Bezrobocie w Polsce w latach 1990

BEZROBOCIE - zjawisko społeczne polegające na tym, że część ludzi
zdolnych do pracy i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje
faktycznego zatrudnienia z różnych powodów.

DŁUGOTRWAŁE BEZROBOCIE - pozostawanie bez pracy przez
okres co najmniej 12 miesięcy w ciągu ostatnich 24 miesięcy.

W każdej gospodarce istnieje RYNEK PRACY, a bezrobocie wynika z
dwóch zasadniczych wielkości: POPYTU na pracę i jej PODAŻY.

POPYT NA PRACĘ – liczba i struktura miejsc pracy, która jest
oferowana przez pracodawców w skali makroekonomicznej.
PODAŻ NA PRACĘ - liczba osób gotowych do pracy za oferowaną
płacę w określonym czasie na określonym rynku.

ROWNOWAGA RYNKOWA:

popyt na pracę = podaż siły roboczej.

nadwyżka podaży siły roboczej na

rynku pracy nad popytem na prace

w danym sektorze

Polsce w sensie prawnym BEZROBOTNYM jest:

osoba niezatrudniona i niewykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i
gotowa
do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy, nieucząca się
w szkole w systemie dziennym, zarejestrowana we właściwym
powiatowym urzędzie pracy, jeżeli:

• ukończyła 18 lat, z wyjątkiem młodocianych absolwentów

• kobieta nie ukończyła 60 lat, a mężczyzna 65 lat

• nie nabyła prawa do emerytury, renty inwalidzkiej

• nie jest właścicielem lub posiadaczem nieruchomości rolnej o
powierzchni
powyżej 2 ha przeliczeniowych

• nie jest osobą niepełnosprawną, której stan zdrowia nie pozwala na
podjęcie zatrudnienia nawet w połowie wymiaru czasu pracy

• nie jest osobą tymczasowo aresztowaną i nie odbywa kary pozbawienia
wolności

• nie uzyskuje miesięcznie dochodu w wysokości przekraczającej połowę
najniższego wynagrodzenia

• nie pobiera zasiłku stałego, lub renty socjalnej

RYNEK PRACY W PRL (1944-
1989

)

miany ustrojowe w Polsce po II wojnie

światowej doprowadziły do zasadniczego
przekształcenia na rynku pracy. Strategiczną
decyzją władz komunistycznych była wówczas
nacjonalizacja oraz reforma rolna, która stała
się podstawą transformacji gospodarki
rynkowej
w gospodarkę socjalistyczną. Głównym
założeniem miała być dominacja państwa w
niemal wszystkich dziedzinach życia
gospodarczego
i społecznego.

ładze PRL-u kontrolowały wszystkie sfery

zatrudnienia.  Wszystkie  środki  produkcji  poza  rolnictwem  i
częściowo  w  rolnictwie  były  w  bezpośredniej  własności
państwa.  Państwo  było  głównym  pracodawcą,  który  miał
monopol na pracę.
Jednostka

była

pozbawiona

możliwości

prowadzenia

działalności  gospodarczej  na  własny  rachunek.  Teoretycznie
państwo obligowało się do zapewnienia każdemu obywatelowi
prawa do pracy.
Władza  zobowiązywała  się  do  dostarczenia  potrzebnych
miejsc pracy oraz zapewnienia zatrudnionym stosownej płacy.
W  wyniku  centralizacji  decyzji  w  sferze  zatrudnienia
miejsce wolnego rynku pracy zajmował rynek zorganizowany,
który  funkcjonował  w  ramach  planu  wiążącego  rozmiary
popytu na pracę z podażą zasobów siły roboczej. Był to rynek
planowany  i  regulowany.  Płace  nie  podlegały  swobodnym
wahaniom w zależności od aktualnych relacji popytu i podaży
na  rynku  pracy,  lecz  były  ustalane  na  podstawie  podziału
dochodu  narodowego  na  fundusz  akumulacji  i  fundusz
spożycia.

