Pojęcie znaku



Przez znak można w związku z tym rozumieć coś zmysłowo spostrzeganego (obiekt, cecha jakiegoś obiektu, 
zdarzenie, np. które może być widziane, słyszane), co odsyła do czegoś innego, znak bowiem zawsze spełnia 
funkcję reprezentowania czegoś innego, odsyłania do czegoś innego, przywoływania na myśl czegoś innego. 
Jednak ta definicja nie obejmuje wszystkich przypadków funkcjonowania znaku;



Czy bowiem znakiem musi być koniecznie coś zmysłowo postrzeganego – to znaczy jakiś byt fizyczny, który 
może być dany organom zmysłów? Czy znakiem nie może być na przykład ból zęba, a więc zjawisko 
psychiczne, nie fizyczne? Nie widać powodu, dla którego nie mógłby on być znakiem, skoro może on odsyłać 
do czegoś innego (na przykład wywoływać myśl, że coś jest nie w porządku z naszym uzębieniem, czy 
ewokować potrzebę pójścia do dentysty). A pojęcie czegoś? Przecież właśnie z tej racji, że jest ono pojęciem 
czegoś, reprezentuje ono coś, mimo, że pojęcia nie można spostrzec żadnym zmysłem.



Ograniczenie dziedziny znaków do obiektów zmysłowo spostrzeganych nie jest więc uzasadnione. Nic nie 
stoi zatem na przeszkodzie, aby znakami były też byty psychiczne czy umysłowe. Co więcej, jeśli znakiem 
jest coś co odsyła do czegoś innego, to same obiekty fizyczne w ogóle nie mogą być znakami we właściwym 
znaczeniu tego słowa.



Niech na przykład naszym kandydatem do bycia znakiem będzie jakieś słowo, traktowane jako obiekt 
fizyczny (napis), a tym znak, który do czegoś odsyła – jakiś przedmiot przez to słowo oznaczany. Czy 
odpowiednia relacja znakowa w istocie zachodzi pomiędzy słowem i przedmiotem? Odpowiedź na to pytanie 
jest jednoznaczna, nie zachodzi żadna bezpośrednia relacja między słowem a przedmiotem. Obiekt fizyczny 
może co najwyżej działać na inny obiekt, nie może natomiast do niczego odsyłać – relacja odsyłania nie jest 
działaniem fizycznym. Słowa w książce przez nikogo w danej chwili nie czytanej do niczego nie odsyłają, są 
jedynie liniami na papierze, przedmiotami fizycznymi. Nie są więc one wówczas znakami. Stają się nimi, gdy 
widzi i rozumie je jakiś czytelnik.



Stąd wniosek, że związek pomiędzy nazwą i jej przedmiotem może zachodzić jedynie za 
pośrednictwem procesu umysłowego. A skoro tak, to odpowiedni związek zachodzi de facto 
pomiędzy nazwą widzianą bądź słyszaną (czyli reprezentacją psychiczną) i przedmiotem.

 

 

Koncepcja znaku Ferdynanda de Saussure’a



Ferdynand de Saussure nawiązywał do komunikacyjnego rozumienia znaku. Według niego znakiem 
nazywany połączenie pojęcia i obrazu akustycznego. Znak językowy łączy więc nie tyle rzecz i nazwę, ale 
pojęcie i obraz akustyczny. Ten ostatni nie jest dźwiękiem materialnym, czymś czysto fizycznym, ale 
psychicznym odbiciem dźwięku, wyobrażeniem, jakie daje nam o nich świadectwo zmysłowe. Słowo 
traktowane jako znak jest czymś dwoistym, powstałym ze złączenia dwóch składników. Obydwa te składniki 
zawarte w znaku językowym są zatem natury psychicznej, a połączone są więzią asocjacji.



Saussure proponuje zachowanie wyrazu „znak” dla oznaczenie całości i zastąpienie wyrazu „pojęcie” przez 
element znaczony (signifie), a „obraz akustyczny” przez element znaczący (signifiant). Znak ma charakter 
binarny (dwudzielny): złożony ze strony oznaczającej (signifiant) i oznaczanej (signifié). Więź pomiędzy tymi 
elementami ma charakter arbitralny, ponieważ pojęcia się zmieniają, nie ma żadnego koniecznego, 
naturalnego, istotnego znaczenia wiążącego signifiant i signifié. 

pojęcie

(signifié)

obraz 

akustyczny

(signifiant)

drzewo

 

 

Znak językowy

-

jest konwencjonalny (oparty na „umowie” społecznej);

-

jest dowolny (arbitralny) w relacji obrazu akustycznego / graficznego (signifiant) do pojęcia (signifié); 
pojecie nie jest związane żadnym związkiem z szeregiem dźwięków, które mogą służyć jako signifiant, 
równie dobrze można by je przedstawić za pomocą jakiegokolwiek innego szeregu dźwięków.

