Choroba
zwyrodnieniowa
stawu biodrowego
Choroba
zwyrodnieniowa
stawu biodrowego
Zwyrodnienie stawu
biodrowego
Choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego
(coxarthrosis, koksartroza) polega na przedwczesnym
zużyciu i zwyrodnieniu tkanek tworzących staw
biodrowy (chrząstki stawowej, warstwy podchrzęstnej
kości, płynu stawowego, torebki stawowej, więzadeł i
mięśni). W przebiegu choroby dochodzi do
uszkodzenia chrząstki stawowej, przebudowy kości z
tworzeniem wyrośli kostnych (osteofity), stwardnienia
warstwy podchrzęstnej oraz do powstawania torbieli
podchrzęstnych. Często dochodzi do zaburzenia
funkcji błony maziowej (wewnętrznej warstwy torebki
stawowej). Chorobę zwyrodnieniową stawu
biodrowego charakteryzują skargi na ból pochodzący
ze stawu podczas ruchu i zmiany stwierdzone
badaniem radiologicznym.
Podział koksartrozy
• W zależności od kształtu panewki stawu biodrowego koksartrozę
można podzielić na:
• koksartrozę z panewką zbyt płytką (dysplastyczna)
• koksartrozę z panewką zbyt głęboką (protruzyjna)
• koksartrozę z prawidłową panewką
• W zależności od stosunku pomiędzy procesem destrukcji i
procesem wytwórczym można podzielić na:
• koksartrozę destrukcyjną uważaną również za postać martwicy
aseptycznej głowy kości udowej dorosłych
• koksartrozę hiperostotyczną - z przewagą osteofitów nad cechami
destrukcji. W postaci tej dysfunkcja kończyny związana jest
głównie z ograniczeniem ruchomości w stawie
• postać mieszaną
Epidemiologia
• Choroba zwyrodnieniowa stawów ujawnia się już w 2 i 3 dekadzie życia
a w wieku powyżej 60 lat występuje u około 60% osób, będąc
najczęstszą przyczyną bólu stawów.
• Na rozwój choroby zwyrodnieniowej istotny wpływ mają liczne czynniki
predysponujące:
• późny wiek
• czynniki etniczne
• czynniki wrodzone
• nieprawidłowa biomechanika stawu
• nadwaga
• wykonywany zawód
• aktywność fizyczna
• duża masa kostna
• poziom hormonów
• Zwyrodniene stawów dotyczy jednakowo często mężczyzn i kobiet,
chociaż mężczyźni częściej chorują przed 45 rokiem życia, a kobiety
później.
Etiologia
• Dotychczas nie wyjaśniono jednoznacznie przyczyny
schorzenia. Choroba zwyrodnieniowa stawów jest
skutkiem wpływu wielu czynników działających
zarówno na sam staw jak i na cały organizm.
• Jeśli czynnik etiologiczny jest nieuchwytny mamy do
czynienia z pierwotną lub samoistną chorobą
zwyrodnieniową (arthrosis deformans idiopathica
s. primaria). W etiologii tej postaci istotną rolę mogą
odgrywać nieprawidłowości krążenia miejscowego w
obrębie stawów doprowadzające do zmian w
składzie płynu stawowego, który odżywia chrząstkę.
Na chorobę może mieć również wpływ nadmierne
obciążenia stawów w trakcie uprawiania sportu
wyczynowego czy też ciężkiej pracy fizycznej.
• Liczniejszą grupę choroby zwyrodnieniowej stawów stanowi
wtórna choroba zwyrodnieniowa (arthrosis deformans
secundaria) rozwijająca się pod wpływem określonych
czynników przyczynowych do których należą:
• czynniki wrodzone lub dziedziczne, np. wrodzona dysplazja
biodra, hemofilia, hemochromatoza, alkaptonuria.
• czynniki nabyte:
– miejscowe, np. urazy (powtarzające się skręcenia stawu,
jednorazowy większy uraz lub wielokrotne małe urazy, złamania
z nieprawidłowym zrostem), zapalenie stawu septyczne lub
gruźlicze, martwica aseptyczna,
– układowe, np. choroby metaboliczne takie jak dna moczanowa,
reumatoidalne zapalenie stawów, przewlekła kortykoterapia,
zaburzeń neurologicznych (mózgowe porażenie dziecięce)
• Zmiany zwyrodnieniowe rozpoczynają się w chrząstce
stawowej i zmianom tym nie towarzyszą dolegliwości
bólowe, co wynika z braku unerwienia czuciowego chrząstki
stawowej. Dolegliwości bólowe i ograniczenie ruchomości
stawu są wynikiem przeciążenia więzadeł, torebki stawowej
lub mięśn, procesów zwyrodnieniowych i towarzyszącemu im
procesowi zapalnemu błony maziowej z wysiękiem do jamy
stawu.
