Dotyk w 

pielęgnowaniu

Iwona Kluczek

Istota kontaktu 
dotykowego



najstarsze, pierwotne  zachowanie 
społeczne



 niewerbalna forma porozumiewania się



 podstawa relacji pomiędzy bliskimi 

Dotyk

Jeden z najważniejszych zmysłów. Jego 

organem jest  cała powierzchnia skóry, 
w której znajduje się ok. 5mln.  
zakończeń nerwowych, pełniących rolę 
odbiorców czucia dotyku. 
Najistotniejszym instrumentem dotyku 
w pielęgnowaniu jest dłoń.

Funkcje zmysłu dotyku



Odbieranie bodźców – polega na 
subiektywnej  ocenie  bodźców  
pobudzających receptory , z których 
impulsy przewodzone są do ośrodka 
neuronów   wyższego rzędu, czyli  kory 
projekcyjnej         ( czuciowej). 
Odbieranie  stanowi podstawę czucia 
m.in. dotyku



Dostarczanie  wrażeń – to zamierzone  
lub niezamierzone  pobudzanie receptorów 
czucia we własnej skórze  ciała lub  innego 
człowieka.



 Komunikowanie -  jest świadomym 
pobudzaniem  receptorów w celu uzyskania  
informacji bezpośrednio o skórze człowieka, 
stanie czucia powierzchownego, a 
pośrednio o objawach  istotnych dla 
zgromadzenia

  danych o określeniu stanu psychicznego 

pacjenta. Z drugiej strony  poprzez 
dotyk można człowiekowi 
zakomunikować swoją obecność, 
bliskość, zwłaszcza w kontaktach  z 
osobami z zaburzeniami wzroku i 
słuchu.

Terapia dotykiem

To celowe  i planowe działanie polegające 

na stymulacji receptorów czuciowych 
celem  zwiększenia ich wrażliwości.

Dotyk w pielęgnowaniu:



nieodłączny element wszystkich działań  
podejmowanych przez pielęgniarkę na rzecz 
podmiotu



 pielęgniarka jest osobą obca dla pacjenta 
jednak  w kontakcie z chorym przekracza 
granicę sfery intymnej chorego zastrzeżonej 
tylko dla osób bliskich



 pacjent poddając się pielęgnowaniu , 
dobrowolnie rezygnuje z prawa  nietykalności  w 
zamian za usługi  na rzecz jego zdrowia i życia.  



 zakres i charakter  informacji jakie 
pielęgniarka może uzyskać poprzez dotyk  
są pomocne w stawianiu diagnozy 
pielęgniarskiej



podczas dotyku pielęgniarka otrzymuje 
wiedzę  o funkcjonowaniu biologicznym i 
psychicznym pacjenta, a także stopniu jego 
wrażliwości, co rzutuje na  indywidualny 
proces pielęgnowania chorego

Podstawy teoretyczne 
dotyku w pielęgniarstwie:



Anatomia i fizjologia człowieka – nauki 
opisujące budowę i funkcje skóry, w tym zmysł 
dotyku, czucie dotyku, bodźce dotykowe, 
receptory dotyku oraz kory mózgowej



Teorie pielęgnowania – interakcyjne teorie 
pielęgnowania , w których  założeniach istotą 
pielęgnowania jest interpersonalne 
komunikowanie się  między pielęgniarką a 
pacjentem, a jego szczególną formą jest 
dotyk.

Cele kontaktu 
dotykowego w 
pielęgnowaniu:



 Nawiązanie , wspomaganie kontaktu 
interpersonalnego z pacjentem i/lub 
jego rodziną.



Gromadzenie informacji do określenia 
stanu pacjenta.



 Wykonywanie czynności 
pielęgnacyjnych.



 Zmniejszenie lęku i niepokoju.

Przez dotyk pielęgniarka 
ma możliwość:



nawiązania, wspomagania kontaktu z 

pacjentem np. podanie ręki pacjentowi, 

pogłaskanie po głowie dziecka



 diagnozowanie stanu pacjenta np. stanu 

skóry, wrażliwości receptorów na dotyk



pielęgnowanie pacjenta poprzez działania 

obejmujące także jego najintymniejszą sferę



 wspierania i dodawania otuchy, łagodzenia 

lęku i niepokoju, np. trzymanie za rękę



łagodzenie dolegliwości  bólowych np. 

masowanie, rozcieranie

Rodzaje dotyku:



 pielęgnacyjno- opiekuńczy



 proceduralny



 ochronny

Dotyk pielęgnacyjno-
opiekuńczy

Świadome , celowe i planowe działania 

pielęgniarki podejmowane  na rzecz 
pacjenta, poprzez bezpośrednie 
oddziaływanie  na jego  receptory 
czucia, głównie : dotyku, ucisku, 
temperatury i bólu.

