miasta.

Patrycjusze i plebejusze



Cała historia V i IV wieku p.n.e., czyli okres republiki,

da się podsumować jako okres walk między

patrycjuszami – dziedziczną elitą, której pochodzenie

nie jest całkiem jasne – a plebejuszami – resztą

ludności Rzymu – o równouprawnienie polityczne i

cywilne.



W 494 p.n.e. została ustanowiona funkcja trybuna

ludowego, dla ochrony plebejuszy przed nadużyciami

patrycjuszy i miała miejsce pierwszy bunt plebejuszy,

zaś w 449 p.n.e. – drugi. W 366 p.n.e. wybrano

pierwszego konsula plebejskiego. Za koniec konfliktu

można uznać rok 287 p.n.e., w którym plebejusze

uzyskali prawo stanowienia ustaw na swoich

zgromadzeniach.

Podbój Italii w okresie

republiki



Konflikt wewnętrzny między dwoma grupami obywateli nie był

jedynym problemem rzymskiej republiki. W 486 p.n.e. rozpoczęła

się trwająca około 50 lat wojna Rzymu z Ekwami i Wolskami. Był to

początek wojen, podczas których Rzym opanował środkową Italię.



W 390 p.n.e. Rzym przeżył najazd Galów, którzy złupili miasto.

Obronił się tylko Kapitol.



Po tym wypadku zdecydowano się zaopatrzyć miasto w nowe mury

obronne, których budowę zaczęto w 378 p.n.e. – tzw. mury

serwiańskie. Najazd Galów na Italię bardzo osłabił Etrusków, którzy

po wielu latach wojen ulegli miastu znad Tybru. Podobny los spotkał

inne ludy Italii. Zajęcie w 272 p.n.e. Tarentu, greckiego miasta na

południu Italii, zakończyło podbój półwyspu. Tarentowi nie pomogła

nawet interwencja Pyrrusa, króla Epiru.



Podbite ludy musiały stać się sprzymierzeńcami Rzymu i wspierać

go własnymi wojskami. Część zdobytych ziem zasiedlano

kolonistami, resztę pozostawiono dotychczasowym właścicielom.

By ułatwić sobie kontrolę nad półwyspem, Rzymianie budowę

drogi. Pierwszą z nich była via Appia, której budowę rozpoczęto w

312 p.n.e. Wtedy też powstał pierwszy rzymski akwedukt.

Wojny punickie



W tym samym roku zaczął się nowy okres w dziejach Rzymu. Spór

między rzymską republiką a Kartaginą, o wpływy na Sycylii

przekształcił się w zbrojny konflikt. Pierwsza wojna punicka trwała 23

lata. Mimo ciężkich strat Rzymianie złamali morską potęgę Kartaginy,

a sporna wyspa stała się pierwszą prowincją Rzymu.



Pierwsze podboje pozaitalskie były odpowiedzią na napaści. Galowie

znad Padu narazili się najazdami na Italię, a iliryjscy piraci

atakowaniem rzymskich kupców. Po ich pobiciu Rzymianie musieli

stawić czoła kartagińskiemu wodzowi Hannibalowi, który w 218 p.n.e.

wkroczył do Italii zaczynając drugą wojnę punicką. Przez 14 lat wojska

Hannibala przebywały w Italii i mimo kilku wielkich zwycięstw nie

złamały Rzymu, który przeniósł wojnę na terytorium Kartaginy.



W 202 p.n.e. pod Zamą Scypion Afrykański pobił Hannibala. Kartagina

przegrała wojnę i musiała zrzec się większości swych ziem. Rzym stał

się pierwszą potęgą świata śródziemnomorskiego. Swój mocarstwowy

status potwierdził już w 197 p.n.e., masakrując pod Kynoskefalaj w

Tesalii armię macedońską. Siedem lat później pod Magnezją w Azji

Mniejszej rzymskie legiony pokonały wojska Seleucydów, pierwszej

potęgi świata helleńskiego, udowadniając, że są najlepszą armią na

świecie.

Narodziny imperium i początki

kryzysu



Państwo rzymskie zaczęło się błyskawicznie rozrastać. W 146 p.n.e. ostatecznie

podbite zostały Kartagina i Grecja. W 133 p.n.e. władca Pergamonu w Azji Mniejszej

zapisał Rzymowi całe swoje królestwo jako spadek. W tym samym roku padło

iberyjskie miasto Numancja, stawiające przez wiele lat opór legionom znad Tybru. W

121 p.n.e. Rzymianie opanowali południową Galię, dwadzieścia lat później Cylicję w

Azji Mniejszej, a w 96 p.n.e. graniczącą z Egiptem - Cyrenajkę.



Sukcesy te zwiększyły zamożność wyższych klas społecznych, które nabywały wielkie

majątki ziemskie. Pracowali w nich niewolnicy. Ich praca zastępowała działalność

drobnych posiadaczy ziemskich, którzy tworzyli trzon armii. Przebywając długo na

wojnach w odległych krajach tracili swoje ziemie na rzecz wielkich posiadaczy

ziemskich. Ubywało, więc średniozamożnych Rzymian, co wpływało na liczbę

dostępnych rekrutów, ze względu na obowiązujący cenzus majątkowy przy naborze

do armii.



Rosnąca przepaść między biednymi i bogatymi wywołała ostry konflikt społeczny.



By uzdrowić sytuację, Tyberiusz Grakchus, zaproponował w 133 p.n.e. reformę

agrarną, która przewidywała rozdanie ubogim państwowej ziemi, którą zagarnęli

bogaci. Pomysł spotkał się z silnym oporem. Grakchus został zamordowany.



10 lat później korzystne dla ubogich reformy próbował wprowadzić jego brat Gajusz

Grakchus, ale podzielił los Tyberiusza. Pod koniec II wieku p.n.e. Mariusz przekształcił

armię obywatelską, która coraz bardziej cierpiała na brak rekrutów, w armię

zawodową, w której mogli służyć również najbiedniejsi. Tak zreformowana armia

pobiła w 103 i 102 p.n.e. germańskie plemiona Teutonów i Cymbrów, które najechały

Galię. Nikt się wtedy nie spodziewał, że reforma ta zabije republikę.

