

Hormony  charakteryzują się  działaniem 
w obszarach odległych od miejsca 
swojego powstania, dokąd zostaje 
przeniesiona z krwią. Zadaniem ich 
polega  na regulowaniu i koordynowaniu 
czynności narządów oraz na utrzymaniu 
stałości składu środowiska wewnętrznego. 
Pełnią one zatem role podobną do układu 
nerwowego, z którym zresztą powstają w 
ścisłym związku czynnościowym.



Różnica polega  na tym przede wszystkim, 
że regulacja nerwowa odbywa się 
znacznie szybciej i jest krótkotrwała, 
natomiast regulacja hormonalna jest 
wolniejsza i działa dużej. Jeżeli impulsy 
nerwowe porównamy do informacji lub 
rozkazów przesłanych przez kable 
telefoniczne, to hormony będą podobne 
do posłańców wędrujących z prądem krwi.



W obrębie podwzgórza syntetyzowane są trzy 
grupy hormonów. 



Pierwsze dwie to grupa hormonów 
regulujących funkcję przysadki. 



Trzecia to neurohormony produkowane w 
podwzgórzu i magazynowane w tylnym płacie 
przysadki. 



Morfologicznie w przysadce wyróżniamy: 

›

płat przedni, 

›

część pośrednia, 

›

płat tylny. 



tyreotropina (TSH), 



somatotropina (GH), 



kortykotropina (ACTH), 



lutropina (LH), 



folitropina (FSH), 



prolaktyna (PRL).  



Tyreotropina jest fizjologicznym regulatorem 

czynności gruczołu tarczowego. Pod jej wpływem w 

tarczycy obserwuje się: 

›

zmiany morfologiczne gruczołu tarczowego, 

polegające na powiększeniu komórek i nasileniu 

unaczynienia, 

›

zwiększenie wchłaniania jodu, 

›

nasilenie syntezy białek – między innymi 

tyreoglobuliny, 

›

nasilenie jodowania tyreoglobuliny. 



Wynikiem działania TSH jest zwiększenie syntezy        

  hormonów tarczycy oraz nasilenie ich uwalniania.



Regulacja wydzielania TSH jest związana z

: 

ujemnym 

sprzężeniem zwrotnym z tyroksyną i trójjodotyroniną, 



Kortykotropina powoduje: 

›

wzrost przepływu krwi w nadnerczach, 

›

wzrost komórek kory nadnerczy, 

›

nasilenie syntezy białek, 

›

nasilenie przemiany cholesterolu. 

•

Działa również ochronnie na krążący we 
krwi kortyzol.  

•

Wydzielanie ACTH pozostaje pod kontrolą 
kortykoliberyny związanej sprzężeniem 
zwrotnym ujemnym z kortyzolem. 

    Somatotropina jest związkiem o bardzo 

szerokim zakresie działania. Przede 
wszystkim stymuluje procesy wzrostu. 



Działanie biologiczne somatotropiny 
możemy opisać jako działanie bezpośrednie 
lub pośrednie



Wydzielanie GH pozostaje pod kontrolą 
pochodzących z podwzgórza somatoliberyny 
i somatostatyny. Czynnikami stymulującymi 
z kolei uwalnianie są stres, wysiłek fizyczny 
oraz sen. 



Działanie biologiczne gonadotropin

›

Folitropina wpływa głównie na funkcję 

rozrodczą (proces dojrzewania komórek 

płciowych )natomiast lutropina wpływa 

na funkcję hormonalną gonad. 



Regulacja wydzielania gonadotropin 

›

Wydzielanie gonadotropin stymuluje 

gonadoliberyna. Hamowanie wydzielania 

gonadotropin związane jest z działaniem 

steroidów gonadalnych – estrogenów i 

testosteronu oraz inhibiny. 



Działanie prolaktyny, zazwyczaj 

kojarzone z karmieniem, okazuje się 

szersze. PRL wpływa na: 

›

Gruczoł sutkowy – zwiększa masę sutka, 

inicjuje i podtrzymuje laktację; 

›

Jajniki – nadmiar PRL powoduje 

niepłodność; 

›

Hamuje uwalnianie gonadoliberyny; 

•

Nie potwierdzono istnienia specyficznych, 

peptydowych hormonów 

podwzgórzowych wpływających na 

wydzielanie prolaktyny. 



Hormony melanotropowe powodują nasilenie 

syntezy melaniny i ciemnienie skóry. 



Działanie endorfin i enkefalin jest szerokie 
i obejmuje między innymi: 

›

uśmierzający wpływ na percepcję bólu, 

›

utrzymanie psychicznej homeostazy organizmu, 

›

nasilenie odpowiedzi komórek 

immunokompetentnych, 

›

pobudzanie wydzielania prolaktyny i hormonu 

wzrostu, 

›

hamowanie wydzielania gonadotropin, 

tyreotropiny, wazopresyny oraz oksytocyny

.  



