Zasady profilaktyki 

Zasady profilaktyki 

nadciśnienia 

nadciśnienia 

tętniczego

tętniczego

Dr n. med. Krystyna Kaczmarczyk-
Chałas
Katedra Medycyny Społecznej i 
Zapobiegawczej
Uniwersytetu Medycznego w Lodzi

 

2

< 120

< 80

Ciśnienie optymalne

120-129 

80-84

Ciśnienie prawidłowe

130-139 

85-89

Ciśnienie wysokie-prawidłowe

140-
159   

90-99

 stopień 1 - łagodne

160-179

100-

109

 stopień 2 - umiarkowane

≥ 180

≥ 110

Nadciśnienie stopień 3 - ciężkie

≥ 140

<90

 izolowane - skurczowe

•

bez leków przeciwnadciśnieniowych; 

bez leków przeciwnadciśnieniowych; 

•

w przypadku gdy wartości SBP i DBP należą do różnych 

w przypadku gdy wartości SBP i DBP należą do różnych 

kategorii, należy przyjąć kategorię wyższą 

kategorii, należy przyjąć kategorię wyższą 

Klasyfikacja ciśnienia tętniczego

Klasyfikacja ciśnienia tętniczego

 

 

PTNT 2003

PTNT 2003

Klasyfikacja ciśnienia tętniczego

Klasyfikacja ciśnienia tętniczego

 

 

PTNT 2003

PTNT 2003

 

3

Ciśnienie tętnicze (mm 

Hg)

Skurczowe Rozkurczo

we

Prawidłowe

<120  

  

i 

<80

Stan 

przednadciśnieniowy 120-139

lub 80-89

Nadciśnienie stopnia 

1

140-159 

lub 90-99

Nadciśnienie stopnia 

2

160

lub 100

Podział nadciśnienia tętniczego 

(JNC VII)

Podział nadciśnienia tętniczego 

(JNC VII)

 

4

Podział nadciśnienia 

tętniczego

 

(ISH/ESC 2003)

Podział nadciśnienia 

tętniczego

 

(ISH/ESC 2003)

KATEGORIA

ciśnienie

skurczowe rozkurczow

e

Ciśnienie 

optymalne

<120

<80

Ciśnienie 

prawidłowe

<130

<85

 

Ciśnienie  wysokie 
prawidłowe

130-139

 

85-89

 

5

Podział nadciśnienia 

tętniczego

 

(ISH/ESC 2003)

Podział nadciśnienia 

tętniczego

 

(ISH/ESC 2003)

NADCIŚNIENIE

ciśnienie

skurczowe rozkurczow

e

Stopień 1    

140-159

90-99

140-149

90-94

Stopień 2 

160-179

100-109

Stopień 3

>180

>110

Izolowane 

skurczowe

 

>140

<90

Graniczne 

izolowane 

skurczowe

140-149

<90

 

6

Porównanie klasyfikacji 
ciśnienia tętniczego

Porównanie klasyfikacji 
ciśnienia tętniczego

Skurczowe

mmHg

Rozkurczow

e

mmhg

PTNT 2000 

ISH/ESC 2003

JNC 7 2003

<120

<80

optymalne

prawidłowe

120-129

80-84

prawidłowe

stan 

przed

nadciśnienio

wy

130-139

85-89

wysokie 

prawidłowe

 

7

Porównanie klasyfikacji 
ciśnienia tętniczego

Porównanie klasyfikacji 
ciśnienia tętniczego

Skurczowe

mmHgs

Rozkurczow

e

mmhg

PTNT 2000 

ISH/ESC 2003

JNC 7 2003

140-159

90-99

Stopień 1

Stopień 1

160-179 100-109

Stopień 2

Stopień 2

≥180

≥110

Stopień 3

≥140

<90

Izolowane 

skurczowe

Nie 

uwzględniono

 