Koniec republiki



W 91 p.n.e. zbuntowali się italscy sprzymierzeńcy Rzymu. Po trzech latach walk bunt został

stłumiony, ale kraj pogrążył się w wojnie domowej między dwoma rzymskimi wodzami Mariuszem i

Sullą. Ich armie walczyły dla swoich wodzów, a nie dla republiki, jak armia obywatelska.



Kresu wojnie nie położyła śmierć Mariusza w 86 p.n.e.. Pięć lat później zwycięski Sulla został

dożywotnim dyktatorem. W 79 p.n.e. zrzekł się dyktatury i wkrótce potem zmarł. Kraj jednak

pogrążony był w wojnach. W Hiszpanii wciąż walczyli przeciwnicy Sulli.



Na wschodzie trwały wojny z Mitrydatesem, a w 73 p.n.e. w Italii wybuchło wielkie powstanie

niewolników pod wodzą Spartakusa. Po wielkich sukcesach na wschodzie na pierwszą postać w

republice wyrósł Pompejusz. Nie był jednak na tyle silny, by rządzić samemu.



W 60 p.n.e. powstał pierwszy triumwirat. Pompejusz, Juliusz Cezar i Krassus podzielili się władzą w

kraju, zachowując jednak całą fasadę republikańskiego ustroju. Triumwirat przetrwał do śmierci

Krassusa pod Karrami w 53 roku p.n.e.. Cezar, który w latach 58-52 p.n.e. podbił Galię, i Pompejusz

zostali sami. W 50 p.n.e. Cezar mimo senackiego zakazu wkroczył do kontrolowanej przez

zwolenników Pompejusza Italii. Wojna między dwoma wielkimi wodzami objęła całe imperium. W 48

p.n.e. pod Farsalos w Grecji zwyciężył Cezar. Cała władza znalazła się w rękach jednego człowieka.



15 marca 44 roku p.n.e. przerażeni wizją powrotu monarchii spiskowcy, pod wodzą Marka Brutusa i

Gajusza Kasjusza Longinusa zasztyletowali Cezara. Nie zdołali jednak przywrócić republiki, gdyż

przeciwko nim stanęli dwaj najbliżsi współpracownicy Cezara – Marek Antoniusz i Marek Lepidus oraz

jego dziedzic - Cezar Oktawian, którzy utworzyli drugi triumwirat. W 42 p.n.e. pod Filippi w

Macedonii zabójcy zdobywcy Galii zostali pokonani.



Wkrótce potem Lepidus został odsunięty z triumwiratu, a imperium zostało podzielone na dwie

części – Oktawian rządził na zachodzie, a Antoniusz na wschodzie. Podział nie mógł jednak trwać

wiecznie.



We wrześniu 31 p.n.e. w bitwie morskiej pod Akcjum flota Oktawiana pokonała flotę Antoniusza i

jego kochanki, egipskiej królowej Kleopatry. W następnym roku Oktawian przybył do Egiptu.

Antoniusz i Kleopatra popełnili samobójstwo, a dziedzic Cezara przyłączył Egipt do imperium. Trzy

lata później senat nadał mu tytuł „August” – boski. Tak narodziło się cesarstwo.

Historia Rzymu

Rzym powstał w 753 p.n.e. nad rzeką Tyber. Miejsce było

zresztą szczęśliwie dobrane. Znajdowała się tu

najwygodniejsza, przeprawa rzeczna, musiała więc

prowadzić tędy droga wiodąca do nadbrzeżnych salin,

miejsca pozyskiwania soli, niezbędnej dla górskich plemion

sabelskich zajmujących się hodowlą bydła i owiec.

Droga ta prowadziła zarazem w kierunku miast południowej

Etrurii. Zakole Tybru tuż przy wyspie dawało wygodny port,

do którego przybijać mogły fenickie i greckie statki z

towarami różnego rodzaju. Innymi słowy było to wymarzone

miejsce na ośrodek handlowy. Zamieszkiwali go Latynowie.

Osada palatyńska połączyła się z drugą wioską, zamieszkałą

przez Sabinów, skupioną na zboczach Kwirynału i Kapitolu.

Oddzielające te dwie wspólnoty bagno zasypano i w ten

sposób powstało Forum Romanum.

Początki państwa

rzymskiego



Przez pierwsze 250 lat swego istnienia Rzym

był monarchią. Za panowania rodu

Tarkwiniuszy osiągnął pozycję jednej z

najpotężniejszych monarchii na Półwyspie

Apenińskim. W mieście krzyżowały się

wówczas różnorakie wpływy kulturowe.

Przodowała przede wszystkim kultura

etruska, ale nie brakowało również wpływów

greckich i fenickich. Mimo połączenia nie

zaniknął odrębny język i kultura latyńska.

Wręcz przeciwnie – stanowiły one o

odrębności Rzymu w porównaniu z innymi

ośrodkami miejskimi na terenie Italii.

Upadek monarchii i początek

republiki



Po upadku monarchii Rzym stopniowo podupadał. Wyniszczały go

spory wewnętrzne oraz wojny z Ekwami i Wolskami. Wewnętrzne

spory złagodziło wprowadzenie w 449 p.n.e. Praw Dwunastu Tablic,

pierwszej rzymskiej kodyfikacji prawa zwyczajowego. Kodyfikacja

ta zuniformizowała społeczeństwo rzymskie. Od połowy V w., czyli

od wprowadzenia Praw Dwunastu Tablic, Rzym przez długie lata

był prymitywny pod względem kulturalnym, natomiast

nastawionym na podboje zewnętrzne, społeczeństwem chłopskim.



W pierwszym półwieczu po upadku monarchii doszło również do

powstania podstawowych instytucji republikańskich, stanowiących

o charakterze tego państwa na następne lata Władzę wykonawczą

w miejsce monarchii przejęło dwóch konsulów wybieranych na

okres jednego roku.



