„Jakościowe i ilościowe 

zaburzenia 

świadomości. 

Problemy 

pielęgnacyjne w opiece 

nad chorym z 

zaburzeniami 

świadomości”

      

 

 

Świadomość 

•   to cecha żywych organizmów, polegająca na 

zdolności do odbierania, rejestrowania i 
zintegrowanego przetwarzania informacji. 
Człowiek dzięki percepcji orientuje się w 
otoczeniu, dostosowuje swoje działania do 
zdarzeń, zdaje sobie sprawę z treści własnych 
przeżyc psychicznych (doświadcza własnego 
„ja”-samoświadomoś

ć

), ma poczucie 

przeżywania myślenia (komputer tego nie ma). 

• Pacjent z zaburzeniami świadomości nie ma 

pełnej orientacji w otoczeniu, czasie i własnej 
sytuacji. 

 

 

Czynniki powodujące 

zaburzenia świadomości:

 

(poza chorobami z zakresu psychiatrii)

• Choroby zakaźne o wysokiej 

temperaturze ciała,

• Zaburzenia układu krążenia 

powodujące obrzęk mózgu, 

• W stanach niedokrwienia okolic 

mózgu,

• Zatrucia,
• Choroby organiczne mózgu.

 

 

Zaburzenia 

świadomości dzielimy 

na:

 

•ilościowe, 

•jakościowe 

 

 

Zaburzenia świadomości 

dzielimy na:

ilościowe:

• senność  
• przymglenie  
• półśpiączka,  
• śpiączka 

jakościowe:

a) zespół 

majaczeniowy 

b) zespół pomroczny 
c)  zespół pomroczno-

majaczeniowy 

d) zespół pomroczny 

– jasny 

e) zespól splątaniowy 
f) zespół oneroidalny 

 

 

Zaburzenia ilościowe:

Są stopniowym wygaszaniem 
funkcji świadomości, 
stopniowym jej ograniczeniem 
aż do wyłączenia. Zaburzenia 
ilościowe świadczą o 
zaburzeniach przytomności. 

 

 

a) Senność

   

(chory wykonuje proste 

polecenia, można go obudzić 
na krótko, odruchy i reakcja 
źrenic obecne) 

 

 

b) Przymglenie

(uczucie znacznego, znużenia, 
spowolnione myślenie i reakcje 
ruchowe, utrudniona orientacja, 
chorego można obudzić, odruchy i 
reakcja źrenic obecne). Przymglenie 
świadomości może chwilami ulegać 
pogłębieniu, wówczas pogarsza się 
kontakt powierzchowny nawiązany 
z chorym.

 

 

c)  Półśpiączka

(chorego nie można obudzić, reakcja na 
silne bodźce bólowe zachowana, nie 
prowadzi do rozbudzenia np. klaśnięcie 
koło ucha wywołuje zwykle jedynie 
lekkie poruszenie głowy i mrugnięcie 
powiekami, potrząsanie lub ukłucie 
szpilką powoduje otwarcie oczu, 
odruchy i reakcje źrenic obecne, brak 
kontaktu słownego). Bodźce bólowe 
wywołują słabe reakcje obronne.

 

 

d) Śpiączka

(w głębokiej śpiączce stwierdza się: 
całkowitą utratę świadomości i 
przytomności, zniesienie odruchu 
rzęskowego, spojówkowego, kaszlowego, 
brak reakcji na bodźce bólowe i 
akustyczne, spadek napięcia 
mięśniowego i bezwład, pojawiają się 
zaburzenia oddechowe, 
naczynioruchowe, termiczne, źrenice 
słabo lub wcale nie reagują na światło). 

 

 

Zaburzenia jakościowe:

Charakteryzują się :
• słabnącym 

kontaktem 

intelektualnym 

z 

otoczeniem,

• obniżeniem sprawności intelektualnej,
• spowolniałym tokiem myślenia,
• zatraconą spójnością myślenia,
• pogorszonym pojmowaniem, rozumieniem, 

kojarzeniem, 

• wahaniami głębokości zaburzeń świadomości,
• zaburzenia rytmu snu i czuwania – uporczywa 

bezsenność w nocy, skrócenie snu nocnego lub 
odwrócenie rytmu. 

 

 

 Zaburzenia 

jakościowe 

• charakteryzują się zaburzeniem 

orientacji autopsychicznej 

(niemożność podania informacji 

o własnej osobie) i 

allopsychicznej (niemożność 

podania informacji o czasie, 

miejscu, otoczeniu, sytuacji).

