Rola państwa w gospodarce

Budżet państwa - Wprowadzenie

Uczelnia Łazarskiego w Warszawie

Wykładowca:

dr Tadeusz Kaczmarek

dr T. Kaczmarek

1

Finanse przedsiębiorstw

Plan wykładu

1. Budżet państwa – zasady tworzenia

i jego funkcje,

2. Podatki, ich funkcje i rodzaje,
3. Dług publiczny.

dr T. Kaczmarek

2

1. Budżet państwa – zasady

tworzenia i jego funkcje

Budżet państwa jest najwyższej rangi

planem

finansowym

polityki

państwa oraz

narzędziem polityki społecznej,

uwzględniającym planowane dochody i
wydatki państwa na następny rok
budżetowy.

Jako dochody uwzględnia się m.in.: wpływy

z podatków pośrednich i bezpośrednich,
dochody niepodatkowe (np. cła), dochody z
prywatyzacji oraz dochody zagraniczne.

dr T. Kaczmarek

3

Zasady tworzenia budżetu

Klasyczne zasady budżetowe:

• Zasada jedności formalnej

- zgodnie z którą w

jednym czasie w jednym państwie może istnieć tylko

jeden budżet, gdyż tylko w takiej sytuacji możliwe

jest sprawowanie realnego nadzoru władz

ustawodawczych nad władzami wykonawczymi. W

Polsce przeczy tej zasadzie istnienie parabudżetów,

jakimi są fundusze celowe.

• Zasada jedności materialnej

- postuluje, aby

wszystkie dochody wpływały do jednego budżetu i z

niego finansowane były wszystkie wydatki. Wyklucza

to możliwość związania określonego wydatku z

konkretnym źródłem dochodu, jak to było np. w

przypadku podatku drogowego.

dr T. Kaczmarek

4

Klasyczne zasady

budżetowe cd.

• Zasada powszechności

- wszystkie

podmioty gospodarki publicznej powinny

być powiązane z budżetem albo metodą

finansowania brutto (bezpośrednio) albo

netto (pośrednio).

• Zasada zupełności

(ustrojowo-

konstytucyjna) - określa udział państwa w

gospodarce (teoretycznie rozwiązanie tego

problemu nie istnieje). Istnieją tutaj dwa

podejścia:

dr T. Kaczmarek

5

dr T. Kaczmarek

6

Podejście klasyczne

- zakłada, że zasada

zupełności zachowana jest wówczas, gdy wszelka

działalność gospodarcza państwa znajduje swoje

odzwierciedlenie w budżecie. Takie ujęcie

problemu dopuszcza jedynie finansowanie

bezpośrednie, a więc budżetowanie brutto.

Wszystkie dochody i wydatki jednostek

budżetowych ujmowane są wówczas w planie

budżetowym jako dochody i wydatki budżetu;

dr T. Kaczmarek

7

• Podejście modernistyczne

- uznaje

zasadę zupełności budżetowej za

spełnioną, jeśli jednostki sektora

publicznego mają jakiekolwiek

powiązanie z budżetem państwa. Jest to

tzw. finansowanie budżetowe pośrednie

lub budżetowanie netto. Jednostki

budżetowe rozliczają się wówczas z

budżetem według salda.

Zasady

techniczno - budżetowe

• Zasada

równowagi

- postulat, aby kwota planowanych wydatków znalazła

pełne pokrycie w przewidywanych dochodach, co sprowadza się do

bilansowania budżetu w taki sposób, aby nie generował on deficytu

budżetowego.

• Zasada

dualizmu budżetowego

- postuluje opracowywanie, poza

budżetem operacyjnym (obowiązującym w cyklach rocznych), budżetu

majątkowego w cyklach dwu- lub trzyletnich. Zasada w Polsce nie jest

realizowana.

• Zasada

szczegółowości

- wydatki i dochody budżetu powinny być ujęte

ze stosowną szczegółowością, związaną z określeniem zakresu swobody

władzy wykonawczej. Celem realizacji tej zasady jest ograniczenie

możliwości nadinterpretacji i nadużyć w trakcie wykonywania budżetu.

Zasada ma związek z klasyfikacją budżetową.

dr T. Kaczmarek

8

dr T. Kaczmarek

9

 Zasada

operatywności

- budżet wymaga

opracowania w układzie podmiotowym, co

oznacza wskazanie zadań zarówno w zakresie

gromadzenia dochodów, jak i realizacji wydatków

dla konkretnych podmiotów.

