Prezentacja programu PowerPoint

Cel zajęć:

• wprowadzenie do psychologii różnic

indywidualnych, przybliżenie podstawowych

pojęć z wykładu

• zaprezentowanie kilku najczęściej używanych

typów standardowych technik –

kwestionariuszy, testów i skal stosowanych w

praktyce psychologicznej do diagnozy

inteligencji, zdolności, temperamentu i

osobowości

• ćwiczenie umiejętności posługiwania się

podręcznikami, kluczami i normami do testów

oraz przygotowywania diagnoz

Kwestie formalne

• Zaliczenie: składają się na nie 2 obligatoryjne

elementy – przygotowanie diagnozy z użyciem FCZ-KT
(40% oceny końcowej) i APIS-Z (60% oceny końcowej).

• Ustalone terminy złożenia poszczególnych prac w

formie papierowej (prace w formie elektronicznej nie
będą przyjmowane) są ostateczne, prace złożone po
terminie będą oceniane niżej – 1% ostatecznej oceny za
każdy dzień opóźnienia.

• Dla zainteresowanych istnieje możliwość podniesienia

oceny (kolejne 10%) poprzez przygotowanie
(indywidualnie lub w parach) referatu na temat
własności psychometrycznych któregoś z
prezentowanych narzędzi

Zjazd 1. Przedmiot badań psychologii

różnic indywidualnych. Podstawowe

kategorie służące do opisu różnic

indywidualnych.

Ogólne zasady diagnozy różnic

indywidualnych.

Wymagania stawiane testom (28

lutego 2009).

• prezentacja programu zajęć i wymogów formalnych
• źródła i historia psychologii różnic indywidualnych
• pojęcia cechy, stylu, typu
• zasady posługiwania się testami w praktyce

zawodowej

• zawieranie kontraktu na badanie testowe
• prawa osoby badanej i obowiązki osoby badającej
• zasady informowania osoby badanej o wyniku badani

testowego

• ograniczenia w dostępie do testów psychologicznych;
• prawne ograniczenia stosowania testów;

• Strelau (2002).Podstawowe kategorie służące do opisu

różnic indywidualnych. W: J. Strelau, Psychologia różnic

indywidualnych (str 25-42). Warszawa: Wydawnictwo

Naukowe Scholar.

• Strelau (2002).Źródła, na których wyrosła psychologia

różnic indywidualnych. W: J. Strelau, Psychologia różnic

indywidualnych (str 13-25). Warszawa: Wydawnictwo

Naukowe Scholar.

• Standardy dla testów stosowanych w psychologii i

pedagogice. (2007). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo

Psychologiczne (str. 21-29, 116-126, 133-163, 193-232).

• Hornowska, E. (2001). Testy psychologiczne. Teoria i

praktyka (205-225). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe

„Scholar”.

• Polskie Towarzystwo Psychologiczne (1992). Kodeks

etyczno – zawodowy psychologa. Warszawa: PTP.

[przedruk w: J. Strelau (red.) (2000). Psychologia.

Podręcznik akademicki (t. 3, str. 839-843). Gdańsk:

GWP.]

• Ustawa z dnia 8 czerwca 2001 r. o zawodzie psychologa

i samorządzie zawodowym psychologów (Dz. U. Nr 73,

poz. 763) [dostępna: http://www.ptp.org.pl/modules.php?

name=News&file=article&sid=47]

Zjazd 2. Diagnoza podstawowych

właściwości układu nerwowego:

Kwestionariusz PTS.

(13 marca 2009)

• autodiagnoza kwestionariuszem PTS
• temperament w ujęciu Pawłowa – pojęcia siły

procesu pobudzenia, siły procesu hamowania i
ruchliwości procesów nerwowych

• struktura podręcznika testowego – omówienie i

ćwiczenia w grupach

Strelau, J., Zawadzki, B., (1998). Kwestionariusz

Temperamentu. Podręcznik. Warszawa:
Pracownia Testów Psychologicznych PTP.