 

 

a) zespół majaczeniowy 

(delirium) 

• charakteryzuje się przede wszystkim:
 - zaburzeniami świadomości,
 - pacjent skarży się na złe samopoczucie, bezsenność, 

niepokój, bóle głowy, przygnębienie lub wzmożenie 
nastroju,

 - halucynacje wzrokowe, 
 - Równocześnie zaczyna się wzmagać podniecenie 

psychoruchowe. Objawy nasilają się nocą. W ciężkich 
przypadkach pacjenci tracą kontakt z otoczeniem ich 
mowa jest zamazana ruchy niezborne, może dojść do 
niebezpiecznej dla życia śpiączki.

• Majaczenie może trwać kilka godzin do kilku tygodni 

np. w psychozach majaczeniowych, w psychozach 
infekcyjnych i zatruciach. 

 

 

Jeżeli zespół majaczeniowy przebiega ostro 

pojawiają się:

 - omamy słuchowe, które maja przykrą lub 

groźną dla chorego treść. Przejawia on 
wówczas 

 - niepokój ruchowy i lęk, usiłuje uciekać 

kryć się, błaga o litość. 

   Stan ten - ostra halucynoza, może 

stanowić niebezpieczeństwo dla chorego i 
dlatego wymaga unieruchomienia w łóżku.

 - Chory jest zorientowany, co do swojej 

osoby ma zaburzenia orientacji, co do 
miejsca, czasu i otoczenia. 

 

 

• Stan majaczeniowy występuje w 

przebiegu chorób zakaźnych 
takich jak: dur brzuszny, zapalenie 
płuc, grypa i inne choroby ze 
znacznym odczynem 
gorączkowym. W następstwie 
zatruć, zarówno przemysłowych 
jak i środkami farmakologicznymi, 
oraz jako jedna z postaci psychoz 
alkoholowych. 

 

 

b) zespół pomroczny 

(zamroczeniowy) 

• przejawia się:
- zawężeniem i zamąceniem świadomości,
- tylko część bodźców dociera do chorego, co 

powoduje osłabienie kontaktów z otoczeniem.

- napęd psychoruchowy jest najczęściej obniżony, 

może się jednak czasami zdarzyć u chorego 

- agresja, ucieczka, napaść na ludzi lub 

niszczenie przedmiotów. 

- Kontakt z pacjentem jest trudny czasami 

niemożliwy do nawiązania. Po ustąpieniu 

zamroczenia pozostaje pełna niepamięć

 

 

Typowe objawy:

• zaburzenia orientacji co do czasu, 

miejsca, otoczenia, i własnej 
osoby, kontakt chorego z 
otoczeniem nikły lub zniesiony,

• lęki,
• podniecenie ruchowe, napaści, 

próby samobójcze,

 

 

c) zespół pomroczno-

majaczeniowy 

• narasta szybko i kończy się nagłym 

przejaśnieniem – cechą znamienną jest

- rozdwojenie osobowości, czyli powstanie 

nowej patologicznej osobowości. 

- chory zorientowany jest we wszystkich 

kierunkach. 

-   występowanie omamów, szczególnie 

wzrokowych.

Zespół może być wywołany czynnikami 

zakaźnymi, intoksykacyjnymi, jak również 
występuje w padaczce. 

 

 

d) zespół pomroczny – 

jasny 

• orientacja dość dobrze zachowana, 

jednak ze względu na ograniczenie pola 
świadomości i jej przymglenie taki 
człowiek zwykle robi wrażenie sennego 
lub roztargnionego, natomiast nie 
sprawia wrażenia chorego, 

• tok myślenia prawidłowy lub zwolniony, 

kontakt z chorym powierzchowny,

• zachowanie zborne, czasem o cechach 

działania automatycznego. 

 

 

e) zespól splątaniowy 

najgłębsze zaburzenia świadomości, 

zachowanie się chorego nacechowane jest:

- bezradnością, 
- traci on kontakt emocjonalny i 

intelektualny z otoczeniem. 

- wątki myślowe są po rozrywane. 
- podniecenie ruchowe może osiągać postać 

bezładnego miotania się na łóżku. 

- chory wyrzuca z siebie pojedyncze słowa 

bez logicznego związku („czytanie 
słownika”).

 

 

Rozpoczyna się 

stopniowo i powoli ustępuje. 
Przebiega z najgłębszymi 
zaburzeniami świadomości. To 
powikłanie chorób 
somatycznych, chorób 
zakaźnych, intoksykacyjnych.

 

 

f) zespół oneroidalny 

jest to stosunkowo niegłęboki stan zaburzeń 

świadomości o :

 - typie marzeń sennych, 
 - przebiegający z bogatymi przeżyciami, 

iluzyjnymi i halucynacjami wzrokowymi. 

 - omamy wzrokowe układają się w cale 

sceny i zdarzenia, w których chory czynnie 

uczestniczy, jak aktor w przedstawieniu.