 Zasada

przejrzystości

- budżet powinien być

przedstawiony Parlamentowi i społeczeństwu w

możliwie przejrzystym układzie,

spopularyzowany w środkach masowego

przekazu, ułatwiając przez to ocenę jego

wykonania.

Zasady

c.d.

• Zasada jawności

- postuluje jawność procesu

przygotowywania, uchwalania, realizacji i kontroli budżetu.
Zarówno ustawa budżetowa, jak i sprawozdanie z jej
realizacji mają być ogłaszane w sposób ogólnodostępny
(Dziennik Ustaw).

• Zasada

gospodarności

(bywa nazywana zasadą

racjonalności) - wymaga racjonalnego, czyli oszczędnego,
wydatkowania środków budżetowych - niestety jest to
jedynie postulat.

• Zasada

realności

- postuluje maksymalną precyzję w

planowaniu dochodów i wydatków (część doktryny tej zasady
nie uznaje).

• Zasada

jednoroczności

(zasada rygoru budżetowego) -

zasada, przyjmująca coroczność, periodyczność budżetu.

dr T. Kaczmarek

10

dr T. Kaczmarek

11

Zasada

uprzedniości

- zasada uchwalenia budżetu przed

terminem jego obowiązywania, a więc przed rozpoczęciem

nowego roku budżetowego. Od zasady tej istnieją

pewne

odstępstwa

: -

-prerogacja budżetowa,
-przedłużenie ważności budżetu ubiegłorocznego na pewien

okres roku następnego,

-prowizorium budżetowe - skrócona wersja ustawy

budżetowej,

-funkcjonowanie gospodarki budżetowej w oparciu o projekt

budżetu.

Polskie prawo dopuszcza jedynie prowizorium jako

odstępstwo od zasady uprzedniości.

Funkcje budżetu

Funkcje budżetu

możemy podzielić

na:

1. Ekonomiczne,
2. Polityczne.

dr T. Kaczmarek

12

Funkcje ekonomiczne

Do

funkcji ekonomicznej

możemy zaliczyć:

• redystrybucyjna

- budżet państwa, przejmując podatki,

cła i inne opłaty od przedsiębiorstw i gospodarstw

domowych dokonuje ich rozdziału pomiędzy inne

podmioty, zarówno w wyniku transferów nieodpłatnych

(renty, emerytury, pomoc publiczna, nieoprocentowane

kredyty) jak i przez zakup dóbr i usług na rynku.

• skarbowa

- budżet przejmuje podatki, cła i inne opłaty

• alokacyjna

- budżet służy rozmieszczeniu dóbr i usług w

gospodarce, przez finansowanie inwestycji publicznych

• bodźcowa

- przez redystrybucję dochodu budżet

(zwłaszcza zakupy dóbr i usług, ale także dotacje i

subwencje) stymuluje działalność podmiotów

gospodarczych, podaż, popyt i ceny

dr T. Kaczmarek

13

Funkcja

polityczna

Do

funkcji politycznej

możemy zaliczyć:

• planowość

- budżet jest planem

finansowym państwa, do którego

wykonania zobowiązana jest administracja,

• Kontrolną funkcję

- umożliwienie kontroli

nad władzą wykonawczą co do

prawidłowego wykonywania budżetu,

• polityczną

- umożliwienie kontroli władzy

wykonawczej przez ustawodawczą, gdyż

budżet uchwalany jest w formie ustawy.

dr T. Kaczmarek

14

dr T. Kaczmarek

15

2. Podatki – ich funkcje i rodzaje

2. Podatki - ich funkcje i rodzaje

• Definicja:
• Podatek

to przymusowa ofiara materialna

wyrażona w pieniądzu na rzecz państwa

lub innych instytucji publiczno-prawnych.

• Jest częścią dochodu przejmowanego przez

państwo środków uzyskiwanych przez inne

podmioty gospodarcze.