Stosunkowo krótki okres sprawowania konsulatu skrajnie

utrudniały przejęcie władzy przez jednostkę. Usankcjonowano

również istnienie ciała doradczego przy konsulach, czyli senatu. W

jego skład wchodzili naczelnicy najważniejszych rodów, które w

społeczeństwie rzymskim odgrywały kluczową rolę.

Podboje rzymskie



Sukcesy w wojnach z Ekwami i Wolskami skłoniły Rzym do

uderzenia na północ. Zdobyto Fideny – miasto, przy którym

znajdowała się główna obok Rzymu przeprawa przez Tyber.

Podbój ten stanowił jednak tylko wstęp do zwycięskiej wojny

z Wejami.



Podbój Wej dwukrotnie powiększył terytorium Rzymu,

jednak o ile bardzo szybko podzielono ruchomy majątek

Wejentynów, o tyle gorzej było z ziemią.



Przełom nastąpił dopiero po zdobyciu Rzymu przez Galów w

386 roku p.n.e. Galowie opuścili zajęte terytorium w

momencie, kiedy sojusznik Rzymu – Caere – wpłacił okup.

Wkrótce potem tereny zajęte przez Rzym w czasie wojny z

Wejentynami podzielono miedzy mężczyzn, co

spowodowało, że Rzym na pewien czas stał się miastem,

pozbawionym bezrolnych obywateli.

Walki między patrycjuszami, a

plebejuszami



W tym samym czasie zaostrzyła się walka pomiędzy

arystokracją patrycjuszowską, a obywatelami o znacznych

majątkach, lecz pozbawionymi odpowiedniego pochodzenia,

skupionymi w organizacji plebejskiej. Jej przywódcami byli

wówczas trybuni ludowi – Gajusz Licyniusz Stolo i Lucjusz

Sekstiusz Lateranus. W 367 roku p.n.e. doprowadzili oni do

uchwalenia ustawy otwierającej plebejuszom drogę do

konsulatu. Lucjusz Sekstiusz został w 366 roku p.n.e.

pierwszym konsulem plebejskim.



Prawo to umożliwiało plebejuszom ubieganie się o konsulat,

ale od 342 p.n.e. zawężono je w taki sposób, że co roku

jeden z konsulatów musiał być sprawowany przez

plebejusza. Dopiero w 172 wybrano po raz pierwszy dwóch

konsulów z rodzin plebejskich.

Podboje w Italii



W ciągu następnych kilkudziesięciu lat, rzymianie zajęli się

podbijaniem Italii. Kolejne ludy i państwa były podbijane.

Rzymianie konfiskowali znaczną część ziemi pokonanych

przeciwników i tworzyli na tym terenie kolonie wojskowe.

Jednocześnie zawierali sojusze wojskowe z pokonanymi

wrogami, dla których jedyną szansą na odzyskanie majątku

było współuczestniczenie w rzymskich podbojach i wzięcie

udziału w kolejnych kolonizacjach.



W ten sposób połączona armia, składająca się z Rzymian i

ich sprzymierzeńców, rosła w siłę z roku na rok. Podbój

łączył wszystkie grupy społeczne Wiecznego Miasta. Zwykli

obywatele bogacili się i zyskiwali ziemię. Arystokracja

zdobywała sławę, która stanowiła o pozycji społecznej i

prestiżu otaczającym jednostkę.

Rzymianie panami Półwyspu

Apenińskiego



Pełne panowanie Rzymu nad Półwyspem Apenińskim

zagwarantowało zwycięstwo nad Samnitami w szeregu ciężkich

wojen, toczonych w drugiej połowie IV i na początku III w.

Kulminacyjnym momentem tej walki było zwycięstwo pod Sentinum

w 295 roku p.n.e. nad połączoną armią Galów i Samnitów. Po ich

pokonaniu na drodze Rzymian pozostał już tylko Tarent.



W obronie tego miasta w 280 roku p.n.e. stanął Pyrrus – król Epiru..

Pokonał on Rzymian w bitwach, pod Herakleją i Ausculum, ponosząc

jednak przy tym ogromne straty. Nie rozstrzygając wojny przeniósł

działania zbrojne na Sycylię, występując przeciwko Kartaginie. Po

powrocie do Italii poniósł w 275 p.n.e. klęskę w starciu z Rzymianami

pod Benewentem i pozostawił Tarent samemu sobie. Miasto

skapitulowało w 272 roku p.n.e.



Po pokonaniu Tarentu, zhołdowaniu Apulii i Messapii w 266 roku

p.n.e. oraz zdobyciu ostatniego wolnego miasta etruskiego – Volsinii

w 264 roku p.n.e., Rzym panował nad całą Italią aż do północnego

łuku Apeninów, za którym zaczynały się terytoria galijskie.



W zachodniej części basenu Morza Śródziemnego istniały tylko dwie

potęgi: Rzym i Kartagina.

Wojny z Kartaginą



Rzym pozytywnie ustosunkował się do prośby o wsparcie nadesłaną przez

grupę kampańskich najemników Mamertynów, którzy zajęli Messanę. Kiedy

Rzymianie pod wodzą Appiusza Klaudiusza Kaudeksa dotarli do Messany

napotkali na oblegające ją połączone siły Kartagińczyków i

Syrakuzańczyków. Ci ostatni szybko zawarli sojusz z Rzymem. Kartagina

zdecydowała się na wojnę. Rozpoczęła się I wojna punicka.



Pierwsza wojna punicka zakończyła się zajęciem Sycylii przez Rzym, a

wkrótce po jej zakończeniu opanowaniem dawnych terenów kartagińskich

na Sardynii i Korsyce. Druga stanowiła największą w dziejach miasta próbę

militarną.



W starciach z genialnym wodzem kartagińskim – Hannibalem – poległa

ogromna część wojsk rzymskich. Pomimo to także to , że również to starcie

zakończył on zwycięsko. Trzecia z wojen punickich była już tylko dobiciem

niegdyś wspaniałego miasta, które w 146 p.n.e. zostało zburzone, a ziemię

na której stało posypano solą, by nic nigdy już na niej nie wyrosło.