PRL-u funkcjonowały DWA RYNKI PRACY: rynek

zinstytucjonalizowany oraz rynek pracy nieoficjalny dla kategorii
zawodowych, które nie były objęte urzędowym pośrednictwem pracy
(kadra kierownicza, nauczyciele, personel służby zdrowia, absolwenci
szkół zawodowych i wyższych).
Ograniczony zasięg mechanizmów rynkowych wynikał nie tyle z
przesłanek polityczno-ustrojowych (konstytucyjna gwarancja prawa do
pracy), co z dążenia państwa do osiągnięcia pełnego stanu
zatrudnienia, a więc równowagi rynku pracy, która miała wykluczać
bezrobocie jako zjawisko masowe i strukturalne.
Realizacja polityki „pełnego zatrudnienia” w PRL-u doprowadziła
do zachwiania podstawowego mechanizmu zależności między
wielkością zatrudnienia, wydajnością pracy i płacą. Zachwianie
wynikało głównie z nasilającej się sprzeczności między rosnącym
wzrostem liczby ludności
w wieku produkcyjnymi , a nienadążającą za popytem na siłę
roboczą, jakością wyposażenia kapitałowego.

Dlatego w całym okresie trwania PRL-u oprócz bezrobocia ukrytego
okresowo występowały

„lokalne nadwyżki siły roboczej”.

związku z trwałym charakterem bezrobocia na lokalnym rynku

pracy w latach 50-tych konieczna była interwencja państwa. Formą tej
interwencji było utworzenie w 1956 r.

Funduszu Inwestycyjnego

który odegrał ważną rolę w zwalczaniu bezrobocia. Miał on służyć
ograniczeniu bezrobocia przez finansowanie ożywienia gospodarczego w
ośrodkach lokalnych.

Cel

: aktywizacja gospodarcza podupadłych miast oraz ograniczenie

lokalnego bezrobocia poprzez finansowanie nowych, stałych miejsc pracy,
miejsc pracy sezonowej i szkolenia zawodowego bezrobotnych.
Środki były przyznawane w formie bezzwrotnych dotacji bądź
długoterminowych, niskooprocentowanych kredytów bankowych. Znaczną
część środków wykorzystano na finansowanie robót publicznych, głównie
komunalnych. Fundusz umożliwiał częściową aktywizację gospodarczą
małych miast, a towarzyszący jej wzrost zatrudnienia przyczynił się do
poprawy sytuacji na lokalnym rynku pracy.

Inną formą przeciwdziałania bezrobociu w PRL-u były zapomogi
wypłacane bezrobotnym za pośrednictwem urzędów zatrudnienia ze
środków pomocy społecznej. O przyznaniu bezrobotnemu zapomogi
decydował rezultat wywiadu społecznego.

„BEZROBOTNY PRL”

imo, że w PRL-u władza realizowała politykę pełnego

zatrudnienia nadwyżki popytu na pracę nad podażą zasobów siły
roboczej, w latach pięćdziesiątych było jawne bezrobocie na
lokalnym rynku pracy.

PRZYCZYNA BEZROBOCIA W PRL:

Bezrobocie lokalne wynikało z niedostosowania popytu na pracę
do podaży zasobów siły roboczej. Niedostateczny popyt na pracę
w wymiarze lokalnym był wynikiem koncentracji inwestycji
przemysłowych, która doprowadziła do poważnych dysproporcji
rozwoju gospodarczego w układzie regionalnym kraju.
Z kolei rosnąca podaż na lokalnym rynku pracy była skutkiem nie
tylko dynamicznego przyrostu ludności, ale także wadliwej
polityki rolnej, która doprowadziła do rozdrobnienia gospodarstw
i przeludnieniu wsi, powodując napływ ludności wiejskiej do
miast, a także niedostosowania profilu kształcenia zawodowego
młodzieży
do lokalnych potrzeb i możliwości zatrudnienia absolwentów.

PODSUMOWUJĄC:
Bezrobocie w PRL-u miało charakter trwały,
o czym najlepiej świadczą wieloletnie
rejestry urzędów zatrudnienia i ujawniony
w badaniach
wydłużający się okres poszukiwania pracy
przez bezrobotnych.
Niestety w programie przeciwdziałania
bezrobociu zabrakło kompleksowej wizji
aktywizacji powiatów dotkniętych
bezrobociem.
W konsekwencji bezrobocie jawne i ukryte
miało charakter MASOWY i
DLUGOOKRESOWY.

