Psychologia makrostruktur 

społecznych

dr Katarzyna Growiec

Na dzisiejszym wykładzie

• Władza w bliskim związku: 
- cele wywierania wpływu w bliskim związku
- taktyki wywierania wpływu w zależności od typu 

związku

- władza w bliskim związku a poczucie satysfakacji 

ze związku

• Przywództwo w grupie zadaniowej:
-   jak wyłaniają się przywódcy nieformalni
- typy przywództwa
- co robią dobrzy przywódcy

Władza w bliskim związku (Mandal, 2008)

• Wynika z atrakcyjności 

fizycznej

• Wynika z władzy 

ekonomicznej nad 
partnerem

• Można ją sprowadzić 

do tego, komu na 
związku bardziej 
zależy -> kto ma 
silniejszą motywację, 
aby go zerwać

Cele wywierania wpływu w bliskim związku (Mandal, 

2008) 

• Cele emocjonalne – uzyskanie wsparcia, poczucia 

bezpieczeństwa, wprowadzenia dobrego nastroju 
lub uzyskanie przebaczenia

• Cele erotyczne – zwiększenie częstości kontaktów 

seksualnych

• Cele finansowe – zdobycie dóbr materialnych lub 

pieniędzy

• Cele związane z kontrolą i władzą

Nakłanianie i powstrzymywanie partnera (Mandal, 

2008)

• W sytuacjach związanych z nakłanianiem do 

czegoś partnera badani chętnie stosują taktyki 
„pozytywne” np. czarowanie, zaś w sytuacjach 
związanych z powstrzymywaniem partnera od 
zrobienia czegoś, chętniej sięgają do taktyk 
„negatywnych” np. cichego traktowania i 
przymusu

Taktyki wywierania wpływu w bliskim związku 

(Mandal, 2008)

• Czarowanie – wykorzystywanie urody, wdzięku, seksapilu
• Błaganie – okazywanie bezradności, słabości, uległości, 

płacz

• Ciche traktowanie – ignorowanie partnera, nieodzywanie 

się do niego, „mrożenie go” swoim zachowaniem

• Argumentowanie (racjonalny powód) – podawanie 

konkretnych przyczyn i powodów, zadawanie 
bezpośrednich pytań, wyjaśnianie, tłumaczenie

• Dąsanie się na partnera
•  Wymuszanie – polega na formułowaniu bezpośrednich, 

kategorycznych żądań, krzyczeniu, stosowaniu wobec 
partnera gróźb i przemocy

Cechy osobowości a taktyki manipulacji w bliskim 

związku (Mandal, 2008)

• Neurotyzm jest skorelowany z cichym traktowaniem 

partnera, regresją (np. obrażanie się) i poniżaniem siebie

• Ekstrawertycy wykorzystują czarowanie i taktykę podawania 

powodu

• Preferowanie taktyki powodu koreluje z takimi cechami 

samopisu jak „dominujący”, „ambitny”, „arogancki”, 
„wyrachowany” i „ekstrawertyczny”

• Cechy (wg samopisu): „leniwy”, „kłótliwy” i „arogancki” 

wykazują związek z wieloma niekorzystnymi dla partnera 
taktykami manipulacji

• Cecha „wyrachowany” powiązana jest ze wszystkimi 

rodzajami technik wywierania wpływu na partnera, oprócz 
techniki racjonalnego powodu 

Taktyki wpływu społecznego w okresie „chodzenia 

ze sobą” (Mandal, 2008)

• Od najbardziej popularnej:
- Argumentowania
- Czarowania
- Dąsania się (częściej kobiety)
- Ciche traktowanie (częściej kobiety)
- Wymuszania
- Błagania
Uzyskane rezultaty pokazały, że badani preferują 

pozytywne i racjonalne taktyki wywierania 
wpływu na swojego partnera

Taktyki wpływu społecznego w małżeństwie 

(Mandal, 2008)

• Od najbardziej popularnej:
- Argumentowanie
- Dąsanie się
- Ciche traktowanie (częściej kobiety)
- Czarowanie (częściej kobiety)
- Wymuszanie (częściej kobiety)
- Błaganie
W małżeństwach częściej stosowano „twarde” 

taktyki wywierania wpływu niż w związkach typu 
„chodzenie ze sobą”

Staż małżeński a taktyki wywierania wpływu 

(Mandal, 2008)

• U mężów staż małżeński koreluje dodatnio ze 

skłonnością do stosowania taktyki wymuszania 
(R=0.22, p<0.04)

• U żon zauważono dwie ujemne korelacje stażu 

małżeńskiego: z taktyką czarowania (R=-0.25, 
p<0.01) oraz z taktyką argumentowania (R=-
0.25, p<0.01)

• Szczęście małżeńskie koreluje ujemnie ze stażem 

małżeńskim 

Atrakcyjność fizyczna i władza finansowa a poczucie 

szczęścia małżeńskiego (Mandal, 2008)

• Poczucie bycia bardziej atrakcyjnym fizycznie od 

swojego partnera, obniża poczucie szczęścia 
małżeńskiego u mężczyzn, w mniejszym stopniu – 
u żon. 