Zjazd 3. Skale ocen na przykładzie

kwestionariusza EAS Bussa i Plomina

dla dzieci (wersja dla nauczycieli i

rodziców)

(28 marca 2009)

• autodiagnoza kwestionariuszem EAS
• Genetyczna Teoria Temperamentu A.H. Bussa i

R. Plomina

• specyfika skali ocen

• Oniszczenko, W. (1997). Kwestionariusz Temperamentu

EAS Arnolda H. Bussa i Roberta Plomina. Wersje dla
dorosłych i dla dzieci. Adaptacja polska.Podręcznik.
Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP

Zjazd 4. Formalna Charakterystyka

Zachowania – Kwestionariusz

Temperamentu jako przykład narzędzia

wieloskalowego, opartego na Regulacyjnej

Teorii Temperamentu Strelaua

(27 marca 2009)

• Autodiagnoza kwestionariuszem FCZ - KT
• FCZ-KT jako operacjonalizacja Regulacyjnej Teorii

Temperament Strelaua

• własności psychoometryczne FCZ - KT
• sposób konstruowania skal na przykładzie FCZ – KT
• skala staninowa

Strelau, J. (1998). Psychologia temperamentu (str. 179-188).

Warszawa: Wyd. Naukowe PWN.
Zawadzki, B. , Strelau, J. (1997). Formalna Charakterystyka

Zachowania – Kwestionariusz Temperamentu. Warszawa:

Pracownia Testów Psychologicznych PTP.

Zjazd nr 5 i 6. Wielowymiarowy

pomiar inteligencji: bateria

testów APIS.

(28 marca i 18 kwietnia 2009)

• autodiagnoza baterią APIS-Z
• prezentacja różnych wersji baterii APIS
• prezentacja i analiza poszczególnych testów APIS
• trafność i rzetelność baterii

– błąd standardowy a ocena różnic

intraindywidualnych

– międzygrupowe zróżnicowanie profilów jako

wskaźnik trafności

• wyniki surowe i przeliczone
• skala stenowa

Zjazd 5 i 6. Wielowymiarowy

pomiar inteligencji: bateria

testów APIS.

(28 marca i 18 kwietnia 2009)

Matczak, A., Jaworowska, A., Szustrowa, T.,

Ciechanowicz, A. (1995). Bateria Testów APIS-

P. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów

Psychologicznych PTP.

Matczak, A., Jaworowska, A., Szustrowa, T.,

Ciechanowicz, A. (1995). Bateria Testów APIS-

Z. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów

Psychologicznych PTP.

Zjazd 7. Test Matryc Ravena w

wersji standardowej i dla

zaawansowanych.

Analiza porównawcza (18 kwietnia

2008)

UWAGA: termin oddania raportu z badania FCZ-KT!

• autodiagnoza Testem Matryc Ravena

• pojęcia inteligencji ogólnej, płynnej i skrystalizowanej

• idea testów „czystych kulturowo”

• historia badań nad pomiarem inteligencji

• wskaźniki trafności testów inteligencji

• Test Matryc Ravena jako test grupowy z wyborem

odpowiedzi

• stosowanie poprawki na zgadywanie

• skala tenowa i centylowa

Zjazd 7. Literatura

Matczak, A. (2000). Testy inteligencji i zdolności. W: J.

Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki (t. 1, str.

448-469). Gdańsk: GWP.

Nęcka, E. (2000). Czynnikowe koncepcje inteligencji. W:

J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki (t.

2, str. 727-735). Gdańsk: GWP.

Jaworowska, A. Szustrowa, T. (2000). Test Matryc Ravena w

wersji Standard. Formy: Klasyczna, Równoległa, Plus.

Polskie Standaryzacje (str. 56-77). Warszawa: Pracownia

Testów Psychologicznych PTP.

Jaworowska, A. Szustrowa, T. (1992). Podręcznik do Testu

Matryc Ravena. Wersja dla Zaawansowanych. Warszawa:

Pracownia Testów Psychologicznych PTP.

