Ubezpieczenia 

obowiązkowe

 

2

Pojęcie przymusu 

ubezpieczeniowego

Przymus ubezpieczeniowy oznacza 
nawiązywanie prawnych stosunków 
ubezpieczenia z mocy prawa (bez 
potrzeby zawierania umów 
ubezpieczenia) albo zawieranie 
umów ubezpieczenia w wykonaniu 
ustawowego obowiązku, co oznacza 
wyłączenie lub ograniczenie swobody 
kontraktowej stron.

 

3

Przesłanki przymusu 

ubezpieczeniowego

1.

Najszersza ochrona poszkodowanych 

przed skutkami szkód wyrządzonych 

przez inne podmioty (sprawców szkód), 

jeżeli szkody te:

a.

zagrażają zdrowiu i życiu ludzi np. (w 

ruchu drogowym lub medycynie),

b.

wynikają z działalności szczególnie 

niebezpiecznej (np. energetyka jądrowa)

c.

powstają w związku ze świadczeniem 

specjalistycznych usług (np. w zakresie 

obsługi prawnej, doradztwa podatkowego 

czy architektury)

 

4

Przesłanki przymusu 

ubezpieczeniowego

2. Ważny interes ogólnospołeczny w 

ochronie określonych dóbr, przy 
jednocześnie zbyt niskiej 
świadomości zagrożonych 
podmiotów co do celowości 
ubezpieczeń. 

 

5

Źródła stosunku ubezpieczenia 

w kontekście przymusu

Ubezpieczenia 

dobrowolne

Umowa (1)

Ubezpieczenia 

obowiązkowe

(2)umowa

przepis 
prawa(3)

 

6

Źródła stosunku ubezpieczenia 

w kontekście przymusu

(1) swoboda zawierania umów 

ubezpieczenia = ubezpieczenia 
dobrowolne

(2) obowiązek zawarcia umowy 

ubezpieczenia = przymus 
ubezpieczenia

(3) stosunek ubezpieczenia nawiązany 

bezumownie = ubezpieczenie 
przymusowe

 

7

Zakres swobody umów  w 

ubezpieczeniach 

obowiązkowych

Przejawy swobody 

umów

Ograniczenia/wyłączenia

Swoboda zawarcia 

umowy

Wyłączenie swobody

Swoboda w 

wyborze formy 

umowy

Swoboda stron

Swoboda w 

doborze 

kontrahenta

Swoboda stron

Swoboda w 

kształtowaniu 

treści

Ograniczenie swobody

 

8

Ustawowa definicja 

ubezpieczenia obowiązkowego

Ubezpieczeniem obowiązkowym jest 

ubezpieczenie odpowiedzialności 

cywilnej podmiotu lub ubezpieczenie 

mienia, jeżeli ustawa lub 

ratyfikowana przez Rzeczpospolitą 

Polską omowa międzynarodowa 

nakłada obowiązek zawarcia umowy 

ubezpieczenia.

 

9

Podstawa ustawowa obowiązku 

ubezpieczenia

Ubezpieczenie obowiązkowe musi mieć 

podstawę prawną w przepisach 

ustawy (lub ratyfikowanej przez RP 

umowie międzynarodowej), a 

stosowany przepis ustawy musi być 

sformułowany jako obowiązek 

prawny.

 

10

Konieczność zawarcia umowy 

ubezpieczenia

Ubezpieczenia obowiązkowe są 

ubezpieczeniami umownymi, mimo 

ograniczeń swobody kontraktowej. 

Zawarcie umowy ubezpieczenia (jako 

spełnienie ustawowego obowiązku) 

jest koniecznym źródłem stosunku 

ubezpieczenia obowiązkowego.

 

11

Ograniczenie do ubezpieczeń 

OC i ubezpieczeń mienia

Ubezpieczenia obowiązkowe mogą 
dotyczyć wyłącznie 
odpowiedzialności cywilnej lub 
mienia. Poza ubezpieczeniem 
budynków rolniczych od ognia i 
innych zdarzeń losowych, pozostałe 
ubezpieczenia obowiązkowe są 
wyłącznie ubezpieczeniami OC.