-

obraz akustyczny / graficzny znaku (signifiant) ma charakter linearny; signifiant z natury rzeczy jest 
akustyczny i rozwija się w czasie, przedstawia pewna rozciągłość, która jest wymierna tylko w kierunku 
linearnym.

-

wartość znaku językowego jest określana w jego relacji do innych znaków; znak jest utworzony w języku 
poprzez różnice, które oddzielają jego obraz akustyczny i rdzeń pojęciowy od innych znaków; znak ma 
charakter dystynktywny, jest tym, czym nie są inne znaki;

-

De Saussure kladł nacisk na fakt, że znaki istnieją wyłącznie w systemie, nie mogą pojawiać się poza nim; 
systemem znaków jest ich język;

pol. drzewo

łac. arbor

ang. tree

fr. arbre

 

 

Znaczenie znaku



Znaczenie

 – związek między signifiant (obrazem 

akustycznym) i signifié (pojęciem)



Wartość

 znaku – związek znaku z innymi znakami w 

obrębie systemu

signifi
é

signifiant

signifié

signifié

signifié

signifia
nt

signifiant

signifian
t

 

 

Teoria znaku Peirce’a



koncepcja logistyczna, w której rozważa się znaki – podobnie jak w logice wyrażenia 
językowe – bez odniesienia do użytkownika, tj. do jakiegoś podmiotu. W ten sposób 
otrzymujemy logikę relacji, twórcą której był nota bene właśnie Peirce. W logice relacji 
rozróżnia się monady, diady i triady. Monada to jedynie warunek, potencjalny człon jakiejś 
możliwej relacji. Diada to relacja dwuczłonowa, bezpośrednie odniesienie czegoś do czegoś 
innego (np. relacja „bycia większym od”). Triada to relacja trójczłonowa (np. „leży między”), 
bądź relacja triadyczna koncepcja znaku obywa się bez uwzględnienia użytkowników.



koncepcja matematyczna - podobnie jak matematyka, semiotyka jest nauką teoretyczną, 
formalną i aprioryczną, a nie opisową nauka o faktach. podobnie jak matematyka, bada ona 
pewne struktury oraz ich przekształcenia. Aby ją skonceptualizować matematycznie, można 
w tym celu użyć na przykład teorii grafów. Graf to struktura relacyjna zbudowana z 
wierzchołków i krawędzi łączących pewne wierzchołki. Jeśli te krawędzie maja wyróżniony 
kierunek, mamy do czynienia z grafem skierowanym (zorientowanym). Przykład grafu 
niezorientowanego: sieć dróg łączących miejscowości; przykład grafu zorientowanego: układ 
krwionośny. Tak rozumiana teoria grafów opisywałaby związki miedzy znakami niezależne 
od jakiegokolwiek użytkownika;



koncepcja metafizyczna: jest to pewna wersja idealizmu obiektywnego, podobna z ducha do 
platonizmu. Triada jest zawsze czymś ogólnym, uniwersale, a jako taka nie może być faktem 
psychologicznym: „Prawdziwa triada nie może należeć do świata jakości ani do świata 
faktów, lecz może być jedynie prawem lub regularnością jakości czy faktów. Jest ona 
wszelako oddzielona zupełnie od tych dwóch światów i istnieje jedynie w [idealnym] świecie 
reprezentacji”.

 

 

Triadyczna koncepcja znaku



Charles Sanders Peirce pisze o trzech korelatach znaku, wskazuje na trzeci 
spośród nich (interpretant) jako łączący, scalający reprezentamen z 
przedmiotem. Uwagę zwrócić w tym miejscu należy na fakt, że taka koncepcja 
znaku mówi o interpretacji, jako o „mediującej reprezentacji" Wiąże się to 
bezpośrednio z poznaniem symbolicznym stojącym w opozycji do poznania 
intuicyjnego.