RODZAJE BEZROBOCIA

W POLSCE PO 1990

yróżnia się następujące rodzaje

bezrobocia:

• technologiczne

• cykliczne (koniunkturalne)

• frykcyjne

• strukturalne

Jednak w nowszej literaturze dokonuje się
podziału na bezrobocie dobrowolne
i przymusowe

BEZROBOCIE DOBROWOLNE

rzyczyny:

1) Wysokie płace realne w stosunku do poziomu równowagi.
Przy danym poziomie płacy realnej pracownicy nie są skłonni
podjąć pracy.
2) Druga przyczyna leży w polityce socjalnej państwa:

• podwyższone zasiłki dla bezrobotnych

• opieka społeczna

• inne pomoce

akt ten powoduje, że ludzie są bardziej wybredni przy

podejmowaniu pracy.
Ta forma bezrobocia wynika z braku potrzeby podjęcia pracy.

est to określona liczba bezrobotnych w wieku produkcyjnym

(kobiety do 60 roku życia, mężczyźni do 65 roku życia) zdolnych
do podjęcia pracy, która z jakichś powodów nie podejmuje pracy.

BEZROBOCIE PRZYMUSOWE

ezrobocie przymusowe to takie, gdy

przy danym poziomie płacy realnej
pracownicy nie są w stanie znaleźć
pracy, mimo gotowości jej podjęcia.

kreślona liczba osób, która chce

podjąć pracę, a nie może jej podjąć z
powodu nadwyżki siły roboczej nad
oferowanymi miejscami pracy.

eżeli chodzi o CZAS TRWANIA

bezrobocia, to możemy je podzielić na:

• krótkookresowe (okres pozostawania
bez pracy nie przekraczający 3
miesięcy)

• długookresowe (chroniczne - dotyczy
ludzi, którzy pozostają bez pracy
przynajmniej 12 miesięcy; bezrobotni
długotrwale posiadają często cechy,
które ograniczają ich szanse powrotu na
rynek pracy, może to być skutkiem
nawet złego stanu zdrowia)

ZE WZGLĘDU NA PRZYCZYNY WYRÓŻNIA SIĘ
PRZEDE WSZYSTKIM:

•

BEZROBOCIE CYKLICZNE (KONIUNKTURALNE)

Spowodowane jest przez okresowe spadki
koniunktury gospodarczej (def. koniunktury
gospodarczej: stan aktywności gospodarczej
charakteryzowany przez całokształt zmieniających
się w czasie wskaźników życia gospodarczego tj:
PKB, ceny, płace, zatrudnienie) – mówiąc prościej
jest to bezrobocie związane z cyklicznymi zmianami
produktywności gospodarki.
W okresie recesji - spada popyt na towary i usługi
oferowane przez przedsiębiorstwa, co wywołuje
spadek produkcji. Spadek produkcji wywołuje zaś
spadek zapotrzebowania na pracę.

BEZROBOCIE FRYKCYJNE
(charakter przejściowy)

ie jest spowodowane brakiem stanowisk pracy, występuje

ono także w warunkach równowagi na rynkach pracy.
Jest związane z przerwami w zatrudnieniu z powodu
poszukiwania innej pracy lub zmianą miejsca zamieszkania;
Jest rezultatem działania czynników rynku pracy oraz wolności
zmiany pracy i wyboru stanowiska pracy.

est to nieunikniona forma bezrobocia, gdyż na rynku pracy

następują nieustanne przemieszczenia siły roboczej (przepływ
pracowników między zakładami pracy).

ezrobocie to może pełnić pozytywną rolę jako czynnik

elastyczności rynku pracy, hamowania nadmiernego wzrostu
płac
i umacniania dyscypliny pracy.