• Władza finansowa żony nad mężem powoduje, że 

mężowie oceniają swoje finansowo dobrze sobie 
radzące żony jako mało atrakcyjne fizycznie. Mają 
oni też niższe poczucie szczęścia małżeńskiego. 
Mężowie podlegający władzy finansowej żon 
skłonni są stosować „twarde” taktyki wywierania 
wpływu: wymuszania i nieodzywania się (!)

Predyktory „pozytywnych” taktyk wywierania wpływu 

społecznego w małżeństwie (Mandal, 2008)

• Predyktorem stosowania przez żony taktyki czarowania jest: 

poczucie szczęścia małżeńskiego, dobra sytuacja finansowa, 
posiadanie mniejszej liczby dzieci

• Predyktorem stosowania przez żony taktyki argumentowania 

jest: wysokie poczucie szczęścia małżeńskiego, psychiczna 
męskość żon

• Predyktorem stosowania przez mężów taktyki czarowania jest: 

ich psychiczna męskość oraz sytuacja mniejszej władzy 
finansowej  nad żoną

• Predyktorem stosowania przez mężów taktyki argumentowania 

jest: wysokie poczucie szczęścia małżeńskiego, ich psychiczna 
męskość, niższe poczucie własnej atrakcyjności fizycznej oraz 
mniejsza władza finansowa nad żoną

Peter Blau (1918-2002)

Interakcje między ludźmi sprowadzają się do wymiany 

np. dobra materialne w zamian za przychylne 
decyzje urzędników

Władza wynika z nierównorzędnych i  asymetrycznych 

relacji między ludźmi

Do wymiany z innymi ludźmi przystępujemy z 

nierównymi zasobami, bo jedni są bogatsi, 
mądrzejsi, ładniejsi od drugich

Ci, którzy mają mniej zasobów, nie mogą odpłacić się 

ekwiwalentem w postaci dóbr. Dlatego muszą na 
szali położyć swoje podporządkowanie partnerowi

Peter Blau (1918-2002)

Dajemy innym władzę nad, gdy:
1) nie możemy zapłacić lub zrewanżować się za otrzymane 

od partnera dobra czy usługi

2) nie potrafimy znaleźć alternatywnego źródła tych 

potrzebnych nam dóbr czy usług -> partner ma 
monopol na dostarczanie nam tych usług czy dóbr

3) nie możemy się obyć bez tych dóbr czy usług
4) nie mamy możliwości wymuszenia tych dóbr lub 

zdobycia ich przemocą

Definicja władzy Maxa Webera

Władza to taka relacja między osobami, w której istnieje 

prawdopodobieństwo, że jedna z nich narzuci swoją wolę 
drugiej

Inaczej: kontrola nad działaniami innych, możliwość 

podejmowania wiążących decyzji, wymuszenie zgodnego 
ze swoimi intencjami zachowania innych

Elementarnym przejawem władzy jest wpływ społeczny. 

Wpływ społeczny np. w postaci  perswazyjności 
zawdzięczamy cechom osobowości i umiejętnościom 
psychologicznym -> potrafimy skłonić drugą osobę do 
zachowania zgodnego z naszymi intencjami

To forma miękka. Formy „twardsze” to manipulacja i przemoc

Max Weber (1864-1920) i Bertrand Russel (1872-

1970)

Władza legalna  – jest legitymizowana przez prawo ale też reguły np. 

Wszystkie organizacje mają dekalog moralny – nawet załoga statku 
pirackiego

Władza tradycyjna – jest legitymizowana przez zwyczajowe, trwałe 

reguły dotyczących wyłaniania władzy i jej sprawowania np. Władza 
państwa nad lojalnymi poddanymi  – jest tradycyjna, nad 
buntownikami zaś – naga

Władza charyzmatyczna – jest legitymizowana przez cechy przywódcy 

np. system rządów we Francji na bazie Konstytucji V Republiki z 1958 
r. oscyluje między systemem prezydenckim (de Gaulle) a 
gabinetowym (Lionel Jospin)

Władza w relacjach społecznych

Władza przejawia się w relacjach interpersonalnych np.  

bliskich związkach. Wynika w tym wypadku z 
charakterystyk konkretnych osób, które tworzą tą 
relację, ich zasobów, oczekiwań co do relacji i dynamiki 
relacji

Ale również władza może być konsekwencją statusu tj. 

pozycji społecznej  czyli prerogatyw władczych 
właściwych dla danej grupy zawodowej np. policjantów

