Rachunek kosztów dla
inżynierów
Wprowadzenie
Dr inż. Eugeniusz Neumann
eneumann@wskiz.poznan.pl
Rachunek kosztów dla
inżynierów
Wprowadzenie
Dr inż. Eugeniusz Neumann
eneumann@wskiz.poznan.pl
2
Literatura
Drury Colin, Rachunek kosztów
wprowadzenie, PWN, Warszawa 1996
Kaplan R.S., Cooper R., Zarządzanie
kosztami i efektywnością, Oficyna
Ekonomiczna, Kraków 2002
Mantura W., Rachunkowość
przedsiębiorstw przemysłowych dla
menedżerów, WPP, Poznań 1996
Warnecke H., Bullinger H., Huchert R.,
Voegele A., Rachunek kosztów dla
inżynierów, PWE, Warszawa 1993
3
Nakład
Nakładem jest wszelkie nagromadzenie
wartości związane z działalnością podmiotu
gospodarczego. Wartość ta powstaje w wyniku:
Inwestycji (budynki, budowle, maszyny...)
Nagromadzenia materiałów i surowców (do procesów
głównych i pomocniczych, usługowych i zarządzania)
Badań rozwojowych
Szkolenia i podwyższania kwalifikacji załogi
Reklamy i form promocji wyrobów i firmy
Nakład powstaje niezależnie od zapłaty za
dostarczone wartości.
4
Koszt
Koszt jest to wartość zużytych środków
nagromadzonych (nakładów) w działalności firmy
(analizowanej jednostki gospodarczej)
Powstaje z chwilą całkowitego lub częściowego
przeniesienia wartości na produkty działalności firmy.
Przez koszty możemy rozumieć wyrażone w
pieniądzu zużycie dóbr i usług w pewnym okresie
czasu, związane z uzyskaniem efektów (wytworzenie
i sprzedaż produktów lub szeroko pojętych usług).
Kosztem nazywa się prezentowaną w mierniku
pieniężnym wycenę poświęcanej wartości
ekonomicznej.
5
Komponenty kosztów
Koszty to przede wszystkim ilościowo
wymierne zużycie dóbr (zarówno
elementów majątku trwałego jak i
obrotowego) jak i usług świadczonych przez
dostawców usług. Do kosztów zaliczamy
również wydatki związane z podatkami
lokalnymi lub ogólnopaństwowymi.
Podatki można przez daleko idącą analogię
potraktować jako usługi państwa na rzecz
społeczeństwa, a w tym również na rzecz
przedsiębiorstwa (usługi bezpieczeństwa
zewnętrznego i wewnętrznego, usługi w
zakresie rozstrzygnięcia sporów itp.).
6
Komponenty kosztów
Zużycie szeroko pojętych dóbr i usług musi być
wycenione w pieniądzu. Pieniądz pozwala sprowadzić
do wspólnego mianownika zużycie różnorodnych
czynników produkcji i dlatego można porównywać koszty
różnorodnych technologii i wybrać na tej podstawie taką
technologię, która pozwala wytworzyć dany produkt
najtaniej. Bardziej ogólnie możemy powiedzieć, że
koszty pozwalają podejmować racjonalne decyzje z
punktu widzenia celu jaki stawia sobie przedsiębiorstwo.
Koszty muszą dotyczyć pewnego okresu czasu
dlatego, że w praktyce życia gospodarczego ponosimy
nakłady (wycenione w pieniądzu zużycie dóbr i usług),
które dotyczą efektów, które uzyskamy w przyszłych
okresach (nakłady na opracowanie nowego modelu
samochodu).
7
Pojęcie rachunku kosztów
Rachunek kosztów jest nazwą stosowaną w
odniesieniu do dyscypliny naukowej oraz do
systemów objaśniających proces powstawania
kosztów w podmiotach mikroekonomicznych i
tworzących określone informacje o kosztach dla
procesów zarządzania.
Powstanie i rozwój rachunku kosztów, rozumianego
współcześnie jako system, należy wiązać z
okresem tworzenia się zasad gospodarki
kapitalistycznej i rozwojem tego systemu
gospodarczego. Początkowo rachunek kosztów w
przedsiębiorstwach prywatnych budowany był przez
księgowych praktyków, a w późniejszym czasie w
jego doskonaleniu uczestniczyli również teoretycy.
8
Definicja
Przez rachunek kosztów w praktyce
rozumie się całość operacji rachunkowych,
logicznych i innych dokonywanych w
związku z pozyskiwaniem, przetwarzaniem
oraz emisją informacji o kosztach i stratach
Jeśli koszty odgrywają zasadniczą rolę w
zarządzaniu przedsiębiorstwem, to
mówimy o metodzie zarządzania przez
koszty.
