Ekonomiczne problemy 

polityki ochrony 

środowiska

Wykład 7.

Instrumenty i regulacje 

prawno-administracyjne w 

zakresie ochrony środowiska

Efekty zewnętrzne

• Jedna  ze  stron  wpływa  (poza  rynkiem)  na 

sytuację 

drugiej 

wywołując 

efekty 

deformujące mechanizm rynkowej konkurencji

• Konsekwencje ekonomiczne: 

wzrost albo spadek dobrobytu (dochodów) 

drugiej strony w następstwie nieopłaconych 

korzyści albo niezrekompensowanych kosztów

Rodzaje efektów 

zewnętrznych

• Technologiczne efekty zewnętrzne 

(technological, non-pecuniary) 

• Przepełnienie/zatłoczenie (congestion) 
• Pieniężne efekty zewnętrzne (pecuniary)
• Tylko technologiczne efekty zewnętrzne i 

zjawisko congestion interesują nas w 

ekonomii i polityce ochrony środowiska:

– Bezpowrotnie tracony dobrobyt społeczny 
– Powszechne występowania w relacjach 

procesów produkcyjnych i konsumpcji ze 

środowiskiem przyrodniczym 

Typologie efektów 

zewnętrznych

• Technologiczne efekty zewnętrzne:

– Pozytywne (dodatnie) albo negatywne 

(ujemne)

– Jednostronne albo dwu- lub wielostronne
– Ubywalne albo nieubywalne
– Indywidualne (o ograniczonym zasięgu) 

albo ogólnospołeczne

• Analiza efektów zewnętrznych może 

dokonywać się po stronie kosztów 
albo analogicznie po stronie korzyści

Konsekwencje występowania 

efektów zewnętrznych

• Negatywny efekt zewnętrzny (kosztowy) 

powoduje, że dostarcza się konsumentom 

zbyt wiele dobra po zaniżonej cenie 

• Pozytywny efekt zewnętrzny (kosztowy) 

powoduje, że dostarcza się konsumentom 

za mało dobra po zawyżonej cenie

• W obu przypadkach całkowita nadwyżka 

korzyści nad kosztami jest mniejsza od 

możliwej do uzyskania w danej 

gospodarce

Internalizacja kosztów 

zewnętrznych

SPRAWCA

INSTYTUCJA

RZĄDOWA

POSZKODOWA

NI

koszty 

zewnętrzn

e

regulacje

skargi

negocjacje i porozumienie

Instrumenty realizacji 

polityki ochrony środowiska

• Instrumenty edukacyjne
• Instrumenty informacyjne
• Normy jakościowe i certyfikaty 
• Negocjacje i dobrowolne 

porozumienia

• Instrumenty prawno-administracyjne
• Instrumenty ekonomiczne 

Edukacja

• Edukacja kształtuje świadomość, wiedzę, 

umiejętności, nawyki, zwyczaje, codzienne 
zachowania indywidualne i społeczne

• Zmiany świadomościowe wpływają na 

dominujący system wartości, ale dzieje się 
to w długim okresie i nie daje gwarancji 
zrealizowania konkretnych celów

• Edukacja tworzy fundament polityki, ale 

nie jest instrumentem sensu stricto 

Informacja

• Instrumentalną role mają w polityce 

zarówno generowanie informacji jak i jej 

udostępnianie

• Informacja o stanie i jakości środowiska 

ma być zapewniana obywatelom przez 

odpowiednie agendy rządowe

• Informacja publiczna przybiera wiele 

form: bieżące komunikaty, publikacje 

popularne i fachowe, roczniki 

statystyczne, wyspecjalizowane bazy 

danych do celów naukowych

Normy jakościowe i 

certyfikaty

• Punktem wyjścia jest audyt środowiskowy – 

zgodne z procedurą sprawdzenie przebiegu 

danego przedsięwzięcia pod względem wpływu 

na środowisko

• Tworzy się system zarządzania środowiskowego 

spełniającego określone wymagania

• Norma międzynarodowa ISO 14000
• Norma europejska EMAS
• Uzyskanie certyfikatu nie zamyka procesu 

stałego doskonalenia zarządzania, organizacji 

pracy, wykorzystania zasobów, produkcji, 

postępowania z zanieczyszczeniami i odpadami

Dobrowolne porozumienia

• Najczęściej są to porozumienia między 

instytucją ochrony środowiska 
odpowiedzialną za regulację a 
przedsiębiorstwami, których regulacja 
miałaby dotyczyć

