Osteoporoza 

Osteoporoza 

Jest to układowa choroba szkieletu, 

Jest to układowa choroba szkieletu, 

która charakteryzuje się małą masą 

która charakteryzuje się małą masą 

kostną i upośledzoną 

kostną i upośledzoną 

mikroarchitekturą tkanki kostnej, co 

mikroarchitekturą tkanki kostnej, co 

w konsekwencji prowadzi do 

w konsekwencji prowadzi do 

zmniejszenia mechanicznej 

zmniejszenia mechanicznej 

wytrzymałości kości i zwiększonej 

wytrzymałości kości i zwiększonej 

podatności na złamania.

podatności na złamania.

Jest chorobą wieku średniego i 

Jest chorobą wieku średniego i 

starszego, występuje u obu płci, ale 

starszego, występuje u obu płci, ale 

u kobiet znacznie częściej i 

u kobiet znacznie częściej i 

wcześniej.

wcześniej.

Osteoporoza 

Obecnie staje się ona ogromnym 

Obecnie staje się ona ogromnym 

problemem zdrowotnym i 

problemem zdrowotnym i 

socjoekonomicznym, a jej wystąpienie jest 

socjoekonomicznym, a jej wystąpienie jest 

przyczyną obniżenia jakości życia chorych. 

przyczyną obniżenia jakości życia chorych. 

Złamania osteoporotyczne (zwłaszcza 

Złamania osteoporotyczne (zwłaszcza 

kręgów i proksymalnej części kości udowej) 

kręgów i proksymalnej części kości udowej) 

są przyczyną długotrwałych hospitalizacji i 

są przyczyną długotrwałych hospitalizacji i 

konieczności stosowania kosztownych 

konieczności stosowania kosztownych 

metod leczniczych, zaś spowodowane nimi 

metod leczniczych, zaś spowodowane nimi 

unieruchomienie prowadzi do powikłań 

unieruchomienie prowadzi do powikłań 

przyspieszających zgon chorego. Dlatego 

przyspieszających zgon chorego. Dlatego 

tak konieczna jest profilaktyka osteoporozy 

tak konieczna jest profilaktyka osteoporozy 

i jej leczenie we wczesnych etapach 

i jej leczenie we wczesnych etapach 

choroby, a tym samym zmniejszenie 

choroby, a tym samym zmniejszenie 

częstości występowania niekorzystnych 

częstości występowania niekorzystnych 

następstw. 

następstw. 

Budowa tkanki kostnej

Budowa tkanki kostnej

Kość dzielimy na:

Kość dzielimy na:

-

Kość zbita (część zewnętrzną, 

Kość zbita (część zewnętrzną, 

korowa)- 70% masy szkieletu, 

korowa)- 70% masy szkieletu, 

zbudowana w większości z osteonów

zbudowana w większości z osteonów

-

Kość gąbczasta (beleczkowa, część 

Kość gąbczasta (beleczkowa, część 

wewnętrzna)- ok. 20% całkowitej 

wewnętrzna)- ok. 20% całkowitej 

masy kości, lecz powierzchnia 

masy kości, lecz powierzchnia 

trzykrotnie większa od powierzchni 

trzykrotnie większa od powierzchni 

kości zbitej 

kości zbitej 

Budowa mikroskopowa kości

Budowa mikroskopowa kości

Kość zbudowana jest z substancji mineralnych 

Kość zbudowana jest z substancji mineralnych 

(2/3 suchej masy kości), związków organicznych, 

(2/3 suchej masy kości), związków organicznych, 

komórek i wody. Substancje mineralne to 

komórek i wody. Substancje mineralne to 

agregaty soli wapniowo- fosforanowych. 

agregaty soli wapniowo- fosforanowych. 

Głównym składnikiem substancji organicznej 

Głównym składnikiem substancji organicznej 

kości jest kolagen typu I (85- 95%), oprócz niego 

kości jest kolagen typu I (85- 95%), oprócz niego 

także białka niekolagenowe, 

także białka niekolagenowe, 

glukozoaminoglikany i lipidy. Występują także 3 

glukozoaminoglikany i lipidy. Występują także 3 

rodzaje komórek- osteoblasty, osteocyty i 

rodzaje komórek- osteoblasty, osteocyty i 

osteoklasty. 

osteoklasty. 