Komunikacja, będąca transmisją informacji zawartej w znaku, pozwala 
nadawcy i odbiorcy negocjować przekaz, poszerzać wiedzę. Cechą poznania 
symbolicznego jest to, że nie ujmuje ono przedmiotu całościowo (jak to ma 
miejsce w przypadku poznania intuicyjnego), ale daje nam obraz niepełny 
wymagający interpretacji. Kategoria interpretanta określa rolę, jaką znak ma 
spełniać a która polega na zastępowaniu „czegoś dla kogoś".



Triada to relacja trzech elementów powiązanych w taki sposób, że jeden z nich 
występuje jako łącznik między pozostałymi dwoma. Istotą triady jest zatem 
zapośredniczenie dwóch elementów przez trzeci, czyli mediacja. "Triadyczna 
koncepcja znaku polega więc na ujmowaniu znaku jako jedności będącej relacją 
trójczłonową pomiędzy środkiem przekazu, przedmiotem i interpretantem;

 

 

Podział znaków według Peirce’a



Ikony/znaki ikoniczne: (oparte na posiadaniu pewnej cechy wspólnej
z przedmiotem, zasadzie analogii lub podobieństwa; związek między signifiant – signifié nie 
jest arbitralny); znaki ikoniczne dzielą się na trzy grupy:



obrazy (odzwierciedlają przedmioty na zasadzie podobieństwa),



diagramy (na zasadzie struktury),



metafory (uwydatniają istotnych cech przedmiotu, od którego się odnoszą);



Indeksy/znaki indeksalne oparte na fizycznym/egzystencjalnym związku 
modela/przedmiotu ze znakiem, np. dym jako znak ognia;



Symbole/znaki symboliczne oparte na umowie społecznej, funkcjonujące w danej 
strukturze kulturowej.



Jest to podział, który stanowić będzie podstawę dla budowania modeli 
komunikowania.



Ikona zachowuje silne podobieństwo do elementu znaczonego. Przykładem ikony jest fotografia osoby, 
portret, perfumy sygnalizujące podniecenie seksualne. „Istotną, szczególnie wyróżniającą cechą znaku 
ikonicznego jest to, że dzięki jego bezpośredniej obserwacji można odkryć prawdy o przedmiocie inne 
niż te, które wystarczają do określenia jego budowy”.



Indeks posiada bezpośredni związek fizyczny z przedmiotem, do którego się odnosi. Indeksem ognia 
jest dym, przeziębienia jest kichanie.



Symbol jest znakiem, który oznacza jakiś przedmiot w wyniku przyjętej konwencji. Wszystkie słowa i 
cyfry arabskie są symbolami.

 

 

Znak jest częścią systemu



Teoria znaku Barhesa szukała oparta zarówno w języku (denotacja), jak i w powszechnie 
panujących w danej grupie społecznej uwarunkowaniach kulturowych (konotacja);



Teoria znaku Barthesa jest więc teorią ideologiczną, a jej systemem może być „język” 
(system lingwistyczny) „mit”, „symbol” (system kulturowy, ideologiczny);



Barthes wierzył, że znaczące kulturowe systemy semiotyczne koncentrują się na stanie 
obecnym; mitologia otaczająca najważniejsze znaki danej społeczności przedstawia 
dzisiejszy  stan świata, choćby nie wiadomo, jak chaotyczny i niesprawiedliwy, jako stan 
neutralny, nieunikniony i wieczny;



Znaki znajdujące się w przekazie nie są uniwersalnie dane, ale są określone historycznie i 
społecznie w wyniku istniejących celów i interesów, które się za nimi skrywają.



Systemem znaków są również paradygmat i syntagma, które umożliwiają organizację 
znaków w kody, które rozumieć należy jako „systemy oznaczania”; wszystkie kody niosą ze 
sobą znaczenie, są uwarunkowane kulturowo; mają funkcję komunikacyjną i społeczną;



Systemy znakowe mają charakter uniwersalny; „język – zdaniem Barthesa – występuje 
zarówno w mediach opartych na piśmie jak i w fotografii; jest nim bowiem każda jednostka 
lub system znaczący nie większego znaczenia czy posługuje się on słowami czy znakami 
ikonicznymi, indeksalnymi; nie znaczy to jednak, że należy traktować „mit” jako „język”, 
ponieważ są to oddzielne systemy znakowe.