W czasie II wojny punickiej Rzym interweniował w Hiszpanii i jednocześnie

zaangażował się w kolejny konflikt -- z państwem macedońskim, ten zaś

pociągnął za sobą starcie z państwem seleukidzkim. Kiedy w połowie II w.

p.n.e. dym bitewny opadł, cały basen Morza Śródziemnego znalazł się pod

panowaniem Rzymu.

Armia rzymska i jej

problemy



Wkrótce potem dłuższy okres względnego spokoju wewnętrznego w Wiecznym Mieście

dobiegł końca. Pierwsze niepokoje zaczęły się już w latach 50. II wieku p.n.e. Związane były z

poborem do armii, która toczyła krwawe walki w Hiszpanii. Armia Rzymu była armią

obywatelską, każdy mężczyzna zdolny do noszenia broni miał obowiązek w niej służyć.



W II wieku p.n.e. legiony rzymskie stacjonowały w znacznej odległości od swojej stolicy i

żołnierze przez wiele lat nie mogli wrócić do domu. Kiedy udało się żołnierzowi uzyskać

zwolnienie z armii, nie otrzymywał żadnej odprawy. Dysponował tylko oszczędnościami z

łupów.



W tym samym czasie arystokracja bogaciła się coraz bardziej. Wodzowie mieli ogromny udział

w łupach, kupcy rzymscy niemal zmonopolizowali handel w basenie Morza Śródziemnego.



Przeciwko temu wystąpił Tyberiusz Semproniusz Grakchus, trybun ludowy. Przedstawił on

propozycję ustawy, na mocy, której wykorzystać miano ziemie nabyte przez państwo

rzymskie w okresie ekspansji na terenie Italii oraz majątki odebrane po II wojnie punickiej

przedstawicielom społeczności italskich, którzy poparli Hannibala. Ziemia państwowa była

jednak zajmowana przez wielkich właścicieli ziemskich. Tyberiuszowi nie udało się

przeprowadzić żadnych reform w tym zakresie.



Po śmierci Tyberiusza jego dzieło próbował kontynuować Gajusz. Jednak pomimo

przejściowych sukcesów także i te próby zakończyły się niepowodzeniem, a on sam został

zamordowany.



Problem uposażenia weteranów kończących służbę w armii rzymskiej stał się nieustającym

zarzewiem konfliktu i w ostatecznym rozrachunku był jedną z najważniejszych przyczyn

upadku Republiki. Żołnierze, nie dysponując żadnymi gwarancjami ze strony państwa, mogli

pokładać nadzieję na spokojną starość jedynie w działalności swoich wodzów.



To uzależnienie ułatwiało wykorzystywanie państwowej armii do celów prywatnych. Rozpoczął

się okres wojen domowych.

Wojny domowe w Rzymie



Wielcy protagoniści tych czasów - Mariusz, Sulla, Cezar,

Pompejusz, Krassus, Oktawian, Lepidus, Antoniusz - dążyli do

zyskania osobistej sławy oraz walczyli o osobiste bezpieczeństwo.

Przegrani w wojnie domowej nie mieli prawa dalej istnieć.



Z pierwszego starcia w latach 80. I w. p.n.e., pomiędzy Mariuszem

i Sullą, zwycięsko wyszedł Sulla, który przeprowadził szeroko

zakrojoną reformę ustroju. Po krótkich samodzielnych rządach

złożył władzę i wycofał się z życia publicznego. Wkrótce potem

zmarł naturalną śmiercią.



Druga z wojen domowych toczyła się pomiędzy Pompejuszem a

Cezarem. Pompejusz poniósł klęskę pod Farsalos w 48 roku p.n.e. i

wydawało się, że Cezar stanie się jedynowładcą. W idy marcowe

15 marca 44 roku p.n.e. Cezar został zamordowany. Mordercy

chcieli przywrócić dawne zasady rządzące republiką, ale przeliczyli

się. Cezar zyskał ogromną popularność i jego reformy miały

poparcie społeczne. Mordercy musieli schronić się na Kapitol, by

uniknąć samosądu. Władzę w mieście przejęli cezarianie.

Pomiędzy nimi właśnie doszło do ostatecznej rozgrywki, w wyniku,

której republika upadła i powstał nowy ustrój zwany pryncypatem.

Pruncypat



Wprowadził w życie Oktawian August. Ppo zwycięstwie nad flotą

Antoniusza i Kleopatry pod Akcjum w 31 roku p.n.e., „odnowił republikę”

wprowadzając system rządów oparty na naczelnym zwierzchnictwie nad

armią, władzy trybuńskiej oraz urzędzie najwyższego kapłana, które

sprawował cesarz.



Ograniczył liczbę senatorów do 600, wprowadził rozdzielenie dwóch

stanów: ekwickiego i senatorskiego. Ekwici stali się podstawą administracji

cesarskiej, obejmując stanowiska zakazane dla senatorów. Prowincje

rzymskie zostały podzielone na senatorskie – z ograniczoną obsadą

wojskową lub nawet w ogóle bez niej i cesarskie – z pełną obsadą wojskową

zależną od sytuacji międzynarodowej. Pojawił się również już wówczas kult

cesarski, silny zwłaszcza w prowincjach, początkowo związany z kultem

bogini Romy. August zapewnił swoim żołnierzom odprawę po zakończeniu

służby. Żołnierze niebędący przed wstąpieniem do armii obywatelami

rzymskimi, otrzymali w nagrodę również pełne prawa obywatelskie.

Zakreślone zostały także granice imperium rzymskiego, które później

uległy niewielkim tylko modyfikacjom.



Po klęsce Warusa w Lesie Teutoburskim w Germanii, granice Cesarstwa

oparły się o rzeki: Eufrat, Ren i Dunaj. Jedynymi, którzy powiększyli jeszcze

jego zasięg byli: Klaudiusz - zajął Brytanię i Trajan - Dację, Mezopotamię.

Rzym cesarzy



Największy rozkwit cesarskiego Rzymu przypadał na czasy tzw. dynastii Antonimów. Stabilności

politycznej towarzyszył rozwój gospodarczy. Stopniowo poszerzał się zasięg języka łacińskiego.

