Zasady pracy hodowlanej

  

Józef Bieniek

Uniwersytet Rolniczy  im. H. Kołłątaja

 w Krakowie

 

Chów i hodowla zwierząt

Kierunek weterynaria

 

Etapy pracy hodowlanej 

(1)

1. Ocena wartości hodowlanej

2. Selekcja

 

3. Dobór do kojarzeń

Etapy pracy hodowlanej 

(2)

Stado szynszyli

 

♀♀ 

i

 ♂♂

Etap I

  

Ocena 

Wartości 

Hodowlanej

Etap II

Selekcja  

Wyselekcjonowane osobniki

♂♂

♀♀ ♀♀ ♀♀ ♀♀

♂ x ♀ ♀x♂ ♂x♀

♀x♂

Etap III

Dobór do 

kojarzeń

 

Źródła informacji 

o wydajności osobnika

- 

wydajność własna,

- wydajność przodków 
- wydajność krewnych bocznych, 
- wydajność  potomstwa

 

oraz:

 

różne kombinacje ww. źródeł 

informacji. 

Ocena wartości hodowlanej (1)

 

(Charakterystyka stada

)

Cecha

x

sd.

Zakres

v%

Wielkość i 

budowa

3,8

0,6

1  - 4

15,3

Typ barwny

3,2

0,8

1 - 5

26,3

Czystość barwy

6,3

1,4

3  - 9

22,5

Jakość okrywy

6,2

1,3

3 -  9

21,0

Pas brzuszny

2,4

0,5

1  - 3

22,9

Ocena ogólna

21,

8

2,4

17 - 

28

11,1

Motto:

  

„Doskonałości nie ma - 

oznacza to, 
że albo trzeba zostać 
samotnym, 
albo wybrać kogoś z wadami”.

(J. Nestroy  - Wczesne związki)

Selekcja – zasady (1)

• Selekcja

 – 

wybór zwierząt do 

dalszej hodowli

 (na rodziców 

następnego pokolenia)

Przeciwieństwo:

• Brakowanie

 – 

eliminacja 

zwierząt nienadających się do 
hodowli

Selekcja – zasady (2)

• Czynniki wpływające na wielkość 

postępu hodowlanego:

• wielkość remontu stada (%)
• odstęp między pokoleniami
• poziom danej cechy (cech) w stadzie
• zmienność cechy (cech)
• liczba cech uwzględnianych w 

selekcji

Selekcja – zasady (3)

1. Im 

więcej zwierząt

 musi pozostać w 

stadzie tym wolniejszy postęp 
hodowlany

1. Odstęp między pokoleniami

 – średni 

wiek rodziców w chwili wydania na 
świat potomstwa, tj. różnica wieku 
między rodzicami a ich potomstwem 
(zależy od: gatunku, wieku 
osiągania dojrzałości hodowlanej i 
długością użytkowania)

Selekcja – zasady (4)

• Systemy selekcji (a):

1. Masowa

 – 

indywidualna

 oparta na 

ocenie

 własnej 

wartości osobnika

 pod 

względem danej cechy (dla cech o 

średniej i wysokiej odziedziczalności)

2. Rodzinowa

 – podstawą jest 

ocena

 

wartości osobników spokrewnionych

 z 

tej samej rodziny (dla cech o niskiej 

odziedziczalności)

Selekcja – zasady (5)

• Systemy selekcji (b):

3

. Kombinowana

 – wybór 

najlepszych 

osobników

 z najlepszych rodzin

Selekcja – zasady (6)

Kierunki selekcji

a)jednokierunkowa
b)odśrodkowa
c)dośrodkowa - stabilizująca

Selekcja – zasady (6)

Metody selekcji

a)

na jedną cechę 

b)

na wiele cech:
- następcza
- niezależnych poziomów 
brakowania,
- wskaźnikowa (indeksowa).
- pośrednia 

gdzie:

p

(%)

 = frakcja zwierząt wybrana do stada selekcyjnego (od 0 do 100%)

Korelacje między cechami 

pokroju

Cecha – numer 



1

2

3

4

5

1. Wielkość i 

budowa

-

2. Typ barwny

0,26

-

3. Czystość barwy

-0,21

0,04

-

4. Jakość okrywy

0,05

0,07 0,27

-

5. Pas brzuszny

-0,20

-

0,

3
2

0,1

0

-

0,

12

-

6. Suma - ocena 

ogólna

0,18 0,40

0,7

2 0,70

0,06

Selekcja 2

 

wariant I – wart. maksymalne poszcz. 

cech

Cechy będące 

podstawą selekcji

Max

. 

pkt.

p 

(%)

Wyni

k

(pkt.