Cele dotyku 
pielęgnacyjno- 
opiekuńczego:



 wspomaganie  nawiązania przez 
pielęgniarkę  kontaktu słownego z 
pacjentem



pocieszenie pacjenta



wsparcie  emocjonalne



uspokojenie w zdenerwowaniu, 
niepokoju



 zapewnienie poczucia bezpieczeństwa

Dotyk proceduralny

 
Świadome , celowe i planowe działania 

pielęgniarki , polegające na 
oddziaływaniu na receptory  w skórze  
pacjenta, których celami są: 



 diagnozowanie  dla celów 
pielęgnowania i leczenia



 terapia

Cel diagnostyczny dotyku 
proceduralnego



 dotyk jako sposób uzyskania 
bezpośrednich informacji o zakresie zmian 
, objawów, ich  rozległości, natężeniu  oraz 
ich ocena            ( ilościowa i jakościowa )



 dotyk jako sposób  przygotowania  do 
badań  o charakterze  inwazyjnym, np. 
przygotowanie okolicy  ciała  do badania, 
pobierania  materiałów do badań  
laboratoryjnych

Przez dotykanie 
pielęgniarka może 
określić:



 napięcie mięśniowe



 wielkość narządów oraz zmiany  kształtu, wielkość 

organów i narządów



 lokalizację i charakter bólu



stopień ciepłoty skóry w poszczególnych  okolicach ciała



 tętnienie naczyń



 rozległość obrzęków



 obecność otworów fizjologicznych i patologicznych w 

skórze



 zmiany położenia błony śluzowej 



obecność zmian  w skórze



 rodzaj skóry : sucha, wilgotna,  tłusta, szorstka

Cel terapeutyczny  dotyku 
proceduralnego

Realizowanie  celu terapeutycznego  

dotyku przejawia się  w podejmowaniu 
przez pielęgniarkę  samodzielnych 
działań, takich jak np. oklepywanie, 
kompresy, okłady, oraz zleconych przez 
lekarza  np. nacieranie kremami, 
maściami o charakterze  leczniczym. 

Dotyk ochronny

 służy ochronie pacjenta np. przy 

trzymanie  przy wstawaniu z łóżka, oraz 
pielęgniarki , np. unikanie 
bezpośredniego  dotykania rany.

W pielęgnowaniu istnieją sytuacje, w 

których dotyk jest bardzo wskazany , 
lecz istnieją także takie , które nakazują 
 ostrożność  w jego stosowaniu.

Poziomy dotyku

 Dotyk jako niewerbalną  formę 

komunikowania się można analizować 
na dwóch poziomach:



  treści



 relacji

Podobnie jak w klasyfikacji  rodzajów 

dotyku  , kryterium tego podziału 
stanowi cel dotyku.

Poziom treści

Określa zakres i charakter informacji  

otrzymywanych  i dawnych za 
pośrednictwem dotyku. Przy analizie 
zagadnienia nasuwają się pytania:

1.

Co pielęgniarka uzyskuje poprzez dotyk?

2.

Co pielęgniarka  przekazuje dotykiem?

3.

 Jakie informacje o pacjencie  uzyskuje 
pielęgniarka  poprzez dotyk?

4.

Jakie informacje pielęgniarka  przekazuje  
pacjentowi dotykiem?

Poziom relacji 

Wskazuje na aspekt  emocjonalny  dotyku  w opiece 

pielęgniarki nad pacjentem. Poziom ten 
wyznacza:

1.

okolicę ciała  dotykanego u  pacjenta np. skóra 
dłoni

2.

cechy dotyku np. szybkość , czas dotyku, 
intensywność

3.

 częstotliwość i celowość dotyku 

4.

 narzędzie dotyku  i jego cechy np. rodzaj dłoni- 
gładka, szorstka, ciepła  oraz zaopatrzenie jej w 
rękawiczkę

Ogólne zasady postępowania 
 przy  wykorzystaniu dotyku  
w pielęgnowaniu 

1.

Poinformowanie pacjenta  przed podjęciem 
 działań z wykorzystaniem  kontaktu  
dotykowego o celu, rodzaju i sposobie 
wykonywania  czynności  diagnostycznych, 
pielęgnacyjnych, terapeutycznych.

2.

 Nawiązanie  i utrzymywanie  kontaktu 
werbalnego ( słownego )  z pacjentem.

3.

 Uzyskanie akceptacji  i zgody pacjenta  na 
przekroczenie przestrzeni intymnej.

4. Stworzenie pacjentowi warunków 

intymności  i bezpieczeństwa

5. Wykonywanie zabiegów, czynności 

diagnostycznych i pielęgnacyjnych  w 
pomieszczeniach  zamkniętych, bez 
udziału  osób trzecich.

6. Wykonywanie  czynności ostrożnie  i 

delikatnie, zwłaszcza  jeśli muszą być 
dokonane w rękawiczkach.

7. Uważne  obserwowanie  pacjenta  w 

trakcie podejmowanych działań   
zawierających cechy dotyku.

8. Zanotowanie  zaobserwowanych zmian 

 w funkcjonowaniu  organizmu  lub 
zachowaniu  pacjenta w jego  
dokumentacji

   

Dziękuję za uwagę