Powszechne było również rzymskie prawo i szkolnictwo W 212 roku n.e. proces ten był już tak

zaawansowany, że cesarz Karakalla nadał obywatelstwo rzymskie wszystkim mieszkańcom

imperium.



W III w. nastąpił ostry kryzys, nasilony w latach 235-270. Imperium wyniszczały ciągłe wojny

domowe, którym towarzyszyły najazdy barbarzyńców. Zwalczające się armie siały spustoszenie

wśród cywilów i wyludnienie dotknęło całe regiony.



Postępująca inflacja i spadek wartości monety niszczyły gospodarkę. W życiu religijnym pojawił się

nowy czynnik, chrześcijaństwo, które w tym okresie znajdowało się w opozycji do władzy cesarskiej.



Odnowicielem cesarstwa stał się Dioklecjan, który przeprowadził daleko idące reformy w armii i

życiu politycznym cesarstwa. Podzielił on całe imperium na dwie części: Wschodnią i Zachodnią,

tworząc w ten sposób podwaliny pod ostateczny podział cesarstwa. Wzmocnił też obronę granic

poprzez rozbudowę systemu fortyfikacji i stworzył armię taktyczną, której zadaniem było

wzmocnienie sił nadgranicznych w najbardziej zagrożonych rejonach kraju. Dioklecjan wprowadził

również ceny maksymalne na wiele produktów, próbując ograniczyć w ten sposób inflację.



Konstantyn Wielki, następca Dioklecjana, doprowadził do przemiany religijnej silnie faworyzując

zwalczane dotąd chrześcijaństwo. Kontynuował też reformy Dioklecjana w sferze wojskowej.

Nieśmiertelność zyskał dzięki założeniunowej stolicy cesarskiej: Konstantynopola.



Jeden z następców Konstantyna, Julian, próbował odwrócić tok dziejów i odnowić religię pogańską.

Jednak panował za krótko, by zapoczątkowane przez niego reformy mogły odnieść skutek. Zginął w

wojnie przeciw Persji.



Ostatnim z wielkich władców imperium był Teodozjusz Wielki, który poprawił stosunki cesarstwa z

Gotami, zdusił opozycję ariańską, zakazał kultów pogańskich, a tuż przed śmiercią doprowadził do

usankcjonowania podziału cesarstwa na część wschodnią i zachodnią. Następną zakończoną

sukcesem próbę zjednoczenia państwa rzymskiego przeprowadził dopiero Justynian w pierwszej

połowie VI w., lecz po jego śmierci koncepcja upadła.

Romulus i Remus



Rzymianie, którzy stworzyli pierwszą cywilizację, obejmującą

cały świat zachodni, byli świadomymi swoich dokonań. W

czasach, gdy imperium rzymskie zaczynało chylić się ku

upadkowi, jego mieszkańcy, spoglądając wstecz, nadal czuli się

takimi samymi Rzymianami jak ci, którzy je stworzyli. I byli

nimi, choćby tylko przez fakt, że w to wierzyli i wiara ta była

najważniejsza. Poza wszelkimi osiągnięciami kultury

materialnej, sednem rzymskich dokonań była, bowiem idea,

idea Rzymu, wartości, które wcielała i narzucała, wszystko to,

co zawarte było w pojęciu „romanista”



Idei tej przypisywano odległe pochodzenie. Rzymianie

twierdzili, że ich rodzinne miasto w 753 roku p.n.e. założył

Romulus. Nie musimy im wierzyć, ale legenda o wilczycy, która

wykarmiła Romulusa i jego brata bliźniaka Remusa warta jest

chwili zastanowienia. Na tym przykładzie widzimy, jak wielką

rolę we wczesnej tradycji rzymskiej odgrywała spuścizna

Etrusków, ludu panującego przed Rzymianami w Italii, którzy

szczególna czcią otaczał wilki.

Jezus i chrześcijaństwo



Chrześcijaństwo jest religią monoteistyczną, zakładającą wiarę w jednego

Boga. Większość wyznań podziela jednak dogmat trynitarny i głosi, że Bóg

istnieje w trzech osobach Trójcy Świętej - jako Bóg Ojciec, Syn Boży i Duch

Święty. Chrześcijanie wielu wyznań (zwłaszcza katolicy i prawosławni)

czczą także Maryję - matkę Jezusa jako „Matkę Bożą”, świętych i aniołów.



Żydowskie korzenie chrześcijaństwa



Chrześcijaństwo wywodzi się z judaizmu i fakt ten miał zasadnicze

znaczenie. Judaizm przez długi czas kształtował chrześcijaństwo. Z tego

środowiska wywodzili się pierwsi wyznawcy Chrystusa. Był



on także źródłem podstawowych idei chrześcijańskich – za pośrednictwem

chrześcijaństwa mity i idee judaizmu nabrały charakteru uniwersalnego.

Ich sedno stanowił pogląd głoszący, że dzieje mają wewnętrzny sens, a ich

bieg kształtują zrządzenia opatrzności, w których Bóg objawia swoją wolę

narodowi wybranemu.



W przymierzu, jakie Bóg zawarł ze swym ludem można odnaleźć wytyczne

właściwego działania, które polega na poddaniu się Jego Prawu. Złamanie

tego Prawa pociągało za sobą karę, której doświadczał cały naród wybrany.

Ten dramat był natchnieniem dla żydowskiego piśmiennictwa

historycznego, w którym żyjący w Cesarstwie Żydzi odnaleźli model

nadający sens ich życiu.

Architektura rzymska



Rzymianie stworzyli nowe podstawy urbanistyki

jako dziedziny sztuki. Wynalezienie betonu i

konstrukcji sklepień kopułowych zrewolucjonizowało

formy architektoniczne. O raz pierwszy we

wnętrzach budynków dostrzeżono coś więcej, niż

tylko szereg pomieszczeń, wymagających dekoracji.



Wśród najwspanialszych dzieł architektury

rzymskiej znalazły się między innymi: Panteon,

Forum Romanum i łuki tryumfalne, które nie tylko

stanowiły o świetności Rzymu, ale jednocześnie

prezentowały potencjał architektoniczny, drzemiący

w starożytnych inżynierach-architektach.

