Ze względu na różnice podejść polskich
naukowców do teorii wychowania,
wynikających z odmiennych punktów
myślenia o jej istocie, zadaniach czy
podstawowych pojęciach, wyróżniamy
cztery rodzaje orientacji badawczych.
orientację socjologiczną;
orientacje normatywne (normatywno –
ideologiczną oraz normatywno –
filozoficzną);
orientację psychologiczną;
orientację eklektyczną.
skupia uwagę badaczy na teorii
społeczeństwa wychowującego, w którym
proces wychowania jest zdeterminowany
przede wszystkim oddziaływaniem na
jednostkę podstawowych struktur
społecznych, środowisk wychowawczych
czy sił społecznych.
Florian Znaniecki (1882-1958),
Zygmunt Mysłakowski (1890-1971)
Romana Miller (1906-1983).
Wychowanie jest zjawiskiem
społecznym przenikającym przez
wszystkie struktury
i procesy społeczne.
wychowanie,
środowisko wychowawcze - osoby i grupy
społeczne, które wywołują i regulują
działalność wychowawczą
stosunek wychowawczy - stosunek
społeczny, zachodzący między
indywidualnym wychowankiem a
którąkolwiek z osób lub grup, wywołujących
i regulujących działalność wychowawczą
lokuje teorię wychowania w pedagogice,
wskazując, iż jako jej część jest nauką
w najwyższym stopniu społeczną. Pojęcia
"ogólna teoria wychowania" używa
zamiennie z "pedagogiką ogólną".
wychowanie, samowychowanie i środowisko
wychowanka.
Wychowanie w znaczeniu szerokim, to "te
wszystkie procesy i czynności, którym podlega
osobnik, przychodzący na świat, ze strony
otoczenia, tj. osobników dorosłych biologicznie
należących do tego samego gatunku; procesy
i czynności, dzięki którym osobnik, początkowo
niezabezpieczony i niedojrzały, staje się
stopniowo zdolnym do samodzielnego istnienia
we właściwej mu «sferze życiowej»"
Z.Mysłakowski
Samowychowanie to proces, w
trakcie którego dochodzi do
przekształcania własnej osobowości
w kierunku idealnego "Ja" , zachodzący
w środowisku wychowawczym, na
które składa się wszystko to, co
w pewien określony sposób wyznacza
istocie ludzkiej formę jej egzystencji
w stosunkach ze światem.
Orientacje normatywne
Na podstawie filozofii człowieka
(antropologii filozoficznej), aksjologii, lub
teorii kultury określane są wartości i
cele, jakimi powinno kierować się
wychowanie człowieka.
W zależności od preferowanych źródeł są
nimi określone ideologie albo wybrany
kierunek antropologii filozoficznej.
Orientacje normatywne
Tak rozumiane teorie wychowania są
zbliżone do nauk praktycznych,
w których pojęcia i normy jako prawa
teoretyczne są przekształcane
w normy działań pedagogicznych.
Dwie kategorie orientacji
normatywnych
Ze względu na źródła uzasadnień
normatywnych można wyróżniamy:
orientację normatywno – ideologiczna
orientację normatywno - filozoficzną
Orientacja
normatywno-ideologiczna
Reprezentanci:
Kazimierz Sośnicki (1883-1976)
Kazimierz Sośnicki (1883-1976)
Heliodor Muszyński
Heliodor Muszyński
(ur. 1931)
(ur. 1931)
Orientacja
normatywno-ideologiczna
ścisłe powiązanie
z narzuconą
społeczeństwu
polskiemu
po
II wojnie
światowej
ideologią
socjalistyczną oraz wynikające z nich przesłanie
normatywne do uczynienia tej ideologii przez
pedagogów obowiązującym i jedynie słusznym
podejściem do wychowania, w tym szczególnie
intencjonalnego i instytucjonalnego. Powstała w ten
sposób
prakseologiczna
teoria
wychowania
ideologicznego określająca, za pomocą jakich
działań
można
w
określonych
warunkach
ustrojowych osiągać postulowane cele wychowania.