)

P.H.

(%)

1. Wielkość i 

budowa

4

81

22

0,9

2. Typ barwny

5

3

25

14,7

3. Czystość barwy

9

9

25

16,1

4. Jakość okrywy

9

8

26

17,4

5. Pas brzuszny

3

38

22

0,9

Punkt odniesienia do szacowania 

P.H.

 (Średnia ocena stada przed 

selekcją)

 

21,8

Selekcja 3

 

wariant II – wart. rozszerzone poszcz. 

cech

Cechy będące 

podstawą selekcji

Max

. 

pkt.

p 

(%)

Wyni

k

(pkt.

)

P.H.

(%)

1. Wielkość i 

budowa

4

81

22,0

0,9

2. Typ barwny

4-5

41

22,7

4,3

3. Czystość barwy

7-9

58

23,1

6,0

4. Jakość okrywy

7-9

53

23,3

6,6

5. Pas brzuszny

3

38

22,0

0,9

Punkt odniesienia do szacowania 

P.H.

 (Średnia ocena stada przed 

selekcją)

 

21,8

Metody doboru do kojarzeń 

(1)

A) Dobór jednorodny:

 

- kojarzenia niekrewniacze w obrębie 

rasy

- kojarzenia krewniacze

 

Cel:

- tworzenie linii wsobnych,
- tworzenie wyspecjalizowanych linii 

zinbredowanych

Metody doboru do kojarzeń 

(2)

B) Dobór niejednorodny:

 
- 

krzyżowanie międzygatunkowe

- krzyżowanie w obrębie gatunku:

- uszlachetniające
- wypierające
- twórcze
- przemysłowe

Metody doboru do kojarzeń 

(2a)

- krzyżowanie w obrębie gatunku:

Uszlachetniające:

Etap 1: 

jedno- lub dwukrotne 

wprowadzenie obcych genów poprzez 
krzyżowanie samic rasy uszlachetnianej 
samcami rasy uszlachetniającej

 

Etap 2: 

kojarzenie potomstwa między sobą 

i wybór najlepszych osobników

Metody doboru do kojarzeń 

(2b)

- krzyżowanie w obrębie gatunku:

Wypierające

:

Etap 1:

 

kojarzenie przez 5-6 pokoleń 

populacji masowej samic z samcami rasy 

wypierającej 

Cel:

 

Osiągnięcie ok. 96% udziału genów 

rasy 

doskonalącej

Etap 2:

 Kojarzenie potomstwa między sobą

 

i selekcja kierunkowa

Metody doboru do kojarzeń 

(2c)

- krzyżowanie w obrębie gatunku:

Twórcze

:

 

 

Cel:

 

 Tworzenie nowej rasy przy 

użyciu kilku komponentów 
wyjściowych 

Uwaga:

 brak gotowych schematów  

krzyżowania 

tego typu 

(specyfika)

Metody doboru do kojarzeń 

(2d)

- krzyżowanie w obrębie gatunku:

Przemysłowe

:

Cel:

 

  

Wywołanie zjawiska heterozji

 

 

Wsk. heterozji =  [(μ

F1

 – μ

P

) / μ

P

] • 100

gdzie:

 

μ

F1

 – 

średnia wartość  cechy u potomstwa 

(

pierwsze pokolenie potomne

 – 

F

1

)

μ

P

  –  

średnia wartość cechy  u rodziców 

użytych do krzyżowania

Metody doboru do kojarzeń 

(2e)

- krzyżowanie w obrębie gatunku:

Przemysłowe

 – metody:

1)  

krzyżowanie osobników 

niezinbredowanych   różnych ras

2) krzyżowanie zinbredowanych linii   

różnych ras

3

) krzyżowanie zinbredowanych linii w 

obrębie danej rasy 

 

Metody doboru do kojarzeń 

(2f)

- krzyżowanie w obrębie gatunku:

Przemysłowe

 – metody:

1) Krzyżowanie osobników 

niezinbredowanych różnych ras

 

a) krzyżowanie przemienne 
b) krzyżowanie rotacyjne
c) krzyżowanie podwójne

Spokrewnienie i inbred

Gdzie by nie spojrzeć krewniacy !

