Dziecko z uszkodzonym wzrokiem w przedszkolu ogólnodostępnym



rogówka (przezroczysta,

zewnętrzna część oka,

osadzona w twardówce

podobnie jak szkiełka od

zegarka];



soczewka

(przezroczysta,

spłaszczona kulka):



ciecz wodnista (płyn

między rogówka a

soczewką):



ciało szkliste

(galaretowata

substancja wypełniająca

gałkę oczna).



-cześć centralną (plamka żółta);

odpowiedzialną za najbardziej ostre

widzenie, widzenie barw, widzenie

szczegółów w wysokim kontraście

(np. drobny druk);



- cześć obwodową odpowiedzialną

za: widzenie o zmierzchu, widzenie

różnych odcieni szarości, widzenie

ruchu w obwodowym polu widzenia.



Przyczyny osłabionego widzenia lub

niewidzenia mogą powstać w samej gałce

ocznej, nerwie wzrokowym, korze

potylicznej mózgu. Uszkodzenie gałki

ocznej może polegać na utracie

przezierności ośrodków optycznych, co

utrudnia dotarcie informacji wzrokowej do

siatkówki. Choroby siatkówki i

przylegającej do niej naczyniówki

utrudniają powstawanie prawidłowego

obrazu na siatkówce. Z kolei zmiany w

nerwie wzrokowym zaburzają lub

uniemożliwiają przekazywanie informacji

do kory wzrokowej w mózgu



ukierunkowanie gałek ocznych na

odpowiedni przedmiot i zatrzymanie się

na nim, czyli fiksacja;



skierowanie obu gałek w ten sam punkt

lub na ten sam przedmiot, czyli

konwergencja lub zbieżność;



przenoszenie wzroku dla odszukania

konkretnego przedmiotu oraz śledzenie

wzrokiem za przedmiotem znajdującym

się w ruchu.



Przykładami uszkodzeń czynności

motorycznych gałek ocznych jest

zez i oczopląs.



Wrodzone choroby gałki ocznej

powodujące utratę widzenia mogą

występować jednocześnie ze złą

koordynacją ruchów oczu. Przy

ciężkich uszkodzeniach widzenia

dziecko wykonuje z reguł) ruchy

głową niż samymi oczami podczas

kierowania wzroku na

interesujący je przedmiot.



Zadaniem czynności optycznych oka jest

skupianie i skierowanie wpadającej do

gałki ocznej wiązki promieni świetlnych na

plamkę żółtą. Skupienie i skierowanie

promieni świetlnych na plamkę żółtą

odbywa się dzięki odpowiedniemu ich

załamaniu przez rogówkę, soczewkę i

ciałko szkliste (układ optyczny oka).

Zaburzenie tych czynności występuje przy

zaćmie, bielmie oraz przy wadach wzroku:

krótkowzroczność, dalekowzroczność,

astygmatyzm (niezborność).



widzenie centralne (plamkowe)

oceniane podczas badania ostrości

widzenia z bliska i daleka na tablicach z

optotypami o wysokim i obniżonym

kontraście;



widzenie obwodowe oceniane podczas

badania pola widzenia;



widzenie stereoskopowe (obuoczne);



widzenie barw;



widzenie o zmierzchu (zmierzchowe,

nocne) oceniane podczas badania

adaptacji do ciemności.



Podstawowymi terminami, którymi
posługuje się nauczyciel w odniesieniu do
dzieci z niepełnosprawnością wzrokową to
pojęcia: osoba niewidoma i osoba
słabowidząca.



Osoba niewidoma wykorzystuje dotyk,
słuch, gdyż wzrok nie spełnia swojej funkcji.
Funkcja wzroku jest nieaktywna. W edukacji
dziecka niewidomego wykorzystuje się
kanał) informacyjne poprzez inne zmysły.



Osoba słabowidząca posługuje się za
pomocą wzroku, ale uszkodzenie wzroku
utrudnia jej codzienne funkcjonowanie.



