„Od Sasa do Lasa” -
Rzeczpospolita w dobie
unii polsko – saskiej.
„Od Sasa do Lasa” -
Rzeczpospolita w dobie
unii polsko – saskiej.
Unia Rzeczpospolitej z
Saksonią
Po śmierci Jana III Sobieskiego rozpoczęła się
kolejna rywalizacja o tron Polski. Zakończyła się
ona podwójną elekcją
księcia Conti
– kandydata
z Francji i elektora saskiego –
Fryderyka
Augusta Wettina
. Ten drugi mając poparcie
Rosji jako pierwszy wkroczył z armią do
Krakowa i koronował się przyjmując imię
Augusta II. Zdarzenie to zapoczątkowało
w
1697 unię personalną miedzy Saksonią i
Rzeczpospolitą.
Saksonia
-
Dobrze rozwinięty kraj pod względem gospodarczym – zwłaszcza
rzemiosło stało na wysokim poziomie, górnictwo i rolnictwo;
-
Silna pozycja elektora saskiego jako osoby wybierającej cesarza;
-
Ograniczona rola władcy przez landtagi
-
Wzrost znaczenia dynastii Wettinów w Rzeszy po objęciu tronu
polskiego;
Rzeczpospolita w wojnie
północnej
Od początku panowania August II Mocny prowadził ożywioną
politykę zagraniczną, a jego celem było powiększenie autorytetu
dynastii Wettinów w Europie i ugruntowanie władzy w Polsce.
Za jego panowania:
-
Polska odzyskała Podole z Kamieńcem Podolskim – pokój w
Karłowicach – 1699 r.
-
Zaplanował odzyskanie Inflant od Szwecji , co spowodowało
wciągnięcie Rzeczpospolitej w
wojnę północną (1700 – 1721);
W pierwszych latach wojny północnej działania toczyły się na
terytorium Rzeczpospolitej, choć formalnie przyłączyła się ona
dopiero w 1703 r. Stało się tak, ponieważ August II przystąpił do
wojny jako elektor saski – przedstawiciel Saksonii.
Rzeczpospolita zmęczona wojnami XVII wieku stała się ofiarą owej
wojny, a dominujące znaczenie miały tu wojska szwedzkie i rosyjskie.
Kiedy Szwedzi wkroczyli do kraju część polskiej szlachty opowiedziała
się po ich stronie i zawiązała
konfederację warszawską (1704), która
zdetronizowała Augusta II i wybrała nowego króla w osobie
Stanisława Leszczyńskiego.
Stanisław Leszczyński, którego wybrano pod osłona wojsk
szwedzkich, był kandydatem proponowanym przez Karola XII – króla
Szwecji.
W odpowiedzi zwolennicy Augusta II Mocnego zawiązali własną
konfederację. Na nic się to zdało, gdyż August II po przegranej w
Saksonii w 1706 r. musiał zrzec się korony Polski.
Sprawa rozwiązała się dopiero w 1709 r. – w czasie bitwy pod
Połtawą, gdzie wojska szwedzkie zostały pokonane przez Rosję. Dzięki
Piotrowi I – carowi Rosji August II wrócił na tron Polski.
Sejm Niemy
Rządy Wettina w Rzeczpospolitej spotykały się z ostrą krytyką i
zawiązaniem kolejnej
konfederacji antykrólewskiej w Tarnogrodzie w
1715 roku
. Powodem jej zawiązania były jawne wpływy Piotra I w
Polsce i próby wprowadzania wojsk saksońskich w granice kraju.
Powstał otwarty konflikt pomiędzy królem a szlachtą.
Do roli
mediatora zaproszony został Piotr I – miało to ogromne znaczenie dla
dalszej sytuacji Polski.
Do porozumienia doszło w 1717 r. podczas tzw. Sejmu Niemego
.
Sejm Niemy 1717
1 II 1717 r. zatwierdzono zwołany na jeden dzień Sejm, który zyskał
miano "niemego" gdyż z obawy przed zerwaniem obrad nie
dopuszczono na nim do głosu nikogo z posłów (poza
przewodniczącym obradom marszałkiem S. Ledóchowskim).
Na sejmie postanowiono:
zmniejszenie władzy hetmanów,
sprawy wojska i skarbu z powrotem wróciły w ręce państwa;
uchwalono podatki na zawodową armię, która miała składać się w 24
tys. żołnierzy (18 tys. w Koronie i 6 tys. na Litwie) - choć w praktyce
powołano tylko 12 tys. W ten sposób, Polska i Litwa zyskały minimum
wewnętrznego ładu i bezpieczeństwa.
Postanowienia te w żaden sposób nie zabezpieczały Polski przed obcą
agresją. Przeciwnie - brak silnej armii uniemożliwiał prowadzenie
aktywnej polityki zagranicznej.