Orientacja
normatywno-ideologiczna
Zgodnie z humanizmem
marksistowskim człowiek
występuje jako wartość
pochodna, instrumentalna,
doniosła ze względu na ideał
życia społecznego
Orientacja
normatywno-ideologiczna
Cele wychowania
Cele wychowania
to
to
odbicie
odbicie
i konsekwencj
i konsekwencj
a
a
przyjętej
przyjętej
ideologii społecznej
ideologii społecznej
–
–
socjali
socjali
stycznej
stycznej
i są budowane na jej podłożu.
i są budowane na jej podłożu.
Heliodor Muszyński
teoria wychowania jest jedną
z podstawowych dyscyplin
pedagogiki jako nauki
zajmującej się
wychowaniem
w wąskim znaczeniu.
Heliodor Muszyński
Teoretyczna wiedza o wychowaniu
miała być nauką praktyczną
i ideologiczną z racji zajmowania się
ustalaniem i formułowaniem celów
wychowania oraz wykrywaniem
sposobów umożliwiających ich
efektywne osiąganie.
Orientacja
normatywno-ideologiczna
metody wychowania
metody wychowania
wpływu osobistego (wychowawca manipuluje
wpływu osobistego (wychowawca manipuluje
własnym zachowaniem),
własnym zachowaniem),
wpływu sytuacyjnego (wychowawca
wpływu sytuacyjnego (wychowawca
manipuluje
manipuluje
warunkami życia wychowanka),
warunkami życia wychowanka),
wpływu społecznego (wychowawca manipuluje
wpływu społecznego (wychowawca manipuluje
otoczeniem społecznym wychowanka)
otoczeniem społecznym wychowanka)
kierowania samowychowaniem (wychowawca
kierowania samowychowaniem (wychowawca
odwołuje się do pewnych już
odwołuje się do pewnych już
ukształtowanych
ukształtowanych
postaw wychowanka).
postaw wychowanka).
Orientacja normatywno-
filozoficzna
źródło - wybrany kierunek filozoficzny
Przedstawiciele:
Stefan Kunowski (1909 – 1977)
Władysław Cichoń (1924-1987)
Karol Kotłowski (1910 – 1988).
Wg S. Kunowskiego
(1909 – 1977)
Teoria wychowania jest nauką łączącą
w sobie charakter empiryczno –
normatywny
z teoretyczno-
empirycznym.
Wychowanie, będące siłą napędową
rozwoju człowieka, jest dziełem nie tylko
jego natury, ale i kultury społeczeństwa,
wartości w środowisku życia.
Karol Kotłowski
(1910-1988)
Teoria wychowania Karola Kotłowskiego
dojrzewała w klimacie dyskusji z tak
wybitnymi pedagogami, jak Sergiusz
Hessen, Bogdan Nawroczyński, Wincenty
Okoń, Mieczysław Kreutz czy Kazimierz
Sośnicki.
Karol Kotłowski
Podstawowe kategorie pojęciowe
w teorii wychowania:
wychowanie, akt pedagogiczny,
oddziaływanie
pedagogiczne,
proces wychowawczy i fakt
pedagogiczny.
Karol Kotłowski
Wychowanie (jedno z
najbardziej złożonych działań
człowieka) –
jest nim oddziaływanie na drugą
ludzką świadomość w celach
wychowawczych.
Karol Kotłowski
akt pedagogiczny - każda świadoma czynność
człowieka, która jest zorientowana na jakiś cel
wychowawczy;
oddziaływanie pedagogiczne - ciąg powiązanych
ze sobą i ukierunkowanych na jakiś cel
wychowawczy aktów pedagogicznych;
proces wychowawczy lub pedagogiczny -
współdziałanie świadomości przedmiotu
i podmiotu dla osiągnięcia wyznaczonego celu
pedagogicznego.
Karol Kotłowski
Efektem pojedyńczych aktów lub
procesów wychowawczych są fakty
pedagogiczne, na które składają się:
pożądane stany świadomości
wychowanka,
oparte na nich działania
wychowanków,
nowe sytuacje wychowawcze.