Objawy
• Najwcześniejszym objawem choroby jest ból biodra,
początkowo zaostrzające się podczas ruchu lub przy obciążaniu
stawu, a ustępują lub zmniejszają się po odpoczynku. W miarę
postępu choroby ból staje się ciągły zarówno w ciągu dnia jak i
nocy, zmuszający chorego do przyjmowania leków
przeciwbólowych. Zmniejsza się ruchomość stawów oraz
pojawiają się przykurcze zgięciowe, stawy stają się bolesne przy
dotyku, a w czasie ruchu zauważalne jest trzeszczenie lub
"tarcie". U niektórych pacjentów choroba objawia się bólem
kolana, co wynika z podrażnienia zakończeń nerwu zasłonowego
znajdujących się w torebce stawu biodrowego. W przebiegu
choroby zwyrodnieniowej dochodzi do powiększanie się i
zniekształcenie obrysów stawów co jest wywołane
rozrostem chrząstki, kości, więzadeł, ścięgien i torebek oraz
przewlekłym stanem zapalnym błony maziowej. Ograniczenie
ruchów biodra dotyczy przede wszystkim odwiedzenia i rotacji
wewnętrznej. Oszczędzanie chorej kończyny doprowadza do
zaników mięśniowych w obrębie uda i pośladka. W przebiegu
choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego może występować
skrócenie kończyny i utykanie podczas chodzenia.
Rozpoznanie
• Zmiany zwyrodnieniowe zwykle nie powodują odchyleń w
badaniach laboratoryjnych, a do ustalenia rozpoznania
wystarczy zwykle badanie lekarskie i zdjęcie radiologiczne
wykonane w dwóch płaszczyznach (PA i Bok).
• Charakterystyczny wywiad i skargi pacjenta na ból
wywołany ruchem i obciążeniem kończyny, najsilniejsze
podczas pierwszych ruchów po okresie bezruchu,
zlokalizowane od pachwiny do kolana, najczęściej w
przednio-bocznej i przedniej części uda potwierdzają
rozpoznanie. Badanie chorego potwierdza ograniczenie
ruchomości w stawie i ból przy skrajnych ruchach.
• Badanie RTG nie wykrywa wczesnych zmian
zwyrodnieniowych, kiedy dotyczą one jedynie chrząstki
stawowej. Za dowód rozpoznania należy uważać obecność
osteofitów na krawędzi panewki lub wokół główki kości
udowej.
• Obraz radiologiczny choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa
cechują:
• zwężenie szpary stawowej a w późniejszym stadium jej
zniesienie w strefie nośnej
• przejaśnienia zwane cystami kostnymi występujące w
głowie kości udowej i dachu panewki
• wyrośla kostne na krawędziach panewki i na pograniczu
głowy z szyjką
• grzybowate zniekształcenie głowy kości udowej
• poszerzenie szyjka kości udowej.
• W przypadkach trudnych diagnostycznie pomocne może się
okazać wykonanie niektórych badań, jak: CT, MRI,
artroskopia, scyntygrafia izotopowa a w przypadkach ze
współistnieniem wysięku stawowego zbadanie jego cech
laboratoryjnych może być rozstrzygające w różnicowaniu z
procesami zapalnymi.
Profilaktyka
• W profilaktyce chorób zwyrodnieniowych
najważniejsze są przede wszystkim:
• prawidłowa masa ciała i prawidłowe
żywienie
• umiarkowana aktywność fizyczna
• brak nadmiernego obciążania stawów
• unikanie niepotrzebnego dzwigania ciężarów
• usuwanie z organizmu przewlekłych ognisk
zakażenia
Leczenie
• Istnieje wiele sposobów leczenia choroób
zwyrodnieniowych, jednak najważniejsze jest, aby leczenie
było kompleksowe obejmujące:
• leczenie niefarmakologiczne (odpowiedni tryb życia,
żywienie, odchudzenie, stosowanie wkładek do obuwia,
ćwiczenia zwiększające masę mieśniową)
• leczenie farmakologiczne (przyjmowanie leków)
• rehabilitację fizyczną (kinezyterapia i fizykoterapia)
• W przypadku, kiedy przyczyna powstania choroby jest
nieznana leczenie skupione jest na likwidowaniu objawów i
modyfikacji przebiegu choroby, natomiast jeśli przyczyna
choroby jest znana, leczenie dotyczy zarówno przyczyny,
jak i objawów i przebiegu choroby. Każdy chory jest leczony
w sposób zależny od rodzaju i przebiegu choroby.
Farmakologia
• W przypadku chorób reumatycznych jednym z najbardziej
uciążliwych objawów jest ból, którego nasilenie jest
całkowicie indywidualna sprawą chorego.