- wzrok całkowicie normalny - ostrość

wzroku po korekcji pomiędzy 0.8 do 1,0;



- wzrok prawie normalny - ostrość

wzroku po korekcji poniżej 0,8, stopień

uszkodzenia ostrości wzroku lekki;



- słabowzroczność umiarkowana -

ostrość wzroku po korekcji poniżej 0,3,

stopień uszkodzenia ostrości wzroku

umiarkowany;



- słabowzroczność znaczna - ostrość

wzroku po korekcji poniżej 0,1, stopień

uszkodzenia ostrości wzroku znaczny;



- słabowzroczność głęboka (ślepota

umiarkowana) - ostrość wzroku po korekcji

poniżej 0,05, stopień uszkodzenia ostrości

wzroku głęboki;



- ślepota prawie całkowita - poczucie światła

- ostrość wzroku po korekcji poniżej 0,02,

stopień uszkodzenia ostrości wzroku prawie

całkowity;



- ślepota całkowita - ostrość wzroku po

korekcji 0,00, stopień uszkodzenia ostrości

wzroku całkowity.

Diagnoza specjalnych

potrzeb

rozwojowych i

edukacyjnych

dziecka, w szczególności
objętych wychowaniem
przedszkolnym

wynika z obowiązującej od 1 września 2009 roku nowej

podstawy

programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia

ogólnego

poszczególnych typach szkół.



rodzicom - w poznaniu stanu gotowości do

podjęcia nauki w szkole podstawowej, tak aby

mogli je wspomagać odpowiednio do potrzeb w

osiąganiu tej gotowości, a w okresie

przejściowym (do roku 2011) także

podejmować decyzję dotyczącą rozpoczęcia

edukacji szkolnej przez ich sześcioletnie

dziecko;



nauczycielowi przedszkola - przy opracowaniu

indywidualnego programu wspomagania i

korygowania rozwoju dziecka, który będzie

realizowany w roku poprzedzającym

rozpoczęcie nauki w

szkole podstawowej;



poradni psychologiczno-pedagogicznej

udzielającej specjalistycznego wsparcia.



Pierwszym krokiem do opracowania oddziaływań edukacyjnych

i rewalidacyjnych z dzieckiem niepełnosprawnym powinno być

zebranie szczegółowych informacji o dziecku i jego

specjalnych potrzebach. Informacje te powinny pochodzić:



od rodziców, w

oparciu o wywiady i rozmowy;



z orzeczenia o potrzebie indywidualnego obowiązkowego rocznego

przygotowania przedszkolnego, dla dzieci, których stan zdrowia

uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczanie do przedszkola lub

oddziału przedszkolnego zorganizowanego w szkole podstawowej; z

orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego dla dzieci i młodzieży

niepełnosprawnej oraz niedostosowanej społecznie, wymagającej

stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy; z opinii o

potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka od chwili

wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole



od lekarzy (głównie okulisty

dziecięcego) i specjalistów

(ortoptysta, terapeuta widzenia,

terapeuta integracji sensorycznej,

tyflopedagog);



z obserwacji nauczyciela

dotyczących funkcjonowania

dziecka w przedszkolu (np. w jaki

sposób się porusza, jak się

komunikuje, czy wymaga

specjalistycznych metod

komunikacji typu alfabet Braillea,

czy i jak rysuje, jak wyraża emocje

i jak funkcjonuje w relacjach z

innymi).



Wywiad bądź rozmowa z rodzicami powinna

prowadzić do uzyskania spójnego obrazu

funkcjonowania dziecka w domu rodzinnym.

Pytania o funkcjonowanie dziecka muszą

również uwzględniać jego wiek.



W orzeczeniach lub opinii, o których mowa, określona

jest diagnoza psychologiczna, pedagogiczna, czasem

logopedyczna. Warto analizować informacje zawarte

w orzeczeniu pod kątem diagnozy negatywnej i

pozytywnej, co ułatwia zaprogramowanie oddziaływań

korekcyjnych i kompensacyjnych.



Diagnoza negatywna skupia się na deficytach i

zaburzeniach pełniących funkcję hamującą w rozwoju

dziecka. Uwzględnianie głównie diagnozy negatywnej

powoduje, iż oddziaływania terapeutyczne są

zawężane lub ograniczane do stymulacji tylko tego, co

niesprawne czy też zaburzone.



Diagnoza pozytywna skupia się na mocnych stronach,

które są czynnikami stymulującymi rozwój dziecka.

