BUDŻET 

PAŃSTWA

MGR Urszula 

Tetwejer

BUDŻET

 Budżet jest planem finansowym państwa, 

zestawiającym dochody i wydatki w roku 
kalendarzowym, uchwalanym w formie ustawy 
określającej źródła dochodów i rodzaje wydatków.

 Budżet państwa jest najwyższej rangi planem 

finansowym polityki państwa oraz narzędziem 
polityki społecznej, uwzględniającym planowane 
dochody i wydatki państwa na następny rok 
budżetowy.

 Termin „budżet” pochodzi z łacińskiego bulga, 

oznaczającego skórzany mieszek przeznaczony do 
zbierania dochodów. Słowo to przyjęło się 
następnie w wielu językach (ang. budget, starofr. 
bougette, fr. la budget).

PRZEPISY PRAWNE

Funkcjonowanie budżetu państwa jest 

zdeterminowane przepisami prawnymi, które 

są zawarte w:

Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

ustawie o finansach publicznych,

ustawach budżetowych,

ustawach podatkowych,

ustawach okołobudżetowych.

FUNKCJE BUDŻETU 

PAŃSTWA

FUNKCJE EKONOMICZNE

 alokacyjna, 
 redystrybucyjna, 
 stabilizacyjna, 
 fiskalna, 
 kredytowa, 
 transferu (przekształcenia).

FUNKCJE POLITYCZNE

 ustrojowa ,
 demokratyczna.

BUDŻET A USTAWA 

BUDŻETOWA

 Ustawa budżetowa jest pojęciem szerszym.
 Budżet jest jednym, ale nie jedynym 

załącznikiem do ustawy. Załącznikami są np. 
zestawienie przychodów i wydatków zakładów 
budżetowych, gospodarstw pomocniczych 
jednostek budżetowych, plany przychodów i 
wydatków państwowych funduszy celowych. 

 Ustawa budżetowa zawiera budżet i inne 

plany finansowe. 

 Budżet jest podstawowym planem, za 

pośrednictwem którego dokonuje się 
wydatków.

FUNKCJA ALOKACYJNA

Polega na tym, że budżet państwa jest 

narzędziem podziału (rozdzielania) części 

zasobów w gospodarce. Po przyjęciu 

zasobów z sektora prywatnego za 

pomocą budżetu rozdzielane są one do 

sektora publicznego, który wykorzystując 

te zasoby, świadczy dobra publiczne i 

dobra społeczne. Są one dostępne dla 

ogółu społeczeństwa przy odpłatności 

niemającej cen rynkowych.

FUNKCJA 

REDYSTRYBUCYJNA

Polega na tym, że budżet jest narzędziem 

podziału dochodu narodowego. Jest to tzw. 

redystrybucyjna funkcja budżetu realizowana w 

ujęciu makroekonomicznym. Istota jej polega na 

tym, że budżet gromadząc dochody, przekazuje 

je następnie do tych podmiotów, które nie 

osiągają dochodów lub osiągają je w stopniu 

niewystarczającym. Możemy zauważyć także 

funkcję redystrybucyjna w ujęciu 

mikroekonomicznym. Istota jej polega na tym, że 

budżet przejmując dochody za pomocą 

podatków, opłat, składek, dokonuje korekty 

poziomu dochodów wśród podatników, który 

został ukształtowany w wyniku sytuacji rynkowej.

FUNKCJA 

STABILIZACYJNA

Istota jej polega na wykorzystaniu budżetu 

państwa jako narzędzia do łagodzenia wahań 

cyklu koniunkturalnego. Wykorzystuje się w tym 

celu zarówno wydatki budżetowe, jak i dochody 

budżetowe. Wydatki budżetowe pełnią funkcje 

popytową na rynku towarów, usług i pracy. Mając 

dochody budżetowe, ich gestorzy mogą 

decydować o zakupie towarów czy usług na rynku 

krajowym czy zagranicznym. Władze publiczne 

mogą także dokonywać wydatkowania 

publicznych środków na realizację robót 

publicznych, na dopłaty do kredytów dla 

słabszych ekonomicznie dziedzin gospodarki, 

takich jak budownictwo mieszkaniowe, rolnictwo 

itp. 

FUNKCJA 

STABILIZACYJNA

Z drugiej strony, realizując stronę dochodową 

budżetu państwa, jego gestorzy mogą 

oddziaływać na sytuację ekonomiczną 

przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. 

Stosując restrykcyjną politykę podatkową, 

ogranicza się możliwości inwestycyjne 

przedsiębiorstw, a tym samym możliwości 

tworzenia nowych miejsc pracy. 

Z drugiej strony, polityka odprężenia 

podatkowego przyczynia się do wzrostu siły 

ekonomicznej sektora prywatnego. Powstają 

nowe miejsca pracy, zwiększa się produkcja, 

sprzedaż towarów i usług, a tym samym możliwy 

jest w przyszłości wzrost dochodów budżetowych.

FUNKCJA FISKALNA

Wiąże się z funkcjami redystrybucyjną i 

stabilizacyjną. Istota jej polega na przejmowaniu 

przez państwo dochodów podmiotów prywatnych. 

Funkcje redystrybucyjną i stabilizacyjna wiąże się 

zarówno ze stroną dochodową budżetu państwa, jak 

i z jego stroną rozchodową. Funkcja fiskalna ma 

istotny związek ze stroną dochodową budżetu 

państwa, ponieważ proces gromadzenia dochodów 

budżetowych ma określone cele, które realizowane 

są także przez wydatki. Można wskazać, że 

realizacja dochodów budżetowych przyczynia się do 

zmiany ich statusu ekonomicznego. Z prywatnych 

stają one się publicznymi. A zatem realizacja funkcji 

fiskalnej przez budżet państwa przyczynia się do 

zmiany charakteru własności środków pieniężnych.