Panteon



Mianem Panteonu starożytni rzymianie określali poświęconą wszystkim bogom,

okrągłą świątynię, wybudowaną na Polu Marsowym w 125 roku n.e. przez Hadriana,

na miejscu starszej świątyni ufundowanej w 27 roku p.n.e. przez Agryppę, która

uległa zniszczeniu w pożarze w 80 roku. Ze starej świątyni zachował się tylko portyk.

Panteon Agryppy miał kształt prostokątny, Hadrian natomiast zbudował świątynie na

planie koła. Składała się ona z trzech części: kolumnowego portyku, prostokątnego

przedsionka i okrągłej celli z kopułą.



W V wieku świątynia uległa uszkodzeniu, podczas najazdu barbarzyńców. W roku 609

cesarz Fokas podarował Panteon papieżowi Bonifacemu IV, który przemianował

starożytną świątynię na kościół pw. Santa Maria ad Martyres. W XIV wieku Panteon

zmieniono status Panteonu i stał się on fortecą obronną. Odnowiony i przywrócony do

dawnej świetności stał się dopiero w okresie renesansu. Pracami kierował wówczas

Rafael. W Panteonie pochowani są miedzy innymi: Rafael Santi oraz królowie włoscy

Wiktor Emanuel II i Humbert I.



Panteon stanowi rotunda o średnicy 43,3 metra. Jej wysokość jest dokładnie taka

sama jak średnica, a jej proporcje są idealne. Przed wejściem do świątyni znajduje się

portyk z kolumnami, ułożonymi w porządku korynckim. Jest ich 16, z czego 8

ustawionych w pierwszym rzędzie. Portyk zwieńczony jest tympanonem, pod którym

widniej inskrypcja. Wysokość portyku wraz z tympanonem wynosi 25 metrów. Kopuła

Panteonu odlana jest z betonu i posiada centralnie rozmieszczony otwór o średnicy 9

metrów, który jest jedynym źródłem światłą. W środku panteonu znajdują się rzeźby z

brązu, kopuła ozdobiona jest kasetonami, a w ścianach znajdują się nisze.



Do czasu zbudowania Panteonu największą budową kopułową na świecie był Skarbiec

Atreusza w Grecji.

Forum Romanum



Forum Romanum było politycznym i ekonomicznym centrum Rzymu w czasie republiki, a w

okresie cesarstwa jego rolę ograniczono do centrum życia religijnego. Od VI w. p.n.e.

Forum Romanum pełniło rolę placu miejskiego, początkowo o znaczeniu głównie

handlowym, z czasem stając się miejscem o ważnym znaczeniu kulturowym i politycznym.

Ważność tego miejsca jest podkreślona przez istnienie wielu ważnych budowli związanych

z polityką, religią i sądownictwem. Regia była początkowo siedzibą królów, Curia miejscem

spotkań senatu, w Comitum i Rostra miał miejsce publiczne spotkania.



Do najważniejszych świątyń na terenie Forum należy zaliczyć świątynię Kastora i Polluxa,

świątynię Saturna i świątynię Westy. Z działalnością handlową i sądowniczą związane są

budynki bazylik między innymi Bazylika Aemelia i Bazylika Julia. Najważniejsze budynki i

budowle na Forum Romanum to: Cloaca Maxima - kolektor odprowadzający nadmiar wody;

Comitium -miejsce zgromadzeń ludowych; Curia - budynek senatu, wzniesiony za czasów

Tullisa Hostiliusa; Regia - siedziba królów, zgodnie z legendą wzniesiona za czasów

drugiego króla Rzymu Nnuma Pompilisza; świątynie Westy, Janusa, Kastora i Polluxa.



Między IV w. p.n.e. a IV w. n.e. zbudowano na Forum Romanum świątynie: Concordii,

Augusta, Cezara, Dioskurów, Wespazjana, Faustyny i Antonina, Romulusa, bazyliki Porcia,

Aemilia, Sempronia, Opimia, Julia, Maksencjusza, łuki triumfalne Tyberiusza, Tytusa,

Septymiusza Sewera.



Forum Romanum zostało opuszczone pod koniec czwartego wieku. W okresie

średniowiecza kilka dawnych świątyń przekształcono w kościoły. Następnie na Forum

Romanum mieścił się targ bydła. Niestety marmury ze starożytnych budowli

wykorzystywano jako materiał budowlany lub przerabiano na wapno. Dopiero w XIX wieku

doceniono to miejsce prowadząc wykopaliska i zabezpieczając resztki dawnego Forum

Romanum.

Łuki Tryumfalne



Były budowami w kształcie monumentalnej, wolnostojącej bramy, stawianej dla

upamiętnienia ważnej osoby lub uczczenia ważnego wydarzenia politycznego.



Pierwsze łuki tryumfalne powstawały w starożytnym Rzymie, bowiem Rzymianie przejęli ten

zwyczaj od Etrusków. Później podobne budowle wznoszone były także w innych krajach.



Zazwyczaj łuki miały charakter budowli trwałych i wiele z ich przetrwało po dzień dzisiejszy,

jednakże zdarzało się, że budowano także prowizoryczne konstrukcje dla uczczenia jakiegoś

wydarzenia.



Pierwsze bramy stawiano na podwyższeniu z bloków o graniastym kształcie, a potem nad

nim formowano otwór przejazdowy. Łuki wykonywano z kamienia ciosanego w kształcie

arkadowym jako jedno-, dwu- lub trójprzęsłowe konstrukcje. Filary zdobione były

półkolumnami lub tez wtopionymi w filar kolumnami, stawianymi na piedestałach, które

miały za zadanie, podkreślać wielkość budowli. Wyraźnie zaakcentowane łuki przejazdów

opierano na ozdobnych impostach. Belkowanie wieńczyła attyka. Wolne pola wypełniano

reliefami, napisami mówiącymi o przyczynach powstania tego łuku. Na szczycie

umieszczano kwadrygę z posągiem osoby, na cześć, której wzniesiono ten łuk.



