Żywienie kliniczne
rok III semestr V
Wykład 1
Żywienie kliniczne
rok III semestr V
Wykład 1
Żywienie w chorobach jamy
ustnej
1. Zdrowie jamy ustnej jest związane z
ogólnym stanem zdrowia człowieka
2. Związek ze wszystkimi narządami i
tkankami ustroju
3. Jama ustna i narząd żucia: szczęki,
żuchwa, układ mięśniowy, staw
skroniowo żuchwowy, zęby,
przyzębie, błona śluzowa jamy ustnej
Żywienie w chorobach jamy
ustnej
• Zmiany o charakterze morfologicznym i
czynnościowym
• Zaburzenia rozwoju narządów jamy ustnej w
okresie płodowym np. choroby wirusowe (grypa,
różyczka), trucizny (alkohol, nikotyna), działanie
leków, niedobory w odżywianiu, energia
promienista.
• Wady wrodzone: dystrofie kostne, zaburzenia
rozwoju szczęki i żuchwy ( rozszczepy warg i
podniebienia), zaburzenia twarzowo szczękowo
zgryzowe ( progenia, mikrogenia, prognacja,
mikrognacja, nadgryz), zaburzenia zębowe (
anodoncja, hipodoncja, zęby nadliczbowe)
Żywienie w chorobach jamy
ustnej
• Dysfunkcje: zaburzenia karmienia,
żucia, połykania, mowy, oddychania)
• Parafunkcje: stereotypyruchowe:
ssanie palca, ogryzania paznokci,
ołówków, nawyki mięśni mimicznych
• Próchnica: przedwczesna utrata
zębów mlecznych i stałych, choroby
przyzębia
Żywienie w chorobach jamy
ustnej
• Mineralizacja zębów w połowie ciąży,
odpowiednie żywienie: wapń, fosfor, żelazo,
pełnowartościowe białka, witaminy gł D,A,C
• Nadmierna ilość węglowodanów szkliwo
mało odporne na działanie czynników
kariogennych
• Karmienie naturalne: prawidłowy rozwój
szczęk, zapobieganie wadom zgryzu,
ograniczenie zapadalności na próchnicę
Żywienie w chorobach jamy
ustnej
• Karmienie sztuczne i pojenie napojami
słodzonymi: próchnica butelkowa
• Większość chorób jamy ustnej jest
następstwem chorób
ogólnoustrojowych: przebarwienia
dziąseł w zatruciach solami metali
ciężkich, zanik brodawek języka i
zapalenia kątów ust w niedoborach
pokarmowych, suchość jamy ustnej
w cukrzycy
Żywienie w chorobach jamy
ustnej
• Rola śliny
• mucyny, immunoglobuliny (A), białka
obronne, enzymy biorące udział w reakcjach
obronnych: peroksydaza, sialoferyna, lizozym
• Leukocyty
• Działanie obronne, trawiące i wiążące związki
mineralne
• Wpływ na gojenie ram w zakresie jamy ustnej
• Kserostomia, brak wydzielania śliny
Żywienie w chorobach jamy
ustnej
• Urazy jamy ustnej: ostre brzegi zębów,
korzeni, nieprawidłowych uzupełnień.
Odleżyny np. od protez zębowych
• Narażanie na podrażnienia chemiczne,
termiczne (zbyt gorące posiłki, zbyt
ostre)
• Siedlisko drobnoustrojów: saprofity i
drobnoustroje chorobotwórcze. 1 ml
śliny 20-400 mnl drobnoustrojów.
Równowaga czynnościowa i jakościowa
Żywienie w chorobach jamy
ustnej
• Próchnica Caries dentium
• 9 na 10 dorosłych
• Jest to bakteryjna choroba twardych
tkanek zęba, demineralizacja substancji
nieorganicznej, rozkład substancji
organicznej
• Paciorkowce próchniczo twórcze
,streptokoki, actinomyces, pałeczki
kwasu mlekowego
Żywienie w chorobach jamy
ustnej
Bakterie próchnicotwórcze:
- Wytwarzają kwasy
- Obniżają pH na powierzchni szkliwa
- Utrzymują się w środowisku kwaśnym
- Trwale przywierają do gładkiej
powierzchni
- Wytwarzają nierozpuszczalne
polisacharydy odporne na działanie śliny i
płynów
Żywienie w chorobach jamy
ustnej
• Zmiany morfologiczne i biochemiczne
szkliwa
• Zależność od struktury i składu
chemicznego tkanek twardych,
środowiska jamy ustnej i diety
• Kluczowa rola węglowodanów