Osteoblasty wytwarzają macierz kostną, a po 

Osteoblasty wytwarzają macierz kostną, a po 

ustaniu ich aktywności ulegają spłaszczeniu 

ustaniu ich aktywności ulegają spłaszczeniu 

stając się komórkami wyścielającymi 

stając się komórkami wyścielającymi 

powierzchnię kości. Osteoblasty całkowicie 

powierzchnię kości. Osteoblasty całkowicie 

otoczone przez wytwarzaną macierz nazywamy 

otoczone przez wytwarzaną macierz nazywamy 

osteocytami. Osteocyty kontrolują mineralizację 

osteocytami. Osteocyty kontrolują mineralizację 

kości, syntezę osteonu i resorpcję tkanki kostnej. 

kości, syntezę osteonu i resorpcję tkanki kostnej. 

Osteoklasty- usadowione na powierzchni 

Osteoklasty- usadowione na powierzchni 

zmineralizowanej tkanki kostnej, duże 

zmineralizowanej tkanki kostnej, duże 

wielojądrowe komórkami, których funkcją jest 

wielojądrowe komórkami, których funkcją jest 

resorpcja kości.   

resorpcja kości.   

Modelowanie i przebudowa tkanki 

Modelowanie i przebudowa tkanki 

kostnej

kostnej

Modelowanie- tworzenie nowej kości w miejscu 

Modelowanie- tworzenie nowej kości w miejscu 

odrębnym od tego, w którym zachodzi proces 

odrębnym od tego, w którym zachodzi proces 

resorpcji kości, ma miejsce głównie w okresie 

resorpcji kości, ma miejsce głównie w okresie 

wzrostu. Powoduje zmianę kształtu szkieletu.

wzrostu. Powoduje zmianę kształtu szkieletu.

Przebudowa- tworzenie nowej kości i resorpcja 

Przebudowa- tworzenie nowej kości i resorpcja 

zachodzą w tym samym miejscu, co nie 

zachodzą w tym samym miejscu, co nie 

powoduje zmiany kształtu kości. Zachodzi u osób 

powoduje zmiany kształtu kości. Zachodzi u osób 

dorosłych po zakończeniu wzrostu i osiągnięciu 

dorosłych po zakończeniu wzrostu i osiągnięciu 

ok. 30 roku życia tzw. szczytowej masy kostnej. 

ok. 30 roku życia tzw. szczytowej masy kostnej. 

W warunkach fizjologicznych średnio do 40 roku 

W warunkach fizjologicznych średnio do 40 roku 

życia ilość kości wytworzonej jest równa ilości 

życia ilość kości wytworzonej jest równa ilości 

kości zresorbowanej. Proces przebudowy 

kości zresorbowanej. Proces przebudowy 

regulowany jest przez osteotropowe hormony 

regulowany jest przez osteotropowe hormony 

oraz przez czynniki miejscowe, tzw. osteotropowe 

oraz przez czynniki miejscowe, tzw. osteotropowe 

cytokiny. 

cytokiny. 

Procesy zachodzące w kości mają ścisły związek 

Procesy zachodzące w kości mają ścisły związek 

z ogólnoustrojową gospodarką wapniowo- 

z ogólnoustrojową gospodarką wapniowo- 

fosforanową. 

fosforanową. 

Szczytowa masa kostna

Wartość szczytowej masy tkanki kostnej zależy 

od czynników genetycznych, nawyków 

żywieniowych, stylu życia, prawidłowej czynności 

wielu hormonów i wydolności narządów 

uczestniczących w utrzymaniu homeostazy 

wapniowej w ustroju. Od czwartej dekady życia 

szczytowa masa kostna maleje. Fizjologiczny 

zanik tkanki kostnej waha się od 0,5 do 1,0% 

masy tkanki kostnej rocznie. Kobiety mają 30-

50% mniejszą niż mężczyźni szczytową masę 

kostną, a w ciągu 5-7 lat po menopauzie 

niedobór estrogenów powoduje nasilenie 

resorpcji i utratę rocznie 3-5% masy kości. 

Średnio w ciągu całego życia kobiety tracą 30-

40% swej maksymalnej masy kostnej, a 

mężczyźni 20-30%.