• Elastyczność regulacji jest podstawową 

zaletą dla przedsiębiorstw

• W praktyce występuje niebezpieczeństwo 

„przechwycenia regulacji” (lobbowanie, 
fałszywa lub niepełna informacja, zmowa) 

Warunki właściwej realizacji 

dobrowolnych porozumień

• Warunkiem podjęcia dwustronnych rozmów 

powinno być wcześniejsze określenie 

zamierzonego celu ochrony środowiska  

• Wiedza i możliwości kontrolne instytucji 

regulującej powinny pozwalać na 

weryfikację proponowanych rozwiązań

• Umowa powinna być skonstruowana jak 

kontrakt: skwantyfikowane cele, termin ich 

osiągnięcia, harmonogram realizacji, 

sankcje na wypadek niedotrzymania 

umowy

Regulacja

prawno-administracyjna

• Normy emisyjne
• Normy imisyjne
• Normy technologiczne
• Normy produktowe
• Normy poprawnego 

postępowania

Normy emisyjne

• Są najprostsze do ustalenia z pomocą nauk 

podstawowych (minimum safe standards, 
critical loads) i wprowadzenia w życie z 
pomocą aktów prawnych i administracyjnych

• Regulacja dotyczy już powstałych 

zanieczyszczeń i nie motywuje do zmian 
technologicznych

• Operowanie normami emisyjnymi nie daje 

gwarancji bezpieczeństwa w sytuacji, kiedy 
zanieczyszczenia mogą być szkodliwe, 
migrują i łączą się ze sobą (efekt synergiczny)

Normy imisyjne

• Normowaniu podlega koncentracja 

zanieczyszczeń w czasie oraz w konkretnych 

receptorach i lokalizacjach

• W istocie, to koncentracja zanieczyszczeń, a 

nie emisja, jest odpowiedzialna za stan 

zdrowia ludzi i jakość ekosystemów

• Egzekwowanie norm imisyjnych natrafia na 

trudności: identyfikacja sprawców, podział 

odpowiedzialności między emitentów, 

ustalenie zakresu odpowiedzialności 

podmiotu regulującego (zwłaszcza w okresie 

transformacji i istotnych zmian 

własnościowych)

Normy technologiczne

• Normowanie skupia się na aparacie 

produkcyjnym i zastosowanych technologiach

• Właściwe normy technologiczne mają 

charakter prewencyjny, ponieważ 
uniemożliwiają lub ograniczają samo 
wystąpienie zanieczyszczeń

• Normy technologiczne mają charakter 

zintegrowany: obniżają presje na środowisko 
oraz zwiększają wydajność pracy i kapitału

• Z reguły są to rozwiązania bezpieczne dla 

środowiska, ale bardzo kosztowne

Normy produktowe

• Normy produktowe dotyczą komponentów 

tworzących dany produkt gotowy

• Wychodzi się z założenia, że pewne składowe 

produktu mogą być szkodliwe dla środowiska 

i dlatego zakazuje się ich stosowania lub 

precyzyjnie określa ich udział w produkcie

• Posługiwanie się normami produktowymi jest 

powszechne i najczęściej dotyczy ochrony 

życia i zdrowia ludzi

• Normy produktowe, w pewnym zakresie, 

mogą pełnić dla konsumentów rolę 

instrumentu informacyjno-edukacyjnego

Normy poprawnego 

postępowania

•

Negatywny wpływ na środowisko może być 

następstwem niewłaściwego postępowania z 

surowcami, urządzeniami, półproduktami, 

produktami gotowymi lub powstającymi w czasie 

produkcji odpadami

•

Normy właściwego postępowania potrzebne są 

wszędzie tam, gdzie potencjalnie szkodliwy wpływ 

na środowisko nie jest regulowany w inny sposób

•

Normy właściwego postępowania mogą dotyczyć 

zarówno złożonych procesów technologicznych jak 

i zachowań indywidualnych obywateli

Jednolite normy ilościowe

• Nieznajomość krańcowych kosztów i 

korzyści z redukcji zanieczyszczeń 
poszczególnych podmiotów gospodarczych 
zmusza wprowadzających regulację do 
stosowania rozwiązań typu „second best”

• Jednolite normy emisji, o ile są realistycznie 

określone, nie są co prawda rozwiązaniem 
optymalnym, ale jednak lepszym od 
sytuacji braku regulacji 