Zjazd 8. Diagnoza inteligencji u dzieci

–

Dziecięca Skala Rozwojowa (23 maja

2009)

• Prezentacja Dziecięcej Skali Rozwojowej
• Zasady diagnozy testowej w przypadku

dzieci

• Matczak, A. Jaworowska, A., Ciechanowicz, A.,

Fecenec, D., Stańczak, J., Zalewska, E. (2007).
Dziecięca Skala Rozwojowa. Podręcznik. Warszawa:
Pracownia Testów Psychologicznych PTP.

• Matczak, A., Jaworowska, A., Wójtowicz-Dacka, M.,

Piotrowska, A., Kosmowska, B. (2009). Dziecięca
Skala Rozwojowa. Aneks. Warszawa: Pracownia
Testów Psychologicznych PTP.

Zjazd 9. Diagnoza impulsywności-

refleksyjności jako stylu

poznawczego: Test Porównywania

Znanych Kształtów (MFF) Jerome

Kagana

(6 czerwca 2009)

• UWAGA: termin oddania raportu z badania

baterią APIS-Z (60% oceny końcowej)

• autodiagnoza testem Porównywania

Znanych Kształtów (MFF) Jerome Kagana

• refleksyjność-impulsywność jako przykład

stylu poznawczego

Matczak, A. (1992). Test Porównywania Znanych

Kształtów (MFF) Jerome Kagana. Podręcznik. Warszawa:
Pracownia Testów Psychologicznych PTP.

Zjazd 10. Podsumowanie

zajęć

(20 czerwca 2008).

• Spotkanie to zostanie przeznaczone

na krótkie podsumowanie

poprzednich seminariów. Większość

czasu wypełnią indywidualne

rozmowy ze studentami na temat

diagnozowanych przypadków i

wskazań dotyczących informacji

zwrotnej. Osoby, które wywiązały się

ze wszystkich zadań w terminie,

uzyskają wpisy do indeksów.

Zadanie domowe

• Znalezienie osoby badanej

– Najlepiej maturzysty, dla którego ta diagnoza może być

pewną wskazówką (ale nie – wyrocznią!) dla wyboru
ścieżki kształcenia czy zawodu

• Zawarcie kontraktu na badanie

– cel badania
– 4 spotkania – (zawarcie kontraktu, badanie FCZ – KT,

badanie APIS- Z, udzielenie informacji zwrotnej)

– Czas trwania badania
– sposób postępowania z danymi
– informacje zwrotne

KRYTERIA WYBORU OSOBY

BADANEJ

• osoba dorosła
• nie prosimy o udział w badaniu osób ze

zdiagnozowanymi zaburzeniami

• anonimowość
• brak związków osobistych pomiędzy

diagnostą a osobą badaną

• kontrakt na badanie

Funkcje Kontraktu

Diagnostycznego

• jasność sytuacji diagnozy

– ustalenie ram i granic relacji diagnostycznej
– ustalenie praw i obowiązków diagnosty i

osoby badanej

• sprzyja asertywności i podmiotowości
• zapobiega nadużyciom
• eliminuje w znacznym stopniu opór osoby

badanej

• pomoc dla diagnosty

JAK ZAWIERAĆ

KONTRAKT ?

• kim jesteśmy i po co chcemy prowadzić

badanie?

• co to za badanie?
• na czym ma polegać pomoc dla nas ?
• jakie ma prawa osoba badana?
• jakie my mamy prawa?
• co oferujemy w zamian?

Kim jesteśmy i po co chcemy

prowadzić badanie?

• student WSFIZ Wydział

Psychologii

• zadanie do zaliczenia na

studiach

• pomoc dla nas

Co to za badanie?

• badanie szkoleniowe
• badanie opisowe
• badanie osobowości
• poznanie osoby, jej inteligencji i cech

osobowości

• nie oceniamy zaburzeń psychicznych
• Badanie może pomóc osobie badanej w

ocenie słuszności decyzji
planowanej/podjętej decyzji

Na czym ma polegać pomoc

dla nas ?

• Uczenie się diagnozy

psychologicznej z wykorzystaniem
narzędzi standardowych i zaliczenie
zajęć

• 4 spotkania z osobą badaną:

– Zawarcie kontraktu (ok. 15 minut)
– Wypełnienie kwestionariusza

osobowości (ok. 30 minut)

– Wypełnienie testu inteligencji (ok. 1 h)
– Informacja o wynikach (20 min.)