Podział osteoporozy

Uogólniona:

Uogólniona:

A- wtórna (20%)

A- wtórna (20%)

B- pierwotna (80%)

B- pierwotna (80%)

1.

1.

Idiopatyczna

Idiopatyczna

2.

2.

Inwolucyjna

Inwolucyjna

•

Typ I (80%) pomenopauzalna

Typ I (80%) pomenopauzalna

•

Typ II (20%) starcza

Typ II (20%) starcza

Miejscowa (zapalna, 

Miejscowa (zapalna, 

algodystroficzna,

algodystroficzna,

wyłącznie wtórna)

wyłącznie wtórna)

Podział osteoporozy

Osteoporoza wtórna może być konsekwencją 

nowotworów, nadczynności przytarczyc, 

tarczycy, kory nadnerczy, cukrzycy typu I, chorób 

układu pokarmowego, nerek, przewlekłych 

chorób zapalnych, unieruchomienia oraz 

długotrwałego przyjmowania leków takich jak: 

glikokortykosteroidy, cytostatyki, agoniści i 

antagoniści gonadoliberyny, leki 

przeciwdrgawkowe, heparyny, tetracykliny.
W osteoporozie pomenopauzalnej zanik dotyczy 

głównie kości gąbczastej, w osteoporozie starczej 

stwierdza się utratę nie tylko kości gąbczastej, 

ale i korowej. 

Rozpoznanie osteoporozy

Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji 

Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji 

Zdrowia rozpoznanie osteoporozy wymaga 

Zdrowia rozpoznanie osteoporozy wymaga 

pomiaru gęstości mineralnej kości (BMD) 

pomiaru gęstości mineralnej kości (BMD) 

metodą DEXA (Dual energy X- ray 

metodą DEXA (Dual energy X- ray 

absorptiometry) w odcinku lędźwiowym 

absorptiometry) w odcinku lędźwiowym 

kręgosłupa i/lub bliższej nasadzie kości 

kręgosłupa i/lub bliższej nasadzie kości 

udowej. Na podstawie wyników pomiarów BMD 

udowej. Na podstawie wyników pomiarów BMD 

obowiązują następujące kryteria oceny stanu 

obowiązują następujące kryteria oceny stanu 

tkanki kostnej:

tkanki kostnej:

1.

1.

Osteoporoza zaawansowana: BMD poniżej 2,5 

Osteoporoza zaawansowana: BMD poniżej 2,5 

odchyleń standardowych od średniej wartości 

odchyleń standardowych od średniej wartości 

normy młodych dorosłych i obecność złamań

normy młodych dorosłych i obecność złamań

2.

2.

Osteoporoza: T- score mniejsze od (-)2,5 bez 

Osteoporoza: T- score mniejsze od (-)2,5 bez 

obecności złamań

obecności złamań

3.

3.

Osteopenia: T- score w zakresie od 1,0 do 

Osteopenia: T- score w zakresie od 1,0 do 

(-)2,5 

(-)2,5 

4.

4.

Prawidłowa masa kostna: T- score większe od 

Prawidłowa masa kostna: T- score większe od 

1,0 

1,0 

Rozpoznanie osteoporozy

Wyniki badań laboratoryjnych w 

osteoporozie uzależnione są od przyczyny 

prowadzącej do jej rozwoju. W surowicy 

najczęściej stwierdza się prawidłowe 

stężenie wapnia i fosforu, dobowe 

wydalanie wapnia z moczem może być 

prawidłowe, zmniejszone a nawet 

zwiększone.
Aby doszło do radiologicznych objawów 

osteoporozy (zwiększona przejrzystość 

struktury kostnej trzonów kręgowych, 

akcentacja beleczek o przebiegu 

pionowym, ścieńczenie warstwy korowej) 

masa tkanki kostnej musi zmniejszyć się 

nie mniej niż o 30-40%. 

Leczenie osteoporozy

Istotne znaczenie ma wczesne wdrożenie postępowania 

prewencyjnego, zwłaszcza u osób o dużym stopniu 

ryzyka jej rozwoju.

Czynniki ryzyka w powstawaniu osteoporozy

1.