 - życie uczuciowe najczęściej znamionuje 

lęk, depresja. 

 

 

Jest to najbogatszy w treść przeżyć 
fantastycznych zespół psychopatologiczny. 

 -  Chorzy uczestniczą w podróżach 

międzyplanetarnych, zwiedzają niebo, 
piekło, obserwują i uczestniczą w 
manifestacjach, czasem w klęskach 
żywiołowych. W treści przeżyć dominuje 
tematyka katastroficzna i religijna. 

 -  Chorzy niechętnie nawiązują rozmowę. 
 - Wykazują, bowiem dezorientację, co do 

własnej osoby, jak również, co do czasu, 
miejsca i otoczenia.

 

 

Problemy pielęgnacyjne 

w opiece nad chorym z 

zaburzeniami 

świadomości 

 

 

Pacjent nieprzytomny 

wymaga ciągłej obserwacji i 

oceny:

1. stanu przytomności: ocena głębokości śpiączki, (np. 

skala Glasgow),

2.  funkcji  układu  oddechowego,  tzn.  częstości, 

miarowości  i  charakteru  oddechu,  występowania 

duszności, 

3.  funkcji  układu  krążenia,  częstość,  napięcie, 

miarowość  tętna,  wartości  ciśnienia  tętniczego,  ocż, 

ekg,

4. stanu ogólnego: zabarwienie i wilgotność skóry oraz 

błon  śluzowych,  temperatury  ciała  i  dystalnych  jego 

części,

5. funkcji wydalniczej nerek,
6. wydalanie stolca,
7. bilans płynów,

     

 

 

Najczęściej występujące 

problemy u chorego 

nieprzytomnego:

 

• niemożność utrzymania drożności dróg 

oddechowych,

• zaburzenia czucia,
• zaburzenia funkcji wydalania moczu i 

stolca, nie panowanie nad nimi,

• niemożność przyjmowania posiłków i 

płynów, brak fizjologicznego 
oczyszczania jamy ustnej,    

 

 

• niemożność utrzymania stałej 

temperatury ciała, zaburzenia 
termoregulacji,

• upośledzenie sprawności fizycznej, 

brak okresowej zmiany pozycji ciała,

• niemożność utrzymania higieny 

osobistej,

• niebezpieczeństwo wystąpienia 

powikłań ze strony układów: 
nerwowego, krążenia, oddechowego, 
kostno-stawowego, mięśniowego, skóry, 

 

 

Ogólne zasady 

pielęgnowania chorego 

nieprzytomnego 

l.  ułożenie  chorego  i  zapewnienie 

drożności dróg oddechowych,

2. odżywianie i nawadniane, 
3. wydalanie,
4. utrzymanie stałej temperatury ciała,
5. zapobieganie odleżynom, 

przykurczom i zanikom mięśniowym, 

 

 

6. zapewnienie higieny osobistej,
7. ochrona przed urazami,
8. ochrona psychiki, stymulowanie 

chorego głosem, nawet wówczas, gdy 
nie reaguje on na głos, np. 
informowanie chorego, co się z nim 
aktualnie dzieje, o pogodzie, o rodzinie, 
włączanie muzyki lekko przyciszonej, 
wskazany jest niewerbalny kontakt z 
chorym, ponieważ słowa mogą nie 
docierać do świadomości,

9. współdziałanie z rodziną. 

 

 

Gdy chory jest pobudzony 

psychoruchowo to:

 

• należy zabezpieczyć go przed urazami i 

wypadnięciem z łóżka,

• przedmioty potencjalnie niebezpieczne 

powinny być usunięte z sali,

• przypominanie o czynnościach dnia 

codziennego i towarzyszenie w razie 

potrzeby,

• wskazane jest kilka razy dziennie 

wykonywać toaletę jamy ustnej,

• należy starannie pielęgnować chorego aby 

nie dopuść do odparzeń czy odleżyn,

 

 

• zapobieganie odwodnieniu chorego 

przez podawanie mu do picia 
soków, kompotu czy tego co lubi,

• jeżeli 

nie 

chce 

przyjmować 

pokarmów  suchych  można  mu 
podawać 

buliony 

mięsne 

z 

przetartymi jarzynami,

• w  ostateczności  karmienie  przez 

zgłębnik,

 

 

• kontrola 

wypróżnień 

i 

częstość 

oddawania 

moczu, 

zaznaczamy 

na 

kartach,  zapobiegamy  w  ten  sposób 
nadmiernemu 

wypełnieniu 

pęcherza; 

ważne,  ponieważ  przepełniony  pęcherz 
zwiększa niepokój ruchowy pacjenta,

• w zaparciach stosujemy czopki, lewatywy,

 

• w głębokich zaburzeniach chory 

otrzymuje duże dawki leków 
psychotropowych ważna jest obserwacja 
chorego, aby w porę uchwycić 
wystąpienie objawów ubocznych.