Najczęściej stosowanymi lekami w chorobie zwyrodnieniowej
stawów są leki nieopioidowe (paracetamol), które działają
przeciwbólowo i przeciwgorączkowo, albo niesteroidowe
leki przeciwzapalne (tzw. NLPZ: diklofenak, ibuprofen,
kwas acetylosalicylowy, indometacyna, ketoprofen,
naproxen, piroksykam, sulindak) działające przeciwbólowo,
przeciwzapalnie i przeciwgorączkowo. Leki te mogą być
podawanie doustnie, doodbytniczo lub stosowane miejscowo
na skórę pod postacią kremów, maści czy żeli. Jeżeli ból jest
niewielki lub występuje na niedużej powierzchni, wystarczy
zastosować żel, krem lub maść na bolące miejsce a w
przypadaku bardziej nasilonych dolegliwości wskazane są
doustne lub dododbytnicze formy leków. Większość z leków
przeciwbólowych jest bezpieczna w stosowaniu.
• Czasem podje się glikokortykosteroidy bezpośrednio
do bolącego stawu lub w jego okolicę. Leków tych nie
wolno podać więcej niż 1- 3 iniekcji w ciągu jednego
roku gdyż większa ilość substancji wstrzykniętej może
doprowadzić do szybszego i większego zniszczenia
stawu. W przypadku części chorób stosuje się leki
zmieniające przebieg choroby (suflasalazyna, D-
penicylamina, preparaty złota, leki immunosupresyjne
np. metotreksat). Leki modyfikujące,
immunosupresyjne czy steroidy są znacznie silniejsze
jednak mogą wywołać różne działania niepożądane
takie jak wymioty nudności, bóle głowy, wymioty,
zaczerwienienie i swędzenie skóry z wysypką,
zaburzenia żołądkowo jelitowe, biegunki.
• Ponadto stosuje się leki miorelaksacyjne
(tetrazepam, tolperizon).
Rehabilitacja
• Rehabilitacja osoby z chorobą
reumatyczną jest niezmiernie ważną
częścią procesu leczenia i stanowi
uzupełnienie leczenia
farmakologicznego. Prawidłowa
rehabilitacja decyduje o stopniu
odzyskiwanej sprawności i dalszym
przebiegu choroby. Istnieje wiele
sposobów leczenia rehabilitacyjnego:
Kinezyterapia
• Celem ćwiczeń jest zapobieganie dalszym
deformacjom i korekcja zniekształceń stawów.
Odpowiednie wykonywanie ćwiczeń prowadzi do
zmniejszenia dolegliwości bólowych. Kinezyterapię
można podzielić na ćwiczenia czynne i bierne
wykonywane z pełnym obciążeniem kończyny,
częściowym lub bez niego, ćwiczenia oporowe,
izotoniczne i izometryczne. Program ćwiczeń
powinien być przygotowany indywidualnie do
danego pacjenta w zależności od stanu ogólnego
pacjenta, okresu choroby, w jakim się znajduje i
ciężkości objawów. W początkowym okresię
ćwiczenia powinny być wyonywane pod okiem
rehabilitanta, jednak później wię większość ćwiczeń
może być wykonywana samodzielnie.
Fizykoterapia
• Ciepłolecznictwo
• Kritorapia
• Diatermia-Elektroterapia powoduje
zmniejszenie dolegliwości, poprawia
ukrwienie tkanek. Rodzajem elektroterapii
jest jontoforeza (jonoforeza) dzięki której
leki przeciwbólowe, najczęściej
niesterydowe leki przeciwzapalen są
wprowadzene do tkanek siłami pola
elektrycznego. Najnowsze metody z tego
zakresu to Terapuls (diatermia krótkofalowa)
i magnetoterapia z laseroterapią
(stymulacja metabolizmu tkankowego).
Zaopatrzenie ortopedyczne
• W przypadku chorób reumatycznych
dość często stosuje się:
• kołnierze ortopedyczne, sznurówki,
gorsety do okresowego stosowania
• stabilizatory np. stawu kolanowego
zapobiegające dalszej deformacji
stawu
Leczenie chirurgiczne
• W przypadku gdy leczenie zachowawcze nie skutkuje, albo
występują duże zniekształcenia stawów, uniemożliwiające
samodzielne funkcjonowanie, należy przeprowadzić
leczenie operacyjne. W zależności od rodzaju choroby
stosuje się:
• operacje korygujące ustawienie kości i powierzchni
stawowych (osteotomie)
• operacje wymieniające powierzchnie stawowe
(endoprotezoplastyki) - Zabieg operacyjny
endoprotezoplastyki stawu polega na wycięciu zniszczonych
części stawu i zastąpieniu ich nowymi elementami
metalowymi lub plastikowymi.
• operacje usztywniające staw
• operacje korekcyjne - Przy znacznym uszkodzeniu stawów,
np. rąk, chirurgicznie koryguje się przebieg ścięgien i
ustawienie kości, co prowadzi do poprawy funkcji dłoni.