8

Wpływ ciśnienia tętniczego na ryzyko 

Wpływ ciśnienia tętniczego na ryzyko 

zgonu związanego z chorobą 

zgonu związanego z chorobą 

wieńcową 

wieńcową 

(Prospective Study Collaboration)

(Prospective Study Collaboration)

Wpływ ciśnienia tętniczego na ryzyko 

Wpływ ciśnienia tętniczego na ryzyko 

zgonu związanego z chorobą 

zgonu związanego z chorobą 

wieńcową 

wieńcową 

(Prospective Study Collaboration)

(Prospective Study Collaboration)

120

120

120

120

160

160

160

160

256

256

256

256

64

64

64

64

16

16

16

16

4

4

4

4

1

1

1

1

Skurczowe ciśnienie tętnicze

Skurczowe ciśnienie tętnicze

Skurczowe ciśnienie tętnicze

Skurczowe ciśnienie tętnicze

 

 

mmHg

mmHg

 

 

mmHg

mmHg

Wiek:

Wiek:

Wiek:

Wiek:

80-89 lat

80-89 lat

80-89 lat

80-89 lat

70-79 lat

70-79 lat

70-79 lat

70-79 lat

60-69 lat

60-69 lat

60-69 lat

60-69 lat

50-59 lat

50-59 lat

50-59 lat

50-59 lat

40-49 lat

40-49 lat

40-49 lat

40-49 lat

70

70

70

70

90

90

90

90

256

256

256

256

64

64

64

64

16

16

16

16

4

4

4

4

1

1

1

1

Rozkurczowe ciśnienie tętnicze

Rozkurczowe ciśnienie tętnicze

Rozkurczowe ciśnienie tętnicze

Rozkurczowe ciśnienie tętnicze

mmHg

mmHg

mmHg

mmHg

Wiek:

Wiek:

Wiek:

Wiek:

80-89 lat

80-89 lat

80-89 lat

80-89 lat

70-79 lat

70-79 lat

70-79 lat

70-79 lat

60-69 lat

60-69 lat

60-69 lat

60-69 lat

50-59 lat

50-59 lat

50-59 lat

50-59 lat

40-49 lat

40-49 lat

40-49 lat

40-49 lat

110

110

110

110

Z

g

o

n

y

 w

ie

ń

co

w

e

Z

g

o

n

y

 w

ie

ń

co

w

e

Z

g

o

n

y

 w

ie

ń

co

w

e

Z

g

o

n

y

 w

ie

ń

co

w

e

Z

g

o

n

y

 w

ie

ń

co

w

e

Z

g

o

n

y

 w

ie

ń

co

w

e

Z

g

o

n

y

 w

ie

ń

co

w

e

Z

g

o

n

y

 w

ie

ń

co

w

e

Lancet 2002; 360: 1903

Lancet 2002; 360: 1903

Lancet 2002; 360: 1903

Lancet 2002; 360: 1903

 

9

zależność ryzyka powikłań 

zależność ryzyka powikłań 

narządowych od podwyższonego 

narządowych od podwyższonego 

ciśnienia tętniczego ma charakter 

ciśnienia tętniczego ma charakter 

ciągły,

ciągły,

 

 

począwszy już od jego niskich 

począwszy już od jego niskich 

wartości, uznawanych przez 

wartości, uznawanych przez 

klinicystów za prawidłowe 

klinicystów za prawidłowe 

(od 115/75) 

(od 115/75) 

zależność ryzyka powikłań 

zależność ryzyka powikłań 

narządowych od podwyższonego 

narządowych od podwyższonego 

ciśnienia tętniczego ma charakter 

ciśnienia tętniczego ma charakter 

ciągły,

ciągły,

 

 

począwszy już od jego niskich 

począwszy już od jego niskich 

wartości, uznawanych przez 

wartości, uznawanych przez 

klinicystów za prawidłowe 

klinicystów za prawidłowe 

(od 115/75) 

(od 115/75) 

 

10

Rozpowszechnienie (%) 

Rozpowszechnienie (%) 

nadciśnienia tętniczego 

nadciśnienia tętniczego 

(Badanie WOBASZ 2003-2005)