 

12

Dział prawa ubezpieczeń 

gospodarczych odnoszących się do 

ubezpieczeń obowiązkowych składa się 

z:

1. Ustawa z 22.05.2003 r. o 

ubezpieczeniach obowiązkowych,

2. Kodeks cywilny
3. Ustawy wprowadzające poszczególne 

rodzaje ubezpieczeń obowiązkowych

4. Akty wykonawcze do ustaw 

wprowadzających ubezpieczenia 
obowiązkowe

 

13

Zasady prawa ubezpieczeń 

obowiązkowych

1. Zasada jedności umowy 

ubezpieczenia

2. Zasada legalizmu
3. Zasada prymatu ustawy nad 

umową

 

14

Odrębności umowy 

ubezpieczenia obowiązkowego

Etap zawierania umowy 

ubezpieczenia

Etap wykonywania umowy 

ubezpieczenia

Etap likwidacji umowy ubezpieczenia

 

15

Etap zawierania umowy 

ubezpieczenia

• W ubezpieczeniach OC obowiązuje 

minimalna suma gwarancyjna.

• Obowiązkowe ubezpieczenie OC obejmuje 

zarówno OC deliktową, jak i OC 
kontraktową.

• Obowiązkowe ubezpieczenia OC posiadacza 

pojazdu oraz OC rolnika obejmują rażące 
niedbalstwo, a nawet winę umyślną 
sprawcy.

 

16

Etap wykonywania umowy 

ubezpieczenia

• Nieopłacenie raty składki nie 

powoduje ustania odpowiedzialności.

• Ubezpieczający jest obowiązany 

poddawać się kontroli.

 

17

Etap likwidacji umowy 

ubezpieczenia

• Sztywne terminy spełniania świadczeń.
• Odpowiedzialność Ubezpieczeniowego 

Funduszu Gwarancyjnego.

• Szczególne obowiązki zakładu 

ubezpieczeń w toku likwidacji szkód

• Dodatkowe świadczenia zakładu 

ubezpieczeń

• Obowiązki osób uczestniczących w 

zdarzeniu

 

18

Obowiązki zakładu ubezpieczeń 

prowadzącego ubezpieczenia 

obowiązkowe

Obowiązek przyjmowania ofert: 

zakład ubezpieczeń, który w zakresie 

posiadanego zezwolenia zawiera 

umowy określonego ubezpieczenia 

obowiązkowego, nie może odmówić 

zawarcia takiej umowy.

 

19

Obowiązki zakładu ubezpieczeń 

prowadzącego ubezpieczenia 

obowiązkowe

Szczegółowe obowiązki 
administracyjne, np. Zakład 
ubezpieczeń prowadzący obowiązkowe 
ubezpieczenia OC posiadaczy 
pojazdów, OC rolników lub 
ubezpieczenie budynków rolniczych ma 
obowiązek przedstawienia organowi 
nadzoru informacji o taryfach składek 
wraz z analizą szkodowości.

Klasyfikacja ubezpieczeń 

obowiązkowych

 

21

Ubezpieczenia w rolnictwie

• Ubezpieczenie OC rolników
• Ubezpieczenie budynków w 

gospodarstwach rolnych.

 

22

Ubezpieczenie OC w ruchu 

drogowym, powietrznym i 

żegludze

• Ubezpieczenie OC posiadaczy 

pojazdów mechanicznych

• Ubezpieczenie OC użytkowników 

statków powietrznych i przewoźników 
lotniczych

• Ubezpieczenie OC morskich 

przewoźników pasażerskich

 

23

Ubezpieczenie OC w turystyce i 

łowiectwie

• Ubezpieczenie OC organizatorów 

turystyki

• Ubezpieczenie OC pośredników 

turystycznych

• Ubezpieczenie OC organizatorów 

polowań w kraju i za granicą

 

24

Ubezpieczenie OC zawodów 

prawniczych i pokrewnych

Prawników

Zagranicznych

Działających

W Polsce

Rzeczników

patentowych

komorników

Radców 

prawnych

notariuszy

adwokatów

Ubezpieczenie

 OC

 