Przykład: policjant wypisuje mandat za przekroczenie 

szybkości, a zatrzymany kierowca go płaci; władza w 
relacji generał-żołnierz wynika z samego statusu 
generała; pracownik wykonuje polecenie przełożonego, 
dlatego że jest zatrudniony

Formy władzy i wpływu na poziomie osób i grup 

społecznych

Relacje 

interpersonal

ne

Relacje 

społeczne

Akceptacja

Wpływ 

społeczny 

(autorytet 

osobisty)

Władza 

legitymizowana 

(autorytet 

urzędu)

Brak 

akceptacji

Przemoc

Przymus

Przywództwo (Adams & Galanes, 2008)

Przywództwo to komunikacja jednostki, która 

modyfikuje

 postawy i 

zachowania innych w celu realizacji zadań grupy i zaspokojenia jej 
potrzeb. A więc komunikacja jest kluczowym zadaniem przywódcy 
Dlaczego? 

1) Przywództwo jest realizowane poprzez komunikację – werbalną i 

niewerbalną. Przywództwo ma formę perswazji i dyskusji

2) Na przywództwo składają się zachowania, które pomagają osiągnąć 

cele podzielane w grupie. Buntownik – nawet taki, który jest 
popularny i ceniony w grupie, nie zostanie uznany za przywódcę, gdy 
jego działania są sprzeczne z celami grupy

3) Celem lidera jest modyfikacja postaw i zachowań, a więc 

przywództwo jest dynamicznym procesem wymiany uczestnicy 
grupy – lider. Aby modyfikować zachowania innych, zgodnie z celami 
grupy, lider musi na bieżąco zdawać sobie sprawę z potrzeb, 
przekonań i postaw uczestników grupy

Przywództwo (Adams & Galanes, 2008)

Skuteczne przywództwo jest kluczem do sukcesu grup
A więc dobre przywództwo jest dobrem wspólnym danej grupy. 

Dobrem, które wytwarza się poprzez komunikację

Każdy uczestnik grupy, nie tylko przywódca, pomaga w 

kierowaniu grupą

Źródła przywództwa w małych grupach: nakaz prawny, 

nagrody, kary, fachowość (bycie specjalistą), charyzma

Im więcej jest źródeł przywództwa w grupie, tym więcej 

możliwości wpływania na siebie mają uczestnicy grupy

Ideologia związana z przywództwem: założenie, że 

przywództwa można się nauczyć, że polega ono na 
przejawianiu konkretnych zachowań, które pomagają grupie 
osiągać jej cele

Zadania, których realizacji oczekuje się od 

przywódcy (Adams & Galanes, 2008)

Wypełnianie obowiązków 

administracyjnych

Planowanie i przygotowanie 

spotkań; upewnianie się, że 

uczestnicy grupy są o wszystkim 

poinformowani, utrzymywanie 

ciągłości grupy pomiędzy 

spotkaniami np. e-maile, 

upewnianie się, że wszystko, co 

trzeba zostało zaprotokołowane, 

zapisane 

Prowadzenie dyskusji 

grupowych

Inicjowanie i podtrzymywanie 

dyskusji; zachęcanie do udziału, 

stymulowanie kreatywności i 

krytycznego myślenia

Dbanie o rozwój grupy

Budowanie atmosfery zaufania i 

wsparcia, rozwój pracy 

zespołowej

Jak wyłania się przywódca? (Adams & Galanes, 

2008)

Jak wyłaniają się przywódcy w grupach, które początkowo nie mają 

przywódcy?

Badania studentów college’u, University of Minnesota (USA)
Studenci byli obserwowani w sytuacji grupowego wykonywania 

zadania

Wyniki: początkowo każdy z uczestników ma potencjał do tego, aby 

inni uznali go za przywódcę grupy. Jednak te osoby, które nie 
zabierają głosu na forum lub są niedoinformowane są eliminowane 
spośród grona kandydatów na przywódcę grupy. Następnie, 
spośród osób zabierających głos i poinformowanych, eliminuje się 
osoby zbyt apodyktyczne lub dogmatyczne. Przywódcami zostają 
osoby, które często zabierają głos, są zorientowane w problemie, 
nad którym grupa pracuje, są otwarte, demokratyczne, wrażliwe na 
innych oraz potrafią wyrażać pomysły na forum grupy

Przywódca grupy wyłaniany w procesie grupowym 

(Adams & Galanes, 2008)

Przywódca łączy umiejętność wykonania zadania, 

rozwiązania problemu z odpowiednim podejściem do 
ludzi w konkretnej grupie

Ważna jest umiejętność koordynowania pracy 

uczestników grupy poprzez efektywne komunikowanie 
się z nimi

Przywódca potrafi komunikować się na temat zadania z 

grupą. Kluczowa kompetencja lidera. Przywódca 
nieformalny jest nastawiony na zadanie