W obrębie tej struktury brak komórek 
syntetyzujących czynne hormony. 



Funkcja tej struktury jest ograniczona  do 
uwalniania hormonów syntetyzowanych w 
podwzgórzu – oksytocyny i wazopresyny, 
które drogą transportu aksonalnego 
docierają do tylnego płata przysadki, skąd są 
uwalniane do krwi.  



Głównym punktem uchwytu działania 

wazopresyny jest nerka. ADH zwiększa 

wchłanianie zwrotne wody. Prowadzi to do 

obniżenia osmolarności surowicy. 



Znacznie mniejsze znaczenie ma działanie  

wazopresyny na mięśnie gładkie. 



W obrębie OUN wazopresyna spełnia rolę 

neuromodulatora, wpływając na procesy 

zapamiętywania i zachowań seksualnych.



Wydzielanie wazopresyny hamują, na 

zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego, 

osmodetektory podwzgórza, wrażliwe na 

zmiany osmolarności surowicy. 



Regulacja wydzielania oksytocyny związana jest z 

odruchem nerwowym o typie odruchu 

pobudzającego: 

›

Mechanoreceptory znajdujące się w brodawce 

sutka oraz pochwie są wrażliwe na rozciąganie, 

›

Impulsy przewodzone są do OUN, gdzie 

następuje stymulacja uwalniania oksytocyny. 



Oksytocyna wpływa także na: 

›

wydalanie sodu, 

›

neuromodulację, odpowiadając za zacieranie 

śladów pamięci, 

›

długość cyklu miesięcznego, 

›

wydzielanie estrogenów i progesteronu. 

Istotnym dla fizjologii gruczołu tarczowego jest 

metabolizm jodu; 



Jod wychwytywany jest przez tarczycę dzięki 

aktywności pompy jodkowej; 



Stężenie jodu w tarczycy przewyższa 

stężenie w surowicy krwi 50 do 100 razy; 



Gromadzenie jodu w tarczycy regulowane 

jest przez: 

›

TSH, 

›

proces autoregulacji zależny od nadmiaru 

lub niedoboru jodu w diecie, 

›

stężenie jodu w gruczole tarczowym. 



Trójjodotyronina oraz tyroksyna 



Uwalnianie hormonów tarczycy zachodzi 
na drodze pinocytozy; 



Aktywne hormony zostają uwolnione do 
krążenia, gdzie łączą się z nośnikami 
białkowymi. Rolę nośników spełniają 
białka wiążące się w sposób odwracalny z 
hormonami tarczycy. 



Hormony, działając na układ nerwowy, 
powodują: 

›

Prawidłową mielinizację nerwów, 

›

Intensywną proliferację dendrytów, aksonów 
i komórek glejowych, 

›

Podział neuroblastów, szczególnie w 
móżdżku, 

›

Skrócenie stałej czasowej odpowiedzi 
odruchowej. 



Hormony tarczycy wpływają na: 

›

gospodarkę węglowodanową – nasilają 

wchłanianie cukrów z jelit, rozpad 

glikogenu, stymulują utylizację glukozy, 

›

gospodarkę lipidową – nasilają hydrolizę 

triacylogliceroli, stymulują syntezę i 

wątrobowe wychwytywanie cholesterolu, 

›

gospodarkę białkową – w małych 

dawkach wzmagają syntezę białek, w 

dużych dawkach działają katabolicznie, 

›

gospodarkę wodno-elektrolitową – 

stymulują eliminację wody z ustroju. 



Głównym mechanizmem odpowiedzialnym za 

regulację czynności tarczycy jest oś podwzgórze –

przysadka - tarczyca, działająca na zasadzie 

ujemnego sprzężenia zwrotnego. 



Podwzgórzowa tyreoliberyna stymuluje 

uwalnianie przysadkowej tyreotropiny a ta z kolei 

uwalnianie hormonów tarczycy. Trójjodotyronina 

hamuje zwrotnie uwalnianie tyreoliberyny. 



Na czynność tyreotropową wpływa również układ 

nerwowy (limbiczny) pobudzany przez 

temperaturę otoczenia oraz bodźce natury 

psychicznej.  



Syntetyzowana jest głównie w komórkach C 

tarczycy. 



Kalcytonina zmniejsza stężenie wapnia i 

fosforanów we krwi krążącej przez: 

›

Hamowanie aktywności osteoklastów, 

zwiększanie aktywności osteoblastów; 

›

Zwiększanie wydzielania z moczem wapnia, 

fosforanów nieorganicznych, sodu i potasu; 

›

Hamowanie przechodzenia wapnia z kości do 

krwi. 

•

Regulacja wydzielania kalcytoniny nie 

podlega wpływowi osi podwzgórze-

przysadka

.



Czynność endokrynna trzustki związana jest 
z komórkami wysp Langerhansa: 

›

komórki A - wydzielają glukagon, 

›

komórki B – wydzielają insulinę, 

›

komórki D – wydzielają somatostatynę, 

›

komórki PP – wydzielają polipeptyd 
trzustkowy. 