Jakie ma prawa osoba

badana?

• Osoba badana ma prawo do:
• Szacunku z naszej strony na każdym etapie

diagnozy!
- otrzymania informacji o wynikach badań

dodatkowych wyjaśnień na temat badania

- odmówić udziału w badaniu

• zapewniamy anonimowość i dyskrecję

Jakie my mamy prawa?

• będziemy omawiać przebieg badań i ich

wyniki na zajęciach

• opiszemy je w pracy zaliczeniowej,

której nie możemy udostępnić osobie
badanej  ale opowiemy jej o

WSZYSTKICH wynikach

ASPEKTY ETYCZNE

• Psycholog ponosi pełną odpowiedzialność za

swoją diagnozę

• zasada podmiotowości klienta

bezwarunkowa akceptacja

otwartość, tolerancja na indywidualność klienta

• zasada poszanowania prywatności
• -

nie naruszać prywatności klienta

• zasada zachowania tajemnicy zawodowej

wzajemne zaufanie

• unikanie etykietowania np. ,,mało inteligentny”

Zasady udzielania informacji

zwrotnej

• osoba badana ma do niej prawo!

• jest to integralna część interakcji

psycholog – klient; konieczna nie tylko ze

względów etyczny, ale może wręcz odnieść

skutek terapeutyczny

• nie udziela się, gdy osoba badana sobie

tego nie życzy (ale to też o czymś

świadczy)

Zasady udzielania informacji

zwrotnej

• udzielana w formie rozmowy  pozwala

potwierdzić trafność diagnozy (jeśli o.b. się z nią

zgadza, to doskonale; jeśli nie – może to wynikać,

albo z nietrafności diagnozy albo z „dotknięcia”

przez diagnostę czegoś, do czego o.b. nie chce

się przyznać; wg. Anastasi i Urbina’y –

informacja odrzucona przez klienta jest

bezużyteczna)

• Należy udzielać informacji zgodnie z zawartym

kontraktem (czyli tutaj: dotyczących

osobowości i inteligencji osoby badanej), żeby

nie stwarzać poczucia, że coś ukryliśmy

– nie można tez powiedzieć więcej (USA: podstawa do

utraty prawa wykonywania zawodu)

Zasady udzielania informacji

zwrotnej

• nie należy używać „psychologizmów”

(intro-ekstrawersja)

• nie podaje się danych liczbowych

• nie podaje się danych „destrukcyjnych”,

niezmienialnych (np. skrajnie

nieadekwatny do zawodu profil zdolności)

• sposób jej przekazywania powinien

minimalizować ryzyko błędnej

interpretacji, (np. kolokwialne rozumienie

słowa „temperament”)

• konstrukcja „kanapkowa”

RÓŻNICE INDYWIDUALNE

Zjawisko polegające na tym, że

jednostki (ludzie i zwierzęta) należące
do tej samej populacji różnią się między
sobą pod względem porównywanych
charakterystyk fizycznych i
psychicznych.

Pomiar różnicowy w

psychologii

Celem pomiaru psychologicznego jest

różnicowanie ludzi - określenie ich specyfiki na

tle innych osób (populacji odniesienia).

Cel ten może być realizowany na dwa sposoby –

przy zastosowaniu podejścia idiograficznego i

nomotetycznego.

Podejście nomotetyczne i

idiograficzne



Celem podejścia idiograficznego jest

uchwycenie specyfiki jednostki poprzez

wyodrębnienie cech, charakterystycznych

tylko dla niej i wskutek tego

wyróżniających ją z populacji.



Celem podejścia nomotetycznego jest

określenie specyfiki jednostki poprzez

wskazanie charakterystycznego dla niej

nasilenia cech, wspólnych dla populacji.

Testy psychometryczne – narzędzia

podejścia nomotetycznego

• Standardowe (zobiektywizowane,

psychometryczne) testy psychologiczne

są narzędziami typowymi dla podejścia

nomotetycznego.

• Testy projekcyjne są narzędziami

typowymi dla podejścia idiograficznego.