 

 

Znak jest kombinacją signifiant i signifiè



Barthes opierając się na pojęciach analitycznych, pochodzących z teorii znaku 
Ferdynanda de Saussure’a, uznał za możliwe badanie pozajęzykowych 
obszarów kultury – znaki ikoniczne i dokonał udanego przeniesienia metody 
stosowanej w lingwistyce do sfery obrazu.



Opis znaku Barthesa jako korelacji między częścią znaczącą (signifiant) i 
znaczoną (signifiè) wywodzi się bezpośrednio od Ferdynanda de Saussure’a;



Jednak Barthes twierdził, że opis wyglądu zewnętrznego to część znacząca, 
natomiast pojęcie do którego się ten opis odnosi to cześć znaczona; 
kombinacja obydwu tych części to znak;



Taki sposób definiowania znaku jest różny od zwyczajowego użycia tego słowa, 
ciało albo opis wyglądu zewnętrznego nie jest tutaj znakiem żadnego pojęcia, 
nie odsyła do czegoś innego (podstawowa definicja znaku); 



Barthes traktuje opis wyglądu zewnętrznego jako część składową znaku, jego 
część znaczącą, a pozostałą jego część nazywa częścią znaczoną; cześć 
znacząca nie jest znakiem części znaczonej; obydwie są ze sobą 
nierozerwalnie związane i współtworzą znak; relacja między nimi jest według 
Barthesa quasi-arbitralna.

 

 

Organizacja znaków w kody (systemy znakowe)



Paradygmat



to zbiór znaków, z którego wybieramy ten, który ma być aktualnie użyty; może to być 
zbiór kształtów znaków drogowych, litery alfabetu;



wszystkie elementy w paradygmacie muszą mieć ze sobą jeden element wspólny; za 
każdy razem, kiedy coś komuś komunikujemy musimy dokonać wyboru znaków z 
paradygmatu;



każda część składowa paradygmatu musi zawierać coś, co wyróżnia ją pośród 
pozostałych; musimy rozróżnić poszczególne znaki w danym paradygmacie i w 
kontekście ich elementów znaczących i znaczonych; środki dzięki którym odróżniamy 
jeden znak od drugiego nazywamy cechami wyróżniającymi znaku.



Syntagma



to komunikat, w który układają się wybrane znaki; znak drogowy jest więc  syntagmą;



układ złożony z dwóch lub więcej elementów, należących do jednego paradygmatu; 
słowo napisane na kartce to syntagma wizualna, składająca się z sekwencji 
paradygmatycznych wyborów; zdanie to syntagma słów; nasz strój to syntagma w 
paradygmatu jego poszczególnych elementów: kapeluszy, krawatów, koszul, marynarek 
itp., sposób w jaki meblujemy mieszkanie to syntagma krzeseł, stołów; architekt 
projektujący dom dokonuje wyboru okien, drzwi z odpowiedniego paradygmatu i sytuuje 
je w odpowiednich miejscach, tworząc w ten sposób syntagmę.

 

 

Sygnifikacja znaku: denotacja – konotacja



Sygnifikacja – porządek oznaczania, system budowania znaczenia danego znak, który może być 
negocjacyjny i interaktywny;



Denotacja



odnosi się do opisowego i dosłownego poziomu znaczenia, wspólnego dla praktycznie wszystkich 
członków danej kultury; „świnia” denotuje zatem pojęcie pożytecznego różowego zwierzęcia, które 
posiada ryj i zawinięty ogonek;



opisuje związki zachodzące wewnątrz samego znaku pomiędzy jego elementem znaczącym i znaczonym, 
a także pomiędzy znakiem i jego odpowiednikiem w rzeczywistości (pojęciem, do którego odsyła); 
odnosi się do przycznowo–skutkowego  znaczenia znaku; denotacja ukazuje na zdjęciu to, co jest na nim 
znajduje (ulica albo park).



jest systemem negocjowania znaczenia pomiędzy odbiorcą a tekstem (de Saussure);



