Miejsce podsektora samorządowego i 

ubezpieczeń społecznych w systemie 

finansów publicznych

Wykład 5.

Przesłanki decentralizacji finansów 

publicznych

 zasięg lokalny (regionalny) usług publicznych

i społecznych

 zróżnicowanie przestrzenne

 efektywność zarządzania środkami publicznymi

 procesy globalizacji

 skuteczna kontrola społeczna

 aktywność wspólnot lokalnych i regionalnych

Argumenty na rzecz centralizacji 

finansów publicznych

 jednolitość finansowania usług 

publicznych

 jednolitość polityki w zakresie np. danin 

publicznych

 konieczność finansowania zadań 

publicznych o charakterze 
ogólnokrajowym

Kryteria klasyfikacji modeli finansów 

samorządu terytorialnego



forma państwa



 państwa federalne (np. Niemcy, Belgia, Austria)



 państwa unitarne



struktura podziału terytorialnego kraju 

(jedno-, dwu- i trójszczeblowa organizacja samorządu terytorialnego)



jednoszczeblowa, np. Finlandia, Luksemburg



dwuszczeblowa, np. Dania, Irlandia



trójszczeblowa, np. Francja, Włochy, Grecja, Hiszpania



zakres decentralizacji 

(wydatki samorządu terytorialnego do PKB i wydatków publicznych)



jakość decentralizacji 

(udział podatków w dochodach JST)

Modele finansów

samorządu terytorialnego



model skandynawski 

(podatki samorządowe stanowią 10-20% PKB i 20-50% 

dochodów podatkowych)



model łaciński 

(podatki samorządowe stanowią 4-6% PKB i 20% dochodów 

podatkowych)



model hanowerski 

(podatki samorządowe stanowią 2-3% PKB i 5-8% dochodów 

podatkowych)

Modele finansów

samorządu terytorialnego - cd.

Podatki

Transfery

Opłaty

Model skandynawski

   Szwecja

56

10

18

   Dania

52

25

22

   Finlandia

40

28

24

Model łaciński

   Włochy

55

18

16

   Francja

40

31

8

   Hiszpania

30

27

16

Model hanowerski

   Wielka Brytania

13

61

20

   Holandia

7

73

2

   Polska

13

69

9

Ewolucja finansów samorządu 

terytorialnego

w Polsce

lata 1918—1939

•

niespójność (samorząd województwa istniał wyłącznie 

w Poznańskiem i na Pomorzu i szczególny status woj. 

śląskiego) 

•

brak stabilności systemu finansów samorządu 

terytorialnego 

•

brak wyraźnego rozdziału źródeł dochodów państwa i 

samorządu terytorialnego (dodatki, udziały)

•

prawo budżetowe samorządu terytorialnego

•

brak finansowego systemu wyrównawczego

•

powołanie Komunalnego Funduszu Pożyczkowo-

Zapomogowego (1927 r.)

Lata 1944–1950

  utworzenie Samorządowego Funduszu Wyrównawczego 

(1948 r.)

  reforma dochodów samorządu terytorialnego
  przemiany polityczne

lata 1990–

2005

  finanse gmin
  reforma administracyjna 1998 i jej konsekwencje
  recentralizacja finansów publicznych (2000–2002)
  próby decentralizacji (

od 2004 roku

)

 

Ewolucja finansów

samorządu terytorialnego w Polsce – cd.

Cechy finansów

samorządu terytorialnego

 podmiot (koncepcje: naturalna, funkcjonalna)

 zasięg terytorialny

 metody gromadzenia dochodów 

 kontrola i nadzór gospodarki finansowej jednostek 

samorządu terytorialnego

 wydatkowanie środków publicznych związane z 

funkcjonowaniem lokalnych i regionalnych usług 
publicznych 

Zasady organizacji

finansów samorządu terytorialnego

 subsydiarności
 adekwatności
 władztwa podatkowego JST w granicach ustaw
 zróżnicowania i elastyczności finansowania JST
 solidarności
 konsultacji
 ograniczonego stosowania dotacji celowych
 dostępu JST do rynku kapitałowego

Podsektor Ubezpieczeń Społecznych



ZUS 



osoba prawna, dysponent środków funduszów ubezpieczeń 
społecznych



przychody – odpisy funduszy (ustalenia coroczne ustawy 
budżetowej)



Fundusz Ubezpieczeń Społecznych
(nie ma osobowości prawnej)



Fundusz Rezerwy Demograficznej



Fundusz Emerytalno – Rentowy KRUS



Fundusz Prewencji i Rehabilitacji

Podsektor Ubezpieczeń Społecznych – 

cd.



Przychody FUS:



składki nie podlegające przekazaniu na rzecz 
otwartych funduszy emerytalnych



wpłaty z budżetu państwa na świadczenia, których 
wypłaty zlecono ZUS



oprocentowanie rachunków i lokat



odsetki



dotacje z budżetu państwa



kredyty

Podsektor Ubezpieczeń Społecznych – 

cd.



Fundusze w ramach FUS



emerytalny



rentowy



chorobowy



wypadkowy



rezerwowy

Podsektor Ubezpieczeń Społecznych – 

cd.



Fundusz Rezerwy Demograficznej



środki wyłącznie na uzupełnienie niedoboru funduszu 
emerytalnego z przyczyn demograficznych (środki na 
rachunku funduszu emerytalnego w dniu 31.12 
pomniejszone o kwotę wypłat świadczeń przypadających 
na styczeń kolejnego roku)



gospodarka finansowa FRD

Podsektor Ubezpieczeń Społecznych - cd.



Fundusz Emerytalno-Rentowy KRUS – 
ubezpieczenie społeczne rolników



przychody



dotacje budżetu państwa – udział ok. 81%



składki na ubezpieczenia emerytalno-

rentowe (finansują 

8% wypłaconych rent i emerytur)

Budżet ogólny wspólnot Europejskich

Pojęcie



 

ujęcie materialne



roczny plan finansowy wspólnot



ujęcie podmiotowe



obejmuje dochody ogółem oraz dochody i wydatki:



Parlamentu Europejskiego



Rady



Komisji (95% wydatków WE)



Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości



Europejskiego Komitetu Ekonomiczno – Społecznego



Komitetu Regionalnego



Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich

Klasyfikacja dochodów budżetu ogólnego 

Wspólnot Europejskich



dochody według kraju ich pochodzenia

(problem płatnika netto)



dochody według rodzajów dochodów

(środki własne UE)



udział we wpływach z ceł, opłat rolnych i cukrowych



środki obliczone na podstawie podatku VAT



środki obliczone na podstawie rocznego PKB