Orientacja psychologiczna
Źródło-psychologiczne koncepcje człowieka,
jego osobowości, zachowań lub charakteru.
Przedstawiciele:
Zbigniew Zaborowski (ur. 1926)
Mieczysław Łobocki (ur. 1929)
Krzysztof Konarzewski (ur. 1948)
Zbigniew Zaborowski
Wychowanie należy przeciwstawić
takim kategoriom, jak kontrola,
organizacja czy manipulacja, gdyż
istotą tego procesu nie jest podejście
mechaniczne do drugiej osoby, ale
twórcze, odwołujące się do jej
własnych możliwości rozwojowych.
Zbigniew Zaborowski
Centralnym czynnikiem w procesie
wychowawczym,
determinującym
zarazem
jego
efektywność,
są
stosunki
interpersonalne
między
wychowawcą
a wychowankiem.
Mieczysław Łobocki
Wychowanie w wąskim znaczeniu jest
procesem odnoszącym się przede
wszystkim do sfery emocjonalno-
motywacyjnej dzieci i młodzieży. Wiąże się
ono z dokonywaniem zmian w tej właśnie
sferze osobowości człowieka, w jego
rozwoju.
Mieczysław Łobocki
Cechą wychowania jest jego
złożoność, intencjonalność,
interakcyjność, relatywność
i długotrwałość.
Mieczysław Łobocki
Źródłem teorii wychowania powinny być
badania diagnostyczne cech oraz dynamiki
funkcjonowania
faktów
i
zjawisk
wychowawczych (szczególnie obserwacja
i eksperyment pedagogiczny), a także
własne doświadczenia pedagogiczne w
zakresie wychowania dzieci i młodzieży.
Krzysztof Konarzewski
Źródłem każdej teorii oddziaływań
wychowawczych powinna
zweryfikowana empirycznie wiedza
naukowa, zwłaszcza trafna teoria
psychologiczna
o mechanizmach ludzkiego
zachowania.
Krzysztof Konarzewski
Psychologia ma stanowić dla
teorii wychowania swoisty układ
odniesienia, strukturę
porządkującą jej twierdzenia
o wychowaniu i jego
skuteczności.
Krzysztof Konarzewski
model pedagogiki behawioralnej
wychowanie jest procesem
warunkowania
i modelowania zachowań (dominuje
metoda wzmocnień pozytywnych i
negatywnych );
w relacjach wychowawczych nie
uwzględnia
się wewnętrznych
doświadczeń dziecka i
pedagoga;
model pedagogiki
behawioralnej
zadania edukacyjne i wychowawcze
formułują dorośli (nie ma miejsca tu na
kreatywność i twórczość wychowanka );
zarówno wychowanek, jak i pedagog
muszą się orientować w swojej aktywności
na wymierny efekt, z którego są następnie
rozliczani.
Orientacja eklektyczna
Przedstawiciele tej orientacji nie
formułują
własnych
zwartych
koncepcji czy teorii wychowania, nie
rozwiązują najbardziej typowych dla
niej problemów, ale skupiają swoją
uwagę
na
rekonstrukcji
najistotniejszych
dla
tej
subdyscypliny zagadnień.
Do autorów tak skonstruowanych
rozpraw zalicza się naukowców różnych
pokoleń i orientacji aksjologicznych,
którzy są:
albo zorientowani na dydaktyczną funkcję
syntetycznego przekazu najistotniejszych ich
zdaniem, dokonań i słabości dotychczasowych
teorii wychowania,
albo nastawieni na pobudzenie refleksji
metateoretycznej i wprowadzenie czytelników
na drogę dyskursywnego myślenia o teorii
wychowania skoncentrowani na wiedzy
o rzeczywistości wychowawczej,
Do autorów tak skonstruowanych
rozpraw zalicza się naukowców
różnych pokoleń i orientacji
aksjologicznych, którzy są:
albo też skupieni na ukazaniu w
materiałach pokonferencyjnych stanu
akademickiej debaty nad teorią
wychowania w Polsce.