(Badanie WOBASZ 2003-2005)

 

 

24

30

33

42

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

woj. lodzkie

Polska

kobiety
mezczyzni

 

11

21%

20%

29%

30%

21%

20%

29%

30%

Częstość występowania 

Częstość występowania 

nadciśnienia tętniczego w Polsce 

nadciśnienia tętniczego w Polsce 

2002

2002

Częstość występowania 

Częstość występowania 

nadciśnienia tętniczego w Polsce 

nadciśnienia tętniczego w Polsce 

2002

2002

NATPOL III PLUS

NATPOL III PLUS

optymalne

optymalne

optymalne

optymalne

prawidłowe

prawidłowe

prawidłowe

prawidłowe

wysokie prawidłowe

wysokie prawidłowe

wysokie prawidłowe

wysokie prawidłowe

nadciśnienie

nadciśnienie

nadciśnienie

nadciśnienie

 

12

Częstość występowania 

nadciśnienia tętniczego w Polsce 

2002

Częstość występowania 

nadciśnienia tętniczego w Polsce 

2002

NATPOL III PLUS

NATPOL III PLUS

Nadciśnienie

leczone 

nieskutecznie

Nadciśnienie

leczone 

nieskutecznie

Nadciśnie

nie 

nierozpoz

nane

Nadciśnie

nie 

nierozpoz

nane

Nadciśnienie

Nadciśnienie

leczone 

leczone 

skutecznie

skutecznie

Nadciśnienie

Nadciśnienie

leczone 

leczone 

skutecznie

skutecznie

12,5%

12,5%

Prawidłowe

Wysokie

prawidłowe

Optymalne

9,75%

9,75%

 

13

Profilaktyka nadciśnienia 

Profilaktyka nadciśnienia 

tętniczego jest konieczna ze 

tętniczego jest konieczna ze 

względu na:

względu na:



Masowe występowanie



Skąpoobjawowy przewlekły przebieg



Ciężkie kliniczne powikłania



Zwiększone ryzyko przedwczesnego 
zgonu z powodu chorób sercowo-
naczyniowych (choroba niedokrwienna 
serca, niewydolność serca, udar mózgu, 
nagły zgon sercowy)

 

14

Ostre p

Ostre p

owikłania 

owikłania 

nadciśnienia tętniczego

nadciśnienia tętniczego

skutki bezpośrednie

skutki bezpośrednie

Ostre p

Ostre p

owikłania 

owikłania 

nadciśnienia tętniczego

nadciśnienia tętniczego

skutki bezpośrednie

skutki bezpośrednie



encefalopatia

encefalopatia



obrzęk płuc

obrzęk płuc



ostra niewydolność 

ostra niewydolność 

nerek

nerek



retinopatia

retinopatia



encefalopatia

encefalopatia



obrzęk płuc

obrzęk płuc



ostra niewydolność 

ostra niewydolność 

nerek

nerek



retinopatia

retinopatia

 

15

Przewlekłe powikłania

Przewlekłe powikłania

 

 

nadciśnienia tętniczego

nadciśnienia tętniczego

odległe skutki

odległe skutki

Przewlekłe powikłania

Przewlekłe powikłania

 

 

nadciśnienia tętniczego

nadciśnienia tętniczego

odległe skutki

odległe skutki



 

 

choroba wieńcowa

choroba wieńcowa



 

 

zawał serca

zawał serca

 

 



 

 

niewydolność serca

niewydolność serca



 

 

udar mózgu

udar mózgu

 

 



 

 

chromanie 

chromanie 

przestankowe

przestankowe


 

 

migotanie 

migotanie 

przedsionków 

przedsionków 


 

 

niewydolność nerek

niewydolność nerek



 

 

choroba wieńcowa

choroba wieńcowa



 

 

zawał serca

zawał serca

 

 



 

 

niewydolność serca

niewydolność serca



 

 

udar mózgu

udar mózgu

 