9
Rachunek kosztów jako
źródło informacji
Rozbudowana struktura rachunku kosztów umożliwiała
realizację stawianych przed nim zadań obejmujących
tworzenie informacji o kosztach, przychodach i wynikach
dla procesów planowania i kontroli w przedsiębiorstwie w
krótkim okresie oraz dla potrzeb sprawozdawczości rocznej
(bilans, rachunek zysków i strat). Sprostanie tym zadaniom
wymagało budowania w przedsiębiorstwach rachunku kosztów
opartego na rachunku kosztów zmiennych oraz rachunku
kosztów pełnych, co nadawało tym rachunkom charakter
mieszany.
Wielozadaniowy rachunek kosztów zintegrowany z
procesami zarządzania w krótkim okresie budowany był w
przedsiębiorstwach jako jeden z dziedzinowych
podsystemów informacyjnych przedsiębiorstwa. Wszystkie
modele rachunku kosztów zbudowane wcześniej w teorii i
praktyce, ze względu na ich znaczenie dla tworzenia systemów
informacyjnych przedsiębiorstw, określano często w
literaturze powojennej jako systemy.
10
Zakres
Rachunek kosztów to proces ustalania
kosztów prowadzenia działalności
gospodarczej, polegającej na wytwarzaniu
wyrobów, świadczeniu usług i wykonywaniu
funkcji
Przedmiot rachunku – koszty prowadzenia
działalności gospodarczej wymagającej
wykorzystania zasobów majątkowych firmy i
pracy ludzkiej
Podmiot rachunku – jednostki gospodarcze
prowadzące daną działalność gospodarczą
11
Cele rachunku kosztów
Dostarczanie informacji potrzebnych dla:
Ustalania kosztów wytworzenia wyrobów,
świadczonych usług
Obliczania uzyskanych efektów, wyników
Wartościowej wyceny zapasów
Ustalania cen sprzedaży produktów
Oceny efektywności gospodarowania
Kontroli działalności
Podejmowania decyzji bieżących i
strategicznych
12
Funkcje rachunku kosztów
Informacyjna. Tworzenie informacji
Rejestracyjna. Dokumentowanie wykorzystujące
podsystem ewidencyjny rachunkowości
Klasyfikacyjna. Ujmowanie kosztów na
odpowiednich kontach
Sprawozdawcza. Sporządzanie raportów,
sprawozdań dla różnych adresatów
Analityczna. Badanie i interpretacja informacji
Optymalizacyjna. Dokonywanie optymalnych
wyborów
Motywacyjna. Lepsze wykorzystanie
posiadanych zasobów
Kontrolna. Ocena stopnia realizacji zadań
13
Doświadczenie a koszty
Rys. 1. Efekt doświadczenia
14
Aktywny rachunek
kosztów
Mechanizm działania walki konkurencyjnej zmusza
przedsiębiorstwo do wprowadzenia nowoczesnego
rachunku kosztów, który będzie sprzężony z procesami
planowania - realizacji - kontroli działalności w
przekroju poszczególnych produktów (tzw. nośników
kosztów - po co koszty zostały poniesione),
poszczególnych miejsc powstawania kosztów
(wydziały produkcji podstawowej i pomocniczej), ale
również koszty komórek zaopatrzenia i sprzedaży.
Aktywny rachunek kosztów może spełnić jedynie
swoje zadanie, gdy będzie się składał z:
planistycznego rachunku kosztów (i efektów).
retrospektywnego rachunku kosztów (i efektów),
analizy retro-prospektywnej kosztów i efektów.
15
Rachunek kosztów i
efektów
Rys. 2. Rachunek kosztów i efektów
16
Klasyfikacja kosztów
Koszty dla wyceny zapasów
Koszty produktu i okresu
Elementy kosztu produkcji
Kalkulacja zleceniowa i procesowa
Koszty dla podejmowania decyzji
Zachowanie kosztów
Koszty znaczące
Koszty „zapadłe”
Koszty utraconych korzyści
Koszty krańcowe i przyrostowe
Koszty dla kontroli
Zachowanie kosztów
Koszty kontrolowane i nie dające się kontrolować
17
Inne klasyfikacje rachunku
kosztów
Według kryterium klasyfikacji kosztów:
Według rodzaju
Według miejsc powstawania
Według nośników
Według zmienności
Według kryterium czasu:
Rachunek przeszłościowy (ex post,
aposterioryczny, historyczny)
Rachunek przyszłościowy (ex ante, aprioryczny)
Koszty postulowane (planowane, normatywne,
standardowe)
Koszty prognozowane
18
Inne kategorie kosztów
Koszty marginalne (krańcowe, graniczne) – przyrost
kosztu wywołany przyrostem produkcji
Koszty średnie (przeciętne) – to iloraz kosztów
całkowitych danego nośnika przez wielkość produkcji
Koszty przerobu – suma kosztów robocizny
bezpośredniej i kosztów wydziałowych
Koszty znaczące (istotne) i nieznaczące (nieistotne)
Koszty ciągnione – ponoszone w wyniku decyzji i
działań podjętych w poprzednich okresach (np.
amortyzacja)
Koszty utraconych korzyści – odzwierciedlają utratę
wartości związanych z alternatywnym i zaniechanym
sposobem działania