25

Ubezpieczenie OC doradców podatkowych
Ubezpieczenie OC biegłych rewidentów
Ubezpieczenie OC osób prowadzących księgi 
rachunkowe

 

26

Ubezpieczenie OC pośredników 

ubezpieczeniowych

• Ubezpieczenie OC agentów 

ubezpieczeniowych

• Ubezpieczenie OC brokerów 

ubezpieczeniowych i 
reasekuracyjnych

 

27

Ubezpieczenie OC w zakresie 

usług i badań medycznych

• Ubezpieczenie OC podmiotów 

świadczących usługi medyczne

• Ubezpieczenie OC ratowników 

medycznych

• Ubezpieczenie OC badaczy i sponsorów 

badań klinicznych 

 

28

Ubezpieczenie OC w 

budownictwie

• Ubezpieczenie OC architektów
• Ubezpieczenie OC inżynierów 

budowlanych

 

29

Ubezpieczenie OC w 

gospodarce nieruchomościami

• Ubezpieczenie OC rzeczoznawców 

majątkowych

• Ubezpieczenie OC pośredników  w 

obrocie nieruchomościami

• Ubezpieczenie OC zarządców 

nieruchomości

 

30

Ubezpieczenie OC z tytułu 

świadczenia innych usług

• Ubezpieczenie detektywów
• Ubezpieczenie OC podmiotów 

certyfikujących podpisy elektroniczne

 

31

Ubezpieczenie OC z tytułu działalności 

szczególnie niebezpiecznej

• Ubezpieczenie OC organizatorów 

imprez masowych

• Ubezpieczenie OC za szkody jądrowe
• Ubezpieczenie OC szkody wynikające 

z zanieczyszczeń morza olejami

 

32

 

Organy kontroli obowiązku 

ubezpieczenia (wybrane 

ubezpieczenia)

1.

Obowiązkowe ubezpieczenie OC 
posiadaczy pojazdów

• Organy zobowiązane do kontroli: 

Policja, organy celne, Straż Graniczna, 
organy właściwe w sprawach rejestracji 
pojazdów, Inspekcja Transportu 
Drogowego.

• Organy uprawnione do kontroli: UFG, inne 

organy uprawnione do kontroli ruchu 
drogowego.

 

33

Organy kontroli obowiązku 

ubezpieczenia (wybrane 

ubezpieczenia)

Inne obowiązkowe ubezpieczenia OC
• ubezpieczenie OC doradców 

podatkowych: Minister Finansów, Krajowa 
Rada Radców Podatkowych

• ubezpieczenia OC komorników: prezes 

sądu rejonowego, przy którym działa 
komornik.

• ubezpieczenia OC morskich 

przewoźników pasażerskich: organy 
inspekcji morskiej

 

34

Sankcje za niedopełnienie obowiązku 

zawarcia umowy ubezpieczenia 

obowiązkowego

Sankcje finansowe (opłaty karne)

Sankcje karne (z tytułu wykroczeń)

Sankcje administracyjne

Sankcje korporacyjne (dyscyplinarne)

Sankcje w postaci zakazu ruchu (żeglugi)

Sankcje typu regresowego

 

35

Przykład sankcji finansowych (opłaty)

Pojazdy osobowe

Równowartość  500 €

Pojazdy ciężarowe

Równowartość  800 €

pozostałe

Równowartość  100 €

OC rolników

Równowartość  30 €

Budynki rolnicze

Równowartość  100 €

OC doradców 
podatkowych

Równowartość  4700 
€

Radcy prawni

Równowartość   3100 

€

notariusze

Równowartość    2400 

€

 

36

Sankcje typu regresowego

(przykład)

W ubezpieczeniach OC posiadaczy 
pojazdów i OC rolników: wobec posiadacza 
pojazdu albo rolnika, którzy nie zawarli 
umów obowiązkowego ubezpieczenia OC, 
a wyrządzone przez nich przez nich szkody 
zostały pokryte przez Ubezpieczeniowy 
Fundusz Gwarancyjny, Fundusz może 
dochodzić roszczeń regresowych, 
obejmujących zwrot wypłaconych 
odszkodowań i świadczeń.