 



 

 

chromanie 

chromanie 

przestankowe

przestankowe



 

 

migotanie 

migotanie 

przedsionków 

przedsionków 



 

 

niewydolność nerek

niewydolność nerek

 

16

Czynniki środowiskowe 

Czynniki środowiskowe 

zwiększające ryzyko rozwoju 

zwiększające ryzyko rozwoju 

nadciśnienia tętniczego

nadciśnienia tętniczego

Czynniki środowiskowe 

Czynniki środowiskowe 

zwiększające ryzyko rozwoju 

zwiększające ryzyko rozwoju 

nadciśnienia tętniczego

nadciśnienia tętniczego



 

 

Duże spożycie chlorku sodu

Duże spożycie chlorku sodu



 

 

Nadużywanie alkoholu

Nadużywanie alkoholu



 

 

Otyłość

Otyłość



 

 

mała aktywność fizyczna

mała aktywność fizyczna



 

 

Stres

Stres



 

 

czynniki genetyczne

czynniki genetyczne



 

 

Małe spożycie wapnia i 

Małe spożycie wapnia i 

potasu

potasu

 

 



 

 

Duże spożycie chlorku sodu

Duże spożycie chlorku sodu



 

 

Nadużywanie alkoholu

Nadużywanie alkoholu



 

 

Otyłość

Otyłość



 

 

mała aktywność fizyczna

mała aktywność fizyczna



 

 

Stres

Stres



 

 

czynniki genetyczne

czynniki genetyczne



 

 

Małe spożycie wapnia i 

Małe spożycie wapnia i 

potasu

potasu

 

 

 

17

Modyfikacja stylu życia w 
leczeniu nadciśnienia wg. JNC 
7

Modyfikacja stylu życia w 
leczeniu nadciśnienia wg. JNC 
7

Modyfikacja

 Zalecenia

↓RR

Redukcja masy 

ciała

Utrzymanie prawidłowej masy 

ciała

(BMI 18,5-24,9 kg/m2)

5-20mmHg/ 

10kg utraty 

masy ciała

Dieta DASH

Bogata w owoce, warzywa i 

niskotłuszczowe produkty 

nabiałowe

8-14 mmHg

Zmniejszenie 

podaży sodu w 

diecie

Ograniczenie spożycia sodu do 

<100 mmol/dobę (2,4 g sodu lub 6 

g chlorku sodu)

2-8 mmHg

Aktywność 

fizyczna

Regularne wysiłki aerobowe (co 

najmniej 30 min dziennie przez 

większość dni w tygodniu)

4-9 mmHg

Umiarkowane 

spożycie 

alkoholu

Ograniczenie spożycia do maks. 2 

drinków (ok.30 ml etanolu) u 

mężczyzn lub 1 drinka u kobiet i 

mężczyzn o drobnej budowie ciała 

2-4 mmHg

 

18

Następstwa redukcji 

skurczowego ciśnienia 

tętniczego o 2 mm Hg

Następstwa redukcji 

skurczowego ciśnienia 

tętniczego o 2 mm Hg

 10% mniejsze ryzyko zgonu z 

powodu udaru

 7% mniejsze ryzyko zgonu z 
powodu 

choroby 

wieńcowej



 

10% mniejsze ryzyko zgonu z 

powodu udaru



 7% mniejsze ryzyko zgonu z 

powodu 

choroby 

wieńcowej

Prospective Study Collaboration. Lancet 2002; 360: 1903

Prospective Study Collaboration. Lancet 2002; 360: 1903

 

19

Redukcja masy ciała

Redukcja masy ciała



Spadek RR o 5-20 mmHg/10 kg 

utraconej masy ciała



Regresja przerostu lewej komory



Poprawa profilu lipidowego



Poprawa profilu węglowodanowego



Wpływ redukcji masy ciała jest 

zwiększony przy jednoczesnym 

wzroście aktywności fizycznej i 

modyfikacji diety

 