Przedmiot psychologii

różnic indywidualnych

Względnie stałe różnice indywidualne
obejmujące takie dziedziny jak:



Inteligencja



Zdolności specjalne



Osobowość, w tym temperament



Style poznawcze



Determinanty różnic indywidualnych



Pomiar i diagnoza charakterystyk
zachowania

Historyczne źródła psychologii

różnic indywidualnych

• Darwin O powstawaniu gatunków (1859)
• Galton (1892)

– badania nad dziedziczeniem geniuszu

 Dziedziczenie czy środowisko?

– Laboratorium Antropometryczne (pomiary

rozmiaru różnch części ciała i charakterystyk

psychomotorycznych)

– Pierwsza próba ilosciowej charakterystyki

różnic indywidualnych Inquires into Human

Faculty and its Development

Historyczne źródła psychologii różnic

indywidualnych



James McKeen Cattell (1890) w stworzonym przez

siebie laboratorium stosował baterię dziesięciu testów

(proste reakcje psychomotoryczne) do pomiaru

inteligencji. Wprowadził pojęcie „ test umysłowy”



Charles Spearman wprowadził pojęcie inteligencji

ogólnej (g) stosując wprowadzoną przez siebie analizę

czynnikową

• Alfred Binet, wraz z Th. Simonem opracował w 1905 r.

pierwszą skalę inteligencji



William Stern opublikował w 1900 roku książkę p.t.

Über Psychologii der individuellen Differenzen: jest to

data, od której liczy się początek psychologii RI jako

dyscypliny psychologicznej



Immanuel Kant a po nim Wilhelm Wundt (1887) opisali

typologię temperamentu Hipokratesa-Galena

odwołując się do formalnej charakterystyki

zachowania

Kategorie opisu różnic

indywidualnych



Cecha (właściwość)



Wymiar



Czynnik



Styl



Typ

Czym jest cecha

Cecha – jest to względnie stała i swoista dla

jednostki uogólniona tendencja do
zachowywania się lub reagowania w
określony sposób, wyrażająca się w
różnych, a zarazem spójnych z tą
tendencją sytuacjach.

Cechy psychologiczne charakteryzuje

intraindywidualna stałość (czasowa i
sytuacyjna) i interindywidualna zmienność

0,13% 2,14% 13,59% 34,13% 34,13% 13,59%
2,14% 0,13%

Procent

przypadkó

-4σ -3σ -2σ -1σ 0 +1σ +2σ
+3σ +4σ

0,1% 2,3% 15,9% 50% 84,1%
97,7% 99,9%

Skumulowa

ne procenty

-4z -3z -2z -1z 0 +1z +2z
+3z +4z

10 20 30 40 50 60 70
80 90

(teny

)

Aktualna
sytuacja
(bodźce,
instrukcja,
wymagania)

Zachowani

e (poziom

wykonania

zadań)

Stany
fizjologiczne tuż
przed pomiarem

Stany
psychiczne oraz
zachowanie tuż
przed pomiarem

Spostrzegana

sytuacja

Stan

(proces

Neurologicz

ne,

biochemiczn

e i

hormonalne

mechanizmy

oraz

ich

interakcje

Wyposażen

genetyczne

Doświadczeni

e oparte na

uczeniu się

oraz inne

czynniki

środowiskowe

Przedmiot

pomiaru

Przedmiot

pomiaru

Cecha

(zdolnoś

ci)

Status cechy

Różnice między pojęciami stanu i cechy,

stosowanymi w badaniach nad

osobowością

Stan

Cecha

Warunki krótkotrwałe

Warunki długotrwałe

Przejawia się w sposób

ciągły

Ujawnia się w

odpowiedzi na bodziec lub
w określonych sytuacjach

(tendencja)

Konkretny

Abstrakcyjna

Zależny od sytuacji

Zależna od osoby

Ma charakter zdarzenia Ma charakter dyspozycji
Współwarunkowany

przez cechę

Przejawia się w stanach

Może być

zaobserwowany

Nie może być

zaobserwowany

Może być mierzony

bezpośrednio

Może być mierzona

pośrednio

Choleryk Melancholik

(działa szybko (uczucia powolne

i gwałtownie) i głębokie)