Do najsłynniejszych łuków tryumfalnych należy Łuk Tytusa, zbudowany między 81-96 rokiem

przy Via Sacra, dla uczczenia zwycięstwa Wespazjana i Tytusa w wojnie z żydami i zdobycia

Jerozolimy. Łuk ma wysokość 15,4 metra, jego szerokość wynosi 8,3 metra, a głębokość 3,35

metra. Posiada tylko jedną bramę przejazdową. Zbudowany jest z białego marmuru.



Na attyce łuku umieszczona jest inskrypcja, poświęcona Tytusowi i Wespazjanowi. Reliefy

wewnętrzne ukazują triumf Tytusa i zdobyte łupy, umieszczone po stronie wschodniej

architrawu pokazują procesję podczas triumfu. Na ścianie północnej – są gloryfikacją jego

dokonań. Strona wschodnia to relief jednoplanowy, pozostałe wykorzystują ujęcie

wieloplanowe. Łuk Tytusa obrazuje ewolucję rzeźby rzymskiej w I wieku. Łuk był zwieńczony

posągiem Cesarza.

Społeczeństwo



Rzymianie – społeczeństwo rzymskie

W Rzymie, podobnie jak w całym świecie starożytnym istniał wyraźny podział na bogatych i biednych

obywateli. W stolicy imperium była to prawdziwa przepaść, której nawet nie starano się w jakikolwiek

sposób ukrywać.



Różnice majątkowe, a status społeczny

Różnice zamożności wyrażały się przede wszystkim w kontraście, między wystawnością rezydencji

nuworyszów, których fortuny wyrosły dzięki rozwojowi imperium, a nędzą domów czynszowych, w

których mieszkał rzymski proletariat. Rzymianie bez oporów akceptowali te różnice jako naturalny stan

rzeczy. Zresztą bardzo niewiele cywilizacji starożytnych kiedykolwiek uważała taki stan rzeczy jako

problematyczny, raczej akceptowała go bez zastrzeżeń. Jednak nie wiele z nich akcentowało taki

podział majątkowy w sposób tak wyraźny jak cywilizacja rzymska.



Podstawy społeczne

Terminem „plebs”, w różnym czasie określano odmienne grupy społeczne. Podboje i nadawanie praw

wyborczych nowym grupom ludności poszerzało liczbę pełnoprawnych obywateli.Typowy obywatel

Rzymu z reguły mieszkał na wsi. Społeczeństwo rzymskie miało zawsze charakter wiejsko-rolniczy.

Stosunek społeczeństwa rzymskiego do ziemi, z której żyło, wyrażał się w różnych formach, zawsze

jednak stanowiła ona podstawę bytu społecznego. Tę prawdę o wczesnej historii Rzymu przesłania

obraz jego wspaniałości w okresie Cesarstwa – wizja wielkiego pasożytniczego miasta.



Podział społeczny w starożytnym Rzymie

Społeczeństwo rzymskie dzieliło się na dwie grupy. Jedną z nich stanowili pełnoprawni obywatele, do

których należały najznakomitsze i najbogatsze rody, określane jako patrycjusze, od łacińskiego

określenia „patres” – ojciec. Patrycjusze byli uprzywilejowaną warstwą społeczną w republikańskim

Rzymie. Posiadali pełne prawa polityczne i – do pewnego momentu – wyłączność na obejmowanie

urzędów.Drugą grupę stanowili tak zwani obywatele niepełnoprawni, czyli plebejusze. Była to

zdecydowana większość całego społeczeństwa rzymskiego. Plebejusze stanowili warstwę społeczną,

wywodząca się od ludów pobliskich z podbitych terenów lub osiedlających się w Rzymie. Plebejusze byli

wolni, lecz – do pewnego momentu – nie mieli praw obywatelskich.Najstarsi patrycjusze tworzyli senat.

Był to organ doradczy, który pomagał w podjęciu najważniejszych decyzji, dotyczących państwa i

społeczeństwa. Cechą charakterystyczną społeczeństwa rzymskiego w tym okresie była bezwzględna

władza ojca. Ojciec decydował o życiu i śmierci członków swojej rodziny

Niewolnictwo – podporą

społeczeństwa



Społeczeństwo rzymskie, tak jak wszystkie społeczeństwa starożytne, opierało się na niewolnictwie.

Niewolnikiem można było zostać przez urodzenie, jako jeniec lub zdobycz wojenna, w momencie,

kiedy zostało się złapanym przez handlarzy niewolników lub sprzedanym przez własną rodzinę albo

też w przypadku, kiedy nie można było spłacić zaciągniętych długów.



Położenie niewolników było różne. Zależało od tego, czy niewolnik został wyznaczony do pracy na

wsi, czy w mieście. Warunki życia na wsi były prymitywne, a właściciele wielkich majątków, którzy

potrzebowali wielu rąk do pracy, narzucali bezlitosną dyscyplinę i nie dbali o swoich niewolników.



Wśród niewolników wielu było ludzi wykształconych. Przeważnie byli to Grecy, którzy zatrudnieni byli

jako opiekunowie i wychowawcy synów swoich panów, lektorzy czy sekretarze. Zdarzał się również,

że powierzano im bardziej odpowiedzialne stanowiska. I tak, na przykład prowadzili biblioteki lub też

przepisywali książki. Lżejszą pracę mieli także niewolnicy i niewolnice przydzieleni do osobistych

usług pana lub pani domu.



Istnieli również niewolnicy publiczni, którzy należeli do wszystkich, do państwa, lub do

poszczególnych miast, albo świątyń. Pełnili oni funkcje woźnych miejskich, robotników-

konserwatorów, prowadzili sklepy lub niewielkie zakłady rzemieślnicze. Dochody, które

wypracowywali w ten sposób, płynęły do skarbu miasta, będącego właścicielem tych niewolników.



Niewolnik, zależny całkowicie od pana, mógł zostać ukarany z największą surowością.