20

Rozpowszechnienie 

Rozpowszechnienie 

otyłości wśród doroslych 

otyłości wśród doroslych 

Polakow

Polakow

 

 

(Badanie WOBASZ 2003-

(Badanie WOBASZ 2003-

2005)

2005)

16.9

19.1

20.2 20.6

0

5

10

15

20

25

woj. Lodzkie

Polska

kobiety
mezczyzni

 

21

Rozpowszechnienie 

Rozpowszechnienie 

nadwagi wśród doroslych 

nadwagi wśród doroslych 

Polakow 

Polakow 

(Badanie WOBASZ 2003-2005)

(Badanie WOBASZ 2003-2005)

29.3

42.4

27.9

40.4

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

woj. lodzkie

Polska

kobiety
mezczyzni

 

22

Dieta DASH

Dieta DASH

 

 

(Dietary Approaches to Stop 

(Dietary Approaches to Stop 

Hypertension)

Hypertension)

 

 

Dieta DASH

Dieta DASH

 

 

(Dietary Approaches to Stop 

(Dietary Approaches to Stop 

Hypertension)

Hypertension)

 

 



 

 

duże ilości owoców, warzyw, 

duże ilości owoców, warzyw, 

orzechy, niskotłuszczowy nabiał, ryby, 

orzechy, niskotłuszczowy nabiał, ryby, 

drób, znaczne zmniejszenie spożycia 

drób, znaczne zmniejszenie spożycia 

czerwonego mięsa, tłuszczów 

czerwonego mięsa, tłuszczów 

nasyconych i soli

nasyconych i soli


Korzystny wpływ diety jest związany 

Korzystny wpływ diety jest związany 

z odpowiednią podażą potasu, 

z odpowiednią podażą potasu, 

magnezu i błonnika

magnezu i błonnika



 

 

duże ilości owoców, warzyw, 

duże ilości owoców, warzyw, 

orzechy, niskotłuszczowy nabiał, ryby, 

orzechy, niskotłuszczowy nabiał, ryby, 

drób, znaczne zmniejszenie spożycia 

drób, znaczne zmniejszenie spożycia 

czerwonego mięsa, tłuszczów 

czerwonego mięsa, tłuszczów 

nasyconych i soli

nasyconych i soli



Korzystny wpływ diety jest związany 

Korzystny wpływ diety jest związany 

z odpowiednią podażą potasu, 

z odpowiednią podażą potasu, 

magnezu i błonnika

magnezu i błonnika

 

23

• badanie randomizowane
• chorzy z nadciśnieniem tętniczym
• okres obserwacji 8 tygodni
•odpowiednio dobran

ą

ą diet

ą

ą, z dużą 

zawartością  owoców i warzyw można 
obniżyć skurczowe 

ciśnienie tętnicze o 

11 mmHg, rozkurczowe o  5,5 mmHg.

• badanie randomizowane

• 

chorzy z nadciśnieniem tętniczym

• okres obserwacji 8 tygodni

•odpowiednio dobran

ą

ą diet

ą

ą, z dużą 

zawartością  owoców i warzyw można 
obniżyć skurczowe 

ciśnienie tętnicze o 

11 mmHg, rozkurczowe o  5,5 mmHg.

 

24

DIETA DASH

DIETA DASH



redukcja ciśnienia o około 12/6 mm Hg 

redukcja ciśnienia o około 12/6 mm Hg 

u osób z nadciśnieniem tętniczym

u osób z nadciśnieniem tętniczym



równoczesne obniżenie stężenia 

równoczesne obniżenie stężenia 

cholesterolu całkowitego, cholesterolu 

cholesterolu całkowitego, cholesterolu 

frakcji LDL i triglicerydów, a więc 

frakcji LDL i triglicerydów, a więc 

dodatkowe zmniejszenie ryzyka 

dodatkowe zmniejszenie ryzyka 

sercowo-naczyniowego

sercowo-naczyniowego

 