Terapia powinna opierać się na tym, co jest sprawne,

co jest siłą rozwojową dziecka



Diagnoza określona przez
wymienionych specjalistów powinna
być ukierunkowana na:



funkcjonalną diagnozę
psychopedagogiczną,



diagnozę zaburzeń funkcjonalnego
widzenia,



diagnozę zaburzeń integracji sensorycznej,



diagnozę zaburzeń orientacji przestrzennej



Ważnym etapem postępowania diagnostycznego jest

obserwacja sytuacji naturalnych dokonywana przy

użyciu kamery wideo, w domu dziecka, na podwórku

itp. (w przypadku dzieci zwłaszcza ze złożoną

niepełnosprawnością zwykła obserwacja jest często

metodą niewystarczającą).



Dzięki nagraniom,
sytuacje budzące
szczególne
wątpliwości
interpretacyjne mogą
być kilkakrotnie
obejrzane i
przedyskutowane
przez pracujący z
dzieckiem zespół
terapeutyczny.



Materiał zebrany z wywiadu i obserwacji, obejmujący
m.in. samorzutną aktywność dziecka i interakcje z
rodzicami, pozwala na dokonanie wstępnej oceny etapów
jego funkcjonowania w zakresie funkcji poznawczych,
biernej i czynnej komunikacji, rozwoju społeczno-
emocjonalnego oraz małej motoryki.



Innym ważnym etapem postępowania diagnostycznego
jest obserwacja zachowań dziecka w sytuacjach
standaryzowanych, gdzie tworzy się określone warunki i
sytuacje w otoczeniu dziecka w celu wywołania
określonych reakcji (zarówno obserwacja dziecka w
sytuacjach naturalnych, jak i standaryzowanych)
dostarcza informacji o umiejętnościach komunikacyjnych
dziecka. Istotnym uzupełnieniem diagnozy funkcjonalnej
jest zastosowanie wybranych elementów skal
rozwojowych, przeznaczonych do badania dzieci z
dysfunkcją wzroku lub ze złożoną niepełnosprawnością



nadmierne łzawienie oczu;



utrzymujące się przez dłuższy czas zaczerwienienie lub stan zapalny oczu;



oczy matowe, zamglone, podpuchnięte;



szary lub biały kolor źrenicy;



widoczny zez w jednym lub obu oczach, wzrok skierowany do środka lub na zewnątrz,

bądź też oczy poruszają się w różnych kierunkach;



dziecko wpada na przedmioty, potyka się;



dziecko słabo widzi po zachodzie słońca;



dziecko ma trudności z czytaniem małego druku;



dziecko nie rozróżnia liter;



dziecko z trudnością zauważa szczegóły np. na obrazku;



dziecko ma trudności z chodzeniem po schodach, z łapaniem bądź rzucaniem piłki, z

zapinaniem guzików;



dziecko narzeka na bóle głowy;



dziecko mruży lub trze oczy;



dziecko zamyka lub zakrywa jedno oko;



dziecko broni się przed zasłanianiem oczu;



dziecko zasłania i mruży oczy przed światłem padającym na twarz;



dziecko szybko męczy się po dłuższym okresie koncentracji wzrokowej;



dziecko trzyma przedmioty nienaturalnie blisko oczu;



dziecko przechyla głowę w jedną stronę, kiedy rysuje, pisze itp.;



dziecko ma trudności z różnicowaniem kształtów, z oceną odległości

Wśród przyczyn niepełnosprawności wzrokowej wyróżnia się czynniki

częściowo lub całkowicie uszkadzające czynności wzrokowe:



Czynniki genetyczne - słabowzroczność, bądź całkowita utrata widzenia jest
skutkiem przekazu uszkodzonych genów. Przykładem mogą być schorzenia
typu: bielactwo (zaburzenie syntezy barwnika - melaniny; postać oczna i
ocznoskórna), beztęczówkowość, zaćma, wysoka krótkowzroczność
zwyrodniająca, barwnikowe zwyrodnienie siatkówki.



Czynniki wrodzone - uszkodzenie wzroku powstaje w okresie płodowym (np.
choroby matki w czasie ciąży typu: odra, różyczka, toksoplazmoza; zatrucia w
okresie ciąży; spożywanie alkoholu przez ciężarną kobietę). Przykładem
schorzenia może być zaćma wrodzona.