Przywódca nieformalny potrafi aktywnie słuchać innych, 

regulować własne emocje, jest ekstrawertywny, 
towarzyski i inteligentny

Przywódca formalny vs. nieformalny (Adams & 

Galanes, 2008)

Cześć starszych badań wskazywała również na to, że 

przywódcami częściej zostają mężczyźni. Obecnie 
wydaje się, że płeć biologiczna nie ma znaczenia. 
Ważna jest natomiast płeć psychologiczna – 
psychologiczna męskość lub androgynia (okazywanie 
cech zarówno męskich jak i żeńskich) sprzyjają 
zostaniu przywódcą nieformalnym (w 
przeciwieństwie do psychicznej kobiecości i 
nieokreślonej płci psychologicznej)

Lider formalny – wybrany na mocy prawa, kwalifikacji, 

tytułu może rozwijać kompetencje, które są kluczowe 
dla procesu wyboru przywódców nieformalnych

Mity dotyczące przywództwa (Adams & Galanes, 

2008)

1. Przywództwo jest cechą osobowości, którą jednostki mają w 

różnym stopniu. ALE: nie udało się wykazać zespołu cech, którzy 
mają dobrzy przywódcy i tylko oni. Żadna pojedyncza wiązka cech 
nie identyfikuje przywódcy najlepszego w każdej grupie bądź 
zadaniu

2. Przywódcy tylko rozdzielają pracę, którą robią za nich inni
3.   Jest jeden najlepszy styl przywództwa. Badania nad 

orientacją na zadanie i orientacją na relacje nie dają odpowiedzi 
na pytanie, co jest najlepsze. 

Autokratyczni

 przywódcy są nastawienie na cel, sami podejmują 

decyzje i kontrolują proces grupowy. Mogą tłamsić twórcze 
pomysły i entuzjazm w grupie. Mogą nie korzystać z wiedzy 
ekspertów, którzy są w grupie. ALE: grupy kierowane przez 
autokratycznych przywódców zwykle pracują bardziej wydajnie

Mity dotyczące przywództwa (Adams & Galanes, 

2008)

Demokratyczni

 przywódcy są bardziej nastawieni na relacje 

niż przywódcy autokratyczni. Uczestnicy grupy biorą 
udział w procesie podejmowania decyzji. Rolą przywódcy 
jest pomoc grupie w osiągnięciu celu grupowego. 
Uczestnicy grup z demokratycznym przywódcą są 
bardziej zadowoleni z uczestnictwa w niej, aktywniej 
uczestniczą w spotkaniach grupy, są bardziej 
przywiązani do decyzji podjętych przez grupę i są 
bardziej innowacyjni

ALE: w kulturach o dużym dystansie władzy (np. Meksyk, 

Filipiny) od przywódców oczekuje się kierowania i kontroli 
nad grupą. Osoby autorytarne postrzegają 
demokratycznego przywódcę jako słabego

Mity dotyczące przywództwa (Adams & Galanes, 

2008)

Przywódcy 

niezaangażowani 

- przywódca uważa, że 

niczym nie różni się od pozostałych uczestników 
grupy; wycofuje się z zadań przypisanych liderowi, z 
reguły grupa traci wtedy dużo czasu na dyskusje -> 
może wyłonić się autokratyczny lider nieformalny 

ALE: ten typ przywództwa sprawdza się w grupach 

zmotywowanych ekspertów. Mogą oni być wtedy 
bardziej zadowoleni i efektywni niż z przywódcą 
demokratycznym

Z reguły ludzie preferują przywódzcę demokratycznego 

lub autokratycznego nad przywódcę 
niezaangażowanego

Co robią dobrzy przywódcy? (Adams & Galanes, 

2008)

1.

Ustalają cel grupowy i dbają o to, aby grupa do 
niego zmierzała

2.

Formują z uczestników grupy zespół; budują 
atmosferę zaufania, zaangażowania w zadanie

3.

Uważnie śledzą, jakie są postępy grupy w 
realizacji celu

4.

Rozwijają talenty uczestników grupy. Zachęcają 
ich do współodpowiedzialności za działania grupy

5.

Nie chcą przewodzić grupie dla samych korzyści z 
przewodzenia. Nieustannie się doskonalą jako 
liderzy

Na podstawie: 

•

Adams, K., G. J., Galanes, (2008), Komunikacja w grupach, 
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 291-328

•

Mandal, E., (2008), Miłość, władza, manipulacja w bliskich 
związkach, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 222-
273

•

Sztompka, P., (2006), „Władza i autorytet”, [w:] P. Sztompka, 
Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków: Wydawnictwo 
ZNAK, 
s. 369-386 

Dziękuję za uwagę!