Demograficzne i genetyczne- zaawansowany wiek 

(powyżej 65 r.ż.), płeć żeńska, rasa biała lub żółta, wątła 

budowa ciałai mała masa ciała, predyspozycje rodzinne 

(osteoporoza u matki)

2.

Stan hormonalny- okres pomenopauzalny, 

hipogonadyzm u mężczyzn, nierodzenie, przedłużony 

brak miesiączki, niedobór hormanów płciowych o różnej 

etiologii

3.

Środowiskowe i dietetyczne- mała podaż wapnia w 

diecie, mała lub nadmierna podaż fosforu w diecie, 

niedobory białkowe lub dieta bogatobiałkowa, obniżona 

podaż witaminy D, brak ekspozycji na promieniowanie 

słoneczne, nikotynizm, alkoholizm, kofeinizm, brak 

aktywności fizycznej

4.

Długotrwała terapia- glikokortykosteroidami, lekami 

przeciwdrgawkowymi, alkalizującymi treść żołądkową 

zawierającymi glin, heparyną, tetracyklinami, 

izoniazydem, lekami przeciwnowotworowymi 

Leczenie osteoporozy

Celem prewencji osteoporozy jest 

zwolnienie związanego z wiekiem tempa 

zaniku tkanki kostnej przez eliminację 

czynników przyspieszających jej zanik w 

celu utrzymania szczytowej masy kostnej 

tak długo, jak to jest możliwe.
Celem leczenia osteoporozy jest 

zmniejszenie częstości złamań w różnych 

miejscach szkieletu. 
U chorych, zwłaszcza w wieku starszym z 

osteopenią wskazane jest podawanie 

metabolitu witaminy D łącznie z 

suplementacją wapnia. 

Leczenie osteoporozy

Hormonalna terapia zastępcza- 

stosowana u kobiet w okresie 

pomenopauzalnym, kontynuowana nie 

krócej niż 7- 10 lat, koniecznie pod stałą 

kontrolą ginekologiczną. HTZ normalizuje 

wskaźniki biochemiczne obrotu tkanki 

kostnej, ale zapobiega głównie utracie 

masy kostnej beleczkowej. 
U mężczyzn z osteoporoza spowodowaną 

hipogonadyzmem celowe jest wdrożenie 

leczenia testosteronem w celu 

zapewnienia fizjologicznego stężenia tego 

hormonu w surowicy.

Leczenie osteoporozy

Kalcytonina- hamuje za pośrednictwem 
swoistych receptorów aktywność 
osteoklastów, wywiera działanie 
przeciwbólowe. Leczenie kalcytoniną 
łącznie z preparatami wapnia i witaminy D 
powoduje niewielki wzrost BMD w odcinku 
lędźwiowym kręgosłupa i zmniejszenie 
ryzyka złamań kręgów. Podawanie 
kalcytoniny jest bardzo korzystne w 
okresie świeżych złamań ze względu na jej 
działanie przeciwbólowe , co pozwala na 
skrócenie czasu unieruchomienia chorych.

Leczenie osteoporozy

Bisfosfoniany- nowej generacji, 

zawierające w łańcuchu bocznym azot, 

tzw. aminobisfosfoniany, jak alendronian 

sodu i rizendronian sodu, hamują 

osteoklastogenezę i aktywność 

metaboliczną osteoklastów oraz nasilają 

ich apoptozę. Znacznie redukują ryzyko 

złamań kręgów oraz górnej nasady kości 

udowej. Obecnie uważa się, że powinny 

być one lekami pierwszego rzutu w 

leczeniu osteoporozy. Rizendronian sodu 

zalecany jest również w profilaktyce 

leczenia osteoporozy posterydowej. 

Leczenie osteoporozy

Parathormon (PTH)- nasila aktywność 

metaboliczną oraz hamuje apoptozę 

osteoblastów i osteocytów, zwiększa 

wchłanianie wapnia w przewodzie 

pokarmowym i nasila wydalanie 

fosforanów. Pulsacyjne podawanie 

podskórne PTH zwiększa wytrzymałość 

mechaniczną kości poprzez wzrost BMD, a 

także przez korzystną zmianę geometrii 

kości korowej i poprawę mikroarchitekrury 

kości beleczkowej.