 

 

 

Chory ma wysoki poziom 

lęku i poczucie zagrożenia

 

Narastanie lęku możemy zaobserwować w 

zachowaniu pacjenta - przerywa rozmowę, 
wykonuje zbędne ruchy, manipuluje 
przedmiotami, źle śpi, nie jest w stanie 
skoncentrować się; w wyglądzie - blady, ma 
napięte mięśnie, co widoczne jest w mimice i 
postawie, źrenice rozszerzone, oddech, tętno 
przyspieszone, drżenie ciała, występują u niego 
objawy ze strony układu autonomicznego i 
hormonalnego - kołatanie serca, ściskanie w 
gardle mrowienie skóry, częste oddawanie 
moczu, potliwość.

 

 

Chory jest bezradny, bezsilny, 

unika odpowiedzialności, izoluje, 
czasem cofa się do wcześniejszych 
rozwojowo form zachowania tj. 
płacz, błaganie o litość, gdy lęk 
narasta popada w panikę, staje się 
impulsywny, może szkodzić sobie i 
innym albo może dojść do 
ogłupienia, nawet do śmierci. 

 

 

Opieka w tych stanach ma na celu 

obniżenie poziomu lęku, 

rozładowanie go, zapewnienie 

bezpieczeństwa, wykształcenie 

poznawczych mechanizmów radzenia 

sobie z lękiem.

Osiągamy to poprzez:
• obecność przy chorym i 

zainteresowanie jego problemami,

• lęku podobnie jak urojeń nie da się 

choremu wyperswadować,

• obecność, serdeczność, życzliwość 

mogą pomóc go rozładować.

 

 

• tolerancja 

nieprzewidzianych 

zachowań,  nie  wolno  jej  udawać 

serdeczności czy uprzejmości,

• musimy  również,  zadbać  o  redukcję 

własnych,  nieuświadomionych  lęków, 

które  pacjent  może  dostrzec  w  naszym 

głosie, postawie czy wyrazie twarzy,

• nic  wolno  bagatelizować  drobnych 

spraw,  z  którymi  zwraca  się  do  nas 

chory,

• potrzeby pacjenta przeżywającego lęk 

powinny być zaspakajano w pierwszej 

kolejności 

 

 

Gdy chory jest 

zdezorientowany to: 

• obecność pielęgniarki jest konieczna w 

dzień i w nocy,

• nie wskazana jest zmiana łóżka, pokoju, 

czy pielęgniarki. Zmiany wzmagają 

niepokój i dezorientację chorego.

• należy wielokrotnie przedstawiać się 

choremu, ponieważ może zapominać, 

kim jest osoba opiekująca się nim, 

• ważny jest również kontakt 

niewerbalny, ponieważ słowa mogą nie 

docierać do jego świadomości,

 

 

 

• uprzedzamy chorego o wszystkich 

zabiegach tuż przed ich wykonaniem,

• czynności wykonujemy cicho bez 

pośpiechu,

• jak najczęstsze korygowanie jego błędnej 

orientacji w przestrzeni i w czasie,

• uspokojenie chorego i zapewnienie go o 

bezpieczeństwie,

• nadzór nad osobami odwiedzającymi, 

pomoże nam w tym, wieczorem dobrze 

oświetlony pokój, a w nocy słabo 

podświetlony, żeby cienie przedmiotów 

nie wzmagały jego niepokoju 

 

 

Jeżeli chory jest 

agresywny to: 

•  powinien przebywać w atmosferze spokoju, bez 

hałasu, napięć i współzawodnictwa w grupie, 

• czynności pielęgniarskie należy wykonywać bez 

pośpiechu,

• agresja chorego nie może być odbierana jako 

hasło do obrony, ponieważ właśnie o to choremu 

chodzi: postawić personel w sytuacji wyjaśnień i 

obrony,

• należy unikać mówienia tonem autorytarnym, 

porównywania z innymi,

• wolność pacjenta ogranicza się w ostateczności, 

kiedy zagraża on sobie lub innym, 

 

 

• wolność pacjenta ogranicza się w 

ostateczności, kiedy zagraża on sobie lub 
innym,

• należy pamiętać o własnym bezpieczeństwie,
• do pacjenta należy podchodzić z boku, nie na 

wprost lub z tyłu,

• nie wolno chwytać za ręce, popychać, 
• przytrzymuje się pacjenta w stawach, przez 

co unika się ewentualnych złamań kości 
długich, 

• po uspokojeniu się nie należy czynić mu 

wyrzutów, z powodu, tego co się stało. 

 

 

Dziękuję za uwagę

Dziękuję za uwagę