25

Ograniczenie spożycia 

Ograniczenie spożycia 

chlorku sodu < 6 g 

chlorku sodu < 6 g 

NaCl/dobę

NaCl/dobę

 

 



Spadek skurczowego ciśnienia 
tętniczego o około 6 mmHg



Spadek rozkurczowego 
ciśnienia tętniczego o około 2,5 
mmHg

 

 

 

26

przemysłowy proces 

przemysłowy proces 

produkcji żywności 

produkcji żywności 

50%

50%

przygotowanie posiłków

przygotowanie posiłków

 

 

w kuchni

w kuchni

 

 

40-45%

40-45%

 

 

indywidualne dosalanie

indywidualne dosalanie

5-

5-

15%

15%

 

 

przemysłowy proces 

przemysłowy proces 

produkcji żywności 

produkcji żywności 

50%

50%

przygotowanie posiłków

przygotowanie posiłków

 

 

w kuchni

w kuchni

 

 

40-45%

40-45%

 

 

indywidualne dosalanie

indywidualne dosalanie

5-

5-

15%

15%

 

 

Źródła chlorku sodu we w 

Źródła chlorku sodu we w 

diecie

diecie

Źródła chlorku sodu we w 

Źródła chlorku sodu we w 

diecie

diecie

Ograniczenie spożycia alkoholu

Ograniczenie spożycia alkoholu

 

 

do 20-30 g etanolu/dobę dla 

do 20-30 g etanolu/dobę dla 

mężczyzn oraz do 10-20 g 

mężczyzn oraz do 10-20 g 

etanolu/dobę dla kobiet powoduje:

etanolu/dobę dla kobiet powoduje:

-> spadek RR o 2-4 mmHg

-> spadek RR o 2-4 mmHg

-> spadek częstości udarów mózgu

-> spadek częstości udarów mózgu

-> poprawia skuteczność 

-> poprawia skuteczność 

przyjmowanych leków

przyjmowanych leków

oceniono, ze około 10%przypadków 

oceniono, ze około 10%przypadków 

nadciśnienia jest spowodowane 

nadciśnienia jest spowodowane 

nadmiernym spożyciem alkoholu

nadmiernym spożyciem alkoholu

 

28

Zwiększenie aktywności 

Zwiększenie aktywności 

fizycznej

fizycznej



Regularne ćwiczenia tlenowe (szybkie 
chodzenie, marsze, pływanie – 30 minut 
dziennie przez większość dni w 
tygodniu



Spadek RRs o około 10 mmHg



Spadek RR o okolo 6 mmHg



Redukują otyłość, dyslipidemię, 
hiperglikemię, hiperinsulinemię

 

29

Niski poziom aktywności 

Niski poziom aktywności 

fizycznej w czasie wolnym 

fizycznej w czasie wolnym 

(%)

(%)

(Badanie WOBASZ 2003-2005)

(Badanie WOBASZ 2003-2005)

62

52

56

49

0

10

20

30

40

50

60

70

woj. lodzkie

Polska

kobiety
mezczyzni

 

30

Dla populacji

Dla populacji

Konsekwencje niedostatecznej 

Konsekwencje niedostatecznej 

kontroli ciśnienia tętniczego 

kontroli ciśnienia tętniczego 

Konsekwencje niedostatecznej 

Konsekwencje niedostatecznej 

kontroli ciśnienia tętniczego 

kontroli ciśnienia tętniczego 

 

 

Dla 

Dla 

poszczególnych

poszczególnych

 

 

chorych

chorych

ich rodzin

ich rodzin

pogorszenie jakości życia 

pogorszenie jakości życia 

i sytuacji ekonomicznej 

i sytuacji ekonomicznej 

chorego i jego rodziny

chorego i jego rodziny

zwiększenie kosztów 

zwiększenie kosztów 

leczenia

leczenia

 

 

wzrost odsetka 

wzrost odsetka 

inwalidztwa

inwalidztwa

wzrost przedwczesnej

wzrost przedwczesnej

 

 

umieralności

umieralności