BEZROBOCIE TECHNOLOGICZNE

ynika z postępu technicznego, który

powoduje ogólny spadek
zapotrzebowania na pracę żywą lub
zmniejsza to zapotrzebowanie w
przekroju określonych zawodów,
zastępując pracę człowieka przez
zastosowanie maszyn i automatów.

a ono charakter bardziej trwały lub

tylko przejściowy zależnie od możliwości
przekwalifikowania się wolnej siły
roboczej

BEZROBOCIE STRUKTURALNE:

tan gdy pracownicy tracą pracę na skutek wprowadzania nowych

technologii, a także ewolucji struktury produkcji (zmiany w strukturze
gospodarki). Siła robocza jest wówczas nieprzystosowana do
zaistniałych zmian pod względem własnych kwalifikacji zawodowych.

oże być również wywołane przez warunki geograficzne oraz

przemiany demograficzne w zasobach pracy. A także może to być
rezultat wahań
w gustach konsumentów lub zmian lokalizacji pewnych
przedsiębiorstw, co prowadzi do bezrobocia nawet dobrze
wykwalifikowanych pracowników.

owstaje na tle strukturalnych rozbieżności między podażą pracy i

popytem na pracę - przede wszystkim w aspekcie regionalnym. Ma
ono charakter trwały. W Polsce pojawiło się wraz z restrukturyzacją
podstawowych branż przemysłu takich jak górnictwo, hutnictwo, a
także na skutek likwidacji PGR-ów.

ezrobocie tego typu stanowi szczególny problem w regionach, gdzie

dominuje jedna gałąź przemysłu, np. górnictwo, hutnictwo, czy
przemysł stoczniowy.

Ponadto:

BEZROBOCIE SEZONOWE

zależnione jest od pory roku ( w lecie zazwyczaj mniejsze, w

zimie większe) i związanymi z nią zmianami pogodowymi,
wegetacją roślin. Występuje wówczas redukcja popytu na
prace sezonowe
w takich działach gospodarki jak: rolnictwo, budownictwo lub
transport, a nawet przemysł spożywczy.

Występuje także bezrobocie:

1) JAWNE - objęte oficjalną statystyką
2) UKRYTE (utajone) - znajduje się poza statystyką, może
być całkowite lub częściowe; przy czym to ostatnie polega na
niepełnym wykorzystaniu czasu pracy i stanowi zazwyczaj
konsekwencję nadmiernego zatrudnienia

STOPA BEZROBOCIA

W POLSCE W LATACH

1990-2010

STOPA BEZROBOCIA

Podstawowy miernik wielkości bezrobocia;
stosunek liczby bezrobotnych
zarejestrowanych do liczby ludności
aktywnej zawodowo
(tj. pracującej i bezrobotnej łącznie)
wyrażony
w procentach.

Polsce na początku lat 90. XX wieku

bezrobotni stanowili bardzo dużą grupę osób,
co spowodowane było m.in. nadmiernym
zatrudnieniem w okresie gospodarki
planowanej, a także restrukturyzacją
przemysłu. Do tej grupy bezrobotnych należą
m.in. górnicy, hutnicy, stoczniowcy, pracownicy
PGR-ów.

uża liczba bezrobotnych, bez odpowiednich

kwalifikacji, na niewielkim obszarze powoduje,
że gospodarka regionu (często osłabiona
upadkiem firm, w których bezrobotni
poprzednio pracowali) nie może stworzyć
wystarczająco szybko miejsc pracy i wchłonąć
bezrobotnych.

Bezrobocie pojawiło się w Polsce

w roku 1990.

zeczpospolita wkroczyła na drogę przemian

gospodarczych i politycznych. Rozpoczynający się proces
transformacji spowodował ogromne zmiany
organizacyjne istniejących przedsiębiorstw .
Poprzedni system gospodarczy sprawił, że rynek pracy
cechowała mała elastyczność kwalifikacji i ofert pracy.
Przedsiębiorstwa rozpoczęły dostosowywanie do nowych
standardów -

zachodnioeuropejskich

– zaczęły

unowocześniać swoją technologię produkcyjną i zmieniać
personel.
W „kolosach” państwowych nastąpiły zwolnienia
grupowe.
W kolejnych latach doszło do likwidacji wielu zakładów
„ zacofanych” technologicznie i zadłużonych.
W efekcie tych zmian wystąpiło masowe bezrobocie.

latach

1990-2010

bezrobocie utrzymywało się

na zróżnicowanym poziomie. Pierwsza „fala” nadeszła
w 1993 roku, kiedy tzw. bezrobocie rejestrowane, czyli
widniejące w statystykach urzędów pracy, osiągnęło poziom
16,4%. Był to jednak wstęp do tego, co nastąpić miało
niecałą dekadę później. W 2002 i 2003 roku pracy nie miał
co piąty Polak.

ierwsza stabilizacja na rynku pracy miała miejsce w 1994 r.