Konotacja



dotyczy znaczeń, które powstają dzięki odniesieniu elementów znaczących do szerszych kontekstów 
kulturowych; znaczenie znaku obejmuje tutaj skojarzenie z innymi kulturowymi kodami znaczenia; w 
zależności od wykorzystanego subkodu „świnia” może konotować niemiłego policjanta albo męskiego 
szowinistę;



opisuje trzy różne sposoby działania znaku; jest oparta na interakcji, ponieważ znak spotyka się tutaj z 
emocjami i wartościami kulturowymi jego użytkowników, a znaczenie przez niego budowane nabiera 
walorów subiektywnych;



interpretant ulega wpływowi interpretującego i wpływowi obiektu, czy znaku;



czynnikiem krytycznym konotacji jest element znaczący (signifiant) on jest wyznacznikiem konotacji;



konotacja ukazuje w jaki sposób dane miejsce zostało sfotografowane (park w słoneczny dzień albo 
ulica w strugach deszczu).

 

 

Sygnifikacja znaku: porządek oznaczania

 

 

Mitologizacja znaku



Według Barthesa mit to opowiadanie, w którym dana kultura tłumaczy i przez który 
rozumie dane aspekty rzeczywistości i natury;



Mity naturalizują historię; mity są w rzeczywistości produktami pewnej klasy społecznej, 
która odgrywa ważną rolę w danym okresie historycznym (np. burżuazja) i która zyskała 
społeczną przewagę właśnie dzięki szczególnemu biegowi historii;



Mity rozpowszechniają pewne znaczenia; są ich nośnikiem; z tego powodu znak według 
Barthesa jest zmitologizowany i ideologiczny – gdyż mit niosąc ze sobą historię, neguje ją i 
próbuje zmieniać na korzyść danej klasy społecznej, a następnie przedstawić jako naturalną 
oraz prawdziwą historycznie i społecznie; Mit zaciemnia i mistyfikuje pochodzenie klasy 
społecznej, a także jej wymiar polityczny oraz społeczny; mit „kobiecości” i „męskości” 
rozwijał się n potrzeby męskiej części burżuazji w społeczeństwie kapitalistycznym, powstał 
on by nadać specjalny sens warunkom społecznym stworzonym przez XIX wieczną 
industrializację;



Mit to kulturowy sposób myślenia o czymś, sposób konceptualizowania i rozumienia; mit jest 
związany z myślą, która może być traktowana jako znak (Peirce);



Barthes widzi mit jako łańcuch powiązanych koncepcji znaczenia.



Mit jest zatem bliski ideologii, która funkcjonuje na poziomie konotacji. Barthes uważał, że 
nie wszystkie znaki semiotyczne i nie każdy znak niesie ze sobą ideologiczny bagaż, ale tam 
gdzie sa znaki jest również i ideologia.

 

 

Ideologizacja znaku



Mit jest systemem semiotycznym drugiego rzędu, czyli metajęzykiem – jest  to język drugiego 
poziomu, który mówi o języku pierwszego poziomu; 



Barthes twierdził, że każdy znak ideologiczny jest rezultatem połączonych ze sobą systemów 
znaków:



pierwszy poziom jest ściśle opisowy – obraz znaczącego elementu i znaczone pojecie łączą się, by stworzyć 
denotatywny znak;



drugi poziom natomiast polega na tym, że denotatywny znak pełni rolę znaczącego i łączy się z nowym 
elementem znaczonym (odszukiwanym w systemie kulturowym), który tworzy razem z nim znak w porządku 
konotatywnym;



dzięki ideologicznemu zaangażowaniu Barthesa udało się wypracować nie tylko narzędzie 
demaskujące burżuazyjne mity – ale uniwersalne i skuteczne narzędzie interpretacji obrazu.

 

 

Symbol



Odnosi się do trzeciego porządku oznaczania; Barthes nazywa go 
symbolicznym.



Obiekt staje się symbolem, gdy przez konwencję i użycie nabiera znaczenia, 
które sprawia, zaczyna oznaczać coś innego niż sam on jest.



Rolls-royce jest symbolem bogactwa, a scena w sztuce, kiedy to jakiś człowiek 
zmuszony jest sprzedać swego rolls-royce'a, może być symbolem 
niepowodzenia w interesach i ruiny finansowej.



Barthes przytacza przykład z utworu „Iwan Groźny”, gdzie młody car chrzczony 
jest złotymi monetami. Złoto jest tu symbolem bogactwa, władzy i statusu.