X

Rodzice

Dziadkowie

Dzieci

Wnuki

Krewni boczni

Rodzeństw

o

Inni 

krewni 

boczni

(kolateraln

i)

WSTĘPNI

ZSTĘPNI

Spokrewnienie (1)

Prawdopodobieństwo posiadania 

identycznych genów dzięki 

pochodzeniu

w linii bocznej:

 R

xy

 

w linii prostej:

   R

xa

 

Zakres:

     od 

0 do 1

 lub od 

0 do 100%

R

xy

 = 0 

  

brak spokrewnienia

R

xy

 = 1

  

spokrewnienie z samym 

sobą
                

lub bliźnięta 

jednojajowe

 

Spokrewnienie (1a]

Spokrewnienie 

(

współczynnik spokrewnienia

) 

prawdopodobieństwo posiadania 

przez osobniki tych samych 

genów dzięki pochodzeniu od 

wspólnego przodka.

R

xa

 – 

wsp. spokrewnienia w linii prostej

R

xy

 – 

wsp. spokrewnienia krewnych 

kolateralnych

Rodowód (1)

• Rodowód 

– 

usystematyzowany 

wykaz 

przodków 

danego osobnika

• Rodzaje

:

» -   

tradycyjny

–- tabelaryczny

»- strukturalny

Rodowód (2)

• Rodowód tradycyjny:

• X (pokolenie O)

• O–1  M–2 (pokolenie -1)

• OO–3  MO–4  OM–5   MM–6  (pok. -2.) 

• OOO

–7   

MOO

–8 

OMO

–9  

MMO

–10 

• OOM

–11 

MOM

–12 

OMM

–13 

MMM

–14

–                                                   

(pokolenie 

– 3)

  

Rodowód tabelaryczny

Probant

X

O

1

M

2

OO

3

MO

4

OM

5

MM

6

OOO

7

MOO

8

OMO

9

MMO

10

OOM

11

MOM

12

OMM

13

MMM

14

Rodowód strukturalny

X

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

Spokrewnienie w linii prostej (wstecz)

Poko

-
lenie

Spokrewnienie (R

xa

) 

probanta z:                         
      

Rodowód 

struktural
ny

-3

pradziadkiem   

1/8

PR

-2

dziadkiem         ¼

D

-1

rodzicem          ½

R

0

probantem P

P

½

½

½

Spokrewnienie w linii prostej (w 

przód)

Rodowód 

strukturaln
y

Pokolenie
potomne

Spokrewnienie

probanta z:

R

xa

X

0

probantem

1

P

+1

synem lub 
córką

½

W

+2

Wnukiem

¼

PW

+3

prawnukie

m

1/8

½

½

½

Spokrewnienia w linii bocznej

 (półrodzeństwo - ½R)

A

B

1

C

2

C

A

B

1

C

2

C

½

½

½

½

Diagram spokrewnień 

 (półrodzeństwo - ½R)

A        

                                             

C

B

R

AB

= 

( ½)

2

 

= 

¼ 

½

½

Spokrewnienia w linii bocznej

 (pełne rodzeństwo - 1R)

  

A

B

1

C

1

C

A

B

1

C

1

C

½

½

½

½

Diagram spokrewnień

 (pełne rodzeństwo - 1R)

               A        

                          
                                   

1

                      

C

                B

R

AB

= 

( ½)

2

  

+

 

( ½)

2

  

= 

¼

 + 

¼

 = ½ = 0,5

½

½

½

½

Spokrewnienie w linii bocznej

(kuzyni)

A

B

1

C

2

D

3

E

4

F

5

G

3

E

A

B

1

C

2

D

3

E

4

F

5

G

3

E

Diagram spokrewnień (kuzyni) 

(1)

A

C

        

1

4

  

F

3

E

B

D

               2

3

   

E

        5 

  

G

istotne dla 

spokrewnienia

Diagram spokrewnień (kuzyni) 

(2)

A

           

              

1                  

                             3                E
              D

B

 

R

A

B

 = (½)

4

 + (½)

4

 = 

1/16

 + 

1/16

 = 1/8 = 

12,5%

½

½

½

½
½

½

Kojarzenia i ich skutki

• Hodowla w pokrewieństwie (albo: 

chów wsobny) często 

inbreeding

•           system doboru, w którym 

rodzice 

otrzymywanego 

potomstwa są ze sobą 

bliżej 

spokrewnieni niż przeciętnie 
wszystkie osobniki w populacji, z  
której  pochodzą.

Inbred (1)

• W populacji geny występują w 

stanie homozygotycznych oraz w 

stanie heterozygotycznym.

• Dla każdej populacji można 

oszacować stopień jej 

heterozygotyczności, względnie 

homozygotyczności.