Sangwinik Flegmatyk

(uczucia silne (działa wolno

i płytkie) i bezwładnie)

Silne
emocje

Słabe
emocje

Cholery
k

Melanchol
ik

Sangwin
ik

Flegmat
yk

I. Kant,
1798

W. Wundt,
1887

Typologia Hipokratesa-Galena w

ujęciu „szufladkowym” i

wymiarowym

• Gerard Heymans i Enno Wiersma (pierwsza

dekada XX wieku) stosując po raz pierwszy

metodę kwestionariusza wyodrębnili 3

cechy temperamentu – emocjonalność,

aktywność, perseweratywność

• Ivan P. Pawłow na początku XIX wieku

wprowadził do badań nad temperamentem

psów metodę laboratoryjną: podstawowe

cechy układu nerwowego jako podstawa

fizjologiczna temperamentu

• W 1984 r. powstała pierwsza w Polsce

Katedra Psychologii Różnic Indywidualnych

na UW

Historyczne źródła psychologii różnic

indywidualnych

Pojęcie typu wg W. Sterna:

Typ to: „dominująca dyspozycja

psychiczna bądź psychofizyczna,
która przysługuje dającej się
wyróżnić na jej podstawie grupie
ludzi, przy czym jednak grupy tej
nie można jednoznacznie i
wszechstronnie oddzielić od
innych grup”.

Charakterystyki specyficzne dla

kategorii typu



Typ stanowi kategorię klasyfikacyjną



Typ stoi na pograniczu tego co ogólne i
indywidualne



Pojęcie typu obejmuje względnie stałe
cechy psychiczne, fizjologiczne bądź
anatomiczne



Granice między typami są płynne



Pojęcie typu obejmuje przede wszystkim
cechy czy zespół cech dominujących

Podstawowe koncepcje

typologiczne

Koncepcja biegunowa

Koncepcja modalna

Koncepcja szufladkowa

Koncepcja wymiarowa

Okoliczności preferujące środowisko lub cechę

jako czynników determinujących wariancję

zachowania

Okoliczności

Dominujący wkład w

wariancję zachowania

Środowiska

Cechy

Powtarzalność obserwacji jednorazowa wielokrotna
Czas trwania obserwacji

krótki

długi

Stopień różnorodności

zachowań

pojedyncze

akty

wielość i

różnorodność

Możliwość wyrażania

zachowań

ograniczona

swobodna

Możliwość wyboru

systuacji

brak

nieograniczo

Możliwość kreowania

sytuacji

nie istnieje

istnieje

Rodzaj sytuacji

eksperyment sytuacja

naturalna

Pogląd Waltera Mischela (1990 s. 131) na

temat cech po 30 latach od chwili

podjęcia krytyki tej kategorii opisu różnic

indywidualnych:

Jest oczywiste, że podstawowym wyzwaniem

nie było i nie jest to, czy dyspozycje istnieją,

lecz założenie co do ich istoty. Wyzwanie więc

koncentrowało się na ograniczonej

użyteczności wnioskowania w oparciu o

przejawy zachowania o szerokich,

pozbawionych kontekstu dyspozycjach jako

podstawy do próby wyjaśnienia zjawisk

osobowościowych i do przewidywania

specyficznego zachowania jednostki w

specyficznych sytuacjach (Mischel, 1990, s.

131).

Styl a strategia

(Griegorenko,

2000)

• stopień świadomości – strategie angażują

świadomy wybór wśród alternatywnych decyzji,

style operują bez angażowania świadomości

• Stopień stałości – strategie są stosowane w

odniesieniu do specyficznych zadań i sytuacji,

style wykazują stałość w zakresie określonych

tendencji

• Specyfika adaptacji – strategie traktuje się jako

mechanizmy adaptacyjne, których celem jest

minimalizacja błędu w procesach

podejmowania decyzji, zaś style to adaptacyjne

mechanizmy kontroli modyfikujące związek

między określonym stanem a środowiskiem

Document Outline