Wcześniactwo - retinopatia wcześniacza



Choroby oczu, które mogą występie po urodzeniu się dziecka i w późniejszym
okresie życia: jaskra, zaćma, jaglica, nowotwory oka.



Choroby ogólne powodujące uszkodzenie narządu wzroku: cukrzyca, zapalenie
opon mózgowych i mózgu, guz mózgu, bielactwo (albinizm).



Niewłaściwa dieta (pożywienie pozbawione witaminy A); zaćma wrodzona
może być wywołana silnym niedożywieniem w czasie ciąży.



Urazy, będące wynikiem zabaw niebezpiecznymi przedmiotami, wypadków itp.



Do schorzeń i uszkodzeń układu wzrokowego

powodujących ubytki w polu widzenia zalicza się

m.in.: barwnikowe zwyrodnienie siatkówki,

uszkodzenia szlaków wzrokowych i kory mózgowej,

odwarstwienie siatkówki, krwotoki do ciałka

szklistego, zmiany w siatkówce spowodowane

cukrzycą. Uczenie się jest możliwe w oparciu o zwykłą

metodę wzrokową.



Uszkodzenie centralnego widzenia wiąże się ze

zmniejszeniem ostrości wzroku. Dzięki widzeniu

centralnemu, którego sprawność mierzy się ostrością

widzenia, człowiek widzi w sposób wyraźny małe

przedmioty oraz małe fragmenty większych

przedmiotów. Jest to widzenie plamką żółtą za pomocą

czopków. Obniżenie ostrości wzroku występuje z

reguły przy schorzeniach siatkówki, w tym

zwyrodnienie plamki żółtej, schorzenia nerwów

wzrokowych, zaćma, wysoka krótkowzroczność i

dalekowzroczność. W uczeniu tej grupy osób

wykorzystuje się przede wszystkim metody dotykowo-

słuchowe.

Dzięki widzeniu obwodowemu człowiek widzi duże

przedmioty oraz przedmioty znajdujące się w

ruchu i zjawiska. Jest to widzenie mniej dokładne i

wyraźne, zapewnia człowiekowi orientację w

przestrzeni, co jest istotne w samodzielnym

poruszaniu się i w wykonywaniu różnych

czynności praktycznych.

Koncentryczne ograniczenia pola widzenia

(stopniowe równomierne jego zwężanie) określa

się w stopniach i na skutek trwających procesów

chorobowych może dojść do widzenia lunetowego,

czyli widzenia bardzo małego fragmentu

przestrzeni (patrzenie jak przez dziurkę od

klucza). Inne ubytki pola widzenia to np. widzenie

połowiczne, czyli wypadnięcie połowy (po lewej

lub prawej stronie, dolna lub górna część) pola

widzenia oraz mroczki rozsiane, czyli wypadnięcie

pewnych jego części o różnej wielkości i kształcie..



Dzieci słabowidzące z uszkodzeniem widzenia
centralnego mają z reguły trudności w
spostrzeganiu małych przedmiotów’ oraz
szczegółów większych przedmiotów, a także
małych liter, cyfr, znaków graficznych. Problemy
dotyczą rozpoznawania i odróżniania
przedmiotów o podobnym kształcie, różniące się
pewnymi szczegółami (np. kogut i kura, ołówek i
długopis).



Obserwuje się także trudności w spostrzeganiu
przedmiotów znajdujących się w większej
odległości, tzn. dzieci nie dostrzegają tych
przedmiotów w ogóle, bądź też ich obraz jest
niewyraźny, zamazany.



Zwykle lepiej spostrzegają kształty
regularne, podobne do podstawowych
figur geometrycznych, gorzej zaś kształty
nieregularne i nietypowe (zaokrąglenia,
zakrzywienia, uwypuklenia, wgłębienia).



Lepiej spostrzegają przedmioty i ich
cechy wysokokontrastowe aniżeli
niskokontrastowe.



Należy pamiętać, iż oprócz obniżenia
ostrości wzroku, może występować
zaburzenie widzenia barw.