Początek rosyjskiej
ingerencji
Najbardziej jednak złowieszczym aspektem uchwał Sejmu Niemego
był drobny - mogłoby się wydawać - szczegół: pod traktatem
warszawskim, który zatwierdził Sejm Niemy, widniał podpis będącego
jego faktycznym autorem rosyjskiego posła. W ten sposób Rosja - pod
pretekstem odgrywania roli gwaranta układu między królem a
szlachtą- zyskała możność legalnej ingerencji w wewnętrzne sprawy
Polski.
Kryzys suwerenności
państwa
Udział w wojnie północnej, która zakończyła się dopiero w 1721 ,
przyniósł same straty dla Rzeczpospolitej – zniszczenia, upadek
rolnictwa i epidemie chorób.
Dodatkowo podupadł autorytet dynastii Wettinów, za czasów których
Rzeczpospolita utraciła suwerenność i zdolność prowadzenia
samodzielnej polityki. Kolejne lata po sejmie niemym przyniosły
dalszą ingerencję Rosji w sprawy polskie. Bezbronna rzeczpospolita
nie była w stanie zahamować tego procesu, tym bardziej, że inne
państwa – Prusy, Austria i Francja, również zaczęły interesować się
wewnętrznymi sprawami naszego kraju.
Bezkrólewie
Okazją do powstrzymania tej sytuacji okazało się
być bezkrólewie po śmierci Augusta II w
1733
r.
Szlachta w wolnej elekcji wybrała królem
Stanisława Leszczyńskiego – teścia Ludwika XV.
Ale Rosja, Austria i Prusy niechętne wpływom
francuskim w Polsce przedstawiły swojego
kandydata – syna Augusta II –
Augusta III
Wettina
, który pod osłoną wojsk rosyjskich został
koronowany na króla Polski w
1733
r.
Koronacja Augusta III miała swój wydźwięk w Europie, ponieważ
Francja wypowiedziała wojnę Austrii – pretekstem była obrona zasad
wolnej elekcji w Polsce, a rzeczywiście chodziło o rywalizację
Habsburgów z Burbonami.
W wyniku działań Stanisław Leszczyński musiał uciekać z Polski, a w
jego obronie zawiązano
konfederację w Dzikowie w 1734
roku.
Konfederaci spodziewali się pomocy Turcji, ale ta nie nadeszła i
ponieśli szereg klęsk. Dlatego w
1736 r. sejm pacyfikacyjny zakończył
wojnę, a konfederaci zostali w zamian za ukorzenie się przed królem,
objęci amnestią.
„karczma zajezdna”
W wyniku tego konfliktu Rzeczpospolita utraciła autorytet. Wojska
pruskie, austriackie i rosyjskie dowolnie przekraczały granice,
plądrowały i niszczyły kraj. Polskę zaczęto traktować jak „karczmę
zajezdną”.
Sytuacja ta doprowadziła do powstania stronnictw politycznych, na
których czele stanęli przedstawiciele magnackich rodów.
Stronnictwa polityczne
-
Stronnictwo Potockich (republikanci) – nawoływali do tradycji
republiki; odrzucało projekty reform; starali się o pomoc Francji;
-
Familia – skupiona wokół rodziny Czartoryskich i Poniatowskich –
dążyli do wprowadzania reform na wzór Wielkiej Brytanii, dążyli
do współpracy z Rosją
„Polska nierządem stoi”
Stronnictwa polityczne dążyły do zmiany sytuacji państwa. Jedni
uważali że słabość państwa jest zaletą, bo nie stanie się ofiarą
ataków państw ościennych , bo nie stanowi militarnego
zagrożenia, inni uważali wprost odwrotnie.
Niemniej stronnictwa te przedstawiały projekty reform, np.
-
1743 „Głos wolny wolność ubezpieczający” – postulowano
ograniczenie władzy monarszej;
-
1760 – 1763 – „O skutecznym rad sposobie” autorstwa Stanisława
Konarskiego, który zażądał zniesienia liberum veto i głosowania
większością głosów
;
Sytuacja gospodarcza Polski
w dobie saskiej
-
Odbudowa kraju ze zniszczeń wojennych;
-
Szybka rozbudowa Warszawy (stała się centrum kulturalnym
państwa);
-
Rozwój miast – rezydencji magnaterii polskiej;
-
Próby modernizacji rolnictwa – nowe uprawy, technologie;
-
Budowa licznych drukarni;
-
1732 – 1739 z inicjatywy Stanisława Konarskiego zakon pijarów
wydał tzw.
Volumina legum
– 6 tomów zbiorów konstytucji – ustaw
sejmowych i innych aktów prawnych;
-
1740 Stanisław Konarski założył nowoczesną szkołę dla młodzieży
szlacheckiej
Collegium Nobilium
– zaczęto w ten sposób reformę
oświaty.