dostarczanych z dietą
• Płatka nazębna z bakterii, usunięcie
mechaniczne
• Zapalenie dziąseł, choroby przyzębia
Żywienie w chorobach jamy
ustnej
• Liczne ekstrakcje zębów w przebiegu
próchnicy- upośledzenie rozdrabniania
pokarmów, choroby przewodu pokarmowego
• Spadek pH sprzyja rozwojowi płytki
nazębnej: soki owocowe, słodzone napoje
• Węglowodany : wiele badań
epidemiologicznych, sacharoza i skrobia
najbardziej próchnicogenne, mniej fruktowa i
glukoza
• Choroba społeczna łatwa do wyeliminowania,
rola fluoru
Żywienie w chorobach jamy
ustnej
• Znaczne ograniczenie spożycia cukru:
częstość i rodzaj spożywanych
węglowodanów, poszukiwanie innych
substancji o słodkim smaku
( aspartam- 2aminokwasy)
• Skuteczna higiena jamy ustnej
• Stosowanie endo i egzogennie
związków fluoru(woda pitna, Wrocław,
sól, mleko dla dzieci)
Żywienie w chorobach jamy
ustnej
• Choroby przyzębia: proces zapalny dziąsła,
ozębnej, cementu korzeniowego i wyrostka
zębodołowego
• 80% dorosłych zgłaszających się do
dentysty
• Ropnie przyzębne, utrata zębów. Ból
tkliwość dziąseł, zapach z jamy ustnej,
zagrożenie dla zdrowia( zapalenia
wsierdzia, mózgu, uogólniona bakteriemia)
Żywienie w chorobach jamy
ustnej
• Zaburzenia prawidłowego odżywiania się
• Unikanie potraw twardych, które
umożliwiają naturalne oczyszczanie
zębów, pobudzają wydzielanie śliny i
powodują prawidłowe ukrwienie tkanek i
fizjologiczne śćieranie się zębów
• Pokarmy o odpowiedniej ilości białka,
soli mineralnych i witamin
• Ograniczenie nadmiernego spożywania
białka zwierzęcego, alkoholu i używek
Żywienie w chorobach jamy
ustnej
Choroby błon śluzowych
• Zmiany w przebiegu alergii pokarmowych
• Zmiany zanikowe w niedoborach pokarmowych,
niedobór bądź brak niezbędnych składników,
niedobory ilościowe i energetyczne.
Ograniczenie czynności gruczołów wydzielania
wewnętrznego
• Niedobory żywieniowe u pacjentów po urazach
kości szczęk. Długotrwała dieta płynna, duże
ubytki masy ciała.
• Leki hamujące syntezę witamin
• Grzybica jamy ustnej
• Zatrucia solami metali ciężkich
Żywienie w chorobach jamy
ustnej
Niedobory witaminowe. W odosobnieniu rzadko
• B2, łącznie z niedoborem białek wit B1 i PP –
wygładzenie zaczerwienienie języka, utrata
brodawek języka, owrzodzenia, zapalenie kątów
ust, pęknięcia warg, łuszczenie czerwieni wargowej
• PP – pelagra, zmiany na języku, zaczerwieniony,
obrzękły, bolesny, pokryty nalotem. Infekcje,
niedokrwistość, inne niedobory
• Niedobór Fe, w przebiegu innych chorób: zapalenie
kącików ust, zanikowa zapalenie języka, pieczenie
• Zmiany zanikowe w zespołach przebiegających z
zaburzeniem wydzielania śliny ( zespół Sjogrena,
cukrzyca)
Żywienie w chorobach jamy
ustnej
• Leczenie zmian chorobowych tkanek jamy
ustnej we wszystkich przypadkach powinno
być wspomagane dobrze zaplanowana dietą
• Ma to szczególne znaczenie w próchnicy
gdzie udokumentowano niekorzystny wpływ
niskiego pH . Właściwa dieta ( białka, wapń,
witaminy) sprzyja również leczeniu chorób
przyzębia a także opóźnia zmiany zanikowe
błony śluzowej jamy ustnej w procesie
starzenia sie
Żywienie w wybranych
chorobach przewodu
pokarmowego
Nietolerancja laktozy
• Dwucukier występujący w mleku
• Laktaza enzym rozkładający laktozę do
glukozy i galaktozy
• Biegunka, wzdęcia, kurczowe bóle brzucha.
Objawy te są związane z wewnątrzjelitowej
fermentacji niestrawionej laktozy oraz z jego
hiperosmolarności.