Jest hormonem syntetyzowanym w 
komórkach A (α) wysp Langerhansa, 
wykazującym działanie metaboliczne i nie 
metaboliczne. 



Działanie metaboliczne stymuluje 
uwalnianie endogennych substratów 
energetycznych w okresach między 
posiłkami lub w czasie głodzenia (tzw. 
hormon głodowy). 

Czynniki metaboliczne: 

›

pobudzające wydzielanie glukagonu – 

aminokwasy cukrotwórcze, 

›

hamujące wydzielanie glukagonu – glukoza i 

wolne kwasy tłuszczowe, ciała ketonowe.  



Czynniki hormonalne: 

›

pobudzające wydzielanie glukagonu – 

cholecystokinina, katecholaminy, 

glukokortykoidy, hormon wzrostu. 

›

hamujące wydzielanie glukagonu – insulina, 

somatostatyna, sekretyna. 



Insulina wpływa na gospodarkę: 

›

węglowodanową, 

›

lipidową, 

›

białkową, 

›

mineralną

. 

›

Oddziaływanie na gospodarkę 
węglowodanową: 



Aktywuje wytwarzanie acetylo-CoA i cykl 
kwasów trikarboksylowych; 



Hamuje powstawanie glukozy w procesach 
glukoneogenezy i glikogenolizy; 



Aktywuje syntezę glikogenu; 

Efekt:

 obniżenie poziomu glukozy w 

surowicy krwi.



Czynniki metaboliczne: 

›

Poziom glukozy we krwi – najsilniejszy 
fizjologiczny czynnik regulujący 
wydzielanie insuliny, związany z 
istnieniem na powierzchni komórek β 
glukoreceptorów; 

›

Poziom aminokwasów niezbędnych; 

›

Produkty glikolizy.  



Czynniki hormonalne: 

›

Insulina - ujemne sprzężenie zwrotne;  

›

Somatostatyna - hamuje wydzielanie; 

›

Glukagon – pobudza uwalnianie insuliny, 

›

Katecholaminy – działające na receptory 
α hamują, a na receptory β2 pobudzają 
uwalnianie insuliny (w warunkach 
fizjologicznych przewaga receptorów α); 

›

Hormony jelitowe – sekretyna, 
cholecystokinina, gastryna, 



Czynniki nerwowe: 

›

Układ adrenergiczny – poprzez receptory 
α i β2 stymuluje lub hamuje uwalnianie 
insuliny; 

›

Układ cholinergiczny – poprzez receptory 
muskarynowe aktywuje wydzielanie 
insuliny

.   



W obrębie rdzenia nadnerczy wydzielane są: 

›

Katecholaminy (adrenalina, noradrenalina 
i dopamina powstająca z tyrozyny), 

›

Peptydy opiatowe (met-enkefalina i leu-
enkefalina). 

Adrenalina stanowi 80%, zaś noradrenalina 
20% wydzielanych w rdzeniu nadnerczy 
człowieka katecholamin



Główny mechanizm kontrolujący wydzielanie 

katecholamin to pobudzenie układu 

współczulnego w stanach stresu.  



Pozostałe czynniki to między innymi:

›

hipoglikemia, 

›

angiotensyna II, 

›

prostaglandyny, 

›

serotonina, 

›

ACTH, 

›

glikokortykoidy, 

›

pionizacja ciała, 

›

wysiłek fizyczny. 



W korze nadnerczy wyróżniamy trzy strefy, 
różniące się rodzajem syntetyzowanych 
sterydów: 

›

Strefa kłębkowata – wydzielająca 
mineralokortykosteroidy; Aldosteron 

›

Strefa pasmowata – wydzielająca 
glukokortykosteroidy; kortyzol, 
kortykosteron

›

Strefa siatkowata – wydzielająca 
androgeny. 



Zasadniczym mechanizmem regulującym 

wydzielanie aldosteronu jest układ renina – 

angiotensyna – aldosteron. 



Do innych czynników wpływających na 

wydzielanie aldosteronu należą: 

›

poziom potasu w osoczu, 

›

somatostatyna, 

›

ACTH. 

  

Parathormon wpływa na gospodarkę wapniową i 

fosforanową: 

›

Stymuluje uwalnianie wapnia z kości i reabsorpcję 

wapnia w kanalikach nerkowych, nasila również 

wchłanianie wapnia w jelitach. W efekcie 

podwyższa poziom wapnia w surowicy krwi; 

›

Zwiększa wydalanie fosforanów z moczem. 

   Wydzielanie parathormonu pozostaje w sprzężeniu 

zwrotnym z poziomami: 

›

Wapnia – wzrost jonów wapnia hamuje wydzielanie; 

›

Fosforanów – wzrost pobudza wydzielanie; 

›

Magnezu – wzrost jonów magnezu hamuje 

wydzielanie;