DOZYMETRIA

PROMIENIOWANIA 

JONIZUJĄCEGO

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

Promieniowaniem jonizującym nazywa sie ten 

rodzaj promieniowania, który może doprowadzić do 

wybicia elektronu bądź cząsteczki z materii

i spowodować jej zjonizowanie.

promieniowanie może jonizować materię:

bezpośrednio

pośrednio

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

 bezpośrednio:

obiekty posiadające ładunek elektryczny,

głównie przez oddziaływanie kulombowskie:

 promieniowanie α (jądra helu; ładunek elektryczny 

+2e)

 promieniowanie β (β

–

, β

+

, elektron i antyelektron, 

ładunek elektryczny -e, +e)

PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

 pośrednio:

 promieniowanie składające się z obiektów nieposiadających 

ładunku elektrycznego

 jonizuje materię poprzez oddziaływania inne niż kulombowskie :
• rozpraszanie komptonowskie
• efekt fotoelektryczny
• kreację par elektron - pozyton)
 przykłady:
• promieniowanie neutronowe
• promieniowanie elektromagnetyczne
• promieniowanie rentgenowskie (X)
• promieniowanie gamma (γ)
• o energiach wyższych od energii promieniowania ultrafioletowego

Ze względu na  destrukcyjne oddziaływanie 

promieniowania jonizującego z żywą materią, jest ono 

przedmiotem zainteresowania radiologii – w celu 

ochrony, w celach leczniczych i diagnostycznych 

(radioterapia, medycyna nuklearna).

UWAGA

Promieniowanie jonizujące jest stale obecne w 

środowisku człowieka, zawsze i wszędzie.

Jest to spowodowane głównie wszechobecnością 

radioizotopów różnych pierwiastków w przyrodzie 

oraz promieniowaniem kosmicznym. Jest wysoce 

prawdopodobne, że naturalne promieniowanie 

jonizujące środowiska jest głównym sprawcą 

mutacji w genach organizmów żywych, czyli jednym 

z czynników ewolucyjnych, którym zawdzięczamy 

faunę i florę taką, jaką znamy.

promieniowanie jonizujące można 

wykrywać jedynie metodami pośrednimi

detektory promieniowania jonizującego 

rejestrują zmianę energii promieniowania 

na formę mierzalną:

 reakcje chemiczne
 światło
 prąd elektryczny
 ciepło

DETEKCJA 

PROMIENIOWANIA

DOZYMETRIA

 dział fizyki jądrowej obejmujący zagadnienia 

pomiarów

i obliczeń dawek promieniowania jonizującego 

oraz innych wielkości związanych z 

oddziaływaniem promieniowania jonizującego z 

materią (zwłaszcza ożywioną)

 zajmuje się także wyznaczaniem rozkładu 

przestrzennego dawki w obiekcie oraz szczegółowymi 

rozkładami energii i kierunku torów różnych rodzajów 

cząstek w obiekcie napromienianym

DOZYMETRIA

 zależnie od rodzaju promieniowania i wielkości dawki do jej 

pomiaru stosuje się metody:

 termoluminescencyjne:

wykorzystywanie zdolności niektórych substancji do gromadzenia
i późniejszego oddawania energii promieniowania świetlnego

 fotograficzne

:

pomiar zaczernienia emulsji fotograficznej

 kalorymetryczne

:

bezpośredni pomiar ilości energii termicznej wydzielonej na skutek 
napromienienia badanej substancji

 jonizacyjne

:

pomiar liczby jonów wytworzonych na skutek oddziaływania 
promieniowania z materią

 chemiczne

:

polegające na pomiarze szybkości reakcji chemicznych 
inicjowanych przez promieniowanie jonizujące

DOZYMETR

 służy do pomiaru pochłoniętej dawki promieniowania 

jonizującego

 zależnie od metody działania wyróżnia się m.in. 

dawkomierze:

 chemiczny, którego działanie oparte jest na zmianach własności 

chemicznych substancji pod wpływem promieniowania 

jonizującego

 fotometryczny (fotograficzny), określa dawkę promieniowania 

na podstawie zmian gęstości optycznej błony

 jonowy, którego działanie opiera się na zjawisku jonizacji gazu
 luminescencyjny, wykorzystuje zjawisko luminescencji 

niektórych związków chemicznych pod wpływem promieniowania

Termin dozymetria 

obejmuje:

 ustalenie wielkości dawki pochłoniętej w materii w 

danym punkcie

 ustalenie wielkości energii przekazanej przez cząstki nie 

jonizujące bezpośrednio (fotony, neutrony) w materiale 

odniesienia w danym punkcie

 ustalenie liczby cząstek lub fotonów, lub ich energii, 

padających na dany punkt

 ustalenie wartości pewnej funkcji liczby lub energii 

cząstek lub fotonów padających na ośrodek w danym 

miejscu

AKTYWNOŚĆ ŹRÓDŁA 

PROMIENIOWANIA

 to ilość rozpadów zachodzących w jednostce 

czasu

 w układzie SI jednostka aktywności jest bekerel 

(Bq):

1Bq = rozpad / s