Zmniejszenie/zaburzenie ostrości
widzenia (krótkowzroczność,
dalekowzroczność, astygmatyzm,
schorzenia typu zaćma) wymaga
używania szkieł korekcyjnych, a
podczas zajęć szkolnych i
dydaktycznych również
korzystania z przyborów typu:
lupy, lunetki, lornetki,
powiększalniki telewizyjne.



Krótkowzroczność i
dalekowzroczność wynika z
nieprawidłowego funkcjonowania
soczewki lub nieprawidłowej
budowy gałek ocznych.
Promienie wpadające do gałek
ocznych skupiają się przed lub
poza plamką żółtą.



Astygmatyzm polega na nierównomiernym
załamywaniu promieni świetlnych przez
rogówkę lub soczewkę, na skutek czego
powstają zniekształcone obrazy
przedmiotów.



Obniżenie ostrości wzroku występuje w
większości schorzeniach układu
wzrokowego u dzieci i może przybierać
różny charakter, od ostrości nieznacznie
niższej od normy po zamazanie obrazu,
zauważanie z bliska tylko dużych obiektów,
bądź też jedynie silnych źródeł światła w
zaciemnionym otoczeniu.



Brak lub znaczne osłabienie w akomodacji oka.
Zdolność akomodacji oka polega na dostosowaniu ostrości
wzroku do odległości obserwowanych obiektów. Osoby z
zaburzoną akomodacją posługują się dwoma parami
szkieł: jedną do dali i mocniejszą do pracy z bliska. Istotne
jest także właściwe oświetlenie, ponieważ światło
pobudza akomodację. Zaburzona zdolność akomodacji
może przejawiać się w postaci całkowitej jej utraty lub też
utraty w różnym stopniu. Całkowita utrata akomodacji
występuje na przykład w sytuacji usunięcia soczewki.
Również u dzieci z uszkodzeniami centralnego układu
nerwowego obserwować można zaburzenia akomodacji.



Nieregularne zamazywanie się obrazu z bliska i z daleka
oraz stałe tracenie ostrości obrazu przy patrzeniu z bliska
powodują, iż informacja wzrokowa jest nieefektywna.



W przypadku braku prawidłowego rozwoju ruchu
gałek ocznych już w pierwszych tygodniach życia
dziecka może wystąpić oczopląs. Oczopląs
towarzyszy wielu wrodzonym chorobom oczu.
Bywa, że jest on również dziedziczony jako
nieprawidłowość genetyczna, a także jest objawem
nieprawidłowości neurologicznych. Najczęstsze
typy oczopląsu wieku dziecięcego to: oczopląs
wahadłowy (ruch oczu występuje tam i z powrotem
o jednakowej szybkości w każdym kierunku) i
oczopląs skaczący (szybszy ruch oczu w jednym
kierunku, np. oczopląs skaczący prawostronny ma
wolny ruch w lewo i szybki ruch skok w prawo).
Wyróżnia się też oczopląs poziomy, pionowy,
obrotowy, skośny, okrężny.



Dzieci uczą się z czasem odnajdywania tzw.
strefy ciszy w oczopląsie. Jeżeli dziecko nie jest
w stanie samodzielnie jej odnaleźć, należy je w
tym wesprzeć. Znalezienie strefy ciszy polega
na odpowiednim ustawieniu głowy i oczu, dzięki
czemu następuje zmniejszenie, a nawet
całkowite wyciszenie drgań oczu. Strefa ciszy w
oczopląsie skaczącym położona jest zwykle
kierunku spojrzenia przeciwnym do
komponentu szybkiej fazy, czyli prawostronny
oczopląs skaczący nasila się przy spojrzeniu w
prawo, a zmniejsza przy spojrzeniu w lewo,
głowa zwrócona jest z reguły w prawą stronę, a
spojrzenie kierowane jest w stronę lewą.



Zaburzenia adaptacji narządu wzroku
występująca u niektórych osób słabo
widzących w postaci tzw. kurzej ślepoty
powoduje trudności w rozróżnianiu
przedmiotów wieczorem lub w
pomieszczeniach źle oświetlonych.
Innym przejawem zaburzenia adaptacji
jest światłowstręt. Osobom z tym
zaburzeniem należy zapewnić miejsce z
dala od okien i źródła odsłoniętego
światła. Ponadto ważne jest
zaopatrzenie w przyciemnione okulary.