• W populacji kojarzącej się losowo 

są to wartości podlegające małym 

wahaniom

Inbred (2)

• Przy stosowaniu hodowli w 

pokrewieństwie homozygotyczność 
wzrasta, w tempie zależnym od 
nasilenia chowu wsobnego

• Wzrost ten  określany 

współczynnikiem inbredu (

F

x

) jest 

miarą proporcjonalnego zwiększania 
się homozygotyczności w stosunku do 
stanu przed rozpoczęciem chowu 
wsobnego

Szacowanie współczynnika inbredu 

(

F

x

)

F

x

 = ½

[(½)

n

]

 

                                

(3)

F

x

 = ½

[(½)

n

(1+F

a

)

]

           

(4)

gdzie:

F

x

 – współczynnik zinbredowania osobnika

wzór 

(3)

 – gdy przodek 

a

 nie jest zinbredowany

wzór 

(4)

 – gdy przodek 

a

 jest zinbredowany 

stosujemy 

       poprawkę (1 +Fa)

Ogólnie:

 zinbredowanie osobnika (

F

x

) jest 

równe połowie 

 

    spokrewnienia 

między jego rodzicami

Inbred 

(przykład 1)

½ Brat

Potomstwo

½ Siostra

Inbre

d

Fx=12,5

%

R

xy

 = 25%

Szacowanie współczynnika 

inbredu (F

x

)

(przykłady)  (1)

F

x 

-

 

gdy rodzice są półrodzeństwem (½ 

R)

A

X

C

B

            

F

x

= ½ [(½)

2

]= ½ * 

¼

 = 

1/8

 = 0,125 = 

12,5%

Inbred 

(przykład 2)

Brat

Potomstwo

Siostra

Inbre

d

Fx = 

25%

R

xy

 = 50%

Szacowanie współczynnika 

inbredu (

F

x

)

(przykłady)  (2)

• F

x

 

- 

gdy rodzice są pełnym rodzeństwem 

(1R)

A

X

 

C               D

B

            

F

x

= ½ [

(½)

2 

+ (½)

2

]= ½ * [

¼ + ¼

] = ¼ 

=0,25 =

25%

Inbred 

(przykład 3)

Ojciec

Potomstwo

Córka

Inbre

d

Fx = 

25%

Rxy = 50%

Szacowanie współczynnika 

inbredu (

F

x

)

(przykłady)  (3)

F

x

 

– 

przy  kojarzeniu kazirodczym (ojciec x 

córka)

1

X

                  

D

            

F

x

= ½ [

(½)

1

]= ½ * [½] = ¼  =0,25 =

25%

Inbred 

(przykład 4)

Kuzyn

Potomstwo

Kuzynka

Inbre

d

Fx = 

6,25

Rxy = 12,5%

Haremowa struktura stad 

szynszyli

Stado 100 samic
Harem: 1 samiec + 4 samice
 w stadzie 25 haremów.

Struktura potomstwa w obrębie 

haremu:

Potomstwo samca od samic z jego 
haremu:

    potomstwo 

JEDNEJ

 samicy – 

1R

    potomstwo 

RÓŻNYCH 

samic – 

1/2R 

Struktura potomstwa w 

haremie

Samiec

S-3

S-1

S-1

S-

4

1R – 

50%

1R – 

50%

1R -50%

1R – 50%

1/2R – 25%

Struktura spokrewnień w 

stadzie

Samiec - 1

Samiec - 1

Samiec - 3

1. Samce  niespokrewnione

 -  potomstwo 

                                         także niespokrewnione

2. Samce spokrewnione (1/2R)

 

– potomstwo 

                                               spokrewnione w 6,25%

3.

 

Samce spokrewnione

 (1R) – potomstwo 

                                           spokrewnione w 12,5%

Struktura spokrewnień w 

stadzie (2)

Zalecenia:
Przy planowaniu kojarzeń unikać:

 zestawiania par z osobników 

pochodzących z wariantów 2 i 3.

Powód:

ryzyko wystąpienia 
inbredu (

3,125%

 lub 

6,25%)

Inbred - skutki

• Depresja inbredowa:

• 1

) Zaburzenia płodności 

samic i 

samców

• 2) Obniżona żywotność – wzrost 
       śmiertelności pre- i postnatalnej
• 3) Gorsze przyrosty
• 4) Ujawnianie się wad 

genetycznych

Dokumentacja hodowlana  

znaczenie

-  

struktura spokrewnień

- dobór do kojarzeń
- analiza rodowodowa w aspekcie 

wad rozwojowych.

- planowa praca hodowlana 

Sukces hodowlany !!

Motto:

„..Brat Jupiter stworzył indeks dla 

każdego.  
Obliczywszy jego sumę dla ofiar,  
porównał z sumą dla tych co przeżyli i 
odkrył, że martwi byli pięć razy 
bardziej warci uratowania”.

(Thorton Wilder – The bridge of Sant 

Louis Rey)