• Minimalne ilości są tolerowane a
indywidualna granica tolerancji jest zmienna
• Test tolerancji laktozy
Żywienie w wybranych
chorobach przewodu
pokarmowego
• Wyłączenie laktozy z diety ( produkty
mleczne, mleko pełne, mleko
odtłuszczone, mleko w proszku,
skondensowane, śmietany, lody, białe
sosy)
• Produkty zalecane: ryby, drób, mięso,
pieczywo, płatki owsiane, owoce
warzywa, desery bez mleka, zupy na
bazie bulionu, rosołu, twarogi i jogurty
Żywienie w wybranych
chorobach przewodu
pokarmowego
Test tolerancji laktozy:
• Badanie zmian stężenia glukozy we krwi po
doustnym podaniu 50g laktazy ( norma to
wzrost o minimum 20 mg/dl
• Test oddechowy – wykrywanie wodoru
powstającego w wyniku fermentacji
niestrawionej laktozy w powietrzu
wydychanym
• Oznaczanie laktazy w bioptacie śluzówki
jelita cienkiego
Żywienie w wybranych
chorobach przewodu
pokarmowego
Wrodzony niedobór laktazy występuje u około
10% populacji europejskiej, 75% ludności czarnej
USA, 90% ludności Azji
Wtórna postać niedoboru laktazy: zespół
krótkiego jelita, sprue, po radio i chemioterapii
Stopniowe wzbogacanie diety w laktozę
doprowadza do wytworzenia jej tolerancji
Żywienie w wybranych
chorobach przewodu
pokarmowego
Leczenie :
- Dieta ubogolaktozowa, ryzyko niedoborów
innych składników pokarmowych ( wapń, witaminy
rozpuszczalne w tłuszczach )
- Błędne utożsamianie diety z bezmleczną, jogurty z
żywymi kulturami bakterii mają aktywność laktazy
- Środek spożywczy ubogolaktozowy poniżej 2g
laktozy w jednej porcji
- Mleko bezlaktozowe, preparaty laktazy,
zmniejszenie jednorazowej dawki laktozy, większa
ilość posiłków
- Profilaktyka osteoporozy suplementacja wapniem i
witaminą D3
Żywienie w wybranych chorobach przewodu
pokarmowego
Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy:
-
Dieta nie jest czynnikiem terapeutycznym
-
Wspomaga leczenie farmakologiczne
-
Łagodzi objawy choroby
-
Utrzymanie zapotrzebowania w podstawowe składniki
pokarmowe
-
Unikanie potraw produktów i napojów nadmiernie
pobudzających wydzielanie żołądkowe: kawa, alkohol,
napoje gazowane, potrawy smażone, pieczone,
wędzone, herbata, wywary z mięsa, buliony, rosoły,
surowe warzywa, bogatobłonnikowe, tłuste, z dużą
ilością cukrów prostych
Żywienie w wybranych chorobach przewodu
pokarmowego
• Posiłki małe objętościowo, częściej niż
trzy razy dziennie. Do dyskusji ?
• Potrawy gotowane, duszone, mleczne,
sery chude mięsa, pieczywo pszenne,
ciasta drożdżowe, warzywa gotowane,
dojrzałe owoce cytrusowe, jabłka i
banany
• Szczególnie zalecane: marchew,
ziemniaki, buraki , sałata
Żywienie w wybranych chorobach przewodu
pokarmowego
Żywienie osób po resekcji żołądka
• Ograniczenie objętości i działania osmotycznego posiłków
( zapobiegania rozdęcia jelita i hipoglikemii)
• Ograniczenie podaży jedno i dwucukrów. Bezpośrednio po
resekcji unikanie podaże cukrów prostych, miodu i pokarmów
słodkich
• Ograniczenie objętości płynów spożywanych jednorazowo. 30-
60 mi nut przed posiłkiem lub po posiłku, opóźnienie opróżniania
żołądkowego ( roztwory hipertoniczne )
• Ocena tolerancji laktozy
• Spożywanie powoli z dokładnym żuciem
• Ocena tolerancji posiłków, stopniowa liberalizacja diety
• Uwzględnienie terapii żywieniowej u osób z zaburzeniami
wchłaniania
Żywienie w wybranych chorobach przewodu
pokarmowego
Zaburzenia opróżniania żołądkowego
• Modyfikacja składu, konsystencji, objętości
i częstości posiłków
• Posiłki małej objętości, płynne i papkowate
• Indywidualna tolerancja spożywanych
pokarmów
• Suplementacja witaminami, solami
mineralnymi i substratami
energetycznymi
Żywienie w wybranych chorobach przewodu
pokarmowego
• Zwężenie odźwiernika
• Zaburzenia czynności motorycznej żołądka :
nudności, wymioty, uczucie sytości, bóle
• Utrata masy ciała, bezoary
• Gastropareza: kwasica metaboliczna,
zaburzenia elektrolitowe, niewyrównana
cukrzyca, stany pooperacyjne, infekcje,
choroby endokrynologiczne, neurologiczne,
układowe, choroba refluksowa
• Leczenie choroby podstawowej
Żywienie w wybranych chorobach przewodu
pokarmowego
Leczenie dietetyczne gastroparezy, wymaga
znajomości następujących faktów:
- Najszybciej żołądek opuszczają płyny
- Pokarmy stałe wymagają ograniczenia
objętości i zmiany konsystencji
- Płyny w wysokiej osmolarności spowalniają
perystaltykę w porównaniu z płynami
izotonicznymi
- Najbardziej spowalniają perystaltykę tłuszcze
Żywienie w wybranych chorobach przewodu
pokarmowego
• Eliminacja czynników spowalniających
perystaltykę np. leków
• Leczenie chorób podstawowych np. cukrzycy
• Stosowanie leków prokinetycznych
• Dieta: posiłki małe objętościowo, częste,
papkowate, z miękkich potraw, o małej
zawartości tłuszczu
• Diety monomeryczne ( hiperosmolarność)
• Żywienie enteralne w wykorzystaniem pomp
podaż pokarmu za więzadło Treitza