W przypadkach najcięższych przewinień skazywano go na karę śmierci przez ukrzyżowanie. Czasem

właściciel przekazywał winowajcę urzędnikowi zajmującemu się organizacją igrzysk i wtedy

nieszczęśnika rzucano na arenie cyrkowej dzikim zwierzętom na pożarcie. Właściciele jednak starali

się unikać straty niewolników, za których zapłacili wysoką cenę i woleli niepoprawnych odsyłać do

ciężkiej pracy na wsi.



Niewolnicy sprawujący się dobrze bywali przez panów wyzwalani, albo otrzymywali zgodę na

wykupienie się, płacąc tyle, ile właściciel wydał przy ich kupnie. Często wyzwalał ich testament po

śmierci pana. Wyzwoleniec pozostawał związany z familią jako człowiek zaufany, sekretarz, zarządca

itp. Wyzwoleńcy cesarscy zostawali nawet wysokimi urzędnikami państwowymi.



Wyzysk i okrutne traktowanie niewolników doprowadziły u schyłku republiki do fali powstań

niewolników. Największym i najgroźniejszym było powstanie Spartakusa (73 – 71 roku p.n.e.).

Życie codzienne w starożytnym

Rzymie



Rodzina

Rodzina już w początkach istnienia państwa rzymskiego posiadała bardzo silną pozycję społeczną.

Rzymska familia miała charakter patriarchalny, to znaczy, że władzę w niej miał wyłącznie ojciec. W

skład familii wchodzili: ojciec, matka, córki niezamężne oraz te, które zawarły małżeństwo, lecz nadal

mieszkały w domu ojca, synowie nieżonaci i żonaci wraz z żonami i dziećmi oraz niewolnicy. Władza

ojca rozciągała się na wszystkich członków rodziny, w najdawniejszych czasach miał on wobec dzieci

prawo życia i śmierci ( mógł np. nie przyjąć do rodziny nowo narodzonego dziecka, jeśli uznał je za

nieprawowite). Co ciekawe, syn – nawet dorosły i żonaty - nie miał prawa posiadać własnego

majątku; dopiero na zasadzie testamentu mógł przejąć po ojcu jego spuściznę. Wobec niewolników

ojciec rodziny miał władze nieograniczoną – mógł zabić go, sprzedać, odstąpić a także wyzwolić.W

Rzymie były znane dwa rodzaje małżeństwa: conventio in manum, kiedy to kobieta przechodziła

spod władzy ojca pod władzę męża i zostawała przyjmowana przez jego rodzinę oraz sine

conventione in manum – kobieta nie przechodziła pod władze męża, jako mężatka nadal była zależna

od swojego ojca, nie traciła związku z własną rodziną, zatrzymywała prawo dziedziczenia.

Małżeństwa można było zawierać bardzo wcześnie – dolna granica wieku potrzebna do wstąpienia w

ten związek wynosiła u dziewcząt 12 a u chłopców 14 lat ( w praktyce, zwłaszcza jeśli chodzi o

mężczyzn, ta granica była znacznie wyższa).

Zaślubiny poprzedzały zaręczyny, podczas których narzeczony wręczał swojej przyszłej żonie monetę

lub żelazny pierścień. Sam ceremoniał zawarcia małżeństwa był zwykle taki sam. W obecności

świadków narzeczeni podawali sobie ręce i wyrażali zgodę na zawarcie małżeństwa, następnie

proszono bogów o błogosławieństwo. Wraz z pojawieniem się pierwszej gwiazdy narzeczona

opuszczała ucztę weselną i udawał się do nowego domu. Czekający na progu małżonek ofiarowywał

jej wodę i ogień, wtedy to panna młoda wypowiadała słowa Ubi tu Gaius, ibi ego Gaia ( gdzie Ty

Gajus, tam ja Gaja).

Narodziny dziecka były najważniejszym wydarzeniem w życiu rodziny. Zaraz po urodzeniu kąpano

noworodka i składana go u stóp ojca. Jeśli ojciec podniósł je, uznane było one za prawowite. W

dziesiątym dniu życia dziecko otrzymywało imię. Nazwisko obywatela rzymskiego początkowo było

dwuczłonowe, w okresie rzeczypospolitej i później składało się z trzech części: imienia, nazwiska

rodowego i przydomka. Liczba imion rzymskich była niewielka (kilkanaście), dlatego nie wahano się

zastępować ich skrótami np. Marcus –M., Quintus – Qu.

Rozrywka Rzymian



Bogaci Rzymianie swój wolny czas spędzali na ucztach, które traktowane

były jako pewnego rodzaju sport. Dużą popularnością cieszyły się koła

literackie oraz publiczne odczyty. Niebywałą rozrywką były także urządzane

co jakiś czas igrzyska oraz igrzyska cyrkowe, gdzie uciechy dostarczały

między innymi wyścigi rydwanów. Mnóstwo czasu spędzano w termach,

gdzie ze względu na urządzenie i charakter kwitło życie towarzyskie całego

miasta.



Przy wejściu do term urzędował capsarius, u którego pozostawiano na

przechowanie pieniądze i kosztowności, po czym przechodziło się do szatni.

Wszystkie termy składały się zasadniczo z trzech części: sali widnej, o

kopulastym sklepieniu, gdzie znajdowały się baseny z zimna wodą; małej sali

ogrzewanej oraz sali, w której odbywały się ciepłe kąpiele. Oprócz

„zwykłych” kąpieli można było udać się do parni i zażyć kąpieli parowych. Tuż

obok parni znajdowały się pomieszczenia, gdzie nacierano ciała olejkami. W

termach były także stadiony i boiska oraz specjalne portyki, gdzie

odpoczywano po ćwiczeniach fizycznych i kąpielach, zabawiając się

dyskusjami, słuchając recytacji poetów i mówców. Były również biblioteki

oraz bufety, z których korzystała jednakże raczej ludność zamożniejsza.



Z term mogli korzystać wszyscy mieszkańcy miasta, nawet ci najbiedniejsi,

gdyż opłaty za wejście były naprawdę niskie lub nie było ich wcale. Wstęp do

łaźni miały również kobiety, jednakże po licznych skandalach wydano

ustawę, nakazującą im korzystanie z term w innych godzinach niż mężczyźni.

Document Outline