• Świadczenia te mają swoje źródło we

władztwie podatkowym. Podatek to

kategoria prawna, ekonomiczna,

fiskalna, społeczna oraz polityczna.

dr T. Kaczmarek

16

• Aspekty podatków:

• Prawny

– istotę podatku reguluje Ordynacja

podatkowa, jest to publiczne, nieodpłatne,

przymusowe, bezzwrotne świadczenie

pieniężne na rzecz Skarbu państwa lub gminy

• Ekonomiczna

istota podatku wyraża się w

przejmowaniu części dochodu narodowego w

celu realizacji zadań wewnętrznych i

zewnętrznych państwa. To ilustruje krzywa

Laffera

• Fiskalny

– podstawowe źródło dochodów

państwa

• Politycznym

– są wykorzystywane przez

konkretne partie polityczne

• Społecznym

– podatki muszą być

dostosowane do indywidualnej sytuacji

podatnika

dr T. Kaczmarek

17

Funkcje podatków

:

-

Fiskalna

-

Pozafiskalne

Wyróżnia się także:

-

fiskalną,

-

Gospodarczą

-

Społeczną

-

Polityczną

Albo:

-

Alokacyjną

-

Stabilizacyjną

-

Redystrybucyjną

-

Regulacyjną

-

informacyjną

dr T. Kaczmarek

18

• Funkcja fiskalna

– zabezpiecza pokrycie

obciążeń publicznych poprzez wydatki publiczne,

• Funkcja gospodarcza

jest rozumiana jako

oddziaływanie globalne, na gospodarkę oraz

selektywnie.

Oddziaływanie globalne

polega na ściąganiu

nadwyżki inflacyjnej.

Na gospodarkę

– zwiększenie siły nabywczej

poprzez niższe podatki

Selektywnie

- pobudzanie lub ograniczanie

niektórych dziedzin

• Społeczna – globalnie to ograniczenie lub

likwidacja nierówności społecznych,

Na sferę społeczną

– preferencje dla niektórych

grup społecznych oraz selektywnie –

przeciwdziałanie niektórym zjawiskom,

• Polityczna

– umożliwia realizację programów

politycznych

dr T. Kaczmarek

19

Rodzaje podatków

Według przedmiotu opodatkowania

wyróżnia się:

• Przychodowe
• Majątkowe
• Dochodowe
• Konsumpcyjne
• Z zysków kapitałowych
Podmiot opodatkowania może być czynny

lub bierny.

dr T. Kaczmarek

20

21

Podmiot czynny

:

• Państwowe
• Samorządowe
• Wyznaniowe
• Inne na rzecz

organizacji

publiczno-

prawnych

Podmiot bierny

:

Dla przedsiębiorców:
• VAT
• Akcyza
• Od nieruchomości
• Od środków

transportu

• Dochodowy CIT
Od osób fizycznych:
• Dochodowy
• Od nieruchomości
• Od środków

transportu

• Od psa

dr T. Kaczmarek

21

22

Podatki państwowe i samorządowe

dr T. Kaczmarek

22

Podatki

Państwowe

samorządowe

Wspólne

Podatek dochodowy PIT i CIT

VAT, AKCYZA od gier

Rolny, leśny

Od nieruchomości,

Od środków transportu

Od psa

Od czynności cywilnych

Podatki bezpośrednie i pośrednie

Bezpośrednie

dochodowe

Majątkowe

Pośrednie

Od spadków

Rolny

Leśny

Od środków transportu

Od nieruchomości

Od psów

Od czynności cywilno- prawnych

Majątkowe – od obrotu majątkiem

Konsumpcyjne

VAT, AKCYZA, od gier

dr T. Kaczmarek

23

dr T. Kaczmarek

24

3. Dług publiczny

3.

Dług publiczny

Dług publiczny (narodowy) jest to

suma pozostałych do spłacenia
pożyczek państwowych.

Dług publiczny (narodowy) jest to

całkowite, pozostające do spłaty

zadłużenie państwa

.

dr T. Kaczmarek

25

Deficyt budżetowy

Co to jest deficyt budżetowy?

Deficyt budżetowy

można określić

jako nadwyżkę wydatków państwa
nad jego dochodami.

dr T. Kaczmarek

26

4. Zadanie .

W gospodarce kraju XX PKB w danym roku był

na poziomie 2000 mln jednostek pieniężnych
(j.p.). Dochody budżetu państwa (podatki –T)
wynosiły

400 mln j.p.,
- zakupy rządowe (g) 300 mln j.p.,
- transfery rządowe (F) 200 mln j.p.,
- dług publiczny (D) 1000 mln j.p., natomiast

stopa procentowa R=5%.

Oblicz roczne oszczędności państwa (SG) w

ujęciu absolutnym i względnym.

dr T. Kaczmarek

27

dr T. Kaczmarek

28

Dziękuję za uwagę