Dochód/Kosz

Dochód/Kosz

t

t

Wielko

Wielko

ść

ść

 

 

produkcji

produkcji

krańcowe 
prywatne 
korzyści netto

krańcowe 
koszty 
zewnętrzn
e

P

T

Wielko

Wielko

ść

ść

zanieczyszcze

zanieczyszcze

ń

ń

Z

P

 

 

 

Optymalny poziom 
zanieczyszczeń

Norma 
ilościowa

Europejska norma BAT

• Od roku 1984 posługiwano się normą BAT 

(Best Available Technology) w postaci 

złagodzonej: BATNEEC (Best Available 

Technology Not Entailing Excessive Cost) 

• Od roku 1996 BAT w wersji (Best Available 

Technique), czyli najlepsza dostępna 

technika, to podstawowy mechanizm 

regulacji w krajach Unii Europejskiej 

• Obecnie BAT, to norma obejmująca zarówno 

normowanie technologii, jak i kompleksowe 

normowanie przebiegu całego procesu 

wytwarzania (cykl życia procesu) 

IPPC oraz stosowanie BAT

• Normowanie z wykorzystaniem podejścia BAT 

jest obowiązkowe: Dyrektywa Rady 96/61/WE 
w sprawie zintegrowanego zapobiegania i 
ograniczania zanieczyszczeń (Integrated 
Pollution Prevention and Control – IPPC) 

• Podjęcie działalności gospodarczej i 

stwierdzenie istotnego oddziaływania na 
środowiska pociąga za sobą konieczność 
ubiegania się o zintegrowane pozwolenie 
(IPPC), a to wymusza zastosowanie wyłącznie 
dozwolonych technik wytwarzania

Powszechność stosowania 

BAT

• Kategorie działalności przemysłowej objętych 

Dyrektywą IPPC: energetyka, produkcja i obróbka 
metali, przemysł mineralny, przemysł chemiczny, 
obiekty wykorzystania i unieszkodliwiania 
odpadów

• BREF to dokumenty referencyjne (normy, których 

spełnienie decyduje o dopuszczeniu technik) 
stosowane w trakcie wprowadzania regulacji BAT

• Nowe kraje członkowskie są odpowiedzialne za 

terminowe objęcie pozwoleniami zintegrowanymi 
wszystkich obiektów objętych tą regulacją

Dyrektywa UE jako narzędzie 

regulacji prawno-

administracyjnej   

• Dyrektywa Rady 96/61/WE nazywana 

IPPC (Integrated Pollution Prevention 
and Control) prowadzi do wydawania 
tzw. pozwoleń zintegrowanych

• Kategorie działalności przemysłowej 

objętych Dyrektywą IPPC: energetyka, 
produkcja i obróbka metali, przemysł 
mineralny, przemysł chemiczny, 
obiekty wykorzystania i 
unieszkodliwiania odpadów

Cel wprowadzenia pozwoleń 

zintegrowanych

• Objęcie regulacją prawno-

administracyjną wszystkich instalacji, 
które powodują negatywne zmiany w 
środowisku

• Spełnienie przez instalacje uzyskujące 

pozwolenie minimalnych wymagań BAT

• Wyeliminowanie praktyk polegających na 

wybiórczym lub pozornym ograniczaniu 
negatywnego wpływu na wszystkie 
komponenty środowiska

Zadania pozwoleń 

zintegrowanych

• Zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń 

poprzez stosowanie najlepszych dostępnych 
technik produkcji

• Ograniczanie powstawania odpadów oraz 

ich unieszkodliwianie

• Efektywne wykorzystanie energii
• Ograniczanie przyczyn i skutków 

powstawania niebezpiecznych awarii

• Zapewnienie podjęcia działań 

rekultywacyjnych ograniczających ryzyko 
środowiskowe 

Stosowanie IPPC

• Nowe kraje członkowskie są 

odpowiedzialne za terminowe objęcie 

pozwoleniami zintegrowanymi wszystkich 

obiektów objętych tą regulacją

• Ze względu na wysokie koszty i czas 

dostosowania się do wymagań 

określonych przez BAT stosowano okresy 

przejściowe

• W Polsce okresy przejściowe musiały 

dotyczyć ponad 150 dużych instalacji, 

ciepłowni komunalnych, składowisk 

odpadów komunalnych