Należy unikać błyszczących
powierzchni tablicy czy blatów
stolików, dbając o powierzchnie
matowe.



czynników fizjologicznych (stan narządu
wzroku i stopień widzenia): ostrości wzroku,
pola widzenia, percepcji światła i barw,
sprawności motorycznej gałek ocznych;



predyspozycji psychofizycznych osoby
(stałych i występujących w danej chwili):
kondycji psychicznej, stanu zdrowia,
inteligencji, motywacji, zdolności skupienia
uwagi, zdolności adaptacyjnych;



czynników zewnętrznych: oświetlenia,
organizacji przestrzeni, wielkości obiektu,
odległości od obserwatora, czasu ekspozycji
itp.



Edukacja przedszkolna ma ogromne znaczenie dla dziecka z
niepełnosprawnością wzrokową. W przedszkolu dziecko
nabywa umiejętności społeczne, jest przygotowywane do
podjęcia nauki w szkole, poznaje podstawowe wzorce
komunikacji i interakcji. Przedszkole to również miejsce
inicjujące do podejmowania zabaw, gdzie oprócz
wspomnianych zachowań społecznych, interakcji z innymi,
dziecko uczy się współpracy, poznaje swoje otoczenie,
rozwija sprawność motoryczną, wzbogaca swój język i co
ważne zwłaszcza dla dziecka z uszkodzonym wzrokiem,
rozwija zmysły. W przypadku tej grupy dzieci obserwuje się
następujące zachowania w zabawie: bawią się z reguły same,
przejawiają małą spontaniczność, preferują zabawę z
dorosłymi, nie podtrzymują konwersacji, wybierają konkretne
i znane sobie zabawki. Stąd też istotną rolę odgrywać może
nauczyciel, którego rolą jest wspieranie dziecka
niepełnosprawnego wzrokowo w podstawowej formie
aktywności dziecięcej, czyli w zabawie.



Przygotowanie pomocy do zabawy
powinno być poprzedzone obserwacją
dziecka pod kątem jego preferencji i
możliwości rozwojowych.



W zabawie należy proponować dziecku
wiele aktywności i podsuwać mu dużo
różnorodnych przedmiotów.



Dziecko niepełnosprawne wzrokowo
potrzebuje więcej czasu na samodzielną
eksplorację, stąd też konieczne jest
uwzględnienie wolniejszego tempa
wspólnej zabawy.



Jeżeli zabawa ukierunkowana jest na
opanowanie jakiejś czynności, należy
pamiętać o wielokrotnych jej
powtórzeniach, w różnych okolicznościach.



Korzystne dla rozwoju dziecka jest dostarczanie
mu takich zabawek i form aktywności, które nieco
wykraczają poza aktualne możliwości dziecka.



Dorosły jest potrzebny do poznawania nowych
zabawek i odkrywania nowych sposobów
bawienia się nimi (dziecko niewidome
pozbawione jest możliwości obserwacji i
naśladowania).



Dziecko niepełnosprawne wzrokowo potrzebuje
wiele zabaw typu „schowaj - znajdź”.



Należy wspierać dziecko niepełnosprawne we
wspólnych zabawach z pełnosprawnymi
rówieśnikami, poprzez inicjowanie wzajemnych
interakcji, towarzyszenie dziecku
niepełnosprawnemu tam, gdzie zachodzi
potrzeba, zmniejszając stopniowo zależność
dziecka niepełnosprawnego od dorosłego



Dobór zabawek musi być gruntownie
przemyślany, dostosowany do możliwości
wzrokowych dziecka (kontrast, kształt, faktura);
dla dziecka niepełnosprawnego wzrokowo
przydatne będą przedmioty wykorzystywane w
zabawach tematycznych (np. artykuły
gospodarstwa domowego), z którymi maluch
spotyka się podczas czynności codziennych
(znaczenie takich zabawek przejawia się również
w kształtowaniu umiejętności: rozróżniania
kształtów, wielkości, przeliczania, sortowania,
układania w sekwencje, a także sprzyja rozwojowi
myślenia pojęciowego, rozwojowi słownictwa, czy
wreszcie uczeniu się zachowań społecznych).

Document Outline