Sytuacja poprawiła się wskutek wysokiego tempa rozwoju
gospodarczego oraz wyhamowania procesów restrukturyzacji
w niektórych branżach. Po 1998 roku bezrobocie zaczęło
ponownie rosnąć. „Pogorszenie” przyszło wraz
ze spowolnieniem gospodarczym i wygasaniem zobowiązań
zawartych w umowach prywatyzacyjnych z połowy lat 90-tych.
Obligowały one firmy do utrzymania zatrudnienia
na określonym poziomie. Gdy przestały obowiązywać,
w przedsiębiorstwach nastąpiły masowe redukcje.
Pod wpływem zwolnień, w 2002 i 2003 roku bezrobocie
osiągnęło rekordowy poziom 20%.

kres drugiej stabilizacji miał miejsce w latach

2004-2008. Duży wpływ na spadek bezrobocia
miały wtedy dwa czynniki: masowa emigracja
zarobkowa i sprzyjające warunki gospodarcze.
Pierwszy – poprzez tzw. eksport bezrobocia –
ograniczył konkurencję na rynku pracy. Drugi dał
większe pole do negocjacji płacowych.
Na powrót na legalny rynek pracy zdecydowała się
część tzw. pracujących bezrobotnych, czyli osób
widniejących w rejestrach urzędów pracy, jednak
w rzeczywistości zarobkujących w szarej strefie.
W 2008 roku, pierwszy raz od 1990 roku, bezrobocie
rejestrowane zmniejszyło się do jednocyfrowego
poziomu (9,5%). Stan ten nie trwał jednak długo –
pogorszenie przyszło wraz z krachem na rynkach
finansowych. W 2009 roku bezrobocie wzrosło
do niemal 12%. Według szacunków rządu, w 2010
roku bezrobocie rejestrowane wyniesie 12,8%.

OD CZEGO ZALEŻY BEZROBOCIE?

ezrobocie zależy od wielu

czynników. Są nimi:

•

płeć

•

poziom wykształcenia

•

wiek

•

miejsce zamieszkania

ezrobocie z uwagi na płeć w głównej mierze

zawsze  dotyczyło  kobiet,  a  te  dysproporcje  wciąż  się
pogłębiały  do  2007  roku.  Po  2007  roku  obserwujemy
spadek  bezrobocia  kobiet  wśród  ogółu  bezrobotnych,
natomiast jego wzrost wśród mężczyzn.

obiety mimo iż są zdecydowanie lepiej

wykształcone  w  oczach  pracodawcy  są  oceniane  niżej,
przede wszystkim ze względu na ich rolę jako matki, co
wiąże  się  z  mniejszą  dyspozycyjnością,  częstymi
zwolnieniami  z  tytułu  wychowania  dziecka  oraz  z
urlopem macierzyńskim i wychowawczym.

becnie:

- wśród kobiet częściej występuje długotrwałe

bezrobocie

- procentowy udział kobiet i mężczyzn w ogóle

bezrobotnych jest wyrównany ( mężczyźni- 51, kobiety-
49)

oziom wykształcenia ma zdecydowany wpływ

na ryzyko pozostawania bez pracy.

racownicy z wykształceniem podstawowym,

czyli bez kwalifikacji, przez cały analizowany
okres stanowili ponad 30% ogółu bezrobotnych

nacznie zmalało bezrobocie wśród

pracowników z wykształceniem zawodowym w
stosunku do 1991 r.