Badania Barthesa nad symboliką oznaczania są mniej systematyczne od badań 
nad konotacją i  mitem, a przez to mniej satysfakcjonujące



Dla porównania według Peirce’a rolls-royce jest indeksem bogactwa, a także 
symbole statusu materialnego jego posiadacza; złoto natomiast jest indeksem 
bogactwa, a symbolem władzy. 



Barthes skupia się na śledzeniu i odczytywaniu prawdziwych znaczeń symboli i 
rozdzieleniu w przekazie poziomu denotowanego i konotowanego. 

 

 

Znaki polisemiczne



W swoich późniejszych pracach Barthes wskazuje, że znaki nie mają jednego stabilnego 
znaczenia denotacyjnego, ale są polisemiczne; oznacza to, że noszą w sobie wiele 
potencjalnych sensów i można je interpretować na wiele różnych sposobów; wytworzenie 
znaczenia wymaga aktywnego uczestnictwa czytelników oraz wykorzystania kompetencji 
kulturowych; to odbiorcy tekstu tworzą jego znaczenie – jest to proces interaktywny; 
interpretacja tekstu zależy bowiem od posiadanego przez nich repertuaru kulturowego oraz 
ich znajomości kodów społecznych;



Według Barthesa znaczenie tekstu jest niestabilne i nie można go ograniczyć do 
pojedynczych słów, zdań czy fragmentów; nie istnieje żadne pojedyncze źródło sensu – 
znaczenie jest raczej wynikiem związków między tekstami (intertekstualności) jak znaczenie 
znaku wynika z jego związku z innymi znakami;



Postulat mówiący o tym, że czyste i stabilne znaczenie denotacyjne nie istnieje opiera się na 
twierdzeniu, że wszelkie znaczenie nosi w sobie ślady innych znaczeń z innych miejsc;



Znaczenie znaku nigdy nie jest „czyste”, lecz zawsze ambiwalentne i niejednoznaczne; 
znaczenie jest z natury rzeczy nieustabilizowane, zależy od interpretacji a nie od języka;



Obrazy wizualne i znaki ikoniczne są polisemiczne: „podkreślając swoje elementy znaczące, 
pociągają za sobą płynny łańcuch elementów znaczonych, czytelnika, który może wybrać 
jedne z nich, a zignorować inne”. Słowa pomagają w „ustabilizowaniu się płynnego łańcucha 
elementów znaczonych, dzięki czemu znika zagrożenie związane z niepewnymi treściowo 
znakami”. 

 

 

Pojęcie kodu według Umberto Eco



Eco posługuje się pojęcie subkodu (s-kodu); subkot języka (langue) odpowiada swoistej 
organizacji składników parole; w razie braku kodu dźwięki/znaki graficzne nie posiadają 
znaczenia, czyli w najbardziej jaskrawym sensie nie funkcjonują językowo; Subkody mogą 
być kodami „denotacyjnymi” (gdy wypowiedź jest rozumiana dosłownie), bądź 
konotacyjnymi (kiedy w obrębie tej samej wypowiedzi zostaje wykryty inny kod – na 
przykład kod dobrego wychowania);



Eco wprowadza dynamiczne pojmowanie subkodu formułując „model Q” (zw. Quillianem); w 
tej koncepcji znaczenie „nośnik znaku” (słowa, obrazu) nie jest zależne od hipotetycznego 
przedmiotu realnego; tak więc nośnik znaku „pies” nie odpowiada żadnemu konkretnemu 
psu, lecz oznacza wszystkie psy, zarówno żywe i martwe; znaczenie mimo że nie posiada 
żadnego konkretnego odniesienia jest czystym wytworem kodu;



Kody posiadają zawsze swój kontekst, którym jest życie społeczne i kulturalne (semiologia 
życia codziennego); jednostki kulturowe są wtedy znakami, które życie społeczne oddaje 
nam do dyspozycji; Eco wskazuje, że to, co ktoś robi reagując na konkretny nośnik znaku 
informuje nas o jednostce kulturowej, która wchodzi w grę;



W wyniku uwzględnienia statusu znaku jako jednostki kulturowej teoria kodów może 
wyjaśnić jak znaki mogą przyjmować wiele znaczeń; w jaki sposób znaczenie ma swój 
początek w kompetencji użytkownika jeżyka i systemie znaczeń znaków i jak – w związku z 
tym – mogą być tworzone nowe znaczenia; langue jako kod staje się zatem tożsamy z 
kompetencją użytkownika języka

 

 

Kod  i subkod



Każdy kod językowy jest „złożoną siecią subkodów” (modeli Q);



Model Q jest więc modelem kreatywności językowej; zakłada, 
że system językowy może być zasilany nowymi informacjami, a 
z niekompletnych danych mogą być wywnioskowane 
następując dane; jednak model Q nie jest tedy zdeterminowany 
przez kod; na gruncie tego modelu kod podlega modyfikacjom 
wraz ze zmianami zachodzącymi w kompetencji językowej 
użytkowników.