FUNKCJA KREDYTOWA

Polega na tym, że w budżecie tkwią 

informacje dotyczące kierunków 

wydatkowania środków budżetowych. 

Tym samym są to informacje mówiące o 

tym, co będzie finansowane 

(kredytowane) z budżetu państwa i w 

jakiej skali. Chodzi tu głównie o te 

dziedziny życia społecznego, które nie 

tworzą dochodów tylko funkcjonują dzięki 

wspieraniu ich przez publiczne środki 

pieniężne.

FUNKCJA 

TRANSFEROWA

Polega na przekształceniu prywatnych 

środków finansowych w publiczną formę 

własności. To za sprawą budżetu pieniądze 

podatników prywatnych zmieniają swój 

status i stają się pieniędzmi o charakterze 

publicznym. Ta swego rodzaju przemiana 

własności środków ma następnie istotne 

znaczenie w ich wydatkowaniu. Chodzi tu 

o szczególne społeczne i publiczne cele 

wydatkowania i sposoby kontroli tych 

procesów.

FUNKCJA USTROJOWA

Funkcja ustrojowa budżetu państwa 

wynika z jego związku z parlamentem 

i ustrojem danego państwa, który 

określany jest przede wszystkim przez 

konstytucję 

i inne akty prawne. 

Istota funkcji ustrojowej sprowadza się do 

określenia w prawodawstwie zakresu 

uprawnień władzy ustawodawczej i władzy 

wykonawczej w sprawach związanych 

z budżetem.

ZASADA 

DEMOKRATYCZNA

Dotyczy zasad opracowywania budżetu, a 

konkretnie udziału w tym procesie 

społeczeństwa. Chodzi tu o udział bezpośredni 

obywateli, a także o udział poprzez ich 

przedstawicieli w parlamencie. 

Udział obywateli w pracach budżetowych 

osiąga się przez jawność tych prac, przez 

publikowanie ustawy budżetowej i 

sprawozdania z wykonania budżetu. 

Ważność tej funkcji budżetu wynika z 

możliwości kontrolowania władz publicznych w 

sprawach budżetu. Dużą rolę w tym względzie 

odgrywają opozycja parlamentarna i środki 

masowego przekazu.

ZASADY BUDŻETOWE

Zasady budżetowe to reguły dotyczące 

prawidłowego wykonywania czynności 

związanych z funkcjonowaniem budżetu.

równowagi, 
powszechności (zupełności), 
jawności, 
jednoroczności, 
operatywności, 
jedności.

ZASADA RÓWNOWAGI

To najważniejsza reguła dotycząca gospodarki budże 

towej. Zwana jest złotą zasadą. Istota jej polega na 

zrównoważeniu wydatków budżetu państwa z jego 

dochodami. Z tą zasadą wiążą się zagadnienia 

nierównowagi budżetowej. Jeżeli 

w budżecie występuje niedobór dochodów w 

stosunku do jego wydatków, to mamy do czynienia 

z deficytem budżetowym. Jeśli natomiast wpływy 

budżetu państwa przewyższają jego wydatki, 

to występuje nadwyżka budżetowa. Z realizacją 

złotej zasady w praktyce występują kłopoty. 

Większość państw realizuje deficyty budżetowe.

ZASADA ZUPEŁNOŚCI

Oznacza, iż w budżecie 

powinny zostać 

uwzględnione wszystkie 

dochody i wydatki państwa.

ZASADA JAWNOŚCI

Polega na tym, że prace parlamentu nad 

budżetem są jawne. 

Sama ustawa jest publikowana. 

Jej treść jest dyskutowana w środkach 

masowej informacji. 

Przestrzeganie tej zasady ma prowadzić do 

ograniczenia zjawisk naruszających prawo 

budżetowe, do ograniczania marnotrawienia 

publicznych środków finansowych.

ZASADA 

JEDNOROCZNOŚCI

Zasada jednoroczności ma charakter raczej 

techniczny. 

Istota jej polega na respektowaniu rocznego 

czasu trwania budżetu. 

W praktyce dochodzi do odstępstwa od tej 

zasady. Ma to miejsce w przypadku 

finansowania inwestycji. Wówczas środki 

budżetowe wykorzystywane są w okresie 

ich realizacji.

ZASADA 

OPERATYWNOŚCI

Polega na opracowywaniu budżetu 

w układzie podmiotowym, czyli chodzi 

tu o wskazanie zadań i środków 

budżetowych dla konkretnych 

podmiotów.

ZASADA JEDNOŚCI

Polega na objęciu jednym planem – budżetem 

wszystkich dochodów i wydatków państwa. 

Wyróżnia się tu jedność formalną i materialną. 

Jedność formalna budżetu polega na budowaniu 

całego bilansu systemu finansów publicznych, 

obejmującego budżet władz centralnych i budżety 

jednostek samorządowych. 

Jedność materialna budżetu oznacza, że wszystkie 

dochody budżetu państwa są przeznaczone na 

pokrycie wszystkich jego wydatków. 

BUDŻET 2010

• Dochody państwa 

mają wynieść 248 
mld 868 mln 601 
tys. zł 

– z podatków ma 

wpłynąć do budżetu 
ponad 223 mld zł 

• VAT - 106,2 mld zł,
• akcyza - 53 mld zł, 
• podatku od hazardu 

- 1,5 mld zł, 

• CIT - 26,3 mld zł
• PIT - 36 mld zł. 

• Wydatki -  301 

mld 82 mln 817 
tys. zł 

• Deficyt 

budżetowy w 
wysokości 52,21 
mld zł,

DZIĘKUJĘ ZA 
UWAGĘ