atomiast zaczął rosnąć udział bezrobotnych

absolwentów liceów ogólnokształcących i tych,
którzy ukończyli szkoły wyższe = wynika to
przede wszystkim ze wzrostu liczby osób
kończących szkoły średnie o profilu ogólnym i
studia wyższe

ciągu zaledwie jednej dekady liczba

pracujących z wykształceniem wyższym
wzrosła o ponad 50%. W pierwszym kwartale
2010 roku ich udział w grupie wszystkich
pracujących osiągnął poziom 27,2% i był o
ponad 13 punktów procentowych wyższy
niż dziesięć lat wcześniej. Obecnie, pod
względem liczebności, pracujący z
wykształceniem wyższym ustępują pola
jedynie absolwentom zasadniczych szkół
zawodowych.

tatystyki bezrobocia wskazują, iż fakt

posiadania dyplomu uczelni wyższej wciąż
zwiększa szanse zatrudnienia.

nalizując dane zawarte w tabeli widać wyraźnie,

że bezrobocie zarówno w przeszłości, jak i w ostatnich

latach dotyczyło szczególnie ludzi młodych (do

34 roku życia), którzy stanowili ponad 50%

bezrobotnych przez cały analizowany okres.

ednocześnie należałoby podkreślić, że udział

bezrobotnych poniżej 24 roku życia systematycznie

spadał do 2007r. (19%), a później znów rósł.

dział w bezrobociu pracowników pomiędzy 25 a

34 rokiem życia pozostawał cały czas na podobnym

poziomie powyżej 25% w całej populacji

bezrobotnych.

ystematycznie natomiast rósł udział bezrobotnych

powyżej 45 roku życia. W 1991 r. stanowili oni 10,4%

bezrobotnych, gdy w 2007 r. ich udział wzrósł do 33,8

%, po 2007 roku odnotowujemy spadek do 30% w

2010 roku -> było to związane z uwalnianiem

nadmiaru rąk do pracy, szczególnie pracowników w

starszych rocznikach wieku produkcyjnego.

rudności młodych Polaków z wejściem na rynek

pracy związane są z:

- niską jakością wykształcenia
- brakiem umiejętności samodoskonalenia swoich

kwalifikacji

- nieumiejętnością poszukiwania pracy
- niechęcią pracodawców do zatrudniania osób bez

doświadczenia zawodowego

rudności z utrzymaniem pracy przez osoby

starsze związane są głównie z procesami
restrukturyzacyjnymi w gospodarce. W ich wyniku
tracą oni pracę przed osiągnięciem wieku
emerytalnego, a na uzyskanie nowego miejsca pracy
na ogół nie mają większych szans.

BEZROBOCIE WEDŁUG MIEJSCA
ZAMIESZKANIA

różnicowanie bezrobocia w poszczególnych

regionach kraju jest wynikiem zarówno

nierównomiernego rozwoju społeczno –

gospodarczego regionów, jak i położenia

geograficznego oraz zaawansowania

procesów restrukturyzacyjnych i

prywatyzacyjnych w gospodarce narodowej.

Obserwowane w ostatnich latach przemiany

gospodarcze dotyczą przede wszystkim

mieszkańców miast, gdyż tam przede wszystkim

usytuowane są przedsiębiorstwa. Należy jednak

zaznaczyć, że bezrobocie dotyka przede

wszystkim mieszkańców małych miast i wsi.

Dzieje się tak z powodu zamknięcia nierentownych

zakładów państwowych i PGR – ów, będących

wcześniej podstawowym źródłem zatrudnienia.

becnie rynek pracy znajduje się

w sytuacji nadwyżki siły roboczej, co
jest okazją dla pracodawców by
oferować niższą płacę za tę samą
pracę, za którą w sytuacji równowagi
rynkowej na rynku pracy pracodawca
musiałby zapłacić więcej.

AKTUALNA SYTUACJA

W POLSCE:

PODSUMOWANIE

ezrobocie jest zjawiskiem naturalnym,

występującym w każdej gospodarce rynkowej
i nie daje się zlikwidować za pomocą polityki
państwa. Naturalna stopa bezrobocia jest to
odsetek tych, którzy nie chcą podjąć pracy
przy płacy realnej i są dobrowolnie
bezrobotni.

Document Outline