Trzeba także pamiętać, że komunikaty słowne i dźwiękowe 
wpływają na wartość denotacyjną i konotacyjną warstwy 
ikonicznej, lecz same opierają się na własnych niezależnych 
kodach. Komunikat ikoniczny ma zachowywać swoiste cechy . 
Kody komunikatów wizualnych i słownych są więc różne, 
jednak to nie oznacza, że jedynie język może tworzyć kody; 
istnieją bowiem kody ikoniczne, a nawet architektoniczne;

 

 

Klasyfikacja i podział kodów



Eco atakuje bezpośrednio mit podwójnego podziału, który został uznany przez niektóry 
semiotyków za główny wyznacznik językowości; Eco przeciwstawia się stanowisku, w myśl 
którego kodom słabszym niż język odmawia się miana kodów, ale tym samym Eco popełnia 
inny błąd, usiłując narzucić podziały typu językowego blokom znaczeń takim, jak znaki 
ikoniczne;



W polemice z Claudem Levi–Straussem na temat podwójnego podziału Eco wysunął 
następujące tezy:



podwójny podział kodu nie jest możliwością jedyną, mogą istnieć kody o różnych typach podziału lub 
bez podziału;



mogą istnieć kody, w których poziomu podziału są zmienne;



Dla jasności wywoduje Eco proponuje, żeby terminem język nazywać te systemy znakowe, w 
których podwójny podział jest bezsporny, natomiast innym przyznaje miano kodów o różnych 
możliwościach podziału;



Odrzucając model języka werbalnego Eco przyjmuje nazwę:



figury dla elementów nie będących nośnikami znaczenia, ale mających wartość dystynktywną 
(pozycyjną i opozycyjną);



znaku dla elementów denotujących i konotujących pewne znaczenie;



sematu dla szczególnego typu znaków, którego znaczenie odpowiada nie wyrazowi, lecz zdaniu;



Dla Eco istotna jest również możliwość wyodrębnienia kategorii kodów o podziałach 
zmiennych, w których znaki mogą się stawać figurami i odwrotnie, figury sematami.    

 

 

Klasyfikacja kodów ikonicznych

1.

kody spostrzegawcze ustające składniki spostrzeżeń, ich badanie należy do psychologii;

2.

kody rozpoznawcze tworzące sematy ze składników spostrzeżenia, ich badaniem zajmuje się 
psychologia i etnologia;

3.

kody przekazowe, które można badać narzędziami teorii informacji;

4.

kody tonalne będące systemami skonwencjonalizowanych wariantów fakultatywnych, 
elementów supra–segmentalnych oraz systemy systemów już stylizowanych konotacji;

5.

kody ikoniczne składające się z figur, znaków i sematów;

6.

kody ikonograficzne, które konotują sematy bardziej złożone i zlokalizowane kulturowo;

7.

kody smaku i wrażliwości ustające konotacje wywołane przez sematy kodów uprzednio 
wymienionych ;

8.

kody retoryczne powstające dzięki kodyfikacji oryginalnych rozwiązań ikonicznych, które 
przyswajane przez społeczności stają się normami stylistycznymi;

9.

Kody stylistyczne;

10.

Kody podświadomości ujmujące konfiguracje, którym przypisuje się zdolność powodowania 
pewnych utożsamień, wzbudzania określonych reakcji, wyrażania sytuacji psychologicznych.



Według Eco nie zawsze mamy do czynienia z kodami, czasami są to tylko słowniki 
konotacyjne lub repertuary, które nie tworzą żadnego systemu opozycji, lecz jedynie listę 
znaków łączonych wedle jakiegoś kodu; jednak istnienie tego repertuaru wystarcza dla